
Για το μυθιστόρημα του Wolfgang Herrndorf Εικόνες της μεγάλης σου αγάπης (μτφρ. Απόστολος Στραγαλινός, εκδ. Κριτική).
Του Νίκου Ξένιου
Το βιβλίο Εικόνες της μεγάλης σου αγάπης του Βόλφγκανγκ Χέρντορφ είναι μια ιστορία που διασταυρώνεται με το Βερολίνο, Γεια (Τσικ και Μάικ) κατά περίεργο τρόπο. Εδώ αφηγήτρια είναι η δεκατετράχρονη Ίζα, το αντικείμενο του πρώτου ερωτικού σκιρτήματος του Τσικ, που δραπετεύει από το ψυχιατρείο και θεμελιώνει μια θυμοσοφική θεώρηση της ζωής τύπου road movie πρόωρα γηρασμένων εφήβων. Γεμάτη ποίηση που δύσκολα μεταφράζεται και χιούμορ σαρκαστικό, με μια ματιά απελπισίας πάνω στα ανθρώπινα και με πρωταγωνίστρια μιαν αποκλίνουσα περίπτωση κοριτσίστικου ψυχισμού, η νουβέλα των τελευταίων στιγμών του Χέρντορφ κυκλοφόρησε στη μετάφραση του Απόστολου Στραγαλινού από τις εκδόσεις Κριτική, απευθυνόμενη σε ένα εγχώριο αναγνωστικό κοινό «δύσκολα ενηλικιούμενων» οπαδών.
Το φοβερό τρίο μιας μυθιστορηματικής «καταδίωξης»
Το κορίτσι κρατά το ημερολόγιό του στην κωλότσεπη, σαν πυξίδα σε όλη της την περιπλάνηση στη Γερμανία των αντιθέσεων, των αμφισβητιών και των πρακτικών φιλοσόφων, των ανώριμων εφήβων και των πρόωρα ωριμασμένων παιδιών.
Το Βερολίνο, Γεια κέρδισε τα βραβεία Deutscher Jugendliteraturpreis και Clemens-Brentano και μεταφράστηκε σε 25 γλώσσες. Πέρα από τα δυο αγόρια, τον Τσικ και τον Μάικ, τα κορίτσια του Βερολίνο, Γεια ήταν τυπικές ηρωίδες ταξιδιωτικής νουβέλας: ανάμεσά τους, η «βρόμικη» Ίζα Σμιτ ήταν μια κωμικοτραγική φιγούρα, που στις Εικόνες της μεγάλης σου αγάπης έρχεται δομημένη κατά το ρομαντικό πρότυπο της Νύχτας των Κυνηγών του Τσαρλς Λώτον – με τη διαφορά ότι εδώ εκκρεμεί μια καταδίωξη γενικευμένη, που εκπορεύεται από το σύνολο της «ιδρυματοποιημένης» καθώς πρέπει κοινωνίας των «κανονικών» και στοχεύει στην «τρελή» Ίζα. Ο Ναμπόκοφ, ο Σταντάλ, ο Τόμας Μαν, ο Ντοστογιέβσκη, αλλά και ο Μάρτιν Βάλζερ, ο Χέρμαν Έσσε, ο Πέτερ Χάντκε, η Ζαζί στο μετρό του Ρεϊμόν Κενώ και η Μινιόν του Βόλφγκανγκ Γκαίτε και τέλος, το σινεμά του Βέντερς, όλα συνυπάρχουν σε αυτό το βιβλίο. Το κορίτσι κρατά το ημερολόγιό του στην κωλότσεπη, σαν πυξίδα σε όλη της την περιπλάνηση στη Γερμανία των αντιθέσεων, των αμφισβητιών και των πρακτικών φιλοσόφων, των ανώριμων εφήβων και των πρόωρα ωριμασμένων παιδιών: η γλώσσα του ημερολογίου αυτού είναι μια ανανοηματοδότηση μικρών, σημαντικών λέξεων της καθημερινότητας που διέπεται από ένα ιδιαίτερο, ελκυστικό και συνάμα τρομακτικό αξιακό σύμπαν.
Οι αναζητήσεις και οι διαφωνίες της Ίζα είναι αμιγώς λεκτικές, ενώ η ζωή της περνά κινηματογραφικά από συνάντηση σε συνάντηση, στο πρότυπο του «Μικρού Πρίγκιπα» του Εξυπερύ.
Στο πρώτο μέρος της αφηγηματικής «ενότητας» των δυο βιβλίων, στο Βερολίνο, Γεια, ο Τσικ και ο Μάικ είχαν πρόωρα ενηλικιωθεί παραβαίνοντας τα όρια που τους επιτρέπονταν, σαν τον Τομ Σώγιερ ή τον Χακ Φιν, με συγκεκριμένο (αν και δυσπροσδιόριστο) προορισμό τη Βλαχία της Ρουμανίας. Εδώ, η ήδη ψυχιατρικά στιγματισμένη Ίζα δραπετεύει κατευθυνόμενη στο άγνωστο. Μαουνιέρηδες, παραβατικοί, ανήλικα που υιοθετούν λεξιλόγιο γερόντων, νταλικιέρηδες με περίεργα σεξουαλικά φετίχ, αλητάκια και φλώροι, δωμάτια εγκαταλελειμμένα από έφηβες αστές και αντικείμενα χωρίς συναισθηματική αξία, συνθέτουν τον κόσμο με τον οποίο διασταυρώνεται η ανήλικη ηρωίδα πριν περάσει στη δική της διάσταση και στο δικό της λεξιλόγιο, απορρίπτοντας όλες τις μικροαστικές της καταβολές. Άπλυτη, με πατούσες σκισμένες από τα αγκάθια, με μια παραποιημένη εκδοχή της πραγματικότητας, η Ίζα διασχίζει τη Γερμανία του σήμερα, κλέβει σουπερμάρκετ και επιβαίνει σε μαούνες εμπορικές, κρύβεται κάτω από τα παγκάκια και βρίζει τους ανθρώπους σε κάθε περίσταση. Σε κάποιο σημείο της απονενοημένης διαδρομής της διασταυρώνεται με τους Τσικ και Μάικ. Δεν πρόκειται για «διαδρομή ηρωίδας», γιατί δεν περιλαμβάνει τις συγκρούσεις που έχει ένας ήρωας στη διάρκεια μιας μυθιστορηματικής διαδρομής: οι αναζητήσεις και οι διαφωνίες της Ίζα είναι αμιγώς λεκτικές, ενώ η ζωή της περνά κινηματογραφικά από συνάντηση σε συνάντηση, στο πρότυπο του «Μικρού Πρίγκιπα» του Εξυπερύ. Όσο για το ημερολόγιό της, αυτό δεν είναι παρά το ψηφιδωτό όλων των πιθανών εκδοχών των πραγμάτων, των προσώπων, των καταστάσεων, των κειμένων και των εικόνων που πρόλαβε, επεξεργάστηκε και κατόρθωσε να αγαπήσει ο συγγραφέας.
Χαμηλό προσδόκιμο ζωής και μελαγχολία
Νηφάλιος, αθεϊστής, προσανατολισμένος σε ένα σκληρό ρεαλισμό, ο συγγραφέας και ο χαρακτήρας του «Ίζα» αγαπούν το κολύμπι, παίζουν αγορίστικα παιχνίδια, απεχθάνονται την πάστρα και την ευταξία, «σκανάρουν» τους γελοίους συνομηλίκους τους και τρέφουν σεβασμό για τα σύμβολα της πείρας των ενήλικων, πατρικών της προτύπων.
Ο Βόλφγκανγκ Χέρντορφ γεννήθηκε το 1965 στο Αμβούργο. Σπούδασε καλές τέχνες και εργάστηκε, μεταξύ άλλων, ως σκιτσογράφος στο σατυρικό περιοδικό Titanic. Το 2002 κυκλοφόρησε το πρώτο μυθιστόρημά του με τίτλο In Plüschgewittern. Το 2008 τιμήθηκε με το Γερμανικό Βραβείο Διηγήματος για το βιβλίο τoυ Diesseits des Van-Allen Gürtels. Ακολούθησε το Βερολίνο, Γεια, που γνώρισε μεγάλη επιτυχία σε όλον τον κόσμο και μεταφράστηκε σε 25 γλώσσες. Γνωρίζοντας ότι είναι βαριά άρρωστος, τα τελευταία χρόνια μοιραζόταν τις σκέψεις του στο προσωπικό του ιστολόγιο «Arbeit und Struktur». Ο κοινωνικός χώρος που του προσέφερε το Διαδίκτυο υπήρξε γι’ αυτόν τρομερά σημαντικός. Στο τελευταίο του σημείωμα έγραφε: «Χιόνι, Αύγουστος, Σεπτέμβριος, Οκτώβριος, Νοέμβριος, Δεκέμβριος». Το ιστολόγιο/ημερολόγιο αυτό το διατήρησε από τις 8 Μαρτίου ως τις 26 Aυγούστου του 2013, οπότε και αυτοκτόνησε, στα 48 του χρόνια. Σαν να μην είχε διαγνώσει την παραμικρή υπερβατολογική διάσταση στον κόσμο, που θα ήταν ικανή ώστε να μεταστρέψει το κοσμοείδωλό του στην κατεύθυνση της μεταφυσικής.
Η έννοια της φιλίας, η έννοια του έρωτα, οι έννοιες Πίστη και Αφοσίωση (συνοψισμένες στην αφήγηση για τον ηρωικό σκύλο Ρούντη) προσλαμβάνουν, στο βιβλίο αυτό, ολότελα νέα διάσταση. Η ζωή της ηρωίδας φαντάζει αφημένη στην τύχη της, σαν να υπάρχει μόνο η πένα του συγγραφέα για να μεσολαβήσει ανάμεσα σ’ αυτήν και στον Θεό. Νηφάλιος, αθεϊστής, προσανατολισμένος σε ένα σκληρό ρεαλισμό, ο συγγραφέας και ο χαρακτήρας του «Ίζα» αγαπούν το κολύμπι, παίζουν αγορίστικα παιχνίδια, απεχθάνονται την πάστρα και την ευταξία, «σκανάρουν» τους γελοίους συνομηλίκους τους και τρέφουν σεβασμό για τα σύμβολα της πείρας των ενήλικων, πατρικών της προτύπων, ανθρώπων που κινούνται προς άγνωστες κατευθύνσεις εξερευνώντας, όπως του ναυτικού που κρατά τον εξάντα, για παράδειγμα. Η κλινική Νευρολογίας του νοσοκομείου έχει κληροδοτήσει στην Ίζα δυο χάπια, που θα τα χρησιμοποιήσει όταν η ίδια το κρίνει σωστό. Το σπίτι της τής έχει κληροδοτήσει την τραυματική εμπειρία μιας εγκατάλειψης. Η φαντασία της την έχει προικίσει με τη δυνατότητα να «επινοεί» μια νέα πραγματικότητα και να την υποστηρίζει σθεναρά μέσω της λογοτεχνίας. Ο συγγραφέας επιμένει να επινοεί την πραγματικότητά του αλλά το εγχείρημα αυτό το διενεργεί αντιστρέφοντας τη σχέση δημιουργού και δημιουργήματος με τρόπο ανίερο: τελικά, με δυο λόγια, η δική του Ίζα είναι τόσο άρρωστη που τής επιτρέπεται να «επισκεφθεί» τον συγγραφέα στο δωμάτιο του ύστατου πόνου του.
* Η κεντρικη φωτογραφία προέρχεται από τη θεατρική μεταφορά του μυθιστορήματος.
* Ο ΝΙΚΟΣ ΞΕΝΙΟΣ είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας.
Απόσπασμα από το βιβλίο
«Προσπαθώ να φανταστώ πώς θα συνεχιζόταν από εδώ και πέρα η ζωή μου, αν δεν ήταν η ζωή μου, αλλά μυθιστόρημα. Το σπίτι μπροστά μου θα ήταν τότε το δικό μου σπίτι και τις έξι οξιές θα τις είχε φυτέψει με τα χέρια του ο προπάππος μου πριν από εκατό χρόνια. Το σπίτι θα το είχε φτιάξει μόνος του, συνηθιζόταν άλλωστε πριν από εκατό χρόνια. Κι όταν θα τα είχε τελειώσει όλα, θα ονόμαζε την ιδιοκτησία του Αγρόκτημα Ψηλές Οξιές, παρότι οι οξιές εκείνο τον αιρό δεν θα ήταν παρά μικροσκοπικά δεντράκια. Θα ήξερε όμως ότι θα μεγάλωναν. Και κάποιο σούρουπο που ο ήλιος θα είχε πάρει κοκκινωπό χρώμα και ο παππούς θα καθόταν πλάι στην προγιαγιά μου στον μικρό πάγκο μπροστά στην πόρτα, θα την αγκάλιαζε και θα της έλεγε πως, όταν κάτι είναι τόσο όμορφο, χρειάζεται και ένα όνομα. Θα το βάφτιζε λοιπόν Αγρόκτημα Ψηλές Οξιές (...)
Ο Ντάνιελ είναι ο έρωτας της ζωής μου, όπως βέβαια το έχει αποσαφηνίσει ο συγγραφέας από την αρχή, και θα του μείνω για πάντα πιστή και θα κάνω τα πάντα για εκείνον και κάθε βράδυ θα καθόμαστε στον μικρό πάγκο όπου καθόταν κάποτε ο προπάππος μου μαζί με την προγιαγιά μου μπροστά από το σπίτι, και το χέρι μου θα κρατάι το τρεμάμενο χέρι του και μπροστά μας θα υπάρχει ένα μικρό τραπέζι με δυο κούπες του καφέ, στη μια από τις οποίες θα γράφει ΤΕΛΟΣ»
Εικόνες της μεγάλης σου αγάπης
Wolfgang Herrndorf
Μτφρ. Απόστολος Στραγαλινός
Κριτική 2017
Σελ. 152, τιμή εκδότη €11,00
ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ WOLFGANG HERRNDORF