Myn clais salvaire

Για το μυθιστόρημα της Lydie Salvayre «Μην κλαις» (μτφρ. Αλέξης Εμμανουήλ, εκδ. Utopia).

Του Θωμά Συμεωνίδη

Αυτές είναι οι τελευταίες μνήμες μου από τη Lydie Salvayre (Λιντί Σαλβέρ): να μιλάει με ό,τι φωνή της έχει απομείνει, να πηγαίνει από κανάλι σε κανάλι, από εκπομπή σε εκπομπή, τότε, τον Νοέμβριο του 2014, όταν ανακοινώθηκε ότι είναι η νικήτρια του περίβλεπτου βραβείου Γκονκούρ.

Πολλοί θεώρησαν ότι αυτή η βράβευση ήρθε αργά, για την ίδια ήταν σίγουρα μια δικαίωση, δεν ξέρω άλλωστε πόσο συχνά συμβαίνει να βλέπει κάποιος έναν συγγραφέα στα εξήντα έξι του χρόνια (η Σαλβέρ είναι γεννημένη το 1948) να τον παίρνουν τα κλάματα από τη συγκίνηση. Όχι βέβαια ότι το έργο της δεν έτυχε της προσοχής που έπρεπε. Στα ελληνικά, για παράδειγμα, έχει μεταφραστεί ήδη από το 1997 (Η δύναμη της μύγας, εκδ. Καστανιώτη, αλλά και Η συντροφιά των φαντασμάτων, εκδ. Καστανιώτη, 1999 και οι Όμορφες ψυχές, εκδ. Μεταίχμιο, 2001).

Στο «Μην κλαις» παρακολουθούμε τα γεγονότα με τα οποία ξεκίνησε ο εμφύλιος πόλεμος στην Ισπανία το καλοκαίρι του 1936. Η Σαλβέρ, επιλέγει να αντιπαραβάλλει δύο φωνές, από τη μία, αυτή της μητέρας της, και από την άλλη, αυτή του Γάλλου συγγραφέα Georges Bernanos.

Το Μην κλαις διαδέχθηκε το Καλή αντάμωση εκεί ψηλά (εκδ. Μίνωας, 2014) του Pierre Lemaitre (Πιέρ Λεμέτρ), βραβευμένο με το Γκονκούρ το 2013. Και στα δύο έργα, μεταφερόμαστε πριν από την περίοδο του δεύτερου παγκοσμίου πολέμου. Στο Μην κλαις παρακολουθούμε τα γεγονότα με τα οποία ξεκίνησε ο εμφύλιος πόλεμος στην Ισπανία το καλοκαίρι του 1936. Η Σαλβέρ, επιλέγει να αντιπαραβάλλει δύο φωνές, από τη μία αυτή της μητέρας της, και από την άλλη αυτή του Γάλλου συγγραφέα Georges Bernanos (Ζορζ Μπερνανός): «Στην αφήγηση που επιχειρώ, δεν επιθυμώ να εμπλέξω για την ώρα, κανένα επινοημένο πρόσωπο. Η μητέρα μου είναι η μητέρα μου, ο Μπερνανός ο παινεμένος συγγραφέας των Μεγάλων Κοιμητηρίων κάτω από το φεγγάρι».

Η επιλογή της Σαλβέρ να χρησιμοποιήσει την αφήγηση της μητέρας της Μόντσε ως βασικό αφηγηματικό άξονα του μυθιστορήματος έχει ως αποτέλεσμα η γλώσσα της Σαλβέρ στο πρωτότυπο κείμενο να ταλαντεύεται διαρκώς ανάμεσα στα γαλλικά και τα ισπανικά, ενώ ειδικά για τον τρόπο που μιλάει η Μόντσε τα γαλλικά η ίδια η συγγραφέας έχει επινοήσει τον όρο Fragnol (Φρανιόλ), θέλοντας να δηλώσει τη χρήση ενός ιδιότυπου κράματος γαλλικών και ισπανικών, «αυτή την ανάμεικτη γλώσσα των υπερπυρηναίων που έγινε δική της λαλιά από τότε που η τύχη την έριξε, πάνε εβδομήντα χρόνια τώρα, σ’ ένα χωριό της νοτιοδυτικής Γαλλίας». Στην ελληνική μετάφραση, μοιραία αυτό το στοιχείο δεν θα μπορούσε να αποδοθεί πλήρως, αν και αναδεκνύεται λειτουργικά σε διάφορα σημεία.  

Επιλέγοντας να εστιάσει σε αυτά τα πρόσωπα, η Σαλβέρ, δεν φωτίζει μόνο τη δική της προσωπική ιστορία, αλλά και τα γεγονότα του ισπανικού εμφυλίου πολέμου, καθώς το κάθε πρόσωπο που ακολουθεί η Σαλβέρ έχει διαφορετική εμπλοκή και τοποθέτηση απέναντι στα γεγονότα.

Η Σαλβέρ καταφέρνει να αποδώσει με μεγάλη επιτυχία την ψυχοσύνθεση, τον τρόπο σκέψης και τις μεταστροφές των βασικών χαρακτήρων που έχει επιλέξει, μεταξύ των οποίων βρίσκονται, εκτός από τη Μόντσε και τον Μπερνανός, ο αδελφός της Μόντσε, Χοσέ, ο Ντιέγο, μετέπειτα άντρας της Μόντσε, καθώς και ο πατέρας του, ο δον Χαιμέ. Επιλέγοντας να εστιάσει σε αυτά τα πρόσωπα, η Σαλβέρ δεν φωτίζει μόνο τη δική της προσωπική ιστορία αλλά και τα γεγονότα του ισπανικού εμφυλίου, καθώς το κάθε πρόσωπο που ακολουθεί η Σαλβέρ έχει διαφορετική εμπλοκή και τοποθέτηση. Με λεπτή ειρωνεία και χιούμορ, αλλά και ωμές περιγραφές σε κάποια σημεία, υποβάλλει την ουσιαστική διαφορά που χωρίζει τις λέξεις από τα γεγονότα, την ιδεολογία από την πραγματικότητα, όπως για παράδειγμα, στην περίπτωση του Χοσέ που «με πυρετική ευγλωττία, ανακοινώνει στο ακροατήριό του (που για την ώρα περιορίζεται στη μητέρα του και στην αδελφή του) ότι μια υπέροχη αυγή ανέτειλε στη Λερίμα (έχει μία φυσική προδιάθεση στον λυρισμό), ότι η Ισπανία έγινε επιτέλους ισπανική και ο ίδιος ισπανικότατος. Λέει αναριγώντας πως πρέπει να εξαφανίσουμε το παλαιό καθεστώς που διαιωνίζει τη δουλεία και τη ντροπή των ανθρώπων, πως η επανάσταση της καρδιάς και του πνεύματος έχει άρχίσει και πως αύριο θα εξαπλωθεί σ’ ολάκερη τη χώρα και από εκεί στον κόσμο όλο».

Ο Χοσέ αναδεικνύεται σε κεντρικό χαρακτήρα αυτού του μυθιστορήματος καθώς η ανάπτυξή του διαθέτει μεγάλο χρονικό εύρος και βάθος. Ενώ, για παράδειγμα, στην περίπτωση του Μπερνανός, γνωρίζουμε εξαρχής για τον αποτροπιασμό που νιώθει για τα εγκλήματα του στρατοπέδου στο οποίο τυπικά ανήκει, αυτό των εθνικιστών και της εκκλησίας, για τον Χοσέ, που ανήκει στο αντίπαλο στρατόπεδο, το δημοκρατικό, η στιγμή της μεταστροφής του είναι, ίσως, η πιο δυνατή στιγμή του βιβλίου. Ο Χοσέ συνειδητοποιεί, μεταξύ άλλων, τις ευθύνες του, τις αυταπάτες του, «...συνειδητοποιεί πως και ο ίδιος, όπως κι οι άλλοι, επαναλαμβάνει μηχανικά αυτά τα εποχικά κλισέ, αυτές τις δονούμενες από ενθουσιασμό διακηρύξεις που οι πάντες πλέον τις φορούν αντί για γραβάτα. Κι αυτό τον αναστατώνει βαθιά μέσα του».

alt

Γενικότερα, το μυθιστόρημα της Σαλβέρ έχει πολλές αρετές και αφηγηματικά ανοίγει προς πολλές κατευθύνσεις. Μέσα σε αυτό, συναντάει κανείς συνθήματα και εκφράσεις από περιοδικά και εφημερίδες της εποχής, επεξηγήσεις της Μόντσε προς την κόρη της (την Σαλβέρ), σκέψεις και επεξηγήσεις της ίδιας της Σαλβέρ, αποσπάσματα από ραδιοφωνικές εκπομπές, ντοκουμέντα και ολόκληρα χωρία από τα Μεγάλα κοιμητήρια κάτω από το φεγγάρι του Μπερνανός, επιστολές. Θυμίζει σε κάποια σημεία τη δεινότητα του Jean Echenoz στο 14 (εκδ. Ίκαρος, 2014) και την αυτοναφορικότητα του Emmanuel Carrère στο Βασίλειο (Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, 2015).

Tο μυθιστόρημα της Σαλβέρ, έχει λόγο ύπαρξης γενικότερα καθώς καταφέρνει και φωτίζει το υπόβαθρο της βίας και της φρίκης ενός εμφυλίου πολέμου, και κυρίως, τα τυφλά σημεία στη σκέψη των ανθρώπων, στη λειτουργία των θεσμών, στις συλλογικές πεποιθήσεις.

Κάποιες στιγμές, ωστόσο, δίνει την αίσθηση ότι δεν μπορεί να πειθαρχήσει στο υλικό της. Επιλέγει μια μορφή οργάνωσης όπου η απουσία διακριτών και μικρών ενοτήτων, στην προκειμένη περίπτωση, την παρασύρουν σε επαναλήψεις ώστε να μην χαθούν οι δύο εστιάσεις της αφήγησης που τέθηκαν εκ προοιμίου: της μητέρας της και του Μπερνανός. Στην αυξανόμενη αμηχανία που προκαλεί ο άναρχος τρόπος παράθεσης του υλικού, συμβάλλει η διαίρεση σε δύο πολύ μεγάλα κεφάλαια (και ένα πολύ μικρότερο στο τέλος). Αλλά και ο ίδιος ο Μπερνανός, από ένα σημείο και μετά, δεν δικαιολογεί τη συστηματικότητα της παρουσίας του, με αποτέλεσμα το βασικό σχήμα της αφήγησης να δείχνει μετέωρο, ανοίγοντας τον χώρο για πολλές και ετερόκλητες πληροφορίες που έχουν να κάνουν με τα ιστορικά γεγονότα μετά το καλοκαίρι του 1936, αλλά και για τον τρόπο με τον οποίο εξελίχθηκε η ζωή των χαρακτήρων.    

Οι παραπάνω επισήμανσεις, δεν αναιρούν ασφαλώς το γεγονός ότι το μυθιστόρημα της Σαλβέρ έχει καταρχάς λόγο ύπαρξης για την ίδια, καθίσταται προφανές αυτό, αν αναλογιστεί κάποιος ότι το βασικό αφηγηματικό νήμα, είναι αυτό της μητέρας της, ότι ανάμεσα στους βασικούς χαρακτήρες του βιβλίου είναι ο πατέρας της, ο θείος της, ο παππούς της, η γιαγιάς της. Το κυριότερο όμως είναι ότι το μυθιστόρημα της Σαλβέρ έχει λόγο ύπαρξης γενικότερα καθώς καταφέρνει και φωτίζει το υπόβαθρο της βίας και της φρίκης ενός εμφυλίου πολέμου, και κυρίως, τα τυφλά σημεία στη σκέψη των ανθρώπων, στη λειτουργία των θεσμών, στις συλλογικές πεποιθήσεις. Καταφέρνει να φωτίσει στην περίπτωση του Χοσέ, για παράδειγμα, πώς κάποιος μπορεί να πίστευε ότι πηγαίνει διακοπές, ενώ στην πραγματικότητα πήγαινε σαν το πρόβατο στη σφαγή: «Και δεν μπορεί να χωνέψει πώς αυτοί οι νέοι που τους βλέπει να φεύγουν για το μέτωπο, με φουσκωμένο στέρνο και τουρλωτά οπίσθια, πάνε να σφαγιαστούν μ’ ένα τόσο πεισματάρικο κέφι».

* O ΘΩΜΑΣ ΣΥΜΕΩΝΙΔΗΣ είναι συγγραφέας.

altΜην κλαις
Lydie Salvayre
Μτφρ. Αλέξης Εμμανουήλ
Utopia 2016
Σελ. 296, τιμή εκδότη €17,50 

politeia link more

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ LYDIE SALVAYRE

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Μπαουμγκάρτνερ» του Πολ Όστερ (κριτική) – Tο κύκνειο άσμα ενός σπουδαίου δημιουργού

«Μπαουμγκάρτνερ» του Πολ Όστερ (κριτική) – Tο κύκνειο άσμα ενός σπουδαίου δημιουργού

Για το κύκνειο άσμα του Πολ Όστερ [Paul Auster] «Μπαουμγκάρτνερ» (μτφρ. Ιωάννα Ηλιάδη, εκδ. Μεταίχμιο).

Γράφει ο Φώτης Καραμπεσίνης

Πανθομολογούμενα, ακόμα και οι σημαντικότεροι συγγραφείς προσεγγίζοντας το τέλος της ζωής τους σταδιακά χάνουν την αρχικ...

«Η αληθινή ζωή του Σεμπάστιαν Νάιτ» του Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ (κριτική)

«Η αληθινή ζωή του Σεμπάστιαν Νάιτ» του Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ (κριτική)

Για το μυθιστόρημα του Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ [Vladimir Nabokov] «Η αληθινή ζωή του Σεμπάστιαν Νάιτ» (μτφρ. Ανδρέας Αποστολίδης, εκδ. Άγρα).

Γράφει ο Φώτης Καραμπεσίνης

«Ήταν η ηχώ μιας πιθανής αλήθειας, μια επίκαιρη υ...

«Το μαύρο σύννεφο» του Φρεντ Χόιλ (κριτική) – Όταν ένας κορυφαίος φυσικός γράφει επιστημονική φαντασία

«Το μαύρο σύννεφο» του Φρεντ Χόιλ (κριτική) – Όταν ένας κορυφαίος φυσικός γράφει επιστημονική φαντασία

Για το μυθιστόρημα του Φρεντ Χόιλ [Fred Hoyle] «Το μαύρο σύννεφο» (μτφρ. Θοδωρής Πιερράτος, επίμετρο Richard Dawkins, φιλολογική επιμέλεια Τραϊανός Μάνος, εκδ. Ροπή).

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Στις μέρες μας ο κίνδυνος μιας...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Στη Ρέιτσελ Κασκ το βραβείο Γκόλντσμιθς 2024: Για το Parade που «γυρίζει τον κόσμο μας ανάποδα»

Στη Ρέιτσελ Κασκ το βραβείο Γκόλντσμιθς 2024: Για το Parade που «γυρίζει τον κόσμο μας ανάποδα»

Στη Ρέιτσελ Κασκ [Rachel Cusk] απονεμήθηκε το βραβείο Γκόλντσμιθς [Goldsmiths] για το μυθιστόρημά της Parade. Τα βιβλία της Κασκ κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Gutenberg.

Επιμέλεια Book Press

Στη ...

«Ο εραστής του Ντεβ Μάρτιν» του Δημήτρη Τσεκούρα (προδημοσίευση)

«Ο εραστής του Ντεβ Μάρτιν» του Δημήτρη Τσεκούρα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Δημήτρη Τσεκούρα «Ο εραστής του Ντεβ Μάρτιν – Ένα queer αστυνομικό ψυχόδραμα» που θα κυκλοφορήσει στις 14 Νοεμβρίου από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Η ανάκριση»

...
«Ένας απέραντος κόσμος» του βραβευμένου με Πούλιτζερ Εντ Γιόνγκ (κριτική) – «Αυτός ο κόσμος, ο μικρός, ο μέγας»

«Ένας απέραντος κόσμος» του βραβευμένου με Πούλιτζερ Εντ Γιόνγκ (κριτική) – «Αυτός ο κόσμος, ο μικρός, ο μέγας»

Για το βιβλίο του Εντ Γιόνγκ [Ed Yong] «Ένας απέραντος κόσμος» (μτφρ. Αλέξης Καλοφωλιάς, εκδ. Πεδίο), «ένα μεγάλο δώρο που μπορούμε να κάνουμε στον εαυτό μας, στην προσπάθεια να αξιολογήσουμε ορθότερα την παρουσία μας σε τούτο τον πλανήτη».

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Ο εραστής του Ντεβ Μάρτιν» του Δημήτρη Τσεκούρα (προδημοσίευση)

«Ο εραστής του Ντεβ Μάρτιν» του Δημήτρη Τσεκούρα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Δημήτρη Τσεκούρα «Ο εραστής του Ντεβ Μάρτιν – Ένα queer αστυνομικό ψυχόδραμα» που θα κυκλοφορήσει στις 14 Νοεμβρίου από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Η ανάκριση»

...
«Γκουντ λακ» του Βασίλη Κατσικονούρη (προδημοσίευση)

«Γκουντ λακ» του Βασίλη Κατσικονούρη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το θεατρικό έργο του Βασίλη Κατσικονούρη «Γκουντ λακ», το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

(Στο μπαρ του Μότζο. Ο ΜΗΤΣ με τον ΑΛΚΗ σ’ ένα τραπέζι. Ο ΜΗΤΣ έχ...

«Το παιδί και το κρι κρι» της Βάννας Κατσαρού (προδημοσίευση)

«Το παιδί και το κρι κρι» της Βάννας Κατσαρού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Βάννας Κατσαρού «Το παιδί και το κρι κρι», σε εικονογράφηση της Μαίης Σταθοπούλου, το οποίο κυκλοφορεί στις 6 Νοεμβρίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Λίγα λόγια για...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

  «Η δική μου Αμερική»: 25 Έλληνες συγγραφείς και μεταφραστές γράφουν για το μυθιστόρημα που τους αποκάλυψε τη Χώρα

«Η δική μου Αμερική»: 25 Έλληνες συγγραφείς και μεταφραστές γράφουν για το μυθιστόρημα που τους αποκάλυψε τη Χώρα

«Η δική μου Αμερική»: 25 Έλληνες και Ελληνίδες συγγραφείς και μεταφραστές μας αποκαλύπτουν το μυθιστόρημα που τους μύησε στην αχανή χώρα. Οι επιλογές τους κυμαίνονται από εφηβικά αναγνώσματα μέχρι ένα πολύ επίκαιρο (και μη λογοτεχνικό) βιβλί...

Κατασκοπικά μυθιστορήματα: Οι πρωτοπόροι, οι συνεχιστές, οι κορυφαίοι – Ένας συνοπτικός οδηγός με τα καλύτερα του τότε και του σήμερα

Κατασκοπικά μυθιστορήματα: Οι πρωτοπόροι, οι συνεχιστές, οι κορυφαίοι – Ένας συνοπτικός οδηγός με τα καλύτερα του τότε και του σήμερα

Επιλογή από τα καλύτερα κατασκοπευτικά μυθιστορήματα που έχουν κυκλοφορήσει τελευταία, συν λίγα παλαιότερα, από τα κορυφαία του είδους. Ταυτόχρονα, μια ευσύνοπτη μα πλήρης παρουσίαση της ιστορίας του είδους, μαζί με έναν αναστοχασμό πάνω στα όρια και τις συντεταγμένες του.

Γράφει η Χίλντα Παπαδημητρί...

Τι διαβάζουμε τώρα; 25 βιβλία λογοτεχνίας που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ή… μόλις

Τι διαβάζουμε τώρα; 25 βιβλία λογοτεχνίας που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ή… μόλις

Ο Οκτώβριος οδεύει προς το τέλος του, οι εκδότες έχουν ήδη βγάλει, ή βγάζουν αυτές τις μέρες, σημαντικά βιβλία που θα διαβαστούν και θα συζητηθούν τους μήνες που έρχονται. Επιλέξαμε ορισμένα από αυτά, ελληνικής και ξένης πεζογραφίας, κυρίως. Θα ακολουθήσουν, το επόμενο διάστημα, πολλά περισσότερα. 

Γράφ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

15 Δεκεμβρίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2023

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα, ποιήματα: Επιλογή 100 βιβλίων, ελληνικών και μεταφρασμένων, από τη βιβλιοπαραγωγή του 2023. Επιλογή: Συντακτική ομάδα της Book

ΦΑΚΕΛΟΙ