MIROSLAV PENKOV stork mountain700

Για το μυθιστόρημα του Μιροσλάβ Πένκοφ «Το βουνό των πελαργών» (μτφρ. Άκης Παπαντώνης, εκδ. Αντίποδες).

Του Διονύση Μαρίνου

Με τον γνωστό αποφθεγματικό του λόγο, μόνο ο Ουίντσον Τσέρτσιλ κατάφερε να συλλάβει την ουσιώδη –και συνάμα πληθωριστική– σχέση που ανέπτυξε η Χερσόνησος του Αίμου με την ανθρώπινη δραστηριότητα σε παρελθόντα χρόνο – αυτή δηλαδή που ονομάζουμε ιστορική καταγραφή: «Τα Βαλκάνια παράγουν περισσότερη Ιστορία από όση μπορούν να καταναλώσουν»· κι όντως, τι άλλο διαφορετικό συνέβη στην ευρύτερη περιοχή από αυτό που κατέγραψε ο μετρ της βρετανικής διπλωματίας;

Περισσότερο από τόπος, τα Βαλκάνια είναι μια κατάσταση διαρκούς παραληρήματος: η στερεότητά τους δεν είναι δεδομένη, η αιτιοκρατία δεν είναι εδραιωμένη, η real politik δεν αποτέλεσε ποτέ το ισχυρό τους όπλο.

Τα Βαλκάνια δεν είναι απλώς το νότιο άκρο της Ευρώπης. Δεν είναι μόνο μια περιοχή που περιβάλλεται από τέσσερις θάλασσες και στη μέση στέκει μια οροσειρά με πολυποίκιλες σημάνσεις. Περισσότερο από τόπος, τα Βαλκάνια είναι μια κατάσταση διαρκούς παραληρήματος: η στερεότητά τους δεν είναι δεδομένη, η αιτιοκρατία δεν είναι εδραιωμένη, η real politik δεν αποτέλεσε ποτέ το ισχυρό τους όπλο. Αντιθέτως, ήταν και παραμένουν μια πυριτιδαποθήκη. Άρα, μια περιοχή άκρως επικίνδυνη και διά τούτο ενδιαφέρουσα. Τα εύφλεκτα υλικά της είναι που της προσδίδουν την αίσθηση της διαφορετικότητας σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη. Ή όπως έλεγε και ο Διονύσης Σαββόπουλος: «Εδώ είναι Βαλκάνια, δεν είναι παίξε γέλασε»!

Το χώμα των Βαλκανίων είναι αποτέλεσμα ζυμώματος: μια διαδικασία που έφερε σε άμεση συνάφεια (πολιτισμού, αίματος και Ιστορίας) διαφορετικές φυλές, οι οποίες μέσα από την ακατάπαυστη διαπάλη τους δημιούργησαν ένα αμάλγαμα που δύσκολα μπορεί να συναντήσει κανείς σε άλλα γεωγραφική μήκη και πλάτη της γηραιάς ηπείρου. Για ένα τέτοιο «τρίστρατο» που περιλαμβάνει τη Βουλγαρία, την Τουρκία και την Ελλάδα γράφει ο νεαρός βούλγαρος συγγραφέας Μιροσλάβ Πένκοφ στο μυθιστόρημά του Το βουνό των πελαργών (μτφρ. Άκης Παπαντώνης, εκδ. Αντίποδες).

Τον γνωρίσαμε με την έξοχη συλλογή διηγημάτων του Ανατολικά της Δύσης (εκδ. Αντίποδες), στην οποία για πρώτη φορά διαβλέπουμε τη μυθοπλαστική προβληματική του: η κατάρριψη των στερεοτύπων για τα Βαλκάνια, ο νόστος, αλλά και η επιστροφή στον γενέθλιο τόπο.

Ο Πένκοφ, άλλωστε, βιώνει στην πραγματικότητα τον «χωρισμό»: γεννήθηκε στη Βουλγαρία, μετακόμισε και ζει στις ΗΠΑ, αλλά μέσα του είναι ενεργός ο σύνδεσμος με την πατρική γη. Η επιλογή του να περάσει στη μεγάλη φόρμα τού έδωσε τη δυνατότητα να μιλήσει για το «ευρύ» κάδρο: τη χώρα του ως κομμάτι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ως πεδίο μάχης της Ιστορίας, ως ελεύθερο κράτος, ως σύμμαχος του πάλαι ποτέ Σιδηρούν Παραπετάσματος και σήμερα ως μια χώρα που προσπαθεί να συγκολλήσει τα κομμάτια της για να ακολουθήσει το τέμπο των δυτικών κοινωνιών.

Από τα βάθη της Ιστορίας έως σήμερα, η Βουλγαρία ακολούθησε τη μοίρα όλων των υπόλοιπων κρατών της περιοχής. Έγινε θύμα και θύτης, χωνευτήρι πολιτισμών, αλλά και υποδοχέας πολιτικών και στρατιωτικών διενέξεων.

Μπορεί η αφορμή για το μυθιστόρημα να είναι μια μικροϊστορία, εντούτοις η ματιά του Πένκοφ είναι μακροσκοπική. Από τα βάθη της Ιστορίας έως σήμερα, η Βουλγαρία ακολούθησε τη μοίρα όλων των υπόλοιπων κρατών της περιοχής. Έγινε θύμα και θύτης, χωνευτήρι πολιτισμών, αλλά και υποδοχέας πολιτικών και στρατιωτικών διενέξεων. Κάπως έτσι το συλλογικό φαντασιακό, όπως συμβαίνει και στην περίπτωση της Ελλάδας, είναι ένα μείγμα θρύλων, παραδόσεων, νικών και ηττών στα πεδία των μαχών, απωθημένων, αλλά και αυτοκαθορισμού βάσει της θρησκείας και του κλέους του παρελθόντος. Σαν να λέμε: η λογική βρίσκεται –κατ’ ουσίαν– εκτός των τειχών. Στον αντίποδα έχουμε το σφύζον παρελθόν που συνεχίζει να αιματώνει την καρδιά του παρόντος. Αυτή είναι η γέφυρα που φέρνει κοντά τον νεαρό πρωταγωνιστή του μυθιστορήματος με τον παππού του.

Ένας βούλγαρος φοιτητής στις ΗΠΑ, ένας «Αμερικάντσε» όπως τον αποκαλούν οι ντόπιοι, με σμπαραλιασμένες προοπτικές και κακά οικονομικά, επιστρέφει στη χώρα του με σκοπό να πουλήσει την περιουσία του μυστηριωδώς εξαφανισμένου παππού του και να μπαλώσει τις τρύπες του πορτοφολιού του. Αίφνης, όμως, αντιλαμβάνεται πως η αναζήτηση του παππού του θα τον οδηγήσει στον αρχέγονο δρόμο της ίδια της φυλής του. Καταλήγει στην Κλεισούρα, ένα χωριό χωμένο στα βουνά της Στράντζας. Πρόκειται για κλασικό τρίστρατο, καθώς βρίσκεται στα σύνορα με την Ελλάδα και την Τουρκία. Ένα μέρος που κουβαλάει ισχυρό παρελθόν· έλκει την καταγωγή του από την περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και μέχρι σήμερα διατηρεί αναλλοίωτες τις παγανιστικές παραδόσεις. Η πλέον χαρακτηριστική είναι η παρουσία των ελλήνων αναστενάρηδων που κάθε χρόνο, ανήμερα της γιορτής του Αγίου Κωνσταντίνου και της Αγίας Ελένης, επιδίδονται στο πανάρχαιο έθιμο της πυροβασίας. Κάποτε προστατευόμενοι του Σουλτάνου και στη συνέχεια διωγμένοι κακήν κακώς από τους Οθωμανούς, οι αναστενάρηδες έγιναν αποδιοπομπαία ομάδα φυγάδων, δίχως όμως να χάσουν την πίστη τους που, ακόμη, και για τους Ορθόδοξους ήταν αιρετική.

alt
O Μιροσλάβ Πένκοφ

Ο παππούς του πρωταγωνιστή, καθώς ξεδιπλώνεται η ιστορία, είναι μια εξόχως μυστηριώδης φιγούρα. Ήταν δάσκαλος, μέλος του κομμουνιστικού κόμματος και στη συνέχεια αρνητής του, εξορίστηκε στην Κλεισούρα, αναγκάστηκε να ακολουθήσει πιστά τη διατεταγμένη υπηρεσία που του φόρτωσε το Κόμμα (να «εκπολιτίσει» τα παιδιά των Τούρκων), έγινε φύλακας των αναστενάρηδων, αγάπησε παράφορα μια Ελληνίδα, σκότωσε γι’ αυτήν και τώρα στα στερνά του, έχοντας πουλήσει όλη την περιουσία του, προσπαθεί να κρατήσει το τελευταίο οχυρό της χριστιανικής συνοικίας: να μην γίνουν τα σπίτια και το σχολείο βορά των τουρκικών εταιριών που θέλουν να εγκαταστήσουν ανεμογεννήτριες. Πάνω από όλα, όμως, επιθυμεί να διατηρήσει το μέρος «καθαρό» από την επέμβαση της σύγχρονης τεχνολογίας για να μπορούν να έρχονται ανενόχλητοι την άνοιξη οι πελαργοί που στα δικά του μάτια είναι κι αυτοί πρόσφυγες – μετεωριζόμενοι, ωστόσο, αν θυμηθούμε και την ταινία του Θόδωρου Αγγελόπουλου Το μετέωρο βήμα του πελαργού.

Ο Πένκοφ είναι άξιος συνεχιστής της λογοτεχνικής παράδοσης που δημιούργησε ο Ίβο Άντριτς, ο Μίλοραντ Πάβιτς, ο Ισμαήλ Κανταρέ κι άλλοι Βαλκάνιοι συγγραφείς που είδαν την περιοχή ως ένα αδιάπτωτο πεδίο δράσης-αντίδρασης του παρελθόντος με το παρόν.

Αντίπαλός του είναι ο ισχυρός ιμάμης της μουσουλμανικής συνοικίας, ένας άτεγκτος άνθρωπος που με τη σειρά του φέρει το σημάδι των προγόνων του αναλλοίωτο. Ο εγγονός του θα συνδεθεί με την επαναστάτρια κόρη του ιμάμη, την Ελίφ, και τότε η σύγκρουση θα είναι αναπόφευκτη. Κι όμως, δεν έχουμε να κάνουμε μόνο με μιαν άδοξη ιστορία αγάπης (αντίστοιχη μ’ εκείνη του παππού του). Ούτε με σύγκρουση συμφερόντων ή διαφορετικών θρησκευτικών αντιλήψεων. Θα ήταν πολύ επιφανειακή αντιμετώπιση όταν μιλάμε για τα Βαλκάνια όπου η Ιστορία «στερεοποιήθηκε» με μαχαίρι, ατσάλι και λογής υπερβατισμούς. Ο «Αμερικάντσε» θα βουτήξει στα νάματα της παλαιού κόσμου – ένα ορμητικό ποτάμι που όχι μόνο δεν στέρεψε, αλλά εξακολουθεί να ποτίζει τις ψυχές και τις αποφάσεις των ανθρώπων. Οι παραπόταμοι με τους οποίους έρχεται αντιμέτωπος (αντιστοίχως και ο αναγνώστης) είναι πολλοί και συχνά έχουν αντίρροπη πορεία. Αντιλαμβάνεται ότι πρέπει να κοιτάξει πολύ πίσω για να κατανοήσει πώς ξεκίνησαν όλα στην περιοχή. Έρχεται αντιμέτωπος με τα καλά κρυμμένα μυστικά του παππού του, άρα και της οικογένειάς του, αλλά και με τα υπαρξιακά του ερωτήματα (τι θα κάνει με την Ελίφ και πώς θα συνεχίσει τη ζωή του).

Ο Πένκοφ είναι άξιος συνεχιστής της λογοτεχνικής παράδοσης που δημιούργησε ο Ίβο Άντριτς, ο Μίλοραντ Πάβιτς, ο Ισμαήλ Κανταρέ κι άλλοι Βαλκάνιοι συγγραφείς που είδαν την περιοχή ως ένα αδιάπτωτο πεδίο δράσης-αντίδρασης του παρελθόντος με το παρόν. Υπάρχουν στιγμές στο μυθιστόρημα όπου η επίσημη Ιστορία εισχωρεί στη μυθοπλασία και άλλες όπου η συγγραφική επινόηση «καθαρογράφει» τις αθέατες πλευρές της κυρίαρχης εκδοχής με τον λυρισμό που της αξίζει. Ο Άκης Παπαντώνης είχε μεταφράσει τα διηγήματα του Πένκοφ και τώρα βρέθηκε αντιμέτωπος με ένα πολύπλευρο υλικό – άρα χρειάστηκε άλλου είδους μεταφραστική επιδεξιότητα για να ξεκλειδώσει τα διαφορετικά στρώματα ύφους και πλοκής. Το αποτέλεσμα που μας παρέδωσε τον δικαιώνει. 

* Ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΜΑΡΙΝΟΣ είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας.

altΤο βουνό των πελαργών
Μιροσλάβ Πένκοφ
Μτφρ. Άκης Παπαντώνης
Αντίποδες 2018
Σελ. 464, τιμή εκδότη €15,00

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ MIROSLAV PENKOV

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Οι ξαδέλφες» της Αουρόρα Βεντουρίνι (κριτική) – Ιστορία μιας μοναδικής κι αλλόκοτης οικογένειας

«Οι ξαδέλφες» της Αουρόρα Βεντουρίνι (κριτική) – Ιστορία μιας μοναδικής κι αλλόκοτης οικογένειας

Για το βιβλίο της Αουρόρα Βεντουρίνι (Aurora Venturini) «Οι ξαδέλφες» (μτφρ. Μαρία Αθανασιάδου, Θεώνη Κάμπρα, Αλίκη Μανωλά, Ιφιγένεια Ντούμη, Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, εκδ. Carnivora). Στην κεντρική εικόνα, στιγμιότυπο από την ταινία του Αλεχάντρο Γιοντορόφσκι «Santa Sangre» (1989).

...
«Stella Maris» του Κόρμακ ΜακΚάρθι (κριτική) – Όλη η Αμερική του 20ού αιώνα σε ένα ψυχιατρείο

«Stella Maris» του Κόρμακ ΜακΚάρθι (κριτική) – Όλη η Αμερική του 20ού αιώνα σε ένα ψυχιατρείο

Για το μυθιστόρημα του Κόρμακ ΜακΚάρθι (Cormac McCarthy) «Stella Maris» (μτφρ. Γιώργος Κυριαζής, εκδ. Gutenberg). Στην κεντρική εικόνα, στιγμιότυπο από την ταινία «God's Crooked Lines» του Oriol Paulo.

Γράφει ο Γιάννης Χατζηκρυστάλλης

...
100 χρόνια με την «κυρία Νταλογουέι»: Γιατί τη διαβάζουμε σήμερα

100 χρόνια με την «κυρία Νταλογουέι»: Γιατί τη διαβάζουμε σήμερα

Για το εμβληματικό μυθιστόρημα της Βιρτζίνια Γουλφ [Virginia Woolf] «Η κυρία Νταλογουέι» που κυκλοφόρησε σαν σήμερα, ακριβώς πριν από 100 χρόνια, στις 14 Μαΐου 1925. Με αυτή την αφορμή, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο συλλεκτική έκδοση σε μετάφραση Κωνσταντίνας Τριανταφυλλόπουλου και εξώφυλλο της Μάριας Μπαχά....

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Παθογένεση» του Τζόναθαν Κένεντι (κριτική) – «Η ιστορία της ανθρωπότητας μέσα από οκτώ επιδημίες»

«Παθογένεση» του Τζόναθαν Κένεντι (κριτική) – «Η ιστορία της ανθρωπότητας μέσα από οκτώ επιδημίες»

Για το βιβλίο του Τζόναθαν Κένεντι (Johnathan Kennedy) «Παθογένεση - Η ιστορία της ανθρωπότητας μέσα από οκτώ επιδημίες» (μτφρ. Χριστόδουλος Λιθαρής, εκδ. Διόπτρα). Στην κεντρική εικόνα, μέλη του Ερυθρού Σταυρού κατά την πανδημία της ισπανικής γρίπης (1918-20). 

Γράφει ...

Ντενίζ Όντε: «Δεν θέλω να γράφω μυθιστορήματα που σου λένε τι είναι σωστό ή λάθος»

Ντενίζ Όντε: «Δεν θέλω να γράφω μυθιστορήματα που σου λένε τι είναι σωστό ή λάθος»

Η Γερμανίδα συγγραφέας Ντενίζ Όντε [Deniz Ohde] βρέθηκε στην Ελλάδα και συμμετείχε στην 21η Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης όπου παρουσίασε το πρώτο της μυθιστόρημα «Διάχυτο φως» (μτφρ. Μαρία Αγγελίδου, Άγγελος Αγγελίδης, εκδ. Gutenberg). Μιλήσαμε μαζί της για την ταξική και φυλετική βία, τη γλώσσα και για το τι μπορεί, ...

«Χρυσή εποχή» του Κωνσταντίνου Ρήγου – Μουσική του παρελθόντος και χορός του μέλλοντος

«Χρυσή εποχή» του Κωνσταντίνου Ρήγου – Μουσική του παρελθόντος και χορός του μέλλοντος

Για την παράσταση «Χρυσή εποχή» του Κωνσταντίνου Ρήγου που ανεβαίνει στην Εθνική Λυρική Σκηνή. © φωτογραφίες: Βασίλης Κεχαγιάς. 

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Η «Χρυσή εποχή» του ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Επιζώντες τρίτοι – H λογοτεχνική μαρτυρία των διωκομένων 
στα στρατόπεδα-φυλακές της Κομμουνιστικής Αλβανίας, 1944 - 1991» του Αχιλλέα Σύρμου (προδημοσίευση)

«Επιζώντες τρίτοι – H λογοτεχνική μαρτυρία των διωκομένων 
στα στρατόπεδα-φυλακές της Κομμουνιστικής Αλβανίας, 1944 - 1991» του Αχιλλέα Σύρμου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από την εισαγωγή της μελέτης του Αχιλλέα Σύρμου «Επιζώντες τρίτοι – H λογοτεχνική μαρτυρία των διωκομένων 
στα στρατόπεδα–φυλακές της Κομμουνιστικής Αλβανίας, 1944 – 1991», η οποία θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός ...

«Βρίσκεις πάντα αυτό που δεν ψάχνεις» της Λένας Κορομηλά (προδημοσίευση)

«Βρίσκεις πάντα αυτό που δεν ψάχνεις» της Λένας Κορομηλά (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη συλλογή διηγημάτων της Λένας Κορομηλά «Βρίσκεις πάντα αυτό που δεν ψάχνεις», η οποία θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Ιωλκός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Στο τρένο; είπες.

...
«Η σιωπή του κελιού» του Μεχμέτ Ατές (προδημοσίευση)

«Η σιωπή του κελιού» του Μεχμέτ Ατές (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αυτοβιογραφικό βιβλίο του Μεχμέτ Ατές «Η σιωπή του κελιού», το οποίο θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Επίμετρο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Πάντα έλεγαν: «Συνήθως έρχονται γύρω στις έξι, έξι κα...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Μικρός οδηγός στο ελληνικό διήγημα 1974-2024: 50 αντιπροσωπευτικά διηγήματα όλων των κατηγοριών

Μικρός οδηγός στο ελληνικό διήγημα 1974-2024: 50 αντιπροσωπευτικά διηγήματα όλων των κατηγοριών

Μια ανασκόπηση της ελληνικής διηγηματογραφίας των τελευταίων πενήντα ετών σε 50 αντιπροσωπευτικά κείμενα. Σε πόσες κατηγορίες μπορούν να ταξινομηθούν τα διηγήματα (της μνήμης, πολιτικά, ερωτικά, αστυνομικά κ.ά.) και ποιοι οι σημαντικοί εκπρόσωποι της κάθε μιας; Στην κεντρική εικόνα, ο Ηλίας Χ. Παπαδημητρακόπουλος (1...

Τι διαβάζουμε τώρα; Δέκα πρόσφατα βιβλία γόνιμου στοχασμού

Τι διαβάζουμε τώρα; Δέκα πρόσφατα βιβλία γόνιμου στοχασμού

Η εξέλιξη της τεχνολογίας, η δίκη του Γαλιλαίου, η αποδοχή του θανάτου, αλλά και οι προκαταλήψεις μας για τους τσιγγάνους. Δέκα βιβλία που θα μας γεννήσουν πολλά ερωτήματα και θα μας δώσουν απαντήσεις.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...
Τι διαβάζουμε τώρα; 10 φεμινιστικά βιβλία ξένης πεζογραφίας

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 φεμινιστικά βιβλία ξένης πεζογραφίας

Δέκα πρόσφατα βιβλία πεζογραφίας από όλον τον κόσμο, γραμμένα από γυναίκες, με πρωταγωνίστριες θηλυκότητες, που απευθύνονται σε όλους. Ιστορίες για τις ηχηρές ή σιωπηρές επαναστάσεις των γυναικών εντός και εκτός των έμφυλων ρόλων τους, τις εκφάνσεις της αυτενέργειας και χειραφέτησής τους. Μυθιστορήματα και διηγήματα...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ