alt

Για το μυθιστόρημα του Υμπέρ Χαντάντ Παλαιστίνη (μτφρ. Αλέξης Εμμανουήλ, εκδ. Utopia).

Του Νίκου Ξένιου

Ο Υμπέρ Χαντάντ γεννήθηκε το 1947 στην Τυνησία και ανατράφηκε με την ιουδαιο-βερβερίνικη κουλτούρα. Στο μυθιστόρημά του Παλαιστίνη διαχειρίζεται το ζήτημα της εβραιοπαλαιστινιακής διαμάχης χωρίς μανιχαϊσμούς, φιλοτεχνώντας ένα ποιητικό μυθιστόρημα που αποτυπώνει την ψυχή και το αίσθημα και των δύο λαών, που κατά βάθος μοιάζουν τόσο πολύ. Το μυθιστόρημα έχει βραβευθεί με το Prix Renaudot Poche 2009 και με το Prix des cinq continents de la Francophonie 2008. Ο Χαντάντ πρωτοεμφανίστηκε στα γαλλικά γράμματα το 1967. Τα βιβλία του Ο ζωγράφος της βεντάλιας, Το επιθυμητό σώμα και Τα πρώτα χιόνια στο Ποντισερί γνωρίζουν μεγάλη επιτυχία στο γαλλόφωνο κοινό. Είναι ιδρυτής και εκδότης του περιοδικού «Apulée» [1].

Στην «άλλη διάσταση»

Το ταξίδι του Τσαμ/Νεσίμ στην «άλλη πλευρά» είναι μια υπαρξιακή μεταμόρφωση, που συντελείται «εκτός χρόνου», ένα συμβολικό ταξίδι που αποδίδει με ποιητικό ιδιόλεκτο την κατάσταση της ανυπαρξίας, της απουσίας ταυτότητας και της περιπλάνησης ενός ανθρώπου.

Ο συγγραφέας παίρνει έναν Ισραηλινό, τον υποβάλλει στην ίδια μεταχείριση στην οποία υποβάλλουν οι Ισραηλινοί τους Παλαιστίνιους και το αποτέλεσμα είναι να παραγάγει ένα τρομοκράτη. Το μοτίβο το έχω ξανασυναντήσει στο βιβλίο του Τζον Χάουαρντ Γκρίφιν Μαύρος σαν κι εμένα (Black Like Me, 1961), όπου ο τεξανός συγγραφέας περιγράφει την εμπειρία του στη Λουιζιάνα, στο Μισσισσίπη, στην Αλαμπάμα και στην Τζόρτζια, όταν άλλαξε το χρώμα του δέρματός του και κατέγραψε τις εμπειρίες του ως μαύρου στην «άλλη πλευρά». Στο βιβλίο του Χαντάντ συμβαίνει κάτι διαφορετικό: το ταξίδι του Τσαμ/Νεσίμ στην «άλλη πλευρά» είναι μια υπαρξιακή μεταμόρφωση, που συντελείται «εκτός χρόνου», ένα συμβολικό ταξίδι που αποδίδει με ποιητικό ιδιόλεκτο την κατάσταση της ανυπαρξίας, της απουσίας ταυτότητας και της περιπλάνησης ενός ανθρώπου που, στα βερβερίνικα, θα έφερε επάξια τον χαρακτηρισμό amazigh=ελεύθερος άνθρωπος.

Κάπου στη Δυτική Όχθη [2], μια ισραηλινή περίπολος δέχεται την επίθεση ενός Παλαιστίνιου κομάντο. Ένας Ισραηλινός στρατιώτης σκοτώνεται και ένας άλλος απάγεται και χάνει τα υπάρχοντά του. Πληγωμένος και σε κατάσταση σοκ, ο όμηρος Τσαμ χάνει επαφή με την πραγματικότητα. Όταν ο Παλαιστίνιος θα τον πετάξει δεμένο μέσα σε έναν ανοικτό τάφο, ο Τσαμ θα κάνει την υπέρβαση: θα χάσει τη μνήμη του, και μαζί και την ταυτότητά του, βλέποντας μέσα στον καθρέφτη τον εαυτό του και περνώντας μέσα από τον καθρέφτη αυτόν στη σκοτεινή κι ανεξερεύνητη γι’ αυτόν περιοχή της Χεβρώνας, θα φορέσει αραβικά ενδύματα και θα ταυτισθεί με τη νέα του ιδιότητα: «Το κεφάλι του γυρνούσε μέσα στο θάμπωμα του ζενίθ. Έβγαλε από το σακίδιό του την πλυμένη και σιδερωμένη από τη Φαλαστίν μαντίλα του και τη φόρεσε για να προστατευτεί από τον ήλιο» [3].

Η ασάφεια της χαμένης ταυτότητας και η παραβολή

Στα πλαίσια της μυθιστορηματικής πραγματικότητας, τα πάντα είναι υποκείμενα σε ανατροπή: αυτή είναι η αρετή της γραφής του Χαντάντ.

Το μυθιστόρημα του Χαντάντ είναι ωδή στη συμφιλίωση και στην ειρήνη: δύο παλαιστίνιες γυναίκες θα περιθάλψουν τον ήρωα, που για ένα διάστημα μεταβατικό θα ζήσει στη Χεβρώνα [4], ανάμεσα στην Πράσινη Γραμμή και στη «ζώνη ασφαλείας» και θα είναι ο Νεσίμ, γιος της τυφλής χήρας Ασμαχάν και αδελφός της ανορεξικής κόρης της, της Φαλαστίν. Η Φαλαστίν δεν θα παραδοθεί ούτε στην αγάπη ούτε στο μίσος. Τα σπλάχνα της είναι ξηρά: «aux entrailles asséchées», σαν μια σύγχρονη Αντιγόνη θα συνεχίσει να αναπνέει σε μια περιοχή ανάμεσα στη ζωή και στο όνειρο. Η Φαλαστίν είναι υπερήφανη, απείθαρχη και ταυτόχρονα εύθραυστη, ένα θύμα της ανθρώπινης κακουργίας [5]. Η Φαλαστίν (με άλλα λόγια: η Παλαιστίνη) βλέπει στο πρόσωπο του Τσαμ τον χαμένο της αδελφό. Ο Τσαμ την ερωτεύεται. Η σχέση των δύο είναι η σχέση δύο παρόντων/απόντων που κατά σύμπτωσιν συναντώνται σε συγκεκριμένο ιστορικό χρόνο [6], συνθέτοντας μιαν υπερ-πολιτική, οικουμενική παραβολή.

Όταν ο Τσαμ/Νεσίμ θα χάσει τη Φαλαστίν, θα χάσει και την υπαρξιακή του ελευθερία. Θα ξαναβρεί το κλεμμένο του πορτοφόλι, την προσωρινά απολεσθείσα του ταυτότητα, τις ρίζες του και το μίσος που αυτές συνεγείρουν: θα ξαναγίνει ο Τσαμ στο τέλος του μυθιστορήματος, στο σημείο όπου θα πληροφορηθεί την αυτοκτονία του αδελφού του. Έτσι, θα βαδίσει προς την Ιερουσαλήμ για να γίνει καμικάζι. Στην πραγματικότητα ο Τσαμ/Νεσίμ βαδίζει με επιβραδυνόμενη ταχύτητα προς τον θάνατό του. Στo πλαίσιo της μυθιστορηματικής πραγματικότητας, τα πάντα είναι υποκείμενα σε ανατροπή: αυτή είναι η αρετή της γραφής του Χαντάντ. Επιπλέον, το θέμα των «ταυτοτήτων» που θίγει το βιβλίο αυτό είναι ένα ζήτημα που απασχολεί ιδιαίτερα τον σύγχρονο δυτικό άνθρωπο. Στη σφαίρα της διανόησης, η διαδικασία δόμησης των ταυτοτήτων αποτελεί μείζον ζήτημα για τα γαλλικά γράμματα.

* Ο ΝΙΚΟΣ ΞΕΝΙΟΣ είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας.
** Φωτογραφία από την ταινία animation Βαλς με τον Μπασίρ (Waltz with Bashir) του Ari Folman.

[1] Ο Απουλήιος, που στα βερβερίνικα ονομαζόταν Afulay, έζησε στη βόρεια Αλγερία στις αρχές του 2ου μ.Χ. αιώνα και υπήρξε συγγραφέας, ρήτορας και νεοπλατωνικός φιλόσοφος. Έγραψε, στα λατινικά, το πιο γνωστό του έργο, τις Μεταμορφώσεις ή Ο χρυσός γάιδαρος. Για τον Χαντάντ η περίπτωση του Απουλήιου είναι ανάλογη με τη δική του: διπλή πολιτιστική ταυτότητα, αφοσίωση στη λογοτεχνία. Ο Ibn Khaldoun (1332-1406), στο βιβλίο του Ιστορία των Βερβέρων, αποδίδει την καταγωγή των Βερβερίνων στον Χαμ (Τσαμ), τον καταραμένο γιο του Νώε που αντίκρυσε γυμνό τον πατέρα του. Ο Χαμ θα μπορούσε να εκληφθεί ως το πρότυπο για τη σύνθεση της περσόνας του Τσαμ στο βιβλίο του Χαντάντ, ως προσώπου που είναι φορέας δύο πολιτισμικών ταυτοτήτων. Ενδιαφέρουσα είναι η μελέτη ταυτοτήτων της Leïla Najar (στο Πανεπιστήμιο Paris X): «L'image de l'Antiquité en Tunisie du milieu du 19ème siècle jusqu'à 1956» (Η εικόνα της Αρχαιότητας στην Τυνησία, από τα μέσα του 19ου αιώνα ως το 1956). 
[2] Η περιοχή της Υπεριορδανίας συνήθως αναφέρεται είτε ως «Δυτική όχθη» του Ιορδάνη είτε ως «Ιουδαία-Σαμάρεια». Βλέπε, σχετικά, Neil Caplan, The Israel-Palestine Conflict: Contested Histories, 2011.
[3] Υμπέρ Χαντάντ, Παλαιστίνη, μετάφραση Αλέξη Εμμανουήλ, Αθήνα, Utopia, 2007, σ. 112.
[4] Χεβρώνα λέγεται η περιοχή στα αραβικά: الخليل , ενώ Αλ-Χαλίλ λέγεται στα εβραϊκά: חֶבְרוֹן
[5] Hubert Haddad, Palestine, ed. Le Livre de Poche, Paris, p.21.
[6] Η Φαλαστίν περιγράφεται ποιητικά από τον Χαντάντ ως η ίδια η Παλαιστίνη ή μια αλληγορία της Παλαιστίνης: είναι «η γη, η πνοή του ανέμου μέσα στις αμυγδαλιές, η μεγάλη νύχτα η σπαρμένη με αστέρια και όνειρα» («la terre, le souffle du vent dans les amandiers, […] la grande nuit forgée d’étoiles et de songes»).

Αποσπάσματα από το βιβλίο 

Παιδιά έκλαιγαν και ούρλιαζαν στο βάθος της κατοικίας, καθώς ένας γελαστός υπαξιωματικός περνούσε χειροπέδες σ’ έναν άντρα πεσμένο στο πάτωμα, με πρόσωπο ασπρισμένο από τους πεσμένους σοβάδες. Η Φαλαστίν, αποσβολωμένη, παρακολουθούσε τη σκηνή, που λες και είχε αναδυθεί από τα ερείπια του ύπνου της. Μέσα από τη σκόνη που αιωρούνταν στον αέρα διέκρινε για μια στιγμή την ταπετσαρία στους τοίχους με τα κίτρινα μοτίβα από φοινικιές και κοχύλια, τα παλιακά έπιπλα, την καλλιγραφημένη σουράτα σε ένα κάδρο και τα χαλάκια από σκοινί, τα μπαούλα το ένα πάνω στο άλλο, τα πλυμένα ρoύχα απλωμένα στις καρέκλες. «Σταματήστε!» είπε ορθώνοντας το κορμί της. «Αυτός ο άνθρωπος δεν έχει κάνει τίποτα κακό...»

«Δεν είναι και τόσο μακριά...» είπε η Φαλαστίν και κουβαριάστηκε στην αγκαλιά του.
«Για ποιο λες;»
«Τίποτα, ο πόλεμος... δεν είναι ποτέ μακριά» (...)
 

altΠαλαιστίνη
Hubert Haddad
Μτφρ. Αλέξανδρος Εμμανουήλ
Utopia 2017
Σελ. 192, τιμή εκδότη €15,00

alt

 

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Η πόλη της νίκης», το νέο μυθιστόρημα του Σαλμάν Ρούσντι (κριτική) – Το έπος ενός ακατάβλητου παραμυθά

«Η πόλη της νίκης», το νέο μυθιστόρημα του Σαλμάν Ρούσντι (κριτική) – Το έπος ενός ακατάβλητου παραμυθά

Για το βιβλίο του Σαλμάν Ρούσντι [Salman Rushdie] «Η πόλη της νίκης» (μτφρ. Γιώργος Μπλάνας, εκδ. Ψυχογιός).

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Θα μπορούσε να είχε γραφτεί η  ...

«Τρεις γυναίκες» του Ρόμπερτ Μούζιλ (κριτική) – Η υπονόμευση του αντρικού βλέμματος μέσα από τρεις ερωτικές τραγωδίες

«Τρεις γυναίκες» του Ρόμπερτ Μούζιλ (κριτική) – Η υπονόμευση του αντρικού βλέμματος μέσα από τρεις ερωτικές τραγωδίες

Για τον τόμο με τις τρεις νουβέλες του Ρόμπερτ Μούζιλ (Robert Musil) «Τρεις γυναίκες» (μτφρ. Μαρίνα Αγαθαγγελίδου, εκδ. Αντίποδες).

Γράφει ο Φώτης Καρ...

«Η μαέστρος» της Χάριετ Κονστάμπλ (κριτική) – Ένα ταλαντούχο κορίτσι στη σκιά του Βιβάλντι

«Η μαέστρος» της Χάριετ Κονστάμπλ (κριτική) – Ένα ταλαντούχο κορίτσι στη σκιά του Βιβάλντι

Για το βιβλίο της Χάριετ Κονστάμπλ [Harriet Constable] «Η μαέστρος» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά, εκδ. Ελληνικά Γράμματα). Στην κεντρική φωτογραφία, ο πίνακας «Young Woman Playing a Violin» του Οράτσιο Τζεντιλέσκι.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Πέθανε ο Τομ Ρόμπινς, «ο πιο επικίνδυνος συγγραφέας στον κόσμο»

Πέθανε ο Τομ Ρόμπινς, «ο πιο επικίνδυνος συγγραφέας στον κόσμο»

Σε ηλικία 92 ετών, πέθανε ο Τομ Ρόμπινς [Tom Robbins], γνωστός για τα χιουμοριστικά μυθιστορήματά του, επηρεασμένα από το κλίμα της αμερικανικής αντικουλτούρας των '60s. Τα βιβλία του κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Αίολος.

Επιμέλεια: Book Press

...
«Σωματογραφία» της Εύας Στάμου (κριτική) – Πορτρέτα γυναικών σε κίνηση

«Σωματογραφία» της Εύας Στάμου (κριτική) – Πορτρέτα γυναικών σε κίνηση

Για το μυθιστόρημα της Εύας Στάμου «Σωματογραφία», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αρμός. 

Γράφει η Ντόρα Τσιμπούκη

To πρόσφατο βιβλίο της Εύα...

«Θέλω να δω τον Πάπα» – Η 85χρονη οπερέτα του Θεόφραστου Σακελλαρίδη, επίκαιρη και απολαυστική

«Θέλω να δω τον Πάπα» – Η 85χρονη οπερέτα του Θεόφραστου Σακελλαρίδη, επίκαιρη και απολαυστική

Για την οπερέτα του Θεόφραστου Σακελλαρίδη «Θέλω να δω τον Πάπα!», σε μουσική διεύθυνση Νίκου Βασιλείου και σκηνοθεσία Νατάσας Τριανταφύλλη, η οποία παρουσιάζεται στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής μέχρι και τις 16 Φεβρουαρίου.

Γράφει η Έλενα Χουζούρη

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Απάρνηση» του Άρη Μαραγκόπουλου (προδημοσίευση)

«Απάρνηση» του Άρη Μαραγκόπουλου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπασμάτων από το μυθιστόρημα του Άρη Μαραγκόπουλου «Απάρνηση», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 24 Φεβρουαρίου από τις εκδόσεις Τόπος.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιφάνεια Ι
(Ο Νικόλας δεν είναι πια εδώ)

...
«Ψυχή ντυμένη αέρα» της Έλενας Χουζούρη (προδημοσίευση)

«Ψυχή ντυμένη αέρα» της Έλενας Χουζούρη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη μελέτη της Έλενας Χουζούρη «Ψυχή ντυμένη αέρα – Ανθούλα Σταθοπούλου - Βαφοπούλου: Η μούσα της μεσοπολεμικής Θεσσαλονίκης», η οποία θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Επίκεντρο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Η Μάγε...

«(Α)Κατάλληλο Timing» της Ελένης Αλεξανδροπούλου (προδημοσίευση)

«(Α)Κατάλληλο Timing» της Ελένης Αλεξανδροπούλου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη συλλογή διηγημάτων της Ελένης Αλεξανδροπούλου «(Α)Κατάλληλο Timing», η οποία θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Ο Αύγουστος, όσο μεγαλώνεις, μοιάζει πικρός. Οι περισ...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

«Τι να διαβάσω;» – 15 επανεκδόσεις ελληνικής πεζογραφίας που έρχονται στα βιβλιοπωλεία το επόμενο διάστημα

«Τι να διαβάσω;» – 15 επανεκδόσεις ελληνικής πεζογραφίας που έρχονται στα βιβλιοπωλεία το επόμενο διάστημα

Δεκαπέντε βιβλία πεζογραφίας, εξαντλημένα (τα περισσότερα), επανεκδίδονται και διεκδικούν νέους αναγνώστες.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Νίκος Καζαντζάκης, Ταξιδεύοντας: Αγγλία (εκδ. Διόπτρα)

...
«Τι να διαβάσω;» – 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που κυκλοφορούν το επόμενο διάστημα

«Τι να διαβάσω;» – 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που κυκλοφορούν το επόμενο διάστημα

Δεκαπέντε βιβλία ελληνικής πεζογραφίας (μυθιστορήματα, νουβέλες και διηγήματα) που αναμένουμε τις επόμενες μέρες ή εβδομάδες. Στην κεντρική εικόνα, ο Αλέξης Πανσέληνος, η Μάρω Βαμβουνάκη και ο Μιχάλης Μοδινός.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Μυθιστ...

Σίρλεϊ Τζάκσον (1916-1965): Η ευαίσθητη μάγισσα των αμερικανικών γραμμάτων

Σίρλεϊ Τζάκσον (1916-1965): Η ευαίσθητη μάγισσα των αμερικανικών γραμμάτων

Η Σίρλεϊ Τζάκσον [Shirley Jackson, 1916-1965] ήταν πολλά περισσότερα από μια συγγραφέας ιστοριών τρόμου. Με άξονα δύο βιβλία της που κυκλοφόρησαν ή επανακυκλοφόρησαν πρόσφατα «Η λοταρία και άλλες ιστορίες» (μτφρ. Χρυσόστομος Τσαπραΐλης) και «Ζούσαμε πάντα σε ένα κάστρο» (μτφρ. Βάσια Τζανακάρη) από τις εκδόσεις ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ