Ακολουθώντας τον Τζέιμς Μπόλντουιν

Οι ομοφυλοφιλικοί κύκλοι και ο καλλιτεχνικός περίγυρος του Παρισιού παρείχαν στο «Δωμάτιο του Τζοβάνι» τα πραγματολογικά στοιχεία, τις λεπτομέρειες, τη συναισθηματική ένταση, αλλά και το γενικότερο φόντο στο οποίο βασίστηκε η ιστορία, η οποία πάνω και πέρα απ’ όλα είναι μια σπαρακτική ιστορία αγάπης.

Στο Παρίσι, ζώντας σε μια σχετική ασφάλεια, ανάμεσα σε ανθρώπους που τον αποδέχονταν, μπόρεσε να εξετάσει το παρελθόν του χωρίς το φόβο και τις αναστολές του ασφυκτικού συντηρητικού περίγυρου. Επίσης, είχε το χρόνο να μελετήσει τον Χένρι Τζέιμς, τον Αμερικανό εκπατρισμένο προκάτοχό του, και από απόσταση ασφαλείας να αποκτήσει μια αναθεωρημένη προοπτική του εαυτού του, της κατάστασής του, αλλά και της χώρας του, να επανεξετάσει τα βιώματά του ως μαύρου ομοφυλόφιλου στην Αμερική και να περιεργαστεί τη σχέση της ατομικής του ιδιαιτερότητας με τη συλλογική πραγματικότητα. Ο Μπόλντουιν, όπως και ο Τζέιμς, διέκρινε τον τρόπο που οι μικρές ατομικές πράξεις και επιλογές εντός των ορίων μιας κουλτούρας έχουν μεν μεταφορικές προεκτάσεις αλλά αντανακλούν, επίσης, τις διαστάσεις και την επιρροή της. Και οι δύο συγγραφείς, παρά τη χρονική απόστασή τους, σχολίασαν μέσα από τα έργα τους την εποχή τους, καταγράφοντας τα ήθη και τις συνήθειες των συγχρόνων τους, είτε πρόκειται –στην περίπτωση του Τζέιμς– για την ταυτότητα Αμερικανών αστών είτε, στην περίπτωση του Μπόλντουιν, για βασανισμένες ψυχές που σύχναζαν σε περιθωριακά στέκια.

Ο Μπόλντουιν, έχοντας από νωρίς υιοθετήσει τη ρήση του Τζέιμς πως «Ολόκληρη η ζωή, κάθε συναίσθημα, κάθε παρατήρηση και κάθε όραμα αποτελούν τον χώρο της τέχνης», χρησιμοποίησε υλικά από το παρελθόν του αλλά και από τις πρόσφατες εμπειρίες του σε όλα σχεδόν τα έργα του. Οι ομοφυλοφιλικοί κύκλοι και ο καλλιτεχνικός περίγυρος του Παρισιού παρείχαν στο Δωμάτιο του Τζοβάνι τα πραγματολογικά στοιχεία, τις λεπτομέρειες, τη συναισθηματική ένταση, αλλά και το γενικότερο φόντο στο οποίο βασίστηκε η ιστορία, η οποία πάνω και πέρα απ’ όλα είναι μια σπαρακτική ιστορία αγάπης.

Καταπιεσμένη έλξη

Στο Δωμάτιο του Τζοβάνι, που ήταν και η πρώτη δημόσια δήλωση της σεξουαλικής ταυτότητας του συγγραφέα, δίνεται σε πρωτοπρόσωπη αφήγηση η ιστορία του Ντέιβιντ, ενός νεαρού Αμερικανού, ορφανού από μητέρα, που ήρθε στο Παρίσι έχοντας αφήσει πίσω του μια προβληματική σχέση με έναν αδύναμο πατέρα και μια ανάμνηση ομοφυλοφιλικής εμπειρίας στην εφηβεία του, την οποία καταπιέζει και αποφεύγει να σκέφτεται. Ο Μπόλντουιν συνειδητά επέλεξε ως ήρωα έναν λευκό Αμερικανό καθώς, στο έργο αυτό, προτίμησε να μη θίξει το φυλετικό ζήτημα: «Στο συγκεκριμένο σημείο της ζωής μου δεν μπορούσα να χειριστώ το άλλο βαρύ θέμα, το πρόβλημα του "νέγρου"», θα πει, το οποίο, όμως, θα αποτελέσει κεντρικό θέμα στα επόμενα έργα του.

Στο Παρίσι ο Ντέιβιντ σχετίζεται με μια νεαρή Αμερικανίδα, την Έλα, και προσπαθεί να πείσει τον εαυτό του πως την έχει ερωτευτεί, ενώ η πραγματική του έλξη στρέφεται προς τους άντρες.

Στο Παρίσι ο Ντέιβιντ σχετίζεται με μια νεαρή Αμερικανίδα, την Έλα, και προσπαθεί να πείσει τον εαυτό του πως την έχει ερωτευτεί, ενώ η πραγματική του έλξη στρέφεται προς τους άντρες. Μέσα από την ετεροφυλοφιλική αυτή σχέση προσπαθεί να απαλλαγεί από την ανάμνηση της εφηβικής του εμπειρίας αλλά και να διαχωρίσει τον εαυτό του από τους υπόλοιπους ομοφυλόφιλους που συναναστρέφεται: «Σκόπευα να αποδείξω, σε εκείνους και στον εαυτό μου, πως δεν ήμουν ένας από αυτούς».

Όταν η Έλα φεύγει για την Ισπανία για να επανεξετάσει τη σχέση τους, ο Ντέιβιντ αρχίζει να συχνάζει σε διάφορα γκέι μπαρ, κυρίως επειδή είναι άφραγκος και ξέρει πως ο Ζακ, ένας ομοφυλόφιλος επιχειρηματίας, θα του δανείσει χρήματα. Στο μπαρ του Γάλλου Γκιγιόμ συναντάει τον Τζοβάνι, έναν Ιταλό μετανάστη που δουλεύει εκεί ως μπάρμαν. Μεταξύ τους, από την πρώτη στιγμή, υπάρχει μια αμοιβαία έλξη και παρά τις αναστολές του: «Με όλα μέσα μου να ουρλιάζουν "Οχι", ενώ ταυτόχρονα όλη μου ύπαρξη αναστέναζε "Ναι"», θα περάσουν την υπόλοιπη νύχτα μαζί.

Για τους επόμενους μήνες οι δύο νεαροί θα ζήσουν μια έντονη και τρυφερή ερωτική σχέση και ο Ντέιβιντ θα μετακομίσει στο δωμάτιο του Τζοβάνι, με τον οποίο θα μοιραστεί όχι μόνο το χώρο αλλά και άλλες δυνατές εμπειρίες. Οταν η Έλα επιστρέφει από την Ισπανία, ο Ντέιβιντ εγκαταλείπει χωρίς καμία εξήγηση τον εραστή του και προσπαθώντας να πείσει τον εαυτό του πως είναι ακόμα ερωτευμένος με τη φίλη του, της προτείνει να παντρευτούν και να κάνουν παιδιά. Ο δε Τζοβάνι αναγκάζεται να επιστρέψει στο μπαρ του Γκιγιόμ για δουλειά. Στο τέλος, έχοντας ενδώσει στις σεξουαλικές απαιτήσεις τού αφεντικού του, πάνω σε έναν καβγά, ο Τζοβάνι, εξοργισμένος και αηδιασμένος, θα σκοτώσει τον ηλικιωμένο ομοφυλόφιλο. Ο Ντέιβιντ και η Έλα αναχωρούν για το Νότο της Γαλλίας και εκεί, παρά τις προσπάθειές του να παραμείνει μέσα σε μια ασφαλή ετεροφυλοφιλική σχέση, βεβαιώνεται για τον πραγματικό σεξουαλικό του προσανατολισμό. Η Έλα, σοκαρισμένη και απογοητευμένη, θα φύγει για την Αμερική και η ιστορία, η οποία δίνεται με μια σειρά φλας μπακ, θα τελειώσει έτσι όπως αρχίζει: ο Ντέιβιντ επιστρέφει στο Παρίσι τη μέρα της εκτέλεσης του Τζοβάνι.

Ο Τζέιμς Μπόλντουιν στο Παρίσι

Ληστρικές σχέσεις

Ο Μπόλντουιν γράφοντας μια ερωτική ομοφυλοφιλική ιστορία δήλωνε και τη δυνατότητα ύπαρξης μιας δυνατής συναισθηματικής σχέσης ανάμεσα σε δύο άντρες  –κάτι που για την εποχή του θεωρήθηκε ιδιαίτερα τολμηρό.

Ο Μπόλντουιν γράφοντας μια ερωτική ομοφυλοφιλική ιστορία δήλωνε και τη δυνατότητα ύπαρξης μιας δυνατής συναισθηματικής σχέσης ανάμεσα σε δύο άντρες  – κάτι που για την εποχή του θεωρήθηκε ιδιαίτερα τολμηρό. Ταυτόχρονα προσέφερε και μια άποψη του Παρισιού διαφοροποιημένη από τους τουριστικούς οδηγούς, δίνοντας πληροφορίες για έναν υπόγειο κόσμο στον οποίο δεν υπήρχε πρόσβαση αν δεν ήσουν μέλος του.

Επιπλέον, πέρα από την απόπειρά του να αποτυπώσει μια ανορθόδοξη σχέση ως φυσική, ο Μπόλντουιν αποδίδει με διορατικό και κριτικό μάτι τη ληστρική φύση του ομοφυλοφιλικού υπόκοσμου. Ο Γκιγιόμ και ο Ζακ είναι απωθητικοί και ύπουλοι ευεργέτες, οι οποίοι εκμεταλλεύονται άνεργους και ανήμπορους νεαρούς για τη δική τους απόλαυση.

Με ιδιαίτερη συμπάθεια αποδίδει και το δράμα της Έλα, της νεαρής Αμερικανίδας, της οποίας η περιπέτεια περιγράφεται εξίσου τραγικά με αυτή του Τζοβάνι, θύμα και η ίδια της αμφιθυμίας του φίλου της και της δυσκολίας του να αποφασίσει ποιον πραγματικά αγαπάει και ποιον πραγματικά επιθυμεί. Όλοι οι χαρακτήρες στο μυθιστόρημα πάσχουν από έλλειψη αγάπης και την αναζητούν απελπισμένα συνήθως σε άτομα που δεν προτίθενται και δεν τολμούν να τους τη δώσουν. Ένας από τους χαρακτήρες θα πει: «...δεν είναι και τόσο πολλοί οι άνθρωποι που πέθαναν από αγάπη. Άπειροι όμως έχουν χαθεί, και εξακολουθούν κάθε ώρα και στιγμή να χάνονται από την έλλειψή της».

Στην προκειμένη περίπτωση, το νεαρό ζευγάρι Αμερικανών που ήρθαν στο Παρίσι «για να βρουν τον εαυτό τους» –μια φράση που χρησιμοποιούν συχνά–, δεν τολμούν να ρισκάρουν να τον χάσουν. Ωστόσο, αυτή είναι μια βασική προϋπόθεση της αγάπης και έτσι είναι καταδικασμένοι να αντιμετωπίζουν την αλήθεια των συναισθημάτων τους και να ανακαλύπτουν πτυχές του εαυτού που υποτίθεται πως ψάχνουν, πάντα καθυστερημένα· όταν εκείνοι που αγάπησαν έχουν ήδη φύγει και έχουν για πάντα χαθεί.

* Η ΑΡΓΥΡΩ ΜΑΝΤΟΓΛΟΥ είναι συγγραφέας και μεταφράστρια.

Απόσπασμα από το βιβλίο

«Δεν πιστεύω σ’ αυτή την ανοησία για τον χρόνο. Ο χρόνος είναι κάτι κοινό, είναι όπως το νερό για τα ψάρια. Όλοι είμαστε σ’ αυτό το νερό, κανένας δεν βγαίνει έξω από αυτό, ή αν βγει, του συμβαίνει το ίδιο που συμβαίνει και στα ψάρια, πεθαίνει. Και ξέρετε τι άλλο συμβαίνει μέσα σ’ αυτό το νερό, τον χρόνο; Το μεγάλο ψάρι τρώει το μικρό. Αυτό είναι όλο. Το μεγάλο ψάρι τρώει το μικρό και ο ωκεανός δεν νοιάζεται γι’ αυτό».

«Αυτό δεν το πιστεύω» είπα. «Ο χρόνος είναι καυτό νερό και δεν είμαστε ψάρια, μπορεί να διαλέξεις να φαγωθείς αλλά και να μην φας – να μη φας το μικρό ψάρι, θέλω να πω». 

Το δωμάτιο του Τζοβάνι
Τζέιμς Μπόλντουιν
Μτφρ. Τερέζα Βεκιαρέλλη
Μεταίχμιο 2018
Σελ. 248, τιμή εκδότη €8,80

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ JAMES BALDWIN