alt

Για το μυθιστόρημα του Peter Handke «Η αγωνία του τερματοφύλακα πριν από το πέναλτι» (μτφρ. Αλέξανδρος Ίσαρης, εκδ. Gutenberg).

Του Μιχάλη Μακρόπουλου

Στο Έγκλημα και τιμωρία ο φοιτητής Ρασκόλνικοφ δολοφονεί τη γριά τοκογλύφο Αλιόνα Ιβάνοβνα και την ετεροθαλή της αδερφή. Και στους Αδελφούς Καραμάζοφ βρίσκεται δολοφονημένος ο πατέρας, ο Φιόντορ Παύλοβιτς. Οι φόνοι στα μεγάλα αυτά μυθιστορήματα του Ντοστογιέφσκι είναι σαν πέτρες που ρίχνονται στο νερό και οι κύκλοι, έπειτα, απλώνονται ως τις όχθες της λίμνης. Όταν ο απολυμένος Γιόζεφ Μπλοχ στραγγαλίζει την ταμία του κινηματογράφου στο μυθιστόρημα Η αγωνία του τερματοφύλακα πριν από το πέναλτι (1970) του Πέτερ Χάντκε, ο στραγγαλισμός διαπράττεται έτσι, παρεμπιπτόντως, γιατί τίποτα δεν έχει νόημα, άρα μπορεί ο φόνος εξίσου να διαπραχθεί ή όχι, δίχως να έχει κάποια σημασία – σαν πέτρα που ρίχνεται στο νερό και η επιφάνεια παραμένει, παρ’ όλα αυτά, ολότελα ακύμαντη. Να πώς περιγράφεται τούτη η σκηνή του φόνου: «Και ξαφνικά την έπνιξε. Την έσφιξε με τόση δύναμη, που η κοπέλα δεν πρόλαβε ούτε καν να το πάρει γι’ αστείο. Έξω στο διάδρομο ακούστηκαν φωνές. Ο Μπλοχ πανικοβλήθηκε. Πρόσεξε ότι από τη μύτη της άρχισαν να τρέχουν ζουμιά. Βόγγηξε. Ο Μπλοχ άκουσε κάτι σαν σπάσιμο. Λες και χτύπησε μια πέτρα κάτω από ένα αυτοκίνητο που έτρεχε σε ανώμαλο δρόμο. Σάλια άρχισαν να στάζουν στο μουσαμά του πατώματος».

Και, όταν αργότερα στην περιπλάνησή του, ο Μπλοχ βρίσκει ένα πνιγμένο αγόρι που έχει χαθεί και το αναζητούν, η σκηνή περιγράφεται με την ίδια κυνική αποστασιοποίηση: «Για κάμποση ώρα το κοίταζε, χωρίς να μπορεί να πιστέψει στην ύπαρξή του, λες και η συνείδησή του είχε μεταμορφωθεί σε τυφλή κηλίδα. Όμως τελικά, όπως σε κάποιο κωμικό φιλμ ο ήρωας ανοίγει αφηρημένα ένα κιβώτιο ενώ συνεχίζει να φλυαρεί κι άξαφνα κοντοστέκεται και γυρίζει έντρομος προς αυτό, είδε μπροστά στα μάτια του το πτώμα ενός παιδιού».

Η αυτιστική αποσύνδεση του Μπλοχ απ’ ό,τι τον περιβάλλει και του συμβαίνει, αποδίδεται από τον Χάντκε με τη χρήση πολλαπλών, αντίστοιχα «αυτιστικών» τεχνικών στη γραφή.

Η αυτιστική αποσύνδεση του Μπλοχ απ’ ό,τι τον περιβάλλει και του συμβαίνει αποδίδεται από τον Χάντκε με τη χρήση πολλαπλών, αντίστοιχα «αυτιστικών» τεχνικών στη γραφή. Με σύντομες προτάσεις της Α’ Δημοτικού, όπως: «Ο Μπλοχ, όρθιος, παράγγειλε μια μπίρα. Η σερβιτόρα έφερε μια καρέκλα από το τραπέζι. Ο Μπλοχ πήρε τη δεύτερη καρέκλα από το τραπέζι και κάθισε. Η σερβιτόρα πήγε πίσω από τον πάγκο. Ο Μπλοχ ακούμπησε τα χέρια του επάνω στο τραπέζι. Η σερβιτόρα έσκυψε για ν’ ανοίξει το μπουκάλι. Ο Μπλοχ έσπρωξε το σταχτοδοχείο. Η σερβιτόρα πήρε καθώς περνούσε ένα σουβέρ από ένα άλλο τραπέζι […]». Με απανωτή επανάληψη της ίδιας «ιδέας» σε ολωσδιόλου διαφορετικά μεταξύ τους συγκείμενα, όπως για παράδειγμα της ιδέας των «μυρμηγκιών» όταν «Το μπουκάλι έπεσε […] κάνοντας να πεταχτούν έξω τα μυρμήγκια […] που βρίσκονταν στα σαπισμένα αχλάδια […]» και λίγο παρακάτω «Το κεφάλι του ήταν γεμάτο μυρμήγκια», ή η ιδέα του «αόρατου» στις δύο συνεχόμενες προτάσεις: «Όταν άρχισαν να χτυπούν οι καμπάνες, δεν φαίνονταν μέσα στα καμπαναριά τους. Ένα αεροπλάνο πετούσε τόσο ψηλά από πάνω του, που ήταν αδύνατο να το διακρίνεις». Με την αποσύνδεση, στις λέξεις που περιγράφουν ως και τα πιο κοινά αντικείμενα –τραπέζι, μαχαίρι, καρέκλα, παράθυρο–, του σημαίνοντος από το σημαινόμενο. Με την παράθεση κινήσεων και συμβάντων, χωρίς φυσικά «περάσματα» ανάμεσά τους, που θα έδιναν μια αφηγηματική ροή, και με την αίσθηση, έτσι όπως καθετί συμβαίνει ξεκομμένο από καθετί άλλο, ότι στη θέση του θα ήταν δυνατό να συμβεί κι οτιδήποτε άλλο. Θα μπορούσε να συνεχίζεται επί μακρόν η απαρίθμηση των τρόπων που μετέρχεται ο συγγραφέας για να υπονομεύσει την ιστορία του –διατηρώντας εντούτοις την επιφανειακή όψη μιας ιστορίας– και την έννοια των φράσεών του, χωρίς ωστόσο να χρησιμοποιεί σουρεαλιστικά τρικ, αλλά μόνο με τη δημιουργία μιας συνολικής λοξής, έκκεντρης αφήγησης απαρχής μέχρι τέλους.

Στην «Αγωνία του τερματοφύλακα πριν από το πέναλτι», ο Χάντκε γίνεται τελικά ο αποκρουστικός κήρυκας μιας ακαταπράυντης απουσίας οποιουδήποτε νοήματος.

Σε μια συνέντευξή του, που υπάρχει ως επίμετρο στο βιβλίο, ο Χάντκε (αφού δηλώσει την περιφρόνησή του για τη λατινοαμερικάνικη λογοτεχνία ή τον Προυστ) λέει: «Το μοντέλο είναι ο Κάφκα. Ο Κάφκα θα μείνει το μοντέλο του αιώνα». Όμως στα έργα του Κάφκα, στην παγίδευση του ατόμου στον ιστό ενός ακατανόητου κόσμου, ο αναγνώστης νιώθει μολαταύτα τις υπερβολικές ασταμάτητες ταλαντώσεις μιας πολύ ευαίσθητης χορδής. Ο Γιόζεφ Μπλοχ στον Τερματοφύλακα δεν είναι παγιδευμένος, γιατί μια παγίδα είναι κάτι που κάπως ορίζεται, άρα έχει κάποιο νόημα. Έτσι, πολύ ορθά, αφού πρώτα εκφράζει το θαυμασμό του για τον Κάφκα, ο Χάντκε συμπληρώνει: «Το μοναδικό πράγμα που με ενοχλεί είναι το ότι θέλει να παριστάνει πάντα το θύμα».

Ο άνθρωπος, νοηματοδοτώντας τον κόσμο, τον εξανθρωπίζει κι εξανθρωπίζεται ο ίδιος. Αυτό το ρόλο παίζουν οι ιστορίες. Στην Αγωνία του τερματοφύλακα πριν από το πέναλτι, ο Χάντκε γίνεται τελικά ο αποκρουστικός κήρυκας μιας ακαταπράυντης απουσίας οποιουδήποτε νοήματος. 

* Στην κεντρική εικόνα φωτογραφία από την ταινία του Wim Wenders «Η αγωνία του τερματοφύλακα πριν από το πέναλτι» (1972).

* Ο ΜΙΧΑΛΗΣ ΜΑΚΡΟΠΟΥΛΟΣ είναι συγγραφέας και μεταφραστής.

altΗ αγωνία του τερματοφύλακα πριν από το πέναλτι
Peter Handke
Μτφρ. Αλέξανδρος Ίσαρης
Gutenberg 2017
Σελ. 184, τιμή εκδότη €13,00

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ PETER HANDKE

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Το πρωινό των πρωταθλητών» του Κερτ Βόννεγκατ (κριτική) – Κοινωνική κριτική με «πολιορκητικό κριό» τη σάτιρα

«Το πρωινό των πρωταθλητών» του Κερτ Βόννεγκατ (κριτική) – Κοινωνική κριτική με «πολιορκητικό κριό» τη σάτιρα

Για το μυθιστόρημα του Κερτ Βόννεγκατ [Kurt Vonnegut] «Το πρωινό των πρωταθλητών» (μτφρ. Αλέξης Καλοφωλιάς, εκδ. Πατάκη). Κεντρική εικόνα: από την κινηματογραφική μεταφορά του βιβλίου με πρωταγωνιστή τον Μπρους Γουίλις. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...
«To νυχτόσπιτο» του Τζο Νέσμπο (κριτική) – Ο Νορβηγός αιφνιδιάζει ξανά

«To νυχτόσπιτο» του Τζο Νέσμπο (κριτική) – Ο Νορβηγός αιφνιδιάζει ξανά

Για το βιβλίο του Τζο Νέσμπο [Jo Nesbo] «Το Νυχτόσπιτο» (μτφρ. Γρηγόρης Κονδύλης, εκδ. Μεταίχμιο). Κεντρική εικόνα: από την ταινία «Η νύχτα των ζωντανών νεκρών» του Τζορτζ Ρομέρο, η οποία αναφέρεται (μεταξύ άλλων) στο βιβλίο. 

Γράφει η Χίλντα Παπαδημητρίου ...

«Το τραγούδι του προφήτη» του Πολ Λιντς (κριτική) – Δυστοπικό μέλλον στη σημερινή Ιρλανδία

«Το τραγούδι του προφήτη» του Πολ Λιντς (κριτική) – Δυστοπικό μέλλον στη σημερινή Ιρλανδία

Για το μυθιστόρημα του Πολ Λιντς [Paul Lynch] «Το τραγούδι του προφήτη» (μτφρ. Μαρία Αγγελίδου, Γιώργος Αγγελίδης, εκδ. Gutenberg) που έλαβε το 2023 το Βραβείο Booker. Κεντρική εικόνα: από τη δυστοπική ταινία «The Hunger Games». 

Γράφει ο Φώτης Καραμπεσίνης 

...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Όσο μακρινή κι αν φαντάζει η Ιαπωνία, δεν παύει να μας ελκύει, μεταξύ άλλων και για την ιδιαίτερη και τολμηρή λογοτεχνία της. Από τον κλασικό Καουαμπάτα έως τον ευφάνταστο Μουρακάμι, επιλέγουμε δέκα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα και μπορούν να μας ανοίξουν νέα παράθυρα στον κόσμο του Ανατέλλοντος Ήλιου. K...

Τα βραβεία του «Χάρτη» 2023: Ο βραχύς κατάλογος

Τα βραβεία του «Χάρτη» 2023: Ο βραχύς κατάλογος

Το διαδικτυακό περιοδικό Λόγου και Τέχνης Χάρτης (www.hartismag.gr), συνεχίζει για τρίτη χρονιά την απονομή ετήσιων βραβείων, με σκοπό την ανάδειξη των σημαντικότερων βιβλίων που κυκλοφόρησαν το περασμένο έτος. Σήμερα ανακοινώθηκε ο Βραχύς Κατάλογος σε όλες τις κατηγορίες. Δείτε βιβλία και συγγραφείς. 

...

Βραβείο Nero Gold 2023: Νικητής ο Ιρλανδός συγγραφέας Πολ Μάρεϊ για το μυθιστόρημα «Τhe Bee Sting»

Βραβείο Nero Gold 2023: Νικητής ο Ιρλανδός συγγραφέας Πολ Μάρεϊ για το μυθιστόρημα «Τhe Bee Sting»

Το μυθιστόρημα του Πολ Μάρεϊ [Paul Murray] «The Bee Sting» είχε προκριθεί και στη μικρή λίστα του Βραβείου Μπούκερ και εκθειάστηκε από τη συγγραφέα Μπερναρντίν Εβαρίστο [Bernardine Evaristo] που είναι μέλος της επιτροπής του βραβείου Νero Gold. 

Επιμέλεια: Book Press...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

«Μέσα στο δίχτυ» της Άιρις Μέρντοχ (προδημοσίευση)

«Μέσα στο δίχτυ» της Άιρις Μέρντοχ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Άιρις Μέρντοχ [Iris Murdoch] «Μέσα στο δίχτυ» (μτφρ. Έφη Τσιρώνη), το οποίο κυκλοφορεί στις 6 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Όταν είδα τον Φιν να με περιμένει στη γωνία το...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Όσο μακρινή κι αν φαντάζει η Ιαπωνία, δεν παύει να μας ελκύει, μεταξύ άλλων και για την ιδιαίτερη και τολμηρή λογοτεχνία της. Από τον κλασικό Καουαμπάτα έως τον ευφάνταστο Μουρακάμι, επιλέγουμε δέκα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα και μπορούν να μας ανοίξουν νέα παράθυρα στον κόσμο του Ανατέλλοντος Ήλιου. K...

«Μικρή Στίξις»: Νέα σειρά βιβλίων και εκδήλωση για τα 7 χρόνια παρουσίας στον εκδοτικό χώρο

«Μικρή Στίξις»: Νέα σειρά βιβλίων και εκδήλωση για τα 7 χρόνια παρουσίας στον εκδοτικό χώρο

Με τη συμπλήρωση επτά συναπτών ετών στο εκδοτικό στερέωμα, οι εκδόσεις Στίξις κάνουν το επόμενο βήμα με μια νέα σειρά τεσσάρων βιβλίων, υπό τον τίτλο «Μικρή Στίξις», των Γιώργου Δουατζή, Χρυσοξένης Προκοπάκη, Στέφανου Τζουβάρα και Μιχάλη Σηφάκη.  

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος  ...

7 γυναίκες γράφουν και ακούγονται – Όψεις της νεότερης ελληνικής λογοτεχνίας

7 γυναίκες γράφουν και ακούγονται – Όψεις της νεότερης ελληνικής λογοτεχνίας

Σίσσυ Δουτσίου, Στεύη Τσούτση, Λίνα Βαρότση, Αστερόπη Λαζαρίδου, Ελισάβετ Παπαδοπούλου, Αντιγόνη Ζόγκα, Λίνα Βαλετοπούλου. Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας επιλέγουμε πολύ πρόσφατα βιβλία νέων Ελληνίδων συγγραφέων που θέτουν, άλλοτε με τρόπο διεκδικητικό κι άλλοτε πιο έμμεσο, το ζήτημα της γυναικείας χειρα...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ