alt

Για το μυθιστόρημα του Thomas Mann «Το μαγικό βουνό» (μτφρ. Θόδωρος Παρασκευόπουλος, εκδ. Μεταίχμιο).

Του Βαγγέλη Γραμματικόπουλου

Το Μαγικό βουνό (1924) είναι ένα βιβλίο που «ξεπέρασε τα όρια που είχε θέσει ο συγγραφέας του τόσο από την άποψη της έκτασης όσο και από την άποψη του πνεύματος». Αυτή την κρίση διατύπωσε ο νομπελίστας Τόμας Μαν για το άνω των χιλίων σελίδων μυθιστόρημα που ξεκίνησε αρχικά ως μια κωμική συνέχεια της πολυδιαβασμένης νουβέλας του Θάνατος στη Βενετία και αναδείχθηκε ως ένα από τα αντιπροσωπευτικότερα δείγματα αποτύπωσης όχι απλώς του γερμανικού αλλά συνολικότερα του ευρωπαϊκού πνεύματος στη λογοτεχνία. Ανάμεσα στις γραμμές του ανακλώνται οι βασικές καταστατικές αρχές, από την κλασική αρχαιότητα έως τον 20ό αιώνα, που απέδωσαν σε αυτή την ήπειρο την πνευματική της υπόσταση, καθώς και οι κυριότερες αντικρουόμενες ιδέες που τη συνέστησαν. Το Μαγικό βουνό έρχεται στο τέλος μια μακριάς ευρωπαϊκής πορείας, σαν δίαυλος ανάμεσα στο παρελθόν και το μέλλον, στην πιο κρίσιμη στιγμή της ιστορίας της, τον όλεθρο του παγκοσμίου πολέμου, να καταδείξει την αυτοκαταστροφική της τάση. Το μνημειώδες αυτό έργο επανέρχεται με νέα ελληνική έκδοση από τη σειρά των μεγάλων αφηγήσεων των εκδόσεων Μεταίχμιο (Φεβρουάριος 2017) στην ηρωική μετάφραση του Θόδωρου Παρασκευόπουλου από την πρώτη έκδοση του Εξάντα το 1995.

Ένα από τα αντιπροσωπευτικότερα δείγματα αποτύπωσης όχι απλώς του γερμανικού αλλά συνολικότερα του ευρωπαϊκού πνεύματος στη λογοτεχνία. Ανάμεσα στις γραμμές του ανακλώνται οι βασικές καταστατικές αρχές, από την κλασική αρχαιότητα έως τον 20ό αιώνα, που απέδωσαν σε αυτή την ήπειρο την πνευματική της υπόσταση, καθώς και οι κυριότερες αντικρουόμενες ιδέες που τη συνέστησαν.

Τόσο η πλοκή όσο και ο κύριος χαρακτήρας του μυθιστορήματος είναι εξόχως απλοϊκοί. Στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, ένας νεαρός μηχανικός, ο Χανς Κάστορπ, από την αστική τάξη του Αμβούργου και με «στρωμένη» ζωή, ταξιδεύει σε ένα σανατόριο στο Νταβός, κοντά στις ελβετικές Άλπεις, με σκοπό να επισκεφτεί τον ξάδερφό του Γιοάχιμ που πάσχει από φυματίωση. Κι ενώ η επίσκεψή του είναι προγραμματισμένη να διαρκέσει 3 εβδομάδες, ο Χανς Κάστορπ, με αφορμή μια εμπύρετη αδιαθεσία και παρασυρόμενος από τη ζωή και την ατμόσφαιρα των «εκεί πάνω», παραμένει στο σανατόριο Μπέργκχοφ, που διευθύνει ο εκκεντρικός αυλικός σύμβουλος Μπέρενς, επτά ολόκληρα χρόνια (αφορμή για τη συγγραφή στάθηκε η πραγματική διαμονή του συγγραφέα σε ένα παρόμοιο σανατόριο το 1914, όπου είχε πάει για να επισκεφτεί τη σύζυγό του). Η αυστηρή κανονικότητα του ωρολογίου προγράμματος, η απομάκρυνση από τις έγνοιες της καθημερινής ζωής, η συναρπαστική συναναστροφή με τους υπόλοιπους τρόφιμους και το ξύπνημα του ερωτικού πόθου μέσα από την εγγενή σχέση που ο τελευταίος παρουσιάζει με την ασθένεια, έχουν ως αποτέλεσμα να εξυψωθεί ο πρωταγωνιστής σε υψηλότερες διανοητικές και αισθητικές σφαίρες διερευνώντας ο ίδιος προσωπικά το νόημα της ζωής. Αυτός ο υψιπέτης μικρόκοσμος όμως θα τον ωθήσει να απολέσει κάθε νοσταλγία και ανάγκη επιστροφής στον έξω κόσμο, χαμένος για χρόνια σε μια οιονεί χώρα των λωτοφάγων.

Τι είναι όμως το Μαγικό βουνό; Αρχικά είναι η αδιόρατη και μυστική σχέση της ασθένειας με τον έρωτα και vis versa. Στις σελίδες του η ασθένεια παρουσιάζεται ως μια κατάσταση υπερτονισμένα σαρκική που προσφέρει σπάνια εκλέπτυνση των αισθήσεων του ασθενούς, μεταφράζεται ως ένα είδος σωματικού ηδονισμού με την οποία επανεμφανίζεται ο αποκλεισμένος και καταπιεσμένος έρωτας. «Το σύμπτωμα της ασθένειας ήταν καλυμμένη ερωτική δραστηριότητα και κάθε αρρώστια παραλλαγμένος έρωτας» υποστηρίζει ο μυστικιστής ιατρός του κέντρου Δρ. Κροκόφκι απευθυνόμενος στο πάσχον κοινό του. Πρόκειται για τον ακατάπαυστο πυρετό που ρίχνει τον Χανς Κάστορπ από τις πρώτες μέρες στο κρεβάτι και προέρχεται από τα τσερκέζικα μάτια της Ρωσίδας Κλάβντια Σοσά, όπως παλιότερα από αυτά του Πσίμπισλαβ Χίππε, έναν έρωτα τόσο εμμονικό και αφηρημένο, που καταλήγει απρόσωπος. Ο αληθινός έρωτας είναι επικίνδυνος και σκοτεινός, μια παρέκβαση στο κακό, δεν αποδίδεται με ήσυχα ερωτικά τραγουδάκια, είναι ένα με τον θάνατο στον βαθμό της σαρκικότητας, της παντοδυναμίας και της ανηθικότητας.

alt
Ο Τόμας Μαν

Το Μαγικό βουνό όμως είναι ενδεχομένως και μία πραγματεία περί του ζητήματος του χρόνου. O Mαν ακολουθεί τη μπερξονική πραγμάτευση της έννοιας του χρόνου, κατά την οποία ο πραγματικός-συνυφασμένος με τη ζωή χρόνος αποτελεί ζήτημα εσωτερικής αίσθησης και όχι μια μετρήσιμη και αντικειμενικοποιημένη έννοια. Η κίνηση της ύπαρξης δεν προσδιορίζεται με απόλυτα μεγέθη, μπορεί να συρρικνωθεί, να διασταλεί, να ανασταλεί, να εξανεμισθεί, να ξεθωριάσει ή να καταργηθεί ανάλογα με το βιωματικό στοιχείο, την υποκειμενική ανθρώπινη εμπειρία. Εν προκειμένω, ο χρόνος για τον Χανς Κάστορπ στο Μπέργκχοφ, μέσα από την απαράλλαχτη κανονικότητα της καθημερινότητας και την αποκοπή από τον έξω κόσμο, έχει απολέσει κάθε ιδιαίτερη και απόλυτη σημασία που έχει στα πεδινά, πλησιάζοντας το σχήμα της άχρονης αιωνιότητας. Ο Χανς Κάστορπ έπειτα από μερικούς μήνες παραμονής του στο ορεινό θεραπευτικό κέντρο χάνει κάθε αίσθηση της μεταβολής του χρόνου με αποτέλεσμα να δυσκολεύεται να αποφανθεί πόσα χρόνια, μήνες ή μέρες έχουν παρέλθει από την άφιξή του.

Το Μαγικό βουνό είναι εν πολλοίς μία επιτομή των ιδεών και των συγκρούσεων που συνέστησαν αυτό που σήμερα αποκαλείται σύγχρονο ευρωπαϊκό πνεύμα. Αυτή η δυναμική και εξελισσόμενη έννοια, το πνεύμα το οποίο προέκυψε από τη σύνθεση των εσωτερικών αντιθέσεών του, των διαφορετικών αρχών και αξιακών τάσεων που εμφανίστηκαν στη διάρκεια της ευρωπαϊκής ιστορίας, ενσαρκώνεται συμβολικά με απόλυτη ενάργεια στα πρόσωπα δύο «παιδαγωγών» που αναλαμβάνουν ανταγωνιστικά καθοδηγητικό ρόλο απέναντι στον νεαρό Χανς Κάστορπ. Από τη μία ο Ιταλός ουμανιστής και ελευθεροτέκτονας Λοντοβίκο Σεττεμπρίνι, που εκπροσωπεί το πνεύμα του διαφωτισμού και του κλασικισμού προτάσσοντας την ανωτερότητα της επιστήμης και της καπιταλιστικής αστικής δημοκρατίας, και από την άλλη ο εβραϊκής καταγωγής σκοταδιστής ιησουίτης Λέων Νάφτα, υπέρμαχος του μεσαιωνικού μυστικισμού και μιας μορφής χριστιανικού κομμουνισμού. Το απολλώνιο και το διονυσιακό στοιχείο αντιμάχονται εδώ. Οι λυσσαλέες λεκτικές συγκρούσεις μεταξύ τους (συμβολίζουν τις ιδεολογικές διαμάχες μέσα στους αιώνες της ευρωπαϊκής ιστορίας) αποδεικνύονται τόσο εξαντλητικές, ώστε οι δύο αντίμαχοι να καταλήγουν σε εσωτερικές αντιφάσεις, ανταλλαγή θέσεων και έλλειψη σαφήνειας των πρωτότυπων θέσεων προμηνύοντας την εποχή της κατάπτωσης των ευρωπαϊκών αξιών.

Ο άνθρωπος είναι κύριος των αντιθέσεων, υπάρχουν μέσω αυτού, και επομένως αυτός είναι ευγενέστερος από αυτές. Ευγενέστερος από τον θάνατο, πολύ ευγενής για τον θάνατο – αυτή είναι η ελευθερία του μυαλού του. Ευγενέστερος από τη ζωή, πολύ ευγενής για τη ζωή – αυτή είναι η ευλάβεια στην καρδιά του.

Το Μαγικό βουνό είναι ένα μυθιστόρημα διάπλασης (Bildungsroman). Μέσα σε αυτό το κλίμα ο Χανς Κάστορπ ασκείται στις υψηλές ιδέες, οδηγείται στην ενδελεχή εξέταση της ζωής και του θανάτου και σε ένα σημείο ενορατικής διαύγειας διαπιστώνει ότι: «Ο άνθρωπος είναι κύριος των αντιθέσεων, υπάρχουν μέσω αυτού, και επομένως αυτός είναι ευγενέστερος από αυτές. Ευγενέστερος από τον θάνατο, πολύ ευγενής για τον θάνατο – αυτή είναι η ελευθερία του μυαλού του. Ευγενέστερος από τη ζωή, πολύ ευγενής για τη ζωή – αυτή είναι η ευλάβεια στην καρδιά του». Όμως, παρά την παιδευτική διαδικασία από την οποία διέρχεται ο πρωταγωνιστής κατά τη διάρκεια της παραμονής του στο ορεινό ίδρυμα, επιστρέφοντας στα πεδινά στο τέλος του μυθιστορήματος δεν διαπιστώνεται σε αυτόν κανένα σημάδι ωρίμανσης, κάποιος ανώτερος βαθμός αυτοσυνείδησης ή σταθερής κοσμοαντίληψης. Ο Χανς Κάστορπ εξακολουθεί να αποτελεί πάνω από όλα ένα «βασανοπαίδι της ζωής» που άγεται και φέρεται από τον επιβλητικά ακατανόητο Μυνχέερ Πέπερκορν και από τις μεταφυσικές ικανότητες της 'Ελλεν Μπραντ και το οποίο εξαφανίζεται στα μονοπάτια της ιδεολογικής διαμάχης με τον ίδιο τρόπο που εξαφανίζεται στα φριχτά πεδία μάχης του Α΄ Παγκόσμιου Πόλεμου.

Τέλος, το Μαγικό βουνό, πέραν όλων των άλλων, είναι πρωτίστως και στην ουσία του ένα έργο τέχνης που «στόχος του είναι να παρέχει ευχαρίστηση, να ψυχαγωγεί και να αναζωογονεί, όπως υποστηρίζει και ο ίδιος ο Μαν στο άρθρο «Πώς γράφτηκε το Μαγικό βουνό» στο επίμετρο του βιβλίου. Πιο συγκεκριμένα, πρόκειται για ένα έργο με τόσο αρμονική και αισθητική σύνθεση των θεματικών και των ιδεών του, φτιαγμένο περισσότερο για το θυμοειδές παρά για το έλλογο, ώστε ομοιάζει περισσότερο με μουσικό κομμάτι και την απόλαυση που προκύπτει από αυτό. Θα μπορούσε, επομένως, να διαβαστεί σαν μία συμφωνία, ένα έργο αντίστιξης. Σε αυτό συνηγορούν επίσης και η προτροπή του ίδιου του συγγραφέα να διαβάσει κάποιος, ει δυνατόν, το μυθιστόρημα δύο φορές –όσες φορές δηλαδή χρειάζεται κανείς να ακούσει ένα μουσικό κομμάτι για να το γνωρίσει καλύτερα και να το ευχαριστηθεί– καθώς και η εκτεταμένη χρήση του Leitmotiv που υιοθετεί στον λόγο του επηρεασμένος από τη χρήση του στις όπερες του Βάγκνερ. Πρόκειται για ένα εμβληματικό συμβολικό μυθιστόρημα του ευρωπαϊκού πνεύματος που αποτελεί μία δυνατή αναγνωστική εμπειρία και ένα έργο-παρακαταθήκη για το πολιτισμικό μέλλον αυτής της ηπείρου.

* Ο ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΟΠΟΥΛΟΣ είναι φιλόλογος.

altΤο μαγικό βουνό
Thomas Mann
Μτφρ. Θόδωρος Παρασκευόπουλος
Μεταίχμιο 2017
Σελ. 944, τιμή εκδότη €22,00

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΤΟΜΑΣ ΜΑΝ

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Η πόλη της νίκης», το νέο μυθιστόρημα του Σαλμάν Ρούσντι (κριτική) – Το έπος ενός ακατάβλητου παραμυθά

«Η πόλη της νίκης», το νέο μυθιστόρημα του Σαλμάν Ρούσντι (κριτική) – Το έπος ενός ακατάβλητου παραμυθά

Για το βιβλίο του Σαλμάν Ρούσντι [Salman Rushdie] «Η πόλη της νίκης» (μτφρ. Γιώργος Μπλάνας, εκδ. Ψυχογιός).

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Θα μπορούσε να είχε γραφτεί η  ...

«Τρεις γυναίκες» του Ρόμπερτ Μούζιλ (κριτική) – Η υπονόμευση του αντρικού βλέμματος μέσα από τρεις ερωτικές τραγωδίες

«Τρεις γυναίκες» του Ρόμπερτ Μούζιλ (κριτική) – Η υπονόμευση του αντρικού βλέμματος μέσα από τρεις ερωτικές τραγωδίες

Για τον τόμο με τις τρεις νουβέλες του Ρόμπερτ Μούζιλ (Robert Musil) «Τρεις γυναίκες» (μτφρ. Μαρίνα Αγαθαγγελίδου, εκδ. Αντίποδες).

Γράφει ο Φώτης Καρ...

«Η μαέστρος» της Χάριετ Κονστάμπλ (κριτική) – Ένα ταλαντούχο κορίτσι στη σκιά του Βιβάλντι

«Η μαέστρος» της Χάριετ Κονστάμπλ (κριτική) – Ένα ταλαντούχο κορίτσι στη σκιά του Βιβάλντι

Για το βιβλίο της Χάριετ Κονστάμπλ [Harriet Constable] «Η μαέστρος» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά, εκδ. Ελληνικά Γράμματα). Στην κεντρική φωτογραφία, ο πίνακας «Young Woman Playing a Violin» του Οράτσιο Τζεντιλέσκι.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Πέθανε ο Τομ Ρόμπινς, «ο πιο επικίνδυνος συγγραφέας στον κόσμο»

Πέθανε ο Τομ Ρόμπινς, «ο πιο επικίνδυνος συγγραφέας στον κόσμο»

Σε ηλικία 92 ετών, πέθανε ο Τομ Ρόμπινς [Tom Robbins], γνωστός για τα χιουμοριστικά μυθιστορήματά του, επηρεασμένα από το κλίμα της αμερικανικής αντικουλτούρας των '60s. Τα βιβλία του κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Αίολος.

Επιμέλεια: Book Press

...
«Σωματογραφία» της Εύας Στάμου (κριτική) – Πορτρέτα γυναικών σε κίνηση

«Σωματογραφία» της Εύας Στάμου (κριτική) – Πορτρέτα γυναικών σε κίνηση

Για το μυθιστόρημα της Εύας Στάμου «Σωματογραφία», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αρμός. 

Γράφει η Ντόρα Τσιμπούκη

To πρόσφατο βιβλίο της Εύα...

«Θέλω να δω τον Πάπα» – Η 85χρονη οπερέτα του Θεόφραστου Σακελλαρίδη, επίκαιρη και απολαυστική

«Θέλω να δω τον Πάπα» – Η 85χρονη οπερέτα του Θεόφραστου Σακελλαρίδη, επίκαιρη και απολαυστική

Για την οπερέτα του Θεόφραστου Σακελλαρίδη «Θέλω να δω τον Πάπα!», σε μουσική διεύθυνση Νίκου Βασιλείου και σκηνοθεσία Νατάσας Τριανταφύλλη, η οποία παρουσιάζεται στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής μέχρι και τις 16 Φεβρουαρίου.

Γράφει η Έλενα Χουζούρη

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Απάρνηση» του Άρη Μαραγκόπουλου (προδημοσίευση)

«Απάρνηση» του Άρη Μαραγκόπουλου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπασμάτων από το μυθιστόρημα του Άρη Μαραγκόπουλου «Απάρνηση», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 24 Φεβρουαρίου από τις εκδόσεις Τόπος.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιφάνεια Ι
(Ο Νικόλας δεν είναι πια εδώ)

...
«Ψυχή ντυμένη αέρα» της Έλενας Χουζούρη (προδημοσίευση)

«Ψυχή ντυμένη αέρα» της Έλενας Χουζούρη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη μελέτη της Έλενας Χουζούρη «Ψυχή ντυμένη αέρα – Ανθούλα Σταθοπούλου - Βαφοπούλου: Η μούσα της μεσοπολεμικής Θεσσαλονίκης», η οποία θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Επίκεντρο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Η Μάγε...

«(Α)Κατάλληλο Timing» της Ελένης Αλεξανδροπούλου (προδημοσίευση)

«(Α)Κατάλληλο Timing» της Ελένης Αλεξανδροπούλου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη συλλογή διηγημάτων της Ελένης Αλεξανδροπούλου «(Α)Κατάλληλο Timing», η οποία θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Ο Αύγουστος, όσο μεγαλώνεις, μοιάζει πικρός. Οι περισ...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

«Τι να διαβάσω;» – 15 επανεκδόσεις ελληνικής πεζογραφίας που έρχονται στα βιβλιοπωλεία το επόμενο διάστημα

«Τι να διαβάσω;» – 15 επανεκδόσεις ελληνικής πεζογραφίας που έρχονται στα βιβλιοπωλεία το επόμενο διάστημα

Δεκαπέντε βιβλία πεζογραφίας, εξαντλημένα (τα περισσότερα), επανεκδίδονται και διεκδικούν νέους αναγνώστες.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Νίκος Καζαντζάκης, Ταξιδεύοντας: Αγγλία (εκδ. Διόπτρα)

...
«Τι να διαβάσω;» – 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που κυκλοφορούν το επόμενο διάστημα

«Τι να διαβάσω;» – 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που κυκλοφορούν το επόμενο διάστημα

Δεκαπέντε βιβλία ελληνικής πεζογραφίας (μυθιστορήματα, νουβέλες και διηγήματα) που αναμένουμε τις επόμενες μέρες ή εβδομάδες. Στην κεντρική εικόνα, ο Αλέξης Πανσέληνος, η Μάρω Βαμβουνάκη και ο Μιχάλης Μοδινός.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Μυθιστ...

Σίρλεϊ Τζάκσον (1916-1965): Η ευαίσθητη μάγισσα των αμερικανικών γραμμάτων

Σίρλεϊ Τζάκσον (1916-1965): Η ευαίσθητη μάγισσα των αμερικανικών γραμμάτων

Η Σίρλεϊ Τζάκσον [Shirley Jackson, 1916-1965] ήταν πολλά περισσότερα από μια συγγραφέας ιστοριών τρόμου. Με άξονα δύο βιβλία της που κυκλοφόρησαν ή επανακυκλοφόρησαν πρόσφατα «Η λοταρία και άλλες ιστορίες» (μτφρ. Χρυσόστομος Τσαπραΐλης) και «Ζούσαμε πάντα σε ένα κάστρο» (μτφρ. Βάσια Τζανακάρη) από τις εκδόσεις ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ