alt

Για το μυθιστόρημα του Thomas Mann «Το μαγικό βουνό» (μτφρ. Θόδωρος Παρασκευόπουλος, εκδ. Μεταίχμιο).

Του Βαγγέλη Γραμματικόπουλου

Το Μαγικό βουνό (1924) είναι ένα βιβλίο που «ξεπέρασε τα όρια που είχε θέσει ο συγγραφέας του τόσο από την άποψη της έκτασης όσο και από την άποψη του πνεύματος». Αυτή την κρίση διατύπωσε ο νομπελίστας Τόμας Μαν για το άνω των χιλίων σελίδων μυθιστόρημα που ξεκίνησε αρχικά ως μια κωμική συνέχεια της πολυδιαβασμένης νουβέλας του Θάνατος στη Βενετία και αναδείχθηκε ως ένα από τα αντιπροσωπευτικότερα δείγματα αποτύπωσης όχι απλώς του γερμανικού αλλά συνολικότερα του ευρωπαϊκού πνεύματος στη λογοτεχνία. Ανάμεσα στις γραμμές του ανακλώνται οι βασικές καταστατικές αρχές, από την κλασική αρχαιότητα έως τον 20ό αιώνα, που απέδωσαν σε αυτή την ήπειρο την πνευματική της υπόσταση, καθώς και οι κυριότερες αντικρουόμενες ιδέες που τη συνέστησαν. Το Μαγικό βουνό έρχεται στο τέλος μια μακριάς ευρωπαϊκής πορείας, σαν δίαυλος ανάμεσα στο παρελθόν και το μέλλον, στην πιο κρίσιμη στιγμή της ιστορίας της, τον όλεθρο του παγκοσμίου πολέμου, να καταδείξει την αυτοκαταστροφική της τάση. Το μνημειώδες αυτό έργο επανέρχεται με νέα ελληνική έκδοση από τη σειρά των μεγάλων αφηγήσεων των εκδόσεων Μεταίχμιο (Φεβρουάριος 2017) στην ηρωική μετάφραση του Θόδωρου Παρασκευόπουλου από την πρώτη έκδοση του Εξάντα το 1995.

Ένα από τα αντιπροσωπευτικότερα δείγματα αποτύπωσης όχι απλώς του γερμανικού αλλά συνολικότερα του ευρωπαϊκού πνεύματος στη λογοτεχνία. Ανάμεσα στις γραμμές του ανακλώνται οι βασικές καταστατικές αρχές, από την κλασική αρχαιότητα έως τον 20ό αιώνα, που απέδωσαν σε αυτή την ήπειρο την πνευματική της υπόσταση, καθώς και οι κυριότερες αντικρουόμενες ιδέες που τη συνέστησαν.

Τόσο η πλοκή όσο και ο κύριος χαρακτήρας του μυθιστορήματος είναι εξόχως απλοϊκοί. Στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, ένας νεαρός μηχανικός, ο Χανς Κάστορπ, από την αστική τάξη του Αμβούργου και με «στρωμένη» ζωή, ταξιδεύει σε ένα σανατόριο στο Νταβός, κοντά στις ελβετικές Άλπεις, με σκοπό να επισκεφτεί τον ξάδερφό του Γιοάχιμ που πάσχει από φυματίωση. Κι ενώ η επίσκεψή του είναι προγραμματισμένη να διαρκέσει 3 εβδομάδες, ο Χανς Κάστορπ, με αφορμή μια εμπύρετη αδιαθεσία και παρασυρόμενος από τη ζωή και την ατμόσφαιρα των «εκεί πάνω», παραμένει στο σανατόριο Μπέργκχοφ, που διευθύνει ο εκκεντρικός αυλικός σύμβουλος Μπέρενς, επτά ολόκληρα χρόνια (αφορμή για τη συγγραφή στάθηκε η πραγματική διαμονή του συγγραφέα σε ένα παρόμοιο σανατόριο το 1914, όπου είχε πάει για να επισκεφτεί τη σύζυγό του). Η αυστηρή κανονικότητα του ωρολογίου προγράμματος, η απομάκρυνση από τις έγνοιες της καθημερινής ζωής, η συναρπαστική συναναστροφή με τους υπόλοιπους τρόφιμους και το ξύπνημα του ερωτικού πόθου μέσα από την εγγενή σχέση που ο τελευταίος παρουσιάζει με την ασθένεια, έχουν ως αποτέλεσμα να εξυψωθεί ο πρωταγωνιστής σε υψηλότερες διανοητικές και αισθητικές σφαίρες διερευνώντας ο ίδιος προσωπικά το νόημα της ζωής. Αυτός ο υψιπέτης μικρόκοσμος όμως θα τον ωθήσει να απολέσει κάθε νοσταλγία και ανάγκη επιστροφής στον έξω κόσμο, χαμένος για χρόνια σε μια οιονεί χώρα των λωτοφάγων.

Τι είναι όμως το Μαγικό βουνό; Αρχικά είναι η αδιόρατη και μυστική σχέση της ασθένειας με τον έρωτα και vis versa. Στις σελίδες του η ασθένεια παρουσιάζεται ως μια κατάσταση υπερτονισμένα σαρκική που προσφέρει σπάνια εκλέπτυνση των αισθήσεων του ασθενούς, μεταφράζεται ως ένα είδος σωματικού ηδονισμού με την οποία επανεμφανίζεται ο αποκλεισμένος και καταπιεσμένος έρωτας. «Το σύμπτωμα της ασθένειας ήταν καλυμμένη ερωτική δραστηριότητα και κάθε αρρώστια παραλλαγμένος έρωτας» υποστηρίζει ο μυστικιστής ιατρός του κέντρου Δρ. Κροκόφκι απευθυνόμενος στο πάσχον κοινό του. Πρόκειται για τον ακατάπαυστο πυρετό που ρίχνει τον Χανς Κάστορπ από τις πρώτες μέρες στο κρεβάτι και προέρχεται από τα τσερκέζικα μάτια της Ρωσίδας Κλάβντια Σοσά, όπως παλιότερα από αυτά του Πσίμπισλαβ Χίππε, έναν έρωτα τόσο εμμονικό και αφηρημένο, που καταλήγει απρόσωπος. Ο αληθινός έρωτας είναι επικίνδυνος και σκοτεινός, μια παρέκβαση στο κακό, δεν αποδίδεται με ήσυχα ερωτικά τραγουδάκια, είναι ένα με τον θάνατο στον βαθμό της σαρκικότητας, της παντοδυναμίας και της ανηθικότητας.

alt
Ο Τόμας Μαν

Το Μαγικό βουνό όμως είναι ενδεχομένως και μία πραγματεία περί του ζητήματος του χρόνου. O Mαν ακολουθεί τη μπερξονική πραγμάτευση της έννοιας του χρόνου, κατά την οποία ο πραγματικός-συνυφασμένος με τη ζωή χρόνος αποτελεί ζήτημα εσωτερικής αίσθησης και όχι μια μετρήσιμη και αντικειμενικοποιημένη έννοια. Η κίνηση της ύπαρξης δεν προσδιορίζεται με απόλυτα μεγέθη, μπορεί να συρρικνωθεί, να διασταλεί, να ανασταλεί, να εξανεμισθεί, να ξεθωριάσει ή να καταργηθεί ανάλογα με το βιωματικό στοιχείο, την υποκειμενική ανθρώπινη εμπειρία. Εν προκειμένω, ο χρόνος για τον Χανς Κάστορπ στο Μπέργκχοφ, μέσα από την απαράλλαχτη κανονικότητα της καθημερινότητας και την αποκοπή από τον έξω κόσμο, έχει απολέσει κάθε ιδιαίτερη και απόλυτη σημασία που έχει στα πεδινά, πλησιάζοντας το σχήμα της άχρονης αιωνιότητας. Ο Χανς Κάστορπ έπειτα από μερικούς μήνες παραμονής του στο ορεινό θεραπευτικό κέντρο χάνει κάθε αίσθηση της μεταβολής του χρόνου με αποτέλεσμα να δυσκολεύεται να αποφανθεί πόσα χρόνια, μήνες ή μέρες έχουν παρέλθει από την άφιξή του.

Το Μαγικό βουνό είναι εν πολλοίς μία επιτομή των ιδεών και των συγκρούσεων που συνέστησαν αυτό που σήμερα αποκαλείται σύγχρονο ευρωπαϊκό πνεύμα. Αυτή η δυναμική και εξελισσόμενη έννοια, το πνεύμα το οποίο προέκυψε από τη σύνθεση των εσωτερικών αντιθέσεών του, των διαφορετικών αρχών και αξιακών τάσεων που εμφανίστηκαν στη διάρκεια της ευρωπαϊκής ιστορίας, ενσαρκώνεται συμβολικά με απόλυτη ενάργεια στα πρόσωπα δύο «παιδαγωγών» που αναλαμβάνουν ανταγωνιστικά καθοδηγητικό ρόλο απέναντι στον νεαρό Χανς Κάστορπ. Από τη μία ο Ιταλός ουμανιστής και ελευθεροτέκτονας Λοντοβίκο Σεττεμπρίνι, που εκπροσωπεί το πνεύμα του διαφωτισμού και του κλασικισμού προτάσσοντας την ανωτερότητα της επιστήμης και της καπιταλιστικής αστικής δημοκρατίας, και από την άλλη ο εβραϊκής καταγωγής σκοταδιστής ιησουίτης Λέων Νάφτα, υπέρμαχος του μεσαιωνικού μυστικισμού και μιας μορφής χριστιανικού κομμουνισμού. Το απολλώνιο και το διονυσιακό στοιχείο αντιμάχονται εδώ. Οι λυσσαλέες λεκτικές συγκρούσεις μεταξύ τους (συμβολίζουν τις ιδεολογικές διαμάχες μέσα στους αιώνες της ευρωπαϊκής ιστορίας) αποδεικνύονται τόσο εξαντλητικές, ώστε οι δύο αντίμαχοι να καταλήγουν σε εσωτερικές αντιφάσεις, ανταλλαγή θέσεων και έλλειψη σαφήνειας των πρωτότυπων θέσεων προμηνύοντας την εποχή της κατάπτωσης των ευρωπαϊκών αξιών.

Ο άνθρωπος είναι κύριος των αντιθέσεων, υπάρχουν μέσω αυτού, και επομένως αυτός είναι ευγενέστερος από αυτές. Ευγενέστερος από τον θάνατο, πολύ ευγενής για τον θάνατο – αυτή είναι η ελευθερία του μυαλού του. Ευγενέστερος από τη ζωή, πολύ ευγενής για τη ζωή – αυτή είναι η ευλάβεια στην καρδιά του.

Το Μαγικό βουνό είναι ένα μυθιστόρημα διάπλασης (Bildungsroman). Μέσα σε αυτό το κλίμα ο Χανς Κάστορπ ασκείται στις υψηλές ιδέες, οδηγείται στην ενδελεχή εξέταση της ζωής και του θανάτου και σε ένα σημείο ενορατικής διαύγειας διαπιστώνει ότι: «Ο άνθρωπος είναι κύριος των αντιθέσεων, υπάρχουν μέσω αυτού, και επομένως αυτός είναι ευγενέστερος από αυτές. Ευγενέστερος από τον θάνατο, πολύ ευγενής για τον θάνατο – αυτή είναι η ελευθερία του μυαλού του. Ευγενέστερος από τη ζωή, πολύ ευγενής για τη ζωή – αυτή είναι η ευλάβεια στην καρδιά του». Όμως, παρά την παιδευτική διαδικασία από την οποία διέρχεται ο πρωταγωνιστής κατά τη διάρκεια της παραμονής του στο ορεινό ίδρυμα, επιστρέφοντας στα πεδινά στο τέλος του μυθιστορήματος δεν διαπιστώνεται σε αυτόν κανένα σημάδι ωρίμανσης, κάποιος ανώτερος βαθμός αυτοσυνείδησης ή σταθερής κοσμοαντίληψης. Ο Χανς Κάστορπ εξακολουθεί να αποτελεί πάνω από όλα ένα «βασανοπαίδι της ζωής» που άγεται και φέρεται από τον επιβλητικά ακατανόητο Μυνχέερ Πέπερκορν και από τις μεταφυσικές ικανότητες της 'Ελλεν Μπραντ και το οποίο εξαφανίζεται στα μονοπάτια της ιδεολογικής διαμάχης με τον ίδιο τρόπο που εξαφανίζεται στα φριχτά πεδία μάχης του Α΄ Παγκόσμιου Πόλεμου.

Τέλος, το Μαγικό βουνό, πέραν όλων των άλλων, είναι πρωτίστως και στην ουσία του ένα έργο τέχνης που «στόχος του είναι να παρέχει ευχαρίστηση, να ψυχαγωγεί και να αναζωογονεί, όπως υποστηρίζει και ο ίδιος ο Μαν στο άρθρο «Πώς γράφτηκε το Μαγικό βουνό» στο επίμετρο του βιβλίου. Πιο συγκεκριμένα, πρόκειται για ένα έργο με τόσο αρμονική και αισθητική σύνθεση των θεματικών και των ιδεών του, φτιαγμένο περισσότερο για το θυμοειδές παρά για το έλλογο, ώστε ομοιάζει περισσότερο με μουσικό κομμάτι και την απόλαυση που προκύπτει από αυτό. Θα μπορούσε, επομένως, να διαβαστεί σαν μία συμφωνία, ένα έργο αντίστιξης. Σε αυτό συνηγορούν επίσης και η προτροπή του ίδιου του συγγραφέα να διαβάσει κάποιος, ει δυνατόν, το μυθιστόρημα δύο φορές –όσες φορές δηλαδή χρειάζεται κανείς να ακούσει ένα μουσικό κομμάτι για να το γνωρίσει καλύτερα και να το ευχαριστηθεί– καθώς και η εκτεταμένη χρήση του Leitmotiv που υιοθετεί στον λόγο του επηρεασμένος από τη χρήση του στις όπερες του Βάγκνερ. Πρόκειται για ένα εμβληματικό συμβολικό μυθιστόρημα του ευρωπαϊκού πνεύματος που αποτελεί μία δυνατή αναγνωστική εμπειρία και ένα έργο-παρακαταθήκη για το πολιτισμικό μέλλον αυτής της ηπείρου.

* Ο ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΟΠΟΥΛΟΣ είναι φιλόλογος.

altΤο μαγικό βουνό
Thomas Mann
Μτφρ. Θόδωρος Παρασκευόπουλος
Μεταίχμιο 2017
Σελ. 944, τιμή εκδότη €22,00

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΤΟΜΑΣ ΜΑΝ

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Ξανθές ρίζες» της Μπέρναρντιν Εβαρίστο (κριτική) – Μια συναρπαστική αντιστροφή της αποικιοκρατικής Ιστορίας

«Ξανθές ρίζες» της Μπέρναρντιν Εβαρίστο (κριτική) – Μια συναρπαστική αντιστροφή της αποικιοκρατικής Ιστορίας

Για το βιβλίο της Μπέρναρντιν Εβαρίστο [Bernardine Evaristo] «Ξανθές ρίζες» (μτφρ. Αλέξης Καλοφωλιάς, εκδ. Gutenberg). Κεντρική εικόνα: η συγγραφέας Μπέρναρντιν Εβαρίστο.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Οι Ξανθές ρίζες της β...

«Πάγος» της Άννα Καβάν (κριτική) – Ανώνυμοι ήρωες σε ανώνυμους τόπους

«Πάγος» της Άννα Καβάν (κριτική) – Ανώνυμοι ήρωες σε ανώνυμους τόπους

Για το μυθιστόρημα της Άννα Καβάν [Anna Kavan] «Πάγος» (μτφρ. Λευτέρης Καλοσπύρος, εκδ. Gutenberg). Κεντρική εικόνα: Η Anna Kavan από τον Walker Evans © Metropolitan Museum of Art.

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη

...

«Οι Υπνοβάτες» του Χέρμαν Μπροχ (κριτική) – Στα χνάρια ενός κόσμου που χάνεται

«Οι Υπνοβάτες» του Χέρμαν Μπροχ (κριτική) – Στα χνάρια ενός κόσμου που χάνεται

Για την τριλογία «Οι Υπνοβάτες» του Χέρμαν Μπροχ [Hermann Broch] (μτφρ. Σοφία Αυγερινού, εκδ. Έρμα). Στην κεντρική εικόνα, ο συγγραφέας Χέρμαν Μπροχ.

Γράφει ο Φώτης Καραμπεσίνης

Εάν δεχτούμε ότι είμαστε περιφερόμενες σκιές ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Ημερίδα για την «Κασέτα» της Λούλας Αναγνωστάκη, στα Χανιά

Ημερίδα για την «Κασέτα» της Λούλας Αναγνωστάκη, στα Χανιά

Ο Πανελλήνιος Όμιλος Φίλων του ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη διοργανώνει στις 27 Μαρτίου 2023 στο θέατρο ΚΥΔΩΝΙΑ στα Χανιά, ημερίδα με θέμα: Νοούμενα και υπονοούμενα στο θεατρικό έργο «Η Κασέτα» της Λούλας Αναγνωστάκη. Στην κεντρική εικόνα, φωτογραφία της Λούλας Αναγνωστάκη από τον Σπύρο Στάβερη.

...
«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα [Abdulrazak Gurnah] «Παράδεισος» (μτφρ. Κατερίνα Σχινά), το οποίο θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Πρώτα το αγόρι. Το λέγανε Γ...

Συζήτηση για τον πόλεμο στην Ουκρανία – Με αφορμή το βιβλίο «Μια σύντομη ιστορία της Ρωσίας» του Rodric Braithwaite

Συζήτηση για τον πόλεμο στην Ουκρανία – Με αφορμή το βιβλίο «Μια σύντομη ιστορία της Ρωσίας» του Rodric Braithwaite

Οι εκδόσεις Ψυχογιός διοργανώνουν συζήτηση για τον πόλεμο στην Ουκρανία, με αφορμή το βιβλίο του Rodric Braithwaite «Μια Σύντομη Ιστορία της Ρωσίας», απόψε, Πέμπτη 23 Μαρτίου, στο βιβλιοπωλείο LIBER.

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα [Abdulrazak Gurnah] «Παράδεισος» (μτφρ. Κατερίνα Σχινά), το οποίο θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Πρώτα το αγόρι. Το λέγανε Γ...

«Σε πρώτο ενικό» του Χαρούκι Μουρακάμι (προδημοσίευση)

«Σε πρώτο ενικό» του Χαρούκι Μουρακάμι (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση μέρους διηγήματος από τη συλλογή διηγημάτων του Χαρούκι Μουρακάμι [Haruki Murakami] «Σε πρώτο ενικό» (μτφρ. Βασίλης Κιμούλης), η οποία θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

With the ...

«Η νοσταλγία κι εγώ» της Μάρως Βαμβουνάκη (προδημοσίευση)

«Η νοσταλγία κι εγώ» της Μάρως Βαμβουνάκη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Μάρως Βαμβουνάκη «Η νοσταλγία κι εγώ», που θα κυκλοφορήσει στις 24 Μαρτίου από τις εκδόσεις Αρμός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

— Αναρωτιέμαι τι νοσταλγείς;
— …
— Νοσταλγείς κάτι που συνέβη ή κάτι πο...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Σε ανάρτησή του στο Goodreads, με αφορμή τα δέκα χρόνια λειτουργίας της ιστοσελίδας, ο Στίβεν Κινγκ ξεχώρισε δέκα αγαπημένα του βιβλία. Τα έργα του συγγραφέα κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Κλειδάριθμος.

Επιμέλεια: Book Press

...
Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Σήμερα, 24 Φεβρουαρίου 2023, συμπληρώνεται ένας χρόνος από την έναρξη του πολέμου που διεξάγει η Ρωσία στην Ουκρανία. Η ελληνική βιβλιογραφία αναπόφευκτα εμπλουτίστηκε από μελέτες και συλλογικούς τόμους, βιβλία στα οποία οι συγγραφείς των κειμένων επιχειρούν να δώσουν απαντήσεις και ερμηνείες σε γεγονότα και εξελίξε...

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Η Αμερικανίδα πεζογράφος Κάρσον ΜακΚάλερς [Carson McCullers] είναι μία από τις σημαντικότερες εκπροσώπους του λογοτεχνικού «southern gothic». Τα μυθιστορήματά της εκτυλίσσονται στον αμερικανικό Νότο και παρουσιάζουν μοναχικούς, εκκεντρικούς χαρακτήρες που πασχίζουν να συνυπάρξουν με τους υπόλοιπους ανθρώπους.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ