Εφοδιασμένη με πλαστή ταυτότητα, διακινδυνεύοντας την ζωή της αλλά και τη ζωή των ανθρώπων που τη συνόδευαν, περνά από τα σύνορα της Τουρκίας στην Βορειοανατολική Συρία.

Εφοδιασμένη με πλαστή ταυτότητα, διακινδυνεύοντας τη ζωή της αλλά και τη ζωή των ανθρώπων που τη συνόδευαν, περνά από τα σύνορα της Τουρκίας στην Βορειοανατολική Συρία και παρακολουθεί μια κατάσταση στην οποία η Κόλαση όπως απεικονίζεται στο δεξιό φύλλο του τρίπτυχου Κήπου των Επίγειων Απολαύσεων του Ιερώνυμου Μπος μοιάζει με ειδυλλιακό τοπίο σε σχέση με την Πύλη του Τίποτα την οποία μας ανοίγει η συγγραφέας.

Λέγεται ότι μια εικόνα είναι χίλιες λέξεις. Ίσως να είναι και έτσι. Το διαπιστώνουμε στις τηλεοράσεις μας καθισμένοι στον καναπέ μας, όταν βλέπουμε μικρά παιδιά να πνίγονται από τα αέρια του καθεστώτος. Και όμως, πιστεύω ότι στο βιβλίο της Γιάζμπεκ, έστω και ως εξαίρεση που επιβεβαιώνει τον κανόνα, κάθε μια λέξη είναι χίλιες εικόνες. Γιατί οι λέξεις αυτού του βιβλίου, σε αντίθεση με τον κόσμο των εικόνων, καθόλου δεν σου επιτρέπουν να κάθεσαι στον καναπέ. Σε μετατρέπει σε κατηγορούμενο απέναντι στο δικαστήριο του ανθρωπισμού. Στη Συρία των Πυλών του Τίποτα δεν συγκρούεται μόνο η δημοκρατία με το καθεστώς του τρόμου του Άσαντ και των τζιχαντιστών του ISIS. Συγκρούεται ο άνθρωπος με τον κακό εαυτό του, με αυτό που ο Καντ ονομάζει ριζικό κακό στον άνθρωπο.

Για τον Καντ το κακό στον άνθρωπο δεν είναι απότοκο παραπλάνησης, ούτε βρίσκεται στη φύση του ή στη διαφθορά του ίδιου του Λόγου, ούτε έχει καμία σχέση με το προπατορικό αμάρτημα. Το θεμέλιο του κακού βρίσκεται στους κανόνες της θέλησης, όπως αυτοί πηγάζουν από την ίδια την ελευθερία. Αν όμως το κακό δεν βρίσκεται στη φύση του ανθρώπου αλλά στην ελευθερία του, τότε εκεί, στην ελευθερία, μπορούμε να αναζητήσουμε και το καλό. Αυτό κάνει και η Γιάζμπεκ: αναζητεί το καλό που εκφράζουν οι μαχητές για την ελευθερία μέσα στο καθεστώς του τρόμου του Άσαντ και των τζιχαντιστών. Αναζητεί την ελευθερία μέσα στην ανελευθερία. Τη ζωή μέσα στο θάνατο. Την ελπίδα μέσα στην απελπισία. Το καλό μέσα από την ήττα του από το κακό. Πώς μετά κανείς διαβάζοντας όλα αυτά που περιγράφει η συγγραφέας, μπορεί να μείνει ακίνητος στον καναπέ του; Όντως κάθε μια λέξη αυτού του βιβλίου είναι χίλιες εικόνες.

Η Samar Yazbek

Στο οδοιπορικό της η Γιάζμπεκ αποκαλύπτει ότι παντού χωράει η δημοκρατία, παντού χωράει το αίτημα για μια αστική δημοκρατία. Αυτό είναι το μήνυμα της. Και μόνο γι’ αυτό θα άξιζε κανείς να διαβάσει αυτό το βιβλίο.

Σε αντίθεση με όλους όσοι υποστηρίζουν ότι οι αραβικοί λαοί δεν είναι κατάλληλοι για τη δημοκρατία, το πρώτο και τελευταίο πράγμα που ακούει η συγγραφέας από τους μαχητές του Ελεύθερου Συριακού Στρατού είναι η φράση: «Εμείς θέλουμε ένα αστικό κράτος». Από την ημέρα που άκουσε αυτή τη φράση, κατά τη δική της μαρτυρία, η συγγραφέας αποφάσισε να γράψει αυτή την κάθοδο στην κόλαση.

Μια κόλαση που ξεκίνησε από τον «παράδεισο» των πρώτων ειρηνικών διαδηλωτών που οι σφαίρες του καθεστώτος τους ανάγκασαν να γίνουν σκληροί μαχητές, αλλά χωρίς διεθνή υποστήριξη, χωρίς τα σαουδαραβικά χρήματα των τζιχαντιστών και τον ρώσικο εξοπλισμό του σφαγέα Άσαντ. Όχι, η Γιάζμπεκ δεν εξιδανικεύει. Δεν αντιμετωπίζεις τον θάνατο με τον Καντ. Τον θάνατο τον αντιμετωπίζεις με θάνατο. Αυτό κάνουν και αυτοί οι ακτιβιστές. Όχι τυχαία ένας εξ αυτών, ο Χοσάμ, απόφοιτος αραβικής φιλολογίας, υποστήριζε ότι δεν αποδεχόταν τη βία και την αγριότητά τους, αλλά έβλεπε πλέον πως οι μαχητές είχαν γίνει κλέφτες και δεν συμφωνούσε με τη συμπεριφορά τους. Όχι δεν είναι όλοι οι ακτιβιστές «απελευθερωμένοι», απαλλαγμένοι από προκαταλήψεις που βλέπουν τις γυναίκες ως ισότιμες να στέκονται δίπλα τους. Ακόμη και σ’ αυτούς οι γυναίκες έχουν περιθωριακό ρόλο και πρέπει να καλύπτουν το πρόσωπό τους. Όχι, αυτοί οι ακτιβιστές δεν είναι άθεοι σαν τον Βαρόνο Χόλμπαχ, ούτε καν πανθεϊστές σαν τον Βολταίρο. Είναι μουσουλμάνοι, οι περισσότεροι, αλλά αυτό δεν τους κάνει ανεπίδεκτους στη δημοκρατία όπως κάποιοι διανοούμενοι εδώ και στην Εσπερία –μεταξύ αυτών και ο Αλγερινός συγγραφέας Μπουαλέμ Σανσάλ που πρόσφατα επισκέφτηκε τη χώρα μας– , επιδιώκουν να μας πείσουν. Στο οδοιπορικό της η Γιάζμπεκ αποκαλύπτει ότι παντού χωράει η δημοκρατία, παντού χωράει το αίτημα για μια αστική δημοκρατία. Αυτό είναι το μήνυμα της. Και μόνο γι’ αυτό θα άξιζε κανείς να διαβάσει αυτό το βιβλίο. Αλλά δεν είναι μόνο αυτό.

Γράφει η Γιάζμπεκ: «Τα τάγματα του Ελεύθερου Συριακού Στρατού είναι ένα αντίγραφο της ζωής μας, της ποικιλομορφίας και της τεράστιας ανομοιογένειας της, με μόνη διαφορά πως ένας θάνατος με την ελαφράδα του φτερού περνά καμαρωτά ανάμεσά τους, και πως, στην πραγματικότητα, θα έπρεπε να λέγονται «τάγματα της ένοπλης λαϊκής αντίστασης» (σελ. 19). Μέσα από την πάταξη αυτής της λαϊκής αντίστασης ξεπήδησαν οι τζιχαντιστές, με τις «περίεργες» σχέσεις τους με την Κρατική Ασφάλεια. Έτσι, πλέον, ενώ στην αρχή υπάρχουν ήρωες, η συνέχεια του έργου έχει μόνο θάνατο.

Οι υπεραπλουστεύσεις δεν μπορούν να αναλύσουν καμία πραγματικότητα, ιδιαίτερα μια τόσο σύνθετη πραγματικότητα, όπως αυτή του αραβικού κόσμου και του Ισλάμ. Ένα βιβλίο για τη ζωή λοιπόν και όχι για τον θάνατο.

Η συγγραφέας συναντιέται ακόμη και με αυτούς τους εκπροσώπους του θανάτου του ISIS και από αυτές τις συναντήσεις αποπνέει ένας άνεμος ανελευθερίας, μίσους και καταπίεσης ίδιος και χειρότερος από τα αέρια που ρίχνει το καθεστώς Άσαντ στους ίδιους τους πολίτες του.

Γράφηκε ότι από το βιβλίο της Γιάζμπεκ ο μόνος που βγαίνει νικητής είναι ο θάνατος. Λάθος. Είναι η ζωή. Γιατί, τι άλλο από ζωή είναι αυτό που κάνουν σε καθημερινή βάση οι Σύριες γυναίκες; Τη δύσκολη ζωή των οποίων περιγράφει η συγγραφέας. Τι άλλο από ζωή είναι αυτό που της λέει ο Άχμαντ; «Είμαι μαχητής αλλά και άνθρωπος, έμαθα στο σχολείο να μισώ τον φόνο. Θέλω να παντρευτώ και να κάνω παιδιά, γι’ αυτό πολεμώ, για να μπορέσω να ζήσω» (σελ. 155). Αλλά και ο άλλος μαχητής, ο Μάνχαλ, απαντά στους δυτικούς Μπουαλέμ Σανσάλ ότι για τις ωμότητες δεν φταίει έτσι γενικά η θρησκεία του Ισλάμ, αλλά η συνολική δομή της συριακής κοινωνίας, όπως οι οικογενειακοί και φυλετικοί δεσμοί. Η ίδια η Γιάζμπεκ αναζητεί αυτές τις αιτίες και στην απουσία μιας κοινής αντιμετώπισης των δημόσιων ζητημάτων, μιας εθνικής συνείδησης. «Γι’ αυτό ξεσπούν τοπικές διαμάχες και αντιπαλότητες μεταξύ των άμαχων και των οργανώσεων» (σελ. 105). Οι υπεραπλουστεύσεις δεν μπορούν να αναλύσουν καμία πραγματικότητα, ιδιαίτερα μια τόσο σύνθετη πραγματικότητα, όπως αυτή του αραβικού κόσμου και του Ισλάμ. Ένα βιβλίο για τη ζωή λοιπόν και όχι για τον θάνατο. Έστω και αν αυτός βρίσκεται πίσω από κάθε λέξη του βιβλίου. 

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΙΑΚΑΝΤΑΡΗΣ είναι συγγραφέας και διδάκτωρ κοινωνιολογίας.

Οι πύλες του τίποτα
Samar Yazbek
Μτφρ. Αγγελική Σιγούρου
Εκδ. Καστανιώτη 2016
Σελ. 304, τιμή εκδότη €14,85