alt

Για το μυθιστόρημα του Μιχαήλ Μπουλγκάκωφ «Λευκή φρουρά» (μτφρ. Ελένη Μπακοπούλου, εκδ. Ερατώ).

Του Νίκου Ξένιου

Στις 29 Ιουνίου 1917, τρεις μήνες μετά το ξέσπασμα της Ρωσικής Επανάστασης, η Ουκρανία διακηρύσσει την αυτονόμησή της από τη Ρωσία. Μετά από τη συνθήκη του Μπρεστ-Λιτόφσκ ξεκινά μια διετία αναρχίας για την Ουκρανία. Το Κίεβο περνά από τα χέρια των Γερμανών στα χέρια των Ουκρανών εθνικιστών του Σιμόν Πετλιούρα και η Ουκρανία υφίσταται μια προσωρινή επαναστατική κυβέρνηση. Όταν οι Γερμανοί την καταλαμβάνουν, κατά τη διάρκεια της «κυβέρνησης-μαριονέτας» των Λευκών και μετά την ήττα και αποχώρηση των Γερμανών, ο Πετλιούρα εξακολουθεί να αντιτίθεται στους Σοβιετικούς. Το 1925 ο Μιχαήλ Μπουλγκάκωφ (1891-1940), που έχει τη ρετσινιά του «αντισοβιετικού» από τη λογοκρισία του Κόμματος και αναγκάζεται να δουλέψει ως βοηθός σκηνοθέτης στο Θέατρο Τεχνών της Μόσχας, αρχίζει να δημοσιεύει σε συνέχειες, στο βραχύβιο περιοδικό «Rossiya», τη Λευκή Φρουρά του.

Η Λευκή Φρουρά πρωτομεταφράστηκε στη δεκαετία του 1970 από τον Αντρέα Φραγκιά. Η νέα μετάφραση της έμπειρης μεταφράστριας Ελένης Μπακοπούλου κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ερατώ σε καλαίσθητη έκδοση με σκληρό εξώφυλλο και συνοδεύεται από ένα δοκίμιο του Ιγκάρ Μπέλζα και από ένα αναλυτικό χρονολόγιο της ζωής του συγγραφέα.

Νοσταλγοί του ancient régime

Πρόκειται για ένα μυθιστόρημα αμφιλεγόμενο, όπου η στρατιωτική περιβολή περιγράφεται με αξιοσημείωτο φετιχισμό και όπου η νοσταλγία της παλιάς, αυτοκρατορικής Ρωσίας μετατρέπεται σε ύμνο.

Τα αδέλφια Τούρμπιν έχουν μόλις θάψει τη μητέρα τους. Ο Αλεξέι, ο Νικόλκα και η Γιελένα ζουν με τη γλυκιά ανάμνηση της τσαρικής Ρωσίας. Στο μυθιστόρημα εμφανίζονται ως φιλελεύθεροι, ανοιχτόκαρδοι και αντισημίτες, αριστοκρατικά υπερόπτες, γαλουχημένοι ως αφοσιωμένοι ορθόδοξοι, έτοιμοι να αντιταχθούν στη νέα κατάσταση που έρχεται να σαρώσει τις παλιές αξίες τους. Αλλά και όλος ο κοινωνικός τους περίγυρος αναπλάθει αυτές τις πεπαλαιωμένες αξίες. Ένας γείτονάς τους, ο Βασίλι Λίσοβιτς (Βασιλίσα) κρύβει πίσω από την ταπετσαρία τσαρικά ρούβλια, χρυσό και ασήμι, ενώ ένας προσκεκλημένος τους διατηρεί την αυταπάτη πως ο τσάρος και η τσαρίνα έχουν διαφύγει μέσω της Ασίας και βρίσκονται ασφαλείς στην Ευρώπη. Οι Μπολσεβίκοι, στις περιγραφές τους, είναι οι «εκπεσόντες άγγελοι». Η μεσοαστική τάξη του Κιέβου δεν είναι παρά μια ρωσόφωνη νησίδα μέσα στη θάλασσα της επαναστατημένης ουκρανικής αγροτιάς. Η αντίθεση ανάμεσα στο αστικό και στο αγροτικό στοιχείο αντικατοπτρίζεται στους χαρακτήρες των δυο αδελφών, Νικόλκα και Αλεξέι. Οι εφιάλτες του Αλεξέι είναι χαρακτηριστικοί ενός μοναρχικού, που δεν θέλει ούτε να ακούει καν τα ονόματα του Κερένσκι και του Τρότσκι. Πρόκειται για ένα μυθιστόρημα αμφιλεγόμενο, όπου η στρατιωτική περιβολή περιγράφεται με αξιοσημείωτο φετιχισμό και όπου η νοσταλγία της παλιάς, αυτοκρατορικής Ρωσίας μετατρέπεται σε ύμνο.

Ως πρότυπα για τη διαγραφή των χαρακτήρων του ο Μπουλγκάκωφ χρησιμοποιεί κάποια μέλη της ρωσόφωνης κρατικής υπαλληλίας που συμμετείχαν στην άμυνα του Κιέβου ενάντια στις δυνάμεις των Ουκρανών εθνικιστών. Φιλοτεχνεί τύπους της εγχώριας ελίτ που δεν άντεχαν την αναταραχή και νοσταλγούσαν το παρελθόν. Στο βιβλίο πρωταγωνιστεί ένα Κίεβο πλημμυρισμένο με πρόσφυγες από τη Μόσχα και την Πετρούπολη: αξιωματικούς που έχουν γυρίσει από το μέτωπο, εμπόρους, δικηγόρους, γαιοκτήμονες, πόρνες, μηχανικούς, γιατρούς και συγγραφείς, που όλοι μισούν τους Μπολσεβίκους, περιφέρονται αξύριστοι και μεθοκοπούν. Το όργιο ασυδοσίας των οπαδών του Πετλιούρα, η αλλαγή καθεστώτος και η επιστράτευση του ίδιου του Μπουλγκάκωφ αποτυπώνονται στο μυθιστόρημα.

Το 1921 δίνεται άδεια στον συγγραφέα να κατοικήσει και να εργαστεί στη Μόσχα. Εκεί, συμβιβαζόμενος παράλληλα με τις προπαγανδιστικές παραγγελίες του Κόμματος, κατορθώνει να προσεγγίσει τους συγγραφικούς κύκλους και να δημοσιεύσει στην εφημερίδα «Παραμονή» και να κάνει επιμέλεια κειμένων στην εφημερίδα «Σειρήνα». Στην πρώτη της εκδοχή η Λευκή Φρουρά ξεκινούσε με τον τίτλο «Ο κίτρινος σημαιοφόρος» και απέδιδε την ήττα του ομώνυμου κινήματος με φράσεις αντλημένες από την Αποκάλυψη του Ιωάννη. Σταδιακά ο συγγραφέας εμπλουτίζει τους χαρακτήρες των μελών της οικογένειας Τούρμπιν, ενώ επιστρατεύει και πολλά αυτοβιογραφικά στοιχεία και ορίζει ως σκηνικό του μυθιστορήματός του το Κίεβο του 1918: η νοσταλγική εικόνα του μνημείου του πρίγκιπα Βλαδίμηρου, η οδός Μαλο-Προβάλναγια όπου τραυματίζεται ο Αλεξέι, η γενναιοφροσύνη κάποιων προσώπων και ο βαθύς ανθρωπισμός σε σύγκρουση με την ωμή βία και τη χυδαιότητα συνθέτουν μια «μεγάλη και τρομακτική» εικόνα της ταραχώδους εκείνης χρονιάς. Το μυθιστόρημα κλείνει με την εμφάνιση του θωρακισμένου τραίνου «Προλετάριος» στον σταθμό και τον προοιωνισμό μιας νέας εποχής.

stalin Bulgakov

Η θεατρική εκδοχή και η αλλαγή στάσης του «πατερούλη»

Το 1926 η Λευκή Φρουρά, διασκευασμένη σε θεατρικό έργο υπό τον τίτλο Ημέρες των Τούρμπιν, ανεβαίνει στο Θέατρο Τέχνης της Μόσχας, σκηνοθετημένη από τον Στανισλάφσκι. Ο ίδιος ο Στάλιν την επικρίνει δημόσια και το έργο απαγορεύεται. Ο Μπουλγκάκωφ εκφράζει τη δυσαρέσκειά του φωναχτά σε φίλους και γνωστούς και διατείνεται ότι «ίσως να ήταν καλύτερα να πάει να ζήσει κάπου αλλού, σε κάποια χώρα όπου τουλάχιστον τα βιβλία του θα δημοσιεύονταν κι η αξία του ίσως και να αναγνωριζόταν». Κάποια ημέρα χτυπά το τηλέφωνο και στην άλλη άκρη της γραμμής είναι ο Στάλιν:

Τι πληροφορούμαι, πολίτη Μπουλγκάκωφ! Μα, επιθυμείτε στ’ αλήθεια να εγκαταλείψετε τη Σοβιετική Ένωση; Λοιπόν, ακούστε τι θα γίνει. Θα δουλέψετε και πάλι στο Θέατρο Τέχνης ως βοηθός σκηνοθέτη, ίσως κι αλλού ως λιμπρετίστας για όπερες. Για τη δημοσίευση των έργων σας, θα δούμε εν καιρώ.

Ο «πατερούλης» κράτησε αμφίθυμη στάση απέναντι στον Μπουλγκάκωφ, παίζοντας μαζί του «τη γάτα με τον ποντικό» μέχρι τον θάνατό του.

Εν καιρώ και εγένετο. Στις 15 Ιανουαρίου 1932, η διεύθυνση του θεάτρου γνωστοποιεί στον έκπληκτο Μπουλγκάκωφ ότι οι Ημέρες των Τούρμπιν θα ανέβουν ξανά στη σκηνή. Οι παραστάσεις στη Μόσχα επρόκειτο να συνεχιστούν για εννέα ολόκληρες σεζόν. Φαίνεται πως η έντονα εκπεφρασμένη αγάπη για την ουκρανική γη και η εθελοτυφλία προς τη διαφθορά της εποχής του τσαρισμού, σε συνδυασμό με την ακριβή αναπαράσταση των ιστορικών περιστατικών και την προσδοκία πως μια ανώτερης ηθικής νέα κατάσταση πραγμάτων θα έρθει από τον Βορρά, έκαναν τελικά τον Στάλιν να θεωρήσει το έργο φιλικά διακείμενο προς το καθεστώς του. Παρόλα αυτά ο «πατερούλης» κράτησε αμφίθυμη στάση απέναντι στον Μπουλγκάκωφ, παίζοντας μαζί του «τη γάτα με τον ποντικό» μέχρι τον θάνατό του.

Τα ξημερώματα της 1ης Σεπτεμβρίου 1939 η Γερμανία εξαπολύει κεραυνοβόλο επίθεση ενάντια στην Πολωνία και την καταλαμβάνει. Στις 17 Σεπτεμβρίου εισβάλλει στην Πολωνία από τα ανατολικά η Σοβιετική Ένωση και καταλαμβάνει την υπόλοιπη χώρα. Το 1940, και ενώ ο Προκόφιεφ ανεβάζει στο Λένινγκραντ το μπαλέτο Ρωμαίος και Ιουλιέτα, ο Μπουλγκάκωφ πεθαίνει στη Μόσχα, ο Ισαάκ Μπάμπελ δολοφονείται, ο Λεόν Τρότσκι πεθαίνει μυστηριωδώς στο Μεξικό, τα σοβιετικά στρατεύματα καταλαμβάνουν τις βαλτικές χώρες και οι Γερμανοί προελαύνουν για δεύτερη φορά ενάντια στη Ρωσία.

* Ο ΝΙΚΟΣ ΞΕΝΙΟΣ είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας.


Απόσπασμα από το τέλος του βιβλίου

«Στο παράσπιτο, και ο Πιέτκα ο Σιεγκλόφ έβλεπε ένα όνειρο.

Ο Πιέτκα ήταν μικρός, για τούτο και δεν ενδιαφερόταν ούτε για τους μπολσεβίκους, ούτε για τον Πετλιούρα, τον Δαίμονα. Και είδε ένα όνειρο απλό και χαρούμενο, σαν ηλιακή σφαίρα.

Περπατούσε λοιπόν ο Πιέτκα σε ένα μεγάλο πράσινο λειβάδι, και στο λειβάδι αυτό είχε κάτσει ένα αστραφτερό αδαμάντινο μπαλόνι, μεγαλύτερο από τον Πιέτκα. Στα όνειρα, όταν οι μεγάλοι πρέπει να τρέξουν κολλάνε στη γη, βογκάνε και χτυπιούνται, προσπαθώντας να ξεκολλήσουν τα πόδια τους από το βάλτο. Τα παιδικά πόδια όμως είναι ζωηρά και ελεύθερα. Ο Πιέτκα έφτασε τρέχοντας ως το αδαμάντινο μπαλόνι και με κομμένη την ανάσα από ένα χαρούμενο γέλιο, το άρπαξε στα χέρια του. Το μπαλόνι περιέλουσε τον Πιέτκα με λαμπερές πιτσιλιές. Αυτό ήταν όλο το όνειρο του Πιέτκα. Από την ευχαρίστηση άρχισε να χαχανίζει εν τω μέσω της νυχτός. Και εύθυμα του έστειλε εις απάντησιν μια στράκα ένα τριζόνι πίσω από τη σόμπα. Ο Πιέτκα άρχισε να βλέπει και άλλα, ελαφριά και χαρούμενα όνειρα, ενώ το τριζόνι τραγουδούσε και ξανατραγουδούσε το τραγούδι του κάπου σε μια σχισμή, στη λευκή γωνία πίσω από τον κουβά, ζωντανεύοντας την αποκοιμισμένη, ψιθυριστή νύχτα της οικογένειας».


altΛευκή Φρουρά
Μιχαήλ Μπουλγκάκωφ
Μτφρ. Ελένη Μπακοπούλου
Ερατώ 2017
Σελ. 544, τιμή εκδότη €20,14

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ MIKHAIL BULGAKOV

 

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Η νύχτα θα είναι μεγάλη» του Σαντιάγκο Γκαμπόα (κριτική) – Ένα καθαρόαιμο πολιτικό και κοινωνικό θρίλερ με φόντο την Κολομβία

«Η νύχτα θα είναι μεγάλη» του Σαντιάγκο Γκαμπόα (κριτική) – Ένα καθαρόαιμο πολιτικό και κοινωνικό θρίλερ με φόντο την Κολομβία

Για το μυθιστόρημα του Σαντιάγκο Γκαμπόα [Santiago Gamboa] «Η νύχτα θα είναι μεγάλη» (μτφρ. Δήμητρα Σταυρίδου, εκδ. Διόπτρα). Ο γνωστός Κολομβιανός συγγραφέας θα βρίσκεται σε λίγες μέρες στην Αθήνα, στο πλαίσιο του 15ου Φεστιβάλ ΛΕΑ, και στη συνέχεια στα Χανιά, στο 2ο Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων. 

...
«Το δώρο του Χάμπολντ» του Σολ Μπέλοου (κριτική)

«Το δώρο του Χάμπολντ» του Σολ Μπέλοου (κριτική)

Για το μυθιστόρημα που χάρισε στον Σολ Μπέλοου [Saul Bellow, 1915-2005] το Πούλιτζερ το 1976, «Το δώρο του Χάμπολντ» (μτφρ. Μαργαρίτα Ζαχαριάδου, εισαγωγή: Jeffrey Eugenides, εκδ. Gutenberg). 

Γράφει ο Φώτης Καραμπεσίνης

...
«Η πιο μυστική μνήμη των ανθρώπων» του Μοχάμεντ Μπουγκάρ Σαρ (κριτική) – Ένα πολυστρωματικό μυθιστόρημα που υμνεί τη λογοτεχνία

«Η πιο μυστική μνήμη των ανθρώπων» του Μοχάμεντ Μπουγκάρ Σαρ (κριτική) – Ένα πολυστρωματικό μυθιστόρημα που υμνεί τη λογοτεχνία

Για το μυθιστόρημα του Μοχάμεντ Μπουγκάρ Σαρ [Mohamed Mbougar Sarr] «Η πιο μυστική μνήμη των ανθρώπων» (μτφρ. Μήνα Πατεράκη-Γαρέφη, εκδ. Πατάκη), που τιμήθηκε με τη μεγαλύτερη διάκριση των γαλλικών γραμμάτων, το βραβείο Goncourt, για το 2021. Στην κεντρική εικόνα, ο συγγραφέας. 

...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Φεστιβάλ ΛΕΑ: Ανακοινώθηκε η λίστα με τους φιναλίστ για το 3ο Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης

Φεστιβάλ ΛΕΑ: Ανακοινώθηκε η λίστα με τους φιναλίστ για το 3ο Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης

Δημοσιοποιήθηκε η λίστα με τους φιναλίστ για το 3ο Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης ΛΕΑ.

Επιμέλεια: Book Press

Δημοσιοποιείται η λίστα των φιναλίστ για το 3ο Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης ΛΕΑ, υπό την Αιγίδα της Α.Ε. ...

Το «Εργαζόμενο αγόρι» της Λένας Διβάνη στην ευρωπαϊκή λίστα προτεινόμενων βιβλίων του Readers of Europe 2023

Το «Εργαζόμενο αγόρι» της Λένας Διβάνη στην ευρωπαϊκή λίστα προτεινόμενων βιβλίων του Readers of Europe 2023

Το «Εργαζόμενο αγόρι» της Λένας Διβάνη προτείνεται για την ευρωπαϊκή λίστα βιβλίων της Ευρωπαϊκής Βιβλιοθήκης Readers of Europe για το 2023.

Επιμέλεια: Book Press

Το ...

«Ο Νίκος Καζαντζάκης και οι Έλληνες ομότεχνοί του: Αλληλεπιδράσεις, συνάφειες και διαφωνίες» – Συνέδριο στο Γαλλικό Ινστιτούτο

«Ο Νίκος Καζαντζάκης και οι Έλληνες ομότεχνοί του: Αλληλεπιδράσεις, συνάφειες και διαφωνίες» – Συνέδριο στο Γαλλικό Ινστιτούτο

Με αφορμή τη συμπλήρωση 140 χρόνων από τη γέννηση του Νίκου Καζαντζάκη, θα διεξαχθεί το Επιστημονικό Συνέδριο με θέμα «Ο Νίκος Καζαντζάκης και οι Έλληνες ομότεχνοί του: Αλληλεπιδράσεις, συνάφειες και διαφωνίες» στις 10 και 11 Ιουνίου, στο Γαλλικό Ινστιτούτο Ελλάδος.

Επιμέλεια: ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» του Γκούναρ Στόλεσεν (προδημοσίευση)

«Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» του Γκούναρ Στόλεσεν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Γκούναρ Στόλεσεν [Gunnar Staalesen] «Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» (μτφρ. Βαγγέλης Γιαννίσης), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 7 Ιουνίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Υπάρχουν κάποιε...

«Αρκτικό καλοκαίρι» του Ντέιμον Γκάλγκατ (προδημοσίευση)

«Αρκτικό καλοκαίρι» του Ντέιμον Γκάλγκατ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Ντέιμον Γκάλγκατ [Damon Galgut] «Αρκτικό καλοκαίρι» (μτφρ. Κλαίρη Παπαμιχαήλ), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 24 Μαΐου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Οι δύο άντρες κάθονταν στις πο...

«Ο γυάλινος κήπος» της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ (προδημοσίευση)

«Ο γυάλινος κήπος» της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ [Tatiana Ţîbuleac] «Ο γυάλινος κήπος» (μτφρ. Άντζελα Μπράτσου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 15 Μαΐου από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 25 καλύτερα λογοτεχνικά έργα γραμμένα από γυναίκες συγγραφείς – από τη Μέρι Σέλεϊ στην Έλενα Φερράντε

Τα 25 καλύτερα λογοτεχνικά έργα γραμμένα από γυναίκες συγγραφείς – από τη Μέρι Σέλεϊ στην Έλενα Φερράντε

Σε δημοσίευσή της στον Independent, η αρθρογράφος Clarisse Loughrey ξεχώρισε τα εικοσιπέντε σημαντικότερα λογοτεχνικά έργα που γράφτηκαν από γυναίκες συγγραφείς. Στη φωτογραφία, μία από αυτές, η Octavia E. Butler [1947 - 2006], συγγραφέας μυθιστορημάτων επιστημονικής φαντασίας με έντονο κοινωνικό και πολιτικό υ...

«Φάκελος αρχαιοκαπηλία»: Νικόλας Ζηργάνος, Ανδρέας Αποστολίδης και Γιάννης Μαρής

«Φάκελος αρχαιοκαπηλία»: Νικόλας Ζηργάνος, Ανδρέας Αποστολίδης και Γιάννης Μαρής

Φάκελος αρχαιοκαπηλία με προτάσεις τριών βιβλίων: «Επιχείρηση “Νόστος”: Ένα χρυσό στεφάνι και μια Κόρη για τον Αλέξη Καρρά» (εκδ. Τόπος), του Νικόλα Ζηργάνου, «Αρχαιοκαπηλία και εμπόριο αρχαιοτήτων – Μουσεία, έμποροι τέχνης, οίκοι δημοπρασιών, ιδιωτικές συλλογές» (εκδ. Άγρα), του Ανδρέα Αποστολίδη και  «Ίλ...

Bιβλία αυτοβοήθειας, αυτογνωσίας και προσωπικής βελτίωσης: 20 επιλογές από τις καλύτερες πρόσφατες εκδόσεις

Bιβλία αυτοβοήθειας, αυτογνωσίας και προσωπικής βελτίωσης: 20 επιλογές από τις καλύτερες πρόσφατες εκδόσεις

Κανείς δεν μπορεί να λύσει το πρόβλημά σου, αν δεν κάνεις ο ίδιος την αρχή για να βοηθήσεις τον εαυτό σου. Είκοσι επιλογές από τις καλύτερες πρόσφατες εκδόσεις βιβλίων αυτοβοήθειας, αυτογνωσίας και προσωπικής βελτίωσης από τους επαγγελματίες του είδους.

Επιμέλεια: Book Press...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ