alt

Για το αφήγημα-μαρτυρία της Samar Yazbek Οι πύλες του τίποτα (μτφρ. Αγγελική Σιγούρου, εκδ. Καστανιώτη).

Του Γιώργου Σιακαντάρη

Η Σύρια φιλόλογος, δημοσιογράφος και σεναριογράφος Σάμαρ Γιάζμπεκ εγκατέλειψε την Συρία του Άσαντ αρχές του 2012, παρόλο που ανήκε στη μειονότητα των αλαουιτών, όπως και ο Σύριος δικτάτορας. Έφυγε σε μια περίοδο που είχαν ξεκινήσει οι πρώτες διαδηλώσεις κατά του καθεστώτος, αλλά ακόμη ούτε το καθεστώς είχε δείξει τα αποτρόπαια δόντια του ούτε οι ισλαμιστές είχαν κυριαρχήσει στα εδάφη της Βορειοδυτικής Συρίας. Επέστρεψε «λαθραία» στην «πύλη του τίποτα» τον Αύγουστο του 2012, όταν πλέον οι άοπλοι διαδηλωτές είχαν αναγκαστεί να πάρουν τα όπλα για να αντιμετωπίσουν την άγρια μυστική αστυνομία του καθεστώτος και όταν πλέον οι πρώτοι ισλαμιστές σαν ύαινες είχαν μυριστεί αίμα και θάνατο. Από εκείνη την στιγμή ώς τον Αύγουστο του 2013 πέρασε άλλες δυο φορές, τον Φεβρουάριο του 2013 και τον Ιούλιο του 2013, τα σύνορα της πατρίδας της για να περιγράψει μια ειρηνική επανάσταση που πατάχθηκε από την Ασφάλεια του καθεστώτος και εκφυλίστηκε στα χέρια των τζιχαντιστών.

Εφοδιασμένη με πλαστή ταυτότητα, διακινδυνεύοντας την ζωή της αλλά και τη ζωή των ανθρώπων που τη συνόδευαν, περνά από τα σύνορα της Τουρκίας στην Βορειοανατολική Συρία.

Εφοδιασμένη με πλαστή ταυτότητα, διακινδυνεύοντας τη ζωή της αλλά και τη ζωή των ανθρώπων που τη συνόδευαν, περνά από τα σύνορα της Τουρκίας στην Βορειοανατολική Συρία και παρακολουθεί μια κατάσταση στην οποία η Κόλαση όπως απεικονίζεται στο δεξιό φύλλο του τρίπτυχου Κήπου των Επίγειων Απολαύσεων του Ιερώνυμου Μπος μοιάζει με ειδυλλιακό τοπίο σε σχέση με την Πύλη του Τίποτα την οποία μας ανοίγει η συγγραφέας.

Λέγεται ότι μια εικόνα είναι χίλιες λέξεις. Ίσως να είναι και έτσι. Το διαπιστώνουμε στις τηλεοράσεις μας καθισμένοι στον καναπέ μας, όταν βλέπουμε μικρά παιδιά να πνίγονται από τα αέρια του καθεστώτος. Και όμως, πιστεύω ότι στο βιβλίο της Γιάζμπεκ, έστω και ως εξαίρεση που επιβεβαιώνει τον κανόνα, κάθε μια λέξη είναι χίλιες εικόνες. Γιατί οι λέξεις αυτού του βιβλίου, σε αντίθεση με τον κόσμο των εικόνων, καθόλου δεν σου επιτρέπουν να κάθεσαι στον καναπέ. Σε μετατρέπει σε κατηγορούμενο απέναντι στο δικαστήριο του ανθρωπισμού. Στη Συρία των Πυλών του Τίποτα δεν συγκρούεται μόνο η δημοκρατία με το καθεστώς του τρόμου του Άσαντ και των τζιχαντιστών του ISIS. Συγκρούεται ο άνθρωπος με τον κακό εαυτό του, με αυτό που ο Καντ ονομάζει ριζικό κακό στον άνθρωπο.

Για τον Καντ το κακό στον άνθρωπο δεν είναι απότοκο παραπλάνησης, ούτε βρίσκεται στη φύση του ή στη διαφθορά του ίδιου του Λόγου, ούτε έχει καμία σχέση με το προπατορικό αμάρτημα. Το θεμέλιο του κακού βρίσκεται στους κανόνες της θέλησης, όπως αυτοί πηγάζουν από την ίδια την ελευθερία. Αν όμως το κακό δεν βρίσκεται στη φύση του ανθρώπου αλλά στην ελευθερία του, τότε εκεί, στην ελευθερία, μπορούμε να αναζητήσουμε και το καλό. Αυτό κάνει και η Γιάζμπεκ: αναζητεί το καλό που εκφράζουν οι μαχητές για την ελευθερία μέσα στο καθεστώς του τρόμου του Άσαντ και των τζιχαντιστών. Αναζητεί την ελευθερία μέσα στην ανελευθερία. Τη ζωή μέσα στο θάνατο. Την ελπίδα μέσα στην απελπισία. Το καλό μέσα από την ήττα του από το κακό. Πώς μετά κανείς διαβάζοντας όλα αυτά που περιγράφει η συγγραφέας, μπορεί να μείνει ακίνητος στον καναπέ του; Όντως κάθε μια λέξη αυτού του βιβλίου είναι χίλιες εικόνες.

alt
Η Samar Yazbek

Στο οδοιπορικό της η Γιάζμπεκ αποκαλύπτει ότι παντού χωράει η δημοκρατία, παντού χωράει το αίτημα για μια αστική δημοκρατία. Αυτό είναι το μήνυμα της. Και μόνο γι’ αυτό θα άξιζε κανείς να διαβάσει αυτό το βιβλίο.

Σε αντίθεση με όλους όσοι υποστηρίζουν ότι οι αραβικοί λαοί δεν είναι κατάλληλοι για τη δημοκρατία, το πρώτο και τελευταίο πράγμα που ακούει η συγγραφέας από τους μαχητές του Ελεύθερου Συριακού Στρατού είναι η φράση: «Εμείς θέλουμε ένα αστικό κράτος». Από την ημέρα που άκουσε αυτή τη φράση, κατά τη δική της μαρτυρία, η συγγραφέας αποφάσισε να γράψει αυτή την κάθοδο στην κόλαση.

Μια κόλαση που ξεκίνησε από τον «παράδεισο» των πρώτων ειρηνικών διαδηλωτών που οι σφαίρες του καθεστώτος τους ανάγκασαν να γίνουν σκληροί μαχητές, αλλά χωρίς διεθνή υποστήριξη, χωρίς τα σαουδαραβικά χρήματα των τζιχαντιστών και τον ρώσικο εξοπλισμό του σφαγέα Άσαντ. Όχι, η Γιάζμπεκ δεν εξιδανικεύει. Δεν αντιμετωπίζεις τον θάνατο με τον Καντ. Τον θάνατο τον αντιμετωπίζεις με θάνατο. Αυτό κάνουν και αυτοί οι ακτιβιστές. Όχι τυχαία ένας εξ αυτών, ο Χοσάμ, απόφοιτος αραβικής φιλολογίας, υποστήριζε ότι δεν αποδεχόταν τη βία και την αγριότητά τους, αλλά έβλεπε πλέον πως οι μαχητές είχαν γίνει κλέφτες και δεν συμφωνούσε με τη συμπεριφορά τους. Όχι δεν είναι όλοι οι ακτιβιστές «απελευθερωμένοι», απαλλαγμένοι από προκαταλήψεις που βλέπουν τις γυναίκες ως ισότιμες να στέκονται δίπλα τους. Ακόμη και σ’ αυτούς οι γυναίκες έχουν περιθωριακό ρόλο και πρέπει να καλύπτουν το πρόσωπό τους. Όχι, αυτοί οι ακτιβιστές δεν είναι άθεοι σαν τον Βαρόνο Χόλμπαχ, ούτε καν πανθεϊστές σαν τον Βολταίρο. Είναι μουσουλμάνοι, οι περισσότεροι, αλλά αυτό δεν τους κάνει ανεπίδεκτους στη δημοκρατία όπως κάποιοι διανοούμενοι εδώ και στην Εσπερία –μεταξύ αυτών και ο Αλγερινός συγγραφέας Μπουαλέμ Σανσάλ που πρόσφατα επισκέφτηκε τη χώρα μας– , επιδιώκουν να μας πείσουν. Στο οδοιπορικό της η Γιάζμπεκ αποκαλύπτει ότι παντού χωράει η δημοκρατία, παντού χωράει το αίτημα για μια αστική δημοκρατία. Αυτό είναι το μήνυμα της. Και μόνο γι’ αυτό θα άξιζε κανείς να διαβάσει αυτό το βιβλίο. Αλλά δεν είναι μόνο αυτό.

Γράφει η Γιάζμπεκ: «Τα τάγματα του Ελεύθερου Συριακού Στρατού είναι ένα αντίγραφο της ζωής μας, της ποικιλομορφίας και της τεράστιας ανομοιογένειας της, με μόνη διαφορά πως ένας θάνατος με την ελαφράδα του φτερού περνά καμαρωτά ανάμεσά τους, και πως, στην πραγματικότητα, θα έπρεπε να λέγονται «τάγματα της ένοπλης λαϊκής αντίστασης» (σελ. 19). Μέσα από την πάταξη αυτής της λαϊκής αντίστασης ξεπήδησαν οι τζιχαντιστές, με τις «περίεργες» σχέσεις τους με την Κρατική Ασφάλεια. Έτσι, πλέον, ενώ στην αρχή υπάρχουν ήρωες, η συνέχεια του έργου έχει μόνο θάνατο.

Οι υπεραπλουστεύσεις δεν μπορούν να αναλύσουν καμία πραγματικότητα, ιδιαίτερα μια τόσο σύνθετη πραγματικότητα, όπως αυτή του αραβικού κόσμου και του Ισλάμ. Ένα βιβλίο για τη ζωή λοιπόν και όχι για τον θάνατο.

Η συγγραφέας συναντιέται ακόμη και με αυτούς τους εκπροσώπους του θανάτου του ISIS και από αυτές τις συναντήσεις αποπνέει ένας άνεμος ανελευθερίας, μίσους και καταπίεσης ίδιος και χειρότερος από τα αέρια που ρίχνει το καθεστώς Άσαντ στους ίδιους τους πολίτες του.

Γράφηκε ότι από το βιβλίο της Γιάζμπεκ ο μόνος που βγαίνει νικητής είναι ο θάνατος. Λάθος. Είναι η ζωή. Γιατί, τι άλλο από ζωή είναι αυτό που κάνουν σε καθημερινή βάση οι Σύριες γυναίκες; Τη δύσκολη ζωή των οποίων περιγράφει η συγγραφέας. Τι άλλο από ζωή είναι αυτό που της λέει ο Άχμαντ; «Είμαι μαχητής αλλά και άνθρωπος, έμαθα στο σχολείο να μισώ τον φόνο. Θέλω να παντρευτώ και να κάνω παιδιά, γι’ αυτό πολεμώ, για να μπορέσω να ζήσω» (σελ. 155). Αλλά και ο άλλος μαχητής, ο Μάνχαλ, απαντά στους δυτικούς Μπουαλέμ Σανσάλ ότι για τις ωμότητες δεν φταίει έτσι γενικά η θρησκεία του Ισλάμ, αλλά η συνολική δομή της συριακής κοινωνίας, όπως οι οικογενειακοί και φυλετικοί δεσμοί. Η ίδια η Γιάζμπεκ αναζητεί αυτές τις αιτίες και στην απουσία μιας κοινής αντιμετώπισης των δημόσιων ζητημάτων, μιας εθνικής συνείδησης. «Γι’ αυτό ξεσπούν τοπικές διαμάχες και αντιπαλότητες μεταξύ των άμαχων και των οργανώσεων» (σελ. 105). Οι υπεραπλουστεύσεις δεν μπορούν να αναλύσουν καμία πραγματικότητα, ιδιαίτερα μια τόσο σύνθετη πραγματικότητα, όπως αυτή του αραβικού κόσμου και του Ισλάμ. Ένα βιβλίο για τη ζωή λοιπόν και όχι για τον θάνατο. Έστω και αν αυτός βρίσκεται πίσω από κάθε λέξη του βιβλίου. 

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΙΑΚΑΝΤΑΡΗΣ είναι συγγραφέας και διδάκτωρ κοινωνιολογίας.

altΟι πύλες του τίποτα
Samar Yazbek
Μτφρ. Αγγελική Σιγούρου
Εκδ. Καστανιώτη 2016
Σελ. 304, τιμή εκδότη €14,85

alt

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Τα μάτια τους κοιτούσαν τον θεό» της Ζόρα Νιλ Χέρστον (κριτική) – Ένα «τραγουδιστό» μυθιστόρημα για την ιστορία της μαύρης κοινότητας

«Τα μάτια τους κοιτούσαν τον θεό» της Ζόρα Νιλ Χέρστον (κριτική) – Ένα «τραγουδιστό» μυθιστόρημα για την ιστορία της μαύρης κοινότητας

Για το μυθιστόρημα της Ζόρα Νιλ Χέρστον [Zora Neale Hurston] «Τα μάτια τους κοιτούσαν τον θεό» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά, εκδ. Αίολος). Κεντρική εικόνα: © Jessica Felicio (Unsplash).

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Εμφα...

«Το τενεκεδένιο ταμπούρλο» του Γκύντερ Γκρας (κριτική) – Ο ναζισμός και ο νάνος

«Το τενεκεδένιο ταμπούρλο» του Γκύντερ Γκρας (κριτική) – Ο ναζισμός και ο νάνος

Για το μυθιστόρημα του Γκύντερ Γκρας [Günter Grass 1927-2015] «Το τενεκεδένιο ταμπούρλο» [μτφρ. Τούλα Σιέτη, εκδ. Πατάκη].

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Οι «κακές» γλώσσες λένε ότι ο Γερμανός συγγραφέας πήρε το Βραβείο Νόμπελ το 1999 μόνο και μ...

«Β.» του Στηβ Σεμ-Σάντμπεργκ (κριτική) – Η προέλευση του κακού

«Β.» του Στηβ Σεμ-Σάντμπεργκ (κριτική) – Η προέλευση του κακού

Για το μυθιστόρημα του Στηβ Σεμ-Σάντμπεργκ (Steve Sem-Sandberg) «Β.» (μτφρ. Γιώργος Μαθόπουλος, εκδ. Αλεξάνδρεια). Στην κεντρική εικόνα, σκηνή από τη βασισμένη στο θεατρικό έργο του Γκέοργκ Μπύχνερ ταινία «Woyzeck» (1979).

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη

...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Βίος και Πολιτεία #10: Ο Παναγής Παναγιωτόπουλος ζωντανά από το «υπόγειο» της Πολιτείας

Βίος και Πολιτεία #10: Ο Παναγής Παναγιωτόπουλος ζωντανά από το «υπόγειο» της Πολιτείας

Στο 10ο επεισόδιο της σειράς συζητήσεων με ανθρώπους από το χώρο του βιβλίου, με τον Κώστα Κατσουλάρη θα συνομιλήσει ο συγγραφέας και πανεπιστημιακός Παναγής Παναγιωτόπουλος. Η συζήτηση θα μεταδοθεί ζωντανά, την Πέμπτη, 28 Σεπτεμβρίου, στις 7μμ.

Επιμέλεια: Book Press

Βίος ...

«Κάποιοι μήνες της ζωής μου» του Μισέλ Ουελμπέκ – ή πώς να μην αποφεύγεις τις παγίδες της δημοσιότητας (κριτική)

«Κάποιοι μήνες της ζωής μου» του Μισέλ Ουελμπέκ – ή πώς να μην αποφεύγεις τις παγίδες της δημοσιότητας (κριτική)

Για το βιβλίο του Μισέλ Ουελμπέκ [Michel Houellebecq] «Κάποιοι μήνες της ζωής μου» (μτφρ. Γιώργος Καράμπελας, εκδ. Εστία). 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Προβοκάτορας, φίλεχθρος, άνθρωπος που ζει από τις αντιπαραθέσεις και...

«Ψυχολογία Συριανού συζύγου: Χριστίνα» του Εμμανουήλ Ροΐδη, σε σκηνοθεσία Γιάννη Λεοντάρη, στο Θέατρο Σταθμός

«Ψυχολογία Συριανού συζύγου: Χριστίνα» του Εμμανουήλ Ροΐδη, σε σκηνοθεσία Γιάννη Λεοντάρη, στο Θέατρο Σταθμός

Το έργο «Ψυχολογία Συριανού συζύγου: Χριστίνα», βασισμένο στη νουβέλα του Εμμανουήλ Ροΐδη, ανεβαίνει στο Θέατρο Σταθμός σε σκηνοθεσία Γιάννη Λεοντάρη, από 4 Οκτωβρίου έως 29 Νοεμβρίου.

Επιμέλεια: Book Press

Μετά από δύο επι...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αστυνομικό μυθιστόρημα του Βαγγέλη Μαργιωρή «Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα», το οποίο κυκλοφορεί στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Ήρωες, μίξερ, μανταλάκια, σερβιέτες…» Μέσα στο ...

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Τζορντάνα Λεβίν [Jordanna Levin] «Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» (μτφρ. Νοέλα Ελιασά), που θα κυκλοφορήσει στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας. 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση του προλόγου του μεταφραστή Γιώργου Ι. Αλλαμανή, στο βιβλίο του Τζον Τέιλορ [John Taylor] «Σκληρός από τρυφερότητα – Ο Έλληνας ποιητής και λαογράφος του άστεως Ηλίας Πετρόπουλος», το οποίο κυκλοφορεί αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Δίχτυ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Τέσσερα πρόσφατα αστυνομικά μυθιστορήματα ανανεώνουν τις γνωστές υποκατηγορίες της αστυνομικής λογοτεχνίας. «Η σκοτεινή μούσα» του Άρμιν Έρι, «Ο κώδικας του θησαυρού» της Τζάνις Χάλετ, «Θάνατος ενός ταξιδιώτη» του Ντιντιέ Φασέν και «Η στρατηγική του πεκινουά» του Αλέξις Ραβέλο.

Γράφει η Χίλ...

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιλέξαμε και φέτος όχι την εξαντλητική παρουσίαση των νέων εκδόσεων αλλά την στ...

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

Τι κοινό θα μπορούσε να έχει η Έμιλι Μπροντέ [Emily Brontë] με τον Χουάν Ρούλφο [Juan Rulfo] και τον εικονιζόμενο Άρη Αλεξάνδρου; Και οι τρεις τους, όπως και πολλοί ακόμα σημαντικοί συγγραφείς, έγραψαν και εξέδωσαν ένα μόνο μυθιστόρημα στη διάρκεια της ζωής τους, που ωστόσο αρκούσε για να τους καθιερώσει στο λογοτεχ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

22 Σεπτεμβρίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ. Επιμέλεια: Κώστας Αγορα

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ