Για τη συλλογή διηγημάτων του Tobias Wolff «Η χαρά του πολεμιστή» (μτφρ. Γιάννης Παλαβός, Τάσος Αναστασίου, εκδ. Ίκαρος).
Του Μιχάλη Μακρόπουλου
Τα διηγήματα του Tobias Wolff είναι «ανοιχτά», το νιώθεις διαβάζοντάς τα. Όχι πως γυρνά ο συγγραφέας την πλάτη στη στερεή ιστορία –τα διηγήματά του είναι καθαρές αφηγήσεις, όπου το εσωτερικό των προσώπων φαίνεται στο καθρέφτισμά του στα εξωτερικά συμβάντα–, μα ο Γουλφ μοιάζει ν’ αφήνει τις ιστορίες του και τα πρόσωπά τους να τον πηγαίνουν κάθε φορά εκεί που θέλουν αυτές κι αυτά να πάνε. Όσο τις γράφει, άλλο τόσο γράφονται, με προτάσεις απλές, αψιμυθίωτες, με φωνή χαρακτηριστικά αμερικανική: λιτή και εύστοχη – και με υπόκωφη γραφή που γεννά μια απόσταση ανάμεσα στους χαρακτήρες και σ’ ό,τι τους συμβαίνει, λες και ταυτόχρονα συμβαίνει σ’ αυτούς και σε κάποιον άλλον, ενώ οι ίδιοι κατά κάποιον τρόπο είναι αμέτοχοι θεατές.
Φιγούρες που ’χουν λοξοδρομήσει, που ξεστρατίζουν, που χάνονται, αυτά είναι στις ιστορίες του Γουλφ τα κάθε λογής πρόσωπα: καθηγητές σ’ αδιέξοδο, απελπισμένοι στρατιώτες, άνθρωποι που ψηλαφούν μες στο σκοτάδι του ναρκισσισμού τους για να βρουν τον εαυτό τους.
Όπως στο πρώτο διήγημα, «Κυνηγοί στο χιόνι», όπου τρεις γνωστοί πάνε για κυνήγι κι ο Ταμπ, ο βουλημικός της συντροφιάς πυροβολεί τον έναν από τους άλλους δύο. Είναι δραματικό και συνάμα δεν είναι: υπάρχει ένα μούδιασμα στον τρόπο που ενεργούν έπειτα ο πληγωμένος, αυτός που τον πυροβόλησε κι ο τρίτος. Και στο τέλος, πηγαίνοντας στο νοσοκομείο, χάνουν το δρόμο. Όπως παίρνει λάθος λεωφορείο στο τέλος του τρίτου διηγήματος, «Ο ψεύτης», ο πρωταγωνιστής του, ένας παθολογικός ψεύτης. Φιγούρες που ’χουν λοξοδρομήσει, που ξεστρατίζουν, που χάνονται, αυτά είναι στις ιστορίες του Γουλφ τα κάθε λογής πρόσωπα: καθηγητές σ’ αδιέξοδο, απελπισμένοι στρατιώτες, άνθρωποι που ψηλαφούν μες στο σκοτάδι του ναρκισσισμού τους για να βρουν τον εαυτό τους.
Σε μια γιορτή γενεθλίων με πολλή κόκα και πολύ κρασί, στο διήγημα «Λεβιάθαν», ρωτά η Μπλις τη φίλη της την Έλεν που γιορτάζει: «“Λοιπόν, πώς νιώθεις που μπήκες στα τριάντα;”». Φτιάχνει ομελέτα και: «Η στάχτη του τσιγάρου της έπεσε πάνω στ’ αυγά. Την κοίταξε για μια στιγμή και μετά την ανακάτεψε κι αυτή μέσα». Είναι μια ασήμαντη λεπτομέρεια, μα πόσο ζωντανεύει τη σκηνή και το χαρακτήρα της Μπλις.
Στο ίδιο διήγημα λέει η Έλεν: «“Τις νύχτες, πριν κοιμηθώ, ένωνα τις παλάμες κάτω απ’ το πιγούνι μου σαν να προσευχόμουν και χαμογελούσα γαλήνια, ένα χαμόγελο που συνεχώς το πρόβαρα στον καθρέφτη. Έτσι, αν μ’ έβρισκαν νεκρή το πρωί, θα καταλάβαιναν πως είχα πάει κατευθείαν στον παράδεισο – κι ότι χαμογελούσα στους αγγέλους που είχαν έρθει να με πάρουν. Κάποτε μάλιστα μου πέρασε απ’ το μυαλό να γίνω καλόγρια”».
Και ειρωνεία χρωματίζει τούτες τις ιστορίες. Στους «Κυνηγούς στο χιόνι», ό,τι ακολουθεί τον τραυματισμό του Κένι είναι σαν σκηνές μιας πικρής φάρσας: πώς τους πέφτει καθώς τον μεταφέρουν, πώς σταματούν για να φάνε και πιάνουν μια εξομολογητική κουβέντα, αφήνοντάς τον έξω στην παγωνιά.
Στο ολιγοσέλιδο διήγημα «Θνητοί», το πληρέστερο ίσως, από τη σκοπιά της ολοκληρωμένης ιστορίας, ο υπεύθυνος για τις νεκρολογίες σε μια εφημερίδα βρίσκεται υπόλογος απέναντι στον αρχισυντάκτη γιατί δημοσίευσε την αγγελία του θανάτου ενός ανθρώπου που, ολοζώντανος και μαζί με τη σύζυγό του, έχει έρθει για να ζητήσει το λόγο. Ο υπεύθυνος απολύεται, μα έπειτα ο «νεκρός», νιώθοντας τύψεις, του φανερώνει πως αυτός τηλεφώνησε για την αγγελία, κι είχε έτσι «σκαρφιστεί έναν τρόπο να παρακολουθήσει την ίδια του την κηδεία. Είχε φορέσει, τρόπον τινά, το καλό του κοστούμι, είχε δει να τον μακιγιάρουν και να τον ξαπλώνουν στο φέρετρο κι είχε ακούσει τον ίδιο του τον επικήδειο. Και το καλύτερο απ’ όλα ήταν ότι μετά αναστήθηκε». Ως εδώ, θα ήταν ήδη ένα σπουδαίο διήγημα, μα ο Γουλφ το τελειώνει ιδιοφυώς. «Ξεκίνησα για να πάρω την κούτα μου», λέει ο απολυμένος πρωτοπρόσωπος αφηγητής. «Ακριβώς μπροστά μου πήγαινε ένας μίμος, που ακολουθούσε έναν κουστουμαρισμένο νεαρό γόη. Η έκφραση του μίμου αποτύπωνε το αυτάρεσκο ύφος και την αλαζονεία που πρόδιδε το ανασηκωμένο πιγούνι του μπροστινού του. Μια κοπέλα γέλασε πνιχτά. Ο γόης στράφηκε κι ο μίμος πάγωσε. Τη στιγμή που πέρασα από μπροστά του είχε ακόμα την ίδια πόζα. Έριξα ένα κέρμα στην τσέπη του, ελπίζοντας ότι θα με άφηνε να περάσω ασχολίαστος».
Αν είναι υπερβολή (πιστεύω πως είναι) να πει κανείς πως ο Γουλφ είναι Τσέχοφ, εδώ ο προαναγγελθείς θάνατος κι αυτός ο μίμος, στο τέλος, είναι αριστοτεχνικά αγκαλιασμένοι σ’ έναν υπαρξιακό χορό.
* Ο ΜΙΧΑΛΗΣ ΜΑΚΡΟΠΟΥΛΟΣ είναι συγγραφέας και μεταφραστής.
Απόσπασμα από το βιβλίο
«Και η σύζυγος του Μπρουκ, έτσι όπως έβγαζε απ’ τη βαλίτσα τα ρούχα του, μύρισε άρωμα στη γραβάτα του. Μετά έψαξε το καλάθι με τα άπλυτα και ανακάλυψε την ίδια βαριά μυρωδιά σ’ ένα από τα πουκάμισά του. Θα υπήρχε κάποια εξήγηση, αλλά όσο και να καθόταν στην άκρη του κρεβατιού κρατώντας το κεφάλι της στα χέρια της και κουνώντας το σώμα της μπρος πίσω, δεν κατάφερνε να φανταστεί κάτι που να φαίνεται πειστικό. Κι ο άντρας της ήταν τόσο πολύ ο εαυτός του εκείνο το βράδυ, τόσο χαρούμενος και θερμός, που την έκανε να νιώσει ανάξιά του. Η αμφιβολία πέρασε από το μυαλό της στο σώμα της· έγινε μια απ’ αυτές τις ανατριχίλες που σε ταράζουν για λίγο από καιρό σε καιρό κι ύστερα από μερικά χρόνια εξαφανίζονται τελείως».
Η χαρά του πολεμιστή
Και άλλα διηγήματα
Tobias Wolff
Μτφρ. Γιάννης Παλαβός, Τάσος Αναστασίου
Ίκαρος 2017
Σελ. 192, τιμή εκδότη €14,50
