Ο Αμερικανός συγγραφέας Τεντ Τσιανγκ (γεν. 1967) είναι από εκείνους που εμφανίζονται με αδιανόητη, για τα σύγχρονα δεδομένα, φειδώ. Από την πρώτη του δημοσίευση το 1990, έχει εκδώσει μέχρι σήμερα λιγότερα από 20 διηγήματα και νουβέλες.

Ο Αμερικανός συγγραφέας Τεντ Τσιανγκ (γεν. 1967) είναι από εκείνους που εμφανίζονται με αδιανόητη, για τα σύγχρονα δεδομένα, φειδώ. Από την πρώτη του δημοσίευση το 1990, έχει εκδώσει μέχρι σήμερα λιγότερα από 20 διηγήματα και νουβέλες, ενταγμένα από τους κριτικούς στον τομέα της επιστημονικής φαντασίας, ενώ πολλά έχουν λάβει τα σχετικά βραβεία. Το 2002 συγκέντρωσε 8 από αυτά σε έναν τόμο με τίτλο Ιστορίες της ζωής σου και άλλες ιστορίες, που μεταφράστηκε πρόσφατα από τον έμπειρο σε τέτοια κείμενα Δημήτρη Αρβανίτη (εκδ. Κέδρος). Παρά την αυξανόμενη φήμη του, συν τοις άλλοις από το γεγονός ότι μια νουβέλα του διασκευάστηκε πρόσφατα για τον κινηματογράφο κι έγινε μια δυνατή ταινία (Η άφιξη, του Ντενίς Βιλνέβ), ο Τσιανγκ δεν έχει γίνει (ακόμα;) «επαγγελματίας» συγγραφέας και εξακολουθεί να εργάζεται ως κειμενογράφος σε εταιρεία υπολογιστών.  

Στο «Ο πύργος της Βαβυλώνας» οι άνθρωποι κατασκευάζουν έναν πανύψηλο πύργο με στόχο να φτάσουν στον ουρανό και να δοξάσουν τον Θεό, μόνο που όταν φτάνουν διαπιστώνουν κάτι που δεν περίμεναν. Στο «Κατάλαβε» ένας νεαρός, μετά το σοβαρό ατύχημά του, λαμβάνει δοκιμαστικά ένα νέο φάρμακο που αυξάνει εκπληκτικά τη νοημοσύνη του και τον κάνει υπεράνθρωπο, μέχρι που ανακαλύπτει πως δεν είναι ο μόνος. Στο «Διαίρεση με το μηδέν» μια ιδιοφυής επιστήμων πασχίζει να αφαιρέσει τη ζωή της όταν καταλαβαίνει πως έχει καταρρίψει τις θεμελιώδεις αρχές των μαθηματικών και της φιλοσοφίας τους. Στο «Η ιστορία της ζωής σου» μια καθηγήτρια γλωσσολογίας και ένας φυσικός επιστρατεύονται για να επικοινωνήσουν με τα εξωγήινα επτάποδα που έχουν φτάσει στη Γη, ενώ η ίδια αφηγείται την οικογενειακή της ζωή. Στο «Εβδομήντα δύο γράμματα» ένας κατασκευαστής αυτομάτων προσπαθεί να πείσει ότι οι μηχανές του δεν θα αντικαταστήσουν την ανθρώπινη εργασία, ενώ παράλληλα συνεργάζεται με βιολόγους πάνω στην εφαρμογή ότι η γονιδιακή εντύπωση ονομάτων μπορεί να σώσει το ανθρώπινο είδος από τον αφανισμό. Στο «Η εξέλιξη της ανθρώπινης επιστήμης» γίνεται μια εικασία για τη συνεχιζόμενη αξία της ανθρώπινης έρευνας όταν έχει ήδη εμφανιστεί η μετα-ανθρωπότητα. Στο «Κόλαση είναι η απουσία του Θεού» ορισμένα υπερφυσικά φαινόμενα, όπως η εμφάνιση αγγέλων, ερμηνεύονται από τους κατοίκους μιας πόλης με εντελώς ιδιοσυγκρασιακό τρόπο, οδηγώντας τους σε σύγκρουση για το τι είναι τελικά ο Θεός και τι θέλει από την ανθρωπότητα γενικά και από τους ίδιους ειδικότερα. Τέλος, στο «Σ’ αρέσει αυτό που βλέπεις; (Ντοκιμαντέρ)» η εφαρμογή της τεχνολογικής δυνατότητας να έχει κανείς καλλιαγνωσία κι έτσι να μην κάνει αισθητικές διακρίσεις βρίσκει ένθερμους θιασώτες αλλά και σφοδρούς πολέμιους, με επίκεντρο της αντιπαράθεσης το αν αυτή υποθάλπει τον εμφανισιακό ρατσισμό.    

Διηγήματα που έχουν ωριμάσει μες στο χρόνο

Ο Ted Chiang

Η συλλογή διηγημάτων είναι ένα λογοτεχνικό είδος με τις δικές του δυσκολίες: συνήθως τα διηγήματα γράφονται μέσα σε ένα σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα και πασχίζουν να συγκροτήσουν ένα κόνσεπτ, ωστόσο στο τέλος της ανάγνωσης ακόμα κι ενός καλού βιβλίου με διηγήματα ανακαλύπτουμε συχνά πως οι ιστορίες είναι άνισης αξίας και μόνο ελάχιστες μένουν στον νου μας. Η περίπτωση του Τσιανγκ διαφέρει καθώς διαβάζουμε κείμενα γραμμένα σε μια περίοδο άνω των δέκα ετών χωρίς κοινό κόνσεπτ, αλλά με μια ευρύτατη γκάμα από τα ενδιαφέροντα του συγγραφέα: τι είναι η ανθρώπινη γλώσσα και τι η επικοινωνία με κάτι εντελώς άλλο, πώς εκδηλώνεται η θρησκευτική πίστη και ποιες είναι οι επιπτώσεις της, ποια είναι η δυνατότητα για ελεύθερη βούληση και τελεολογική σκέψη σε ένα αιτιοκρατικό σύμπαν, ποια η πιθανή εξέλιξη του ανθρώπου με την αδιάκοπη εφαρμογή της τεχνοεπιστήμης στον εαυτό του και την κοινωνία, σε τι είδους συναισθήματα οδηγεί μια βαριά απώλεια, ποιες μπορεί να είναι οι ατομικές και συλλογικές συνέπειες από την επιβολή της ισοπεδωτικής πολιτικής ορθότητας, και πολλά ακόμα.

Οι ιστορίες του Τσιανγκ χαρακτηρίζονται από αυτά τα δύο στοιχεία: είναι συγχρόνως ευφυείς και φυσικές, άριστα σχεδιασμένες και απολύτως κομψές, χωρίς το ένα στοιχείο να υπερσκελίζει το άλλο.

Στο τέλος του τόμου υπάρχουν οι «Σημειώσεις για τα διηγήματα» του ίδιου του συγγραφέα, ο οποίος εξηγεί ποια ήταν η πρωταρχική ιδέα και έμπνευση πίσω από το καθένα. Σε ένα σημείο γράφει: «Ένας από τα πράγματα που θαυμάζουμε περισσότερο στη λογοτεχνία είναι ένα τέλος που είναι αναπάντεχο κι όμως αναπόφευκτο. Αυτό χαρακτηρίζει επίσης την κομψότητα στο σχεδιασμό: η εφεύρεση που είναι έξυπνη, αλλά φαίνεται εντελώς φυσική». Οι ιστορίες του Τσιανγκ χαρακτηρίζονται από αυτά τα δύο στοιχεία: είναι συγχρόνως ευφυείς και φυσικές, άριστα σχεδιασμένες και απολύτως κομψές, χωρίς το ένα στοιχείο να υπερσκελίζει το άλλο. Έτσι, διαβάζονται με μια χαρακτηριστική άνεση που δεν τη συναντά κανείς σε μεγάλο μέρος της ΕΦ, ιδίως εκεί όπου οι πολλές τεχνικές λεπτομέρειες επικαλύπτουν τη φυσικότητα μιας ιστορίας και εμποδίζουν την ψυχολογική εμβάθυνση. Απεναντίας ο Τσιανγκ μεριμνά κυρίως για τις εννοιολογικές, ψυχολογικές και ανθρωπολογικές συνέπειες μιας οριακής κατάστασης με αποτέλεσμα οι ιστορίες του, παρά το επιμέρους δυσπρόσιτο επιστημονικό πλαίσιο που τις περιβάλλει, να υπερβαίνουν το στενό είδος στο οποίο τις έχουν κατατάξει.

Σε κάθε περίπτωση η λογοτεχνία δεν είναι ούτε επιστήμη ούτε τεχνολογία, και η καλή λογοτεχνία δεν νοιάζεται για την τεχνοεπιστήμη καθαυτή, αλλά για το πώς αυτή επιδρά στον ανθρώπινο ψυχισμό, τι αλλάζει στη συνείδηση προϊόντος του χρόνου, αλλά και τι μένει εκεί αναλλοίωτο. Αυτό είναι που καθιστά σημαντικό το βιβλίο του Τσιανγκ: αφενός τα ερωτήματά του είναι πρωτίστως υπαρξιακά, αφετέρου έχει κατανοήσει απόλυτα πως για να μιλήσει κανείς για τον σύγχρονο κόσμο οφείλει –το «οφείλει» αισθητικά, όχι ηθικά– να εμπλακεί με το πώς η τεχνοεπιστήμη τον έχει μεταμορφώσει. Οι Ιστορίες της ζωής σου και άλλες ιστορίες είναι ένα βιβλίο-υπόδειγμα για το πώς γράφεται μια όντως σύγχρονη λογοτεχνία που δεν φοβάται να αναμετρηθεί με ένα παρόν που γίνεται μέλλον πιο ραγδαία από ποτέ.  

** Η κεντρική εικόνα είναι από την ταινία Η άφιξη, σε σκηνοθεσία Denis Villeneuve, που βασίζεται σε διήγημα του Ted Chiang, ο οποίος και συνυπογράφει το σενάριο.

Απόσπασμα από το βιβλίο

Βγήκα στον κόσμο για να παρατηρήσω ξανά την κοινωνία. Η νοηματική γλώσσα των συναισθημάτων που ήξερα κάποτε έχει αντικατασταθεί από μια μήτρα αλληλένδετων εξισώσεων. Δυναμικές γραμμές συστρέφονται και προεκτείνονται ανάμεσα σε ανθρώπους, αντικείμενα, θεσμούς, ιδέες. Τα άτομα είναι τραγικές μαριονέτες, με ανεξάρτητη ζωή, αλλά περιορισμένα από έναν ιστό που επιλέγουν να μην τον βλέπουν· θα μπορούσαν να αντισταθούν αν ήθελαν, αλλά ελάχιστοι το κάνουν. 

Ιστορίες της ζωής σου
Και άλλες ιστορίες
Ted Chiang
Μτφρ. Δημήτρης Αρβανίτης
Κέδρος 2016
Σελ. 376, τιμή εκδότη €15,50