alt

Για το μυθιστόρημα του Ντανύ Λαφερριέρ «Το αίνιγμα του γυρισμού» (μτφρ. Αναστασία Γιαννακοπούλου – Κατερίνα Σπυροπούλου, εκδ. Θίνες).

Της Διώνης Δημητριάδου

[…] ένα νησί που τα πουλιά το έχουν ήδη εγκαταλείψει…

Το νόημα του γενέθλιου τόπου, η αίσθηση της μακρινής πατρίδας που ο εξόριστος αναζητά με την επιστροφή του. Πώς, αλήθεια, ορίζεται αυτή η επιστροφή, η επανάκτηση των αναμνήσεων, ίσως η αναζήτηση μιας χαμένης πλέον εικόνας; Και τι προσμένει από μια πατρίδα, που και τα πουλιά την έχουν εγκαταλείψει, αυτός που επιλέγει να επιστρέψει; Ο τίτλος παραπέμπει στο Αίνιγμα της άφιξης – The Enigma of Arrival του V.S. Naipaul, και με τη σειρά του στον πίνακα του Giorgio de Chirico με τον ίδιο τίτλο, από τον οποίο ο Naipaul εμπνεύστηκε το δικό του έργο. Παράλληλα παραπέμπει στο έργο του Aimé Césaire Τετράδιο μιας επιστροφής στη γενέθλια χώρα. Συνειρμικά σε οδηγεί ίσως να σκεφθείς τις πολλαπλές εκδοχές μιας και μόνον επιστροφής, και από την αρχή σε προδιαθέτει να διεισδύσεις στο κυρίαρχο αίνιγμα.

Αυτός που επιστρέφει ποιος αλήθεια είναι; Μοιάζει καθόλου με τον αλλοτινό του εαυτό ή μήπως θα πρέπει να αναζητήσει τα παλιά του ίχνη –αν υπάρχουν– για να δει ξανά τον τόπο του με οικειότητα; Γιατί αυτό που αντικρίζει δεν του θυμίζει σχεδόν τίποτα.

Ο Ντανύ Λεφερριέρ αντικρίζει ξανά την Αϊτή, μετά από απουσία τριάντα τριών χρόνων. Αναγκαστική η απομάκρυνσή του απ’ αυτήν, όπως αναγκαστικά άλλωστε αναχώρησε κάποτε και ο πατέρας του. Η μοίρα όσων δεν αντέχουν ένα καθεστώς παραλογισμού και βίας που καταλήγει απειλητικό για τη ζωή τους· μια απόφαση απομάκρυνσης που μπορεί να φαίνεται εκούσια, ωστόσο κρύβει μέσα της πολύ πόνο και αναπόφευκτα μια εξοικείωση με την αποστασιοποίηση που σιγά σιγά χτίζεται. Αυτός που επιστρέφει ποιος αλήθεια είναι; Μοιάζει καθόλου με τον αλλοτινό του εαυτό ή μήπως θα πρέπει να αναζητήσει τα παλιά του ίχνη –αν υπάρχουν– για να δει ξανά τον τόπο του με οικειότητα; Γιατί αυτό που αντικρίζει δεν του θυμίζει σχεδόν τίποτα.

Μπορείς να χτίσεις το σπιτάκι σου
σε μια βουνοπλαγιά.
Να βάψεις τα παράθυρα με το γαλάζιο της νοσταλγίας.
Και να φυτέψεις ολόγυρα ροδοδάφνες.
Έπειτα, να καθίσεις το σούρουπο και να ατενίζεις
τον ήλιο που βυθίζεται αργά μέσα στον κόλπο.
Μπορείς να το κάνεις αυτό σε κάθε σου όνειρο
όμως δεν θα ξαναβρείς ποτέ τη γεύση που είχαν
εκείνα τα απογεύματα των παιδικών σου χρόνων
τότε που έβλεπες τη βροχή να πέφτει.

Την επιστροφή θα πυροδοτήσει ο θάνατος του πατέρα. Η είδηση που φτάνει με ένα τηλεφώνημα θα οδηγήσει τον γιο πρώτα από το Μόντρεαλ, όπου ζει, στο Μπρούκλιν για την κηδεία του πατέρα κι έπειτα –σαν μια αδήριτη ανάγκη– στον γενέθλιο τόπο, την Αϊτή. Άραγε την ατελή σχέση με τον πατέρα θα μπορέσει να την κλείσει ομαλά ο γενέθλιος τόπος και των δύο; Ο Λαφερριέρ θα αφιερώσει 60 σελίδες στο πρώτο μέρος του βιβλίου με τον εύγλωττο τίτλο «Αργόσυρτες προετοιμασίες για την αναχώρηση», δηλώνοντας έτσι την εύλογα σκοπούμενη καθυστέρηση, όταν διαισθητικά γνωρίζει πως κάθε επιστροφή είναι κι ένα μεγάλο βήμα προς την αυτογνωσία. Την αντέχει;

Είναι εντελώς προσωπική η αίσθηση του χρόνου που συνυφαίνεται με τη γνώση. Ο πατέρας νεκρός, ο γιος τον κηδεύει, αλλά πέρα μακριά στην αρχική πατρίδα ο πατέρας δεν είναι νεκρός, όσο η μητέρα, που νιώθει αλλιώς να κυλούν τα χρονικά διαστήματα, δεν έχει μάθει ακόμα το νέο.

Είναι εντελώς προσωπική η αίσθηση του χρόνου που συνυφαίνεται με τη γνώση. Ο πατέρας νεκρός, ο γιος τον κηδεύει, αλλά πέρα μακριά στην αρχική πατρίδα ο πατέρας δεν είναι νεκρός, όσο η μητέρα, που νιώθει αλλιώς να κυλούν τα χρονικά διαστήματα, δεν έχει μάθει ακόμα το νέο.

Κάθεται, αυτή τη στιγμή, στη σκεπαστή βεράντα της στο Πορτ-Ο–Πρενς, και τον σκέφτεται για άλλη μια φορά. Αυτό κάνει κάθε μέρα από την ώρα που έφυγε. Άραγε ξέρει ότι ο άνεμος φύσηξε δυνατά, αυτές τις μέρες, μπροστά στην πόρτα της και ξερίζωσε το δέντρο που ένα απλό κλαδί του είμαι κι εγώ;

Ο Λαφερριέρ θα γράψει αυτό το βιβλίο της επιστροφής συνδυάζοντας τον πεζό λόγο με τον ποιητικό, χρησιμοποιώντας την ιαπωνική τεχνική των χαϊκού, που με την ελλειπτική τους λιτότητα περικλείουν όλη τη σοφία και τη γνώση. Στη δική του περίπτωση εκφράζουν, έτσι εμβόλιμα στο πεζό κείμενο, την πιο προσωπική του κατάθεση απέναντι στο άλγος της επιστροφής αλλά και την αμηχανία του να συμφιλιωθεί με τη νέα πατρίδα.

Και η εξορία του χρόνου είναι πιο αμείλικτη
από την εξορία του χώρου.
Τα παιδικά μου χρόνια
μου λείπουν πιο πολύ
απ' ό,τι η χώρα μου

[...]

Διστάζω να κάνω προσκλητήριο
για να μάθω σε ποια κατάσταση
βρίσκεται η γενιά μου

 

Μιζέρια, διαφθορά, πείνα, φτώχεια, απόγνωση, αδιέξοδος δρόμος. Οι λέξεις συμπυκνώνουν μέσα τους τις εικόνες που συναντά. Το καθεστώς των Ντυβαλιέ (πατρός και υιού – Πάπα-Ντοκ και Μπέιμπι-Ντοκ) διαμόρφωσε για σχεδόν τριάντα χρόνια την πολιτική του κράτους αλλά και την ηθική και τη ζωή των πολιτών μετατρέποντας τη χώρα σε μια από τις φτωχότερες του πλανήτη. Παράλληλα ευνόησε τις ταξικές διακρίσεις δημιουργώντας τεράστιο χάσμα ανάμεσα σ’ αυτούς που δεν είχαν τίποτα και σε όσους κατοικώντας σε ξεχωριστό τόπο, απομονωμένοι από το μεγάλο τμήμα του πληθυσμού, απολάμβαναν τα αγαθά του πλούτου. Ψάχνοντας τα ίχνη της παλιάς εικόνας, θα περπατήσει όλες τις εκδοχές της πατρίδας του. Πουθενά δεν θα βρει όσα έχει χάσει μέσα σ’ αυτά τα χρόνια. Ποιο το νόημα, λοιπόν, αυτής της επιστροφής; Ο συνδετικός κρίκος είναι προφανώς ο πατέρας. Ίσως εκείνος είναι που πρέπει να επιστρέψει.

Ο πατέρας μου γύρισε
στο χωριό που γεννήθηκε.
Τον έφερα εγώ.
Όχι το σώμα, που ο πάγος
θα κάψει ως το κόκκαλο.
Αλλά το πνεύμα, χάρη στο οποίο
αντιμετώπισε
την πιο μεγάλη μοναξιά.
 
alt
Ο Ντανύ Λαφερριέρ

Λένε πως η πιο αληθινή πατρίδα είναι η παιδική ηλικία. Μ’ αυτήν οι δεσμοί άρρηκτοι, όσο κι αν χάνονται οι μνήμες της. Ένας πατέρας πάντα μας συνδέει με τις πίσω μας σελίδες, ακόμα κι όταν θεωρείται κι αυτός ξεχασμένος, χαμένος στη δική του εξορία, στη δική του μοναξιά, τόσα χρόνια πριν την απουσία του γιου από την πατρίδα. Έτσι, με την επιστροφή του γιου γίνεται δυνατή και η επιστροφή της προηγούμενης γενιάς, και ο γιος αποκτά έναν σκοπό, μια δικαιολογία της δικής του επανένωσης με την πατρίδα. Κι εδώ βρίσκει την ψυχή του τόπου του. Γιατί οι τόποι εκτός από την ιστορία τους και τις συνήθειές τους έχουν να διασώσουν και την ψυχή τους. Όπως αυτός κοινωνεί τον τόπο του μέσα από το πνεύμα του πατέρα, έτσι και τα νέα παιδιά εθίζονται στη σκέψη της συνέχειάς τους περπατώντας ανάμεσα στα μνήματα των προγόνων: 

Τα παιδιά διασχίζουν το κοιμητήριο
για να πάνε στο σχολείο.
Καθώς περνούν από μπροστά, ακραγγίζουν με την παλάμη τους
τον τάφο των προγόνων τους.
Ένας τρόπος για να κρατούν καθημερινή επαφή
μ’ αυτόν τον κόσμο.

Αληθινή η ανάγκη μιας τέτοιας επαφής, γιατί η νέα γενιά ήδη οραματίζεται μια νέα φυγή.

[…] όσοι δεν μπόρεσαν να φύγουν ποτέ από τη χώρα, παρόλο που το ήθελαν πολύ, νιώθουν, όταν με συναντούν και πάλι στο δρόμο, ότι έχει έρθει η ώρα για μια νέα γενιά να ονειρευτεί στο ταξίδι.

Ποιος μπορεί με σιγουριά να μιλήσει για το νόημα του πίνακα του de Chirico, για παράδειγμα, ή να εξηγήσει με τη λογική προσωπικές του επιστροφές; Σε κάθε γυρισμό θα κρύβεται και το αίνιγμά του χωρίς λογικές ερμηνείες, χωρίς –κυρίως– επαρκείς δικαιολογίες.

Σαν να μην έχει τελειωμό αυτό το άδειασμα της χώρας, αυτή η εκούσια ή ακούσια ιδιότυπη εξορία. Σαν να είναι η μοίρα των παιδιών της πάντοτε να φεύγουν και κάποτε να επιστρέφουν για να βρουν τα συντρίμμια της παλιάς τους ζωής. Ένα ταξίδι που, από όποια κατεύθυνση κι αν το δεις, πάλι νόστος θα πεις ότι είναι. Όπως αυτό του Λαφερριέρ, που για να το πραγματοποιήσει έθεσε όλους τους λογοτεχνικούς τρόπους που είχε πρόσφορους σε αγαστή ανάμειξη, ίσως για να δείξει ότι μέσα από το δούλεμα των λέξεων μπορείς να εκφράσεις τα ανείπωτα της ψυχής. Πότε να ακούγονται με την πεζότητα μιας αφήγησης ή περιγραφής, και πότε να απογειώνονται ποιητικά. Δύσκολο να κατηγοριοποιήσεις το Αίνιγμα του γυρισμού. Πιθανόν γιατί κάθε γυρισμός είναι μια προσωπική περίπτωση, με όποιον τρόπο κι αν σκιαγραφείται, αληθινό ή μυθοπλαστικό. Ποιος μπορεί με σιγουριά να μιλήσει για το νόημα του πίνακα του de Chirico, για παράδειγμα, ή να εξηγήσει με τη λογική προσωπικές του επιστροφές; Σε κάθε γυρισμό θα κρύβεται και το αίνιγμά του χωρίς λογικές ερμηνείες, χωρίς –κυρίως– επαρκείς δικαιολογίες.

Ας γίνει ιδιαίτερη μνεία στη μετάφραση (δύο οι μεταφράστριες, Αναστασία Γιαννακοπούλου – Κατερίνα Σπυροπούλου), αξιέπαινες για τον σωστό συγκερασμό του πεζού με τον ποιητικό λόγο, όπως επίσης στην κατατοπιστική εισαγωγή (της Κατερίνας Σπυροπούλου), απαραίτητη για την προσέγγιση της ιδιότυπης περίπτωσης του Ντανύ Λεφερριέρ. Τέλος, αξίζουν συγχαρητήρια στις εκδόσεις Θίνες, για το συγγραφικό αυτό διαμάντι που προσφέρουν στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό. Ένα βιβλίο επιστροφής που αφορά σε πρώτο επίπεδο τον ίδιο τον συγγραφέα, ωστόσο διαβάζοντάς το συναντάς τις δικές σου επανόδους, πραγματικές ή νοητικές. Όλες με το αίνιγμα καλά κρυμμένο μέσα τους.

* Η ΔΙΩΝΗ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΟΥ είναι συγγραφέας.

altΤο αίνιγμα του γυρισμού
Ντανύ Λαφερριέρ
Εισ. Κατερίνα Σπυροπούλου
Μτφρ. Αναστασία Γιαννακοπούλου – Κατερίνα Σπυροπούλου
Θίνες 2018
Σελ. 288, τιμή εκδότη €15,90

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΝΤΑΝΥ ΛΑΦΕΡΡΙΕΡ

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Το δώρο του Χάμπολντ» του Σολ Μπέλοου (κριτική)

«Το δώρο του Χάμπολντ» του Σολ Μπέλοου (κριτική)

Για το μυθιστόρημα που χάρισε στον Σολ Μπέλοου [Saul Bellow, 1915-2005] το Πούλιτζερ το 1976, «Το δώρο του Χάμπολντ» (μτφρ. Μαργαρίτα Ζαχαριάδου, εισαγωγή: Jeffrey Eugenides, εκδ. Gutenberg). 

Γράφει ο Φώτης Καραμπεσίνης

...
«Η πιο μυστική μνήμη των ανθρώπων» του Μοχάμεντ Μπουγκάρ Σαρ (κριτική) – Ένα πολυστρωματικό μυθιστόρημα που υμνεί τη λογοτεχνία

«Η πιο μυστική μνήμη των ανθρώπων» του Μοχάμεντ Μπουγκάρ Σαρ (κριτική) – Ένα πολυστρωματικό μυθιστόρημα που υμνεί τη λογοτεχνία

Για το μυθιστόρημα του Μοχάμεντ Μπουγκάρ Σαρ [Mohamed Mbougar Sarr] «Η πιο μυστική μνήμη των ανθρώπων» (μτφρ. Μήνα Πατεράκη-Γαρέφη, εκδ. Πατάκη), που τιμήθηκε με τη μεγαλύτερη διάκριση των γαλλικών γραμμάτων, το βραβείο Goncourt, για το 2021. Στην κεντρική εικόνα, ο συγγραφέας. 

...
«Ψεύτες του νερού και άλλες ιστορίες» του Μπάρι Χάνα (κριτική) – Λογοτεχνία των αντιθέσεων για μια συναρπαστική ανάγνωση

«Ψεύτες του νερού και άλλες ιστορίες» του Μπάρι Χάνα (κριτική) – Λογοτεχνία των αντιθέσεων για μια συναρπαστική ανάγνωση

Για τη συλλογή διηγημάτων του Μπάρι Χάνα [Barry Hannah] «Ψεύτες του νερού και άλλες ιστορίες» (μτφρ. Νίκος Α. Μάντης, εκδ. Καστανιώτη). Στην κεντρική εικόνα, ο συγγραφέας Μπάρι Χάνα.

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη

Οι Ψεύτες...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Rohtko», του Λούκας Τβαρκόφσκι, στη Στέγη (κριτική)

«Rohtko», του Λούκας Τβαρκόφσκι, στη Στέγη (κριτική)

Στην κεντρική σκηνή της Στέγης Ιδρύματος Ωνάση είδαμε τη μεγαλειώδη παράσταση «ROHTKO» του Πολωνού σκηνοθέτη Λούκα Τβαρκόφσκι [Lukasz Twarkowski], αποτέλεσμα συνεργασίας του με τον Κρίστιαν Λούπα.

Γράφει ο Νϊκος Ξένιος

Ο Λούκας Τβαρκόφσκι σκηνοθέτησε τ...

Το Dublin Literary Award 2023 στη Γερμανίδα Katja Oskamp

Το Dublin Literary Award 2023 στη Γερμανίδα Katja Oskamp

Απονεμήθηκε στην Katja Oskamp και τη μεταφράστριά της στα αγγλικά Jo Heinrich, το «Dublin Literary Award 2023» για το μυθιστόρημά της Katja Oskam «Marzahn, Mon Amour». Σύντομα θα κυκλοφορήσει και στα ελληνικά από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Book Press

...
Χαρούκι Μουρακάμι: Τιμήθηκε με το βραβείο «Πριγκίπισσα των Αστουριών»

Χαρούκι Μουρακάμι: Τιμήθηκε με το βραβείο «Πριγκίπισσα των Αστουριών»

Ο Haruki Murakami [Χαρούκι Μουρακάμι] είναι ο πρώτος Ιάπωνας συγγραφέας που έλαβε το Βραβείο «Πριγκίπισσα των Αστουριών». Η συλλογή διηγημάτων του «Σε πρώτο ενικό» κυκλοφόρησε προσφάτως από τις εκδόσεις Ψυχογιός, σε μετάφραση Βασίλη Κιμούλη.

Επιμέλεια: Book Press...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Αρκτικό καλοκαίρι» του Ντέιμον Γκάλγκατ (προδημοσίευση)

«Αρκτικό καλοκαίρι» του Ντέιμον Γκάλγκατ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Ντέιμον Γκάλγκατ [Damon Galgut] «Αρκτικό καλοκαίρι» (μτφρ. Κλαίρη Παπαμιχαήλ), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 24 Μαΐου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Οι δύο άντρες κάθονταν στις πο...

«Ο γυάλινος κήπος» της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ (προδημοσίευση)

«Ο γυάλινος κήπος» της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ [Tatiana Ţîbuleac] «Ο γυάλινος κήπος» (μτφρ. Άντζελα Μπράτσου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 15 Μαΐου από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Κήπος βιβλίων» του Παναγιώτη Γούτα (προδημοσίευση)

«Κήπος βιβλίων» του Παναγιώτη Γούτα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τον πρόλογο του συγγραφέα Παναγιώτη Γούτα της ανθολογίας κειμένων του «Κήπος βιβλίων – Διαβάζοντας Θεσσαλονικείς και Αμερικανούς πεζογράφους», που θα κυκλοφορήσει στις 17 Μαΐου από τις εκδόσεις Νησίδες.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 25 καλύτερα λογοτεχνικά έργα γραμμένα από γυναίκες συγγραφείς – από τη Μέρι Σέλεϊ στην Έλενα Φερράντε

Τα 25 καλύτερα λογοτεχνικά έργα γραμμένα από γυναίκες συγγραφείς – από τη Μέρι Σέλεϊ στην Έλενα Φερράντε

Σε δημοσίευσή της στον Independent, η αρθρογράφος Clarisse Loughrey ξεχώρισε τα εικοσιπέντε σημαντικότερα λογοτεχνικά έργα που γράφτηκαν από γυναίκες συγγραφείς. Στη φωτογραφία, μία από αυτές, η Octavia E. Butler [1947 - 2006], συγγραφέας μυθιστορημάτων επιστημονικής φαντασίας με έντονο κοινωνικό και πολιτικό υ...

«Φάκελος αρχαιοκαπηλία»: Νικόλας Ζηργάνος, Ανδρέας Αποστολίδης και Γιάννης Μαρής

«Φάκελος αρχαιοκαπηλία»: Νικόλας Ζηργάνος, Ανδρέας Αποστολίδης και Γιάννης Μαρής

Φάκελος αρχαιοκαπηλία με προτάσεις τριών βιβλίων: «Επιχείρηση “Νόστος”: Ένα χρυσό στεφάνι και μια Κόρη για τον Αλέξη Καρρά» (εκδ. Τόπος), του Νικόλα Ζηργάνου, «Αρχαιοκαπηλία και εμπόριο αρχαιοτήτων – Μουσεία, έμποροι τέχνης, οίκοι δημοπρασιών, ιδιωτικές συλλογές» (εκδ. Άγρα), του Ανδρέα Αποστολίδη και  «Ίλ...

Bιβλία αυτοβοήθειας, αυτογνωσίας και προσωπικής βελτίωσης: 20 επιλογές από τις καλύτερες πρόσφατες εκδόσεις

Bιβλία αυτοβοήθειας, αυτογνωσίας και προσωπικής βελτίωσης: 20 επιλογές από τις καλύτερες πρόσφατες εκδόσεις

Κανείς δεν μπορεί να λύσει το πρόβλημά σου, αν δεν κάνεις ο ίδιος την αρχή για να βοηθήσεις τον εαυτό σου. Είκοσι επιλογές από τις καλύτερες πρόσφατες εκδόσεις βιβλίων αυτοβοήθειας, αυτογνωσίας και προσωπικής βελτίωσης από τους επαγγελματίες του είδους.

Επιμέλεια: Book Press...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ