alt

Για τη νουβέλα του Erri de Luca Τα ψάρια δεν κλείνουν τα μάτια (μτφρ. Άννα Παπασταύρου, εκδ. Κέλευθος).

Της Έλενας Μαρούτσου

Η υπνωτιστική γοητεία που άσκησε πάνω μου το ολιγοσέλιδο Βάρος της πεταλούδας ήταν ο λόγος που ξεκίνησα να διαβάζω την εξίσου σύντομη νουβέλα του Erri de Luca Τα ψάρια δεν κλείνουν τα μάτια, το τέταρτο βιβλίο του πολυγραφότατου και πολυσυζητημένου Ιταλού συγγραφέα που μεταφράζεται στα ελληνικά. Κι ενώ η πλοκή στο Βάρος της Πεταλούδας λάβαινε χώρα στο βουνό με ήρωες ένα αρσενικό αγριόγιδο κι έναν κυνηγό, εδώ έχουμε μεταφερθεί στη θάλασσα. Ο τόπος, στην πραγματικότητα, δεν κατονομάζεται.

Η αλήθεια είναι πως συγγραφέας και αφηγητής, σε αυτό το βιβλίο, μοιάζουν αξεχώριστοι, έτσι όπως ο πρώτος προβάλλει πολλά αυτοβιογραφικά στοιχεία πάνω στον δεύτερο.

Ο αφηγητής, ένα αγόρι δέκα χρονών, τον αποκαλεί «το νησί», ενώ εικάζουμε πως πρόκειται για την Ίσκια, το ηφαιστιογενές νησάκι μπροστά από τον κόλπο της Νάπολης, της γενέθλιας πόλης του συγγραφέα. Η αλήθεια είναι πως συγγραφέας και αφηγητής, σε αυτό το βιβλίο, μοιάζουν αξεχώριστοι, έτσι όπως ο πρώτος προβάλλει πολλά αυτοβιογραφικά στοιχεία πάνω στον δεύτερο. Στην σελ. 30 λέει, για παράδειγμα, ο εξηντάχρονος συγγραφέας για τον δεκάχρονο αφηγητή: «Πενήντα χρόνια αργότερα, πλευρίζω εκείνη την ηλικία που αρχειοθετούσα τις επόμενες μορφές μου. Έχοντας απομακρυνθεί από αυτή, ανάλωσα το λίπος του αλλοτινού εαυτού μου, αποκλείοντας παραλλαγές. Μέσα σ’ εκείνο το συνεπτυγμένο κορμί υπήρχε η συγκίνηση και η οργή των επαναστατικών χρόνων, στα λατινικά υπήρχε η εξοικείωση με τις γλώσσες που ακολούθησαν, στον κρατήρα του ηφαιστείου υπήρχαν τα βουνά όπου έμελλε να γαντζωθώ για ν’ ανέβω. Στα αναπαυμένα συντρίμμια του πολέμου υπήρχε ο πόλεμος της Βοσνίας που έμελλε να διασχίσω κι οι Ιταλικές βόμβες πάνω απ’ το Βελιγράδι, την τελευταία χρονιά του εικοστού αιώνα, που έμελλε να την υποδεχτώ κολλημένος στο παράθυρο ενός ξενοδοχείου με θέα τον Δούναβη και τον Σάββα».

Η σφραγίδα του βιώματος πάνω στο μύθο

Στα δέκα του χρόνια, λίγο πριν το ξεκίνημα της εφηβείας και την σταδιακή μεταμόρφωση του αγοριού σε άντρα, σε αυτό το παιδικό ακόμα, «συνεπτυγμένο» κορμί, είναι συνεπτυγμένες κι όλες οι εμπειρίες που πρόκειται να σημαδέψουν την ώριμη ηλικία του.

Η ηλικία των δέκα χρόνων που έχει διαλέξει ο De Luca για τον αφηγητή του δεν είναι τυχαία. Στα δέκα του χρόνια, λίγο πριν το ξεκίνημα της εφηβείας και την σταδιακή μεταμόρφωση του αγοριού σε άντρα, σε αυτό το παιδικό ακόμα, «συνεπτυγμένο» κορμί, είναι συνεπτυγμένες κι όλες οι εμπειρίες που πρόκειται να σημαδέψουν την ώριμη ηλικία του. Ψάχνοντας στοιχεία για την πραγματική ζωή του συγγραφέα, μαθαίνουμε πως όταν τέλειωσε το σχολείο προσχώρησε σε ένα ακροαριστερό κίνημα μετά τη διάλυση του οποίου αποσύρθηκε από την ανάμιξη στα πολιτικά, ενώ δεν έπαψε να υποστηρίζει ενεργά τους αγώνες των λαών όπως με την παρουσία και ανθρωπιστική συνδρομή του στον πόλεμο της Βοσνίας. Ήταν αυτοδίδακτος σε διάφορες γλώσσες, όπως τα αρχαία Εβραϊκά (έχει μεταφράσει αρκετά βιβλία της Βίβλου στα Ιταλικά), τα Σουαχίλι, τα Ρώσικα και τα Γίντις. Μέσα στα πολλά επαγγέλματα που άλλαξε, δούλεψε κι ως σεναριογράφος και ηθοποιός, ενώ δηλώνει λάτρης των βουνών και της ορειβασίας.

Νύξεις για την πορεία του συγγραφέα στην ενήλική του ζωή, βρίσκουμε σπαρμένες σε όλο το κείμενο με τη μορφή σύντομων πρόδρομων αφηγήσεων, όπου δηλαδή ο αφηγητής κάνει μικρά ή μεγαλύτερα άλματα στο μέλλον του δεκάχρονου ήρωα. Ο τρόπος μάλιστα που ο συγγραφέας πλέκει τα νήματα του παρόντος με το μέλλον, μοιάζει πολύ με τον τρόπο που στο Βάρος της πεταλούδας πλέκονταν οι αφηγηματικές φωνές του κυνηγού και του αγριόγιδου. Εδώ δεν έχουμε δύο πρόσωπα-αφηγητές αλλά έναν ο οποίος όμως πότε βλέπει τον κόσμο μέσα από τα μάτια του παιδιού και υιοθετεί την σκέψη και τη φωνή του και πότε πηδάει στο μέλλον του ήρωα (και το αντίστοιχο παρόν του συγγραφέα) για να μας μιλήσει με την φωνή ενός ενήλικα που παρατηρεί τον εαυτό του μέσα σε μια μαγική γυάλα, η οποία όμως δεν αποκαλύπτει το μέλλον αλλά το παρελθόν.

alt
   Ο Erri De Luca
 

Μωλωπισμένη ενηλικίωση

Η νοσταλγία είναι έντονα παρούσα σε αυτή την αναμέτρηση του παρόντος με το παρελθόν, της ενήλικης ζωής με την παιδική ηλικία, καθώς το παιδί παλεύει να γίνει ενήλικας, ενώ ο ενήλικας να ξανακερδίσει το παιδί. Όπως στο Βάρος της πεταλούδας, έτσι κι εδώ υπάρχει έντονα το ποιητικό στοιχείο κι η ιστορία του παιδιού, παρότι εν μέρει βιωματική, μπορεί να λειτουργήσει και αλληγορικά, τοποθετημένη σε αυτό το νησί χωρίς όνομα.

Χωρίς όνομα άλλωστε παραμένουν τόσο ο μικρός πρωταγωνιστής όσο και η κοπέλα από τον βορρά, την οποία ερωτεύεται και φιλάει με τα μάτια ανοιχτά, ενώ εκείνη τον μαλώνει πως μόνο τα ψάρια δεν κλείνουν τα μάτια. Το αγόρι, θέλοντας να μεγαλώσει, επιθυμώντας να σπρώξει το σώμα του να σπάσει τα όριά του και να μεταμορφωθεί, μπλέκει σε πάλη με τρία αγόρια του νησιού που τον ζηλεύουν για το όμορφο ξένο κορίτσι που του δείχνει προτίμηση. Στην πραγματικότητα ξεκινάει οικειοθελώς να τους βρει υπομένοντας τον πόνο και τις πληγές του ξυλοκοπήματος που ξέρει πως τον περιμένει, διαισθανόμενος πως το σώμα πρέπει να χτυπηθεί και να ζυμωθεί για να φουσκώσει και να ψηθεί σαν ψωμί.

«Σαν τον κουβά στο πηγάδι»

Μέσα σε αυτή την ιστορία, εκτός από τον πρώτο έρωτα, αναδύονται και θέματα αγαπητά στον συγγραφέα όπως η δικαιοσύνη, οι ομοιότητες ανθρώπων και ζώων, οι νόμοι της κοινωνίας και αυτοί της αγέλης, η βία, η μνήμη, οι ρίζες μας στον γενέθλιο τόπο και η ανάγκη της περιπλάνησης.

Στη συνέχεια αντιλαμβάνεται πως αυτό που θα τον κάνει να μεγαλώσει δεν είναι τόσο ο σωματικός πόνος όσο η εμπειρία του έρωτα. Μιλώντας για το σώμα του λέει ο αφηγητής: «Κοντά της αυτό αντιδρούσε μ’ ένα τίναγμα των σπονδύλων, ανοδικό, προς μια αιφνίδια ανάπτυξη. Αντιλαμβανόμουν το σώμα μου, το εσωτερικό του, δίπλα της: το χτύπο του αίματος στην επιφάνεια του καρπού, το θόρυβο του αέρα στη μύτη, το πηγαινέλα της μηχανής καρδιά-πνευμόνια. Δίπλα στο σώμα της εξερευνούσα το δικό μου, βουλιάζοντας μέσα μου, βροντώντας σαν τον κουβά στο πηγάδι». Ο αφηγητής λοιπόν οδηγείται δια των πληγών και δια της αγάπης σε μια βαθιά γνώση του εαυτού, σε μια γνώση που γίνεται «βροντώντας» στα τοιχώματα της ψυχής.

Ο δεκάχρονος ήρωας που ήταν βυθισμένος στα βιβλία και γνώριζε την αγάπη μόνο μέσα στις ιστορίες τους, θα την γνωρίσει πρώτη φορά κι από κοντά. «Άρα λοιπόν σου αρέσει η αγάπη;» τον ρωτάει το κορίτσι μετά από τα πρώτα τους φιλιά. «Είναι επικίνδυνη», απαντάει εκείνος. «Πληγώνουμε άθελά μας, κι έπειτα για χάρη κάποιας δικαιοσύνης, πληγώνουμε κι άλλο. Δεν είναι μια καντάδα στο μπαλκόνι, μοιάζει με καταιγίδα όταν φυσάει γαρμπής, η θάλασσα ανταριάζει κι ανακατεύεται στον πάτο. Δεν ξέρω αν μ’ αρέσει».

Μέσα σε αυτή την ιστορία, εκτός από τον πρώτο έρωτα, αναδύονται και θέματα αγαπητά στον συγγραφέα όπως η δικαιοσύνη, οι ομοιότητες ανθρώπων και ζώων, οι νόμοι της κοινωνίας και αυτοί της αγέλης, η βία, η μνήμη, οι ρίζες μας στον γενέθλιο τόπο και η ανάγκη της περιπλάνησης. Δεν παύει όμως στο κέντρο της να είναι μια ιστορία επίπονης ενηλικίωσης. Μια ιστορία που δεν παύει ανά τους αιώνες να παιδεύει τους συγγραφείς και να γοητεύει τους αναγνώστες. 

* Η ΕΛΕΝΑ ΜΑΡΟΥΤΣΟΥ είναι συγγραφέας και εκπαιδευτικός.

altΤα ψάρια δεν κλείνουν τα μάτια
Erri De Luca
Μτφρ. Άννα Παπασταύρου
Κέλευθος 2016
Σελ. 168, τιμή εκδότη €8,50

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ERRI DE LUCA

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Η τελειότητα» του Βιντσέντζο Λατρόνικο (κριτική) – Η πολλαπλή διάσπαση εντός της ψηφιακής κουλτούρας

«Η τελειότητα» του Βιντσέντζο Λατρόνικο (κριτική) – Η πολλαπλή διάσπαση εντός της ψηφιακής κουλτούρας

Για το μυθιστόρημα του Βιντσέντζο Λατρόνικο (Vincenzo Latronico) «Η τελειότητα» (μτφρ. Δήμητρα Δότση, εκδ. Loggia).

Γράφει ο Αντώνης Γουλιανός 

...

«Νάρκισσος και Χρυσόστομος» του Χέρμαν Έσσε (κριτική) – Το ταξίδι ενός γιουνγκιανού ήρωα προς την αυτογνωσία

«Νάρκισσος και Χρυσόστομος» του Χέρμαν Έσσε (κριτική) – Το ταξίδι ενός γιουνγκιανού ήρωα προς την αυτογνωσία

Για το μυθιστόρημα του Χέρμαν Έσσε (Hermann Hesse) «Νάρκισσος και Χρυσόστομος» (μτφρ. Μαρία Αγγελίδου, Άγγελος Αγγελίδης, εκδ. Διόπτρα). Κεντρική εικόνα: Από την ομότιτλη κινηματογραφική διασκευή του μυθιστορήματος από τον σκηνοθέτη Stefan Ruzowitzky (2020).

Γράφει η Ιωάν...

«Τρεις ιστορίες» του Γκυστάβ Φλωμπέρ – Στην καρδιά της μυθοπλασίας

«Τρεις ιστορίες» του Γκυστάβ Φλωμπέρ – Στην καρδιά της μυθοπλασίας

Για το τελευταίο βιβλίο του Γκυστάβ Φλωμπέρ [Gustave Flaubert] «Τρεις ιστορίες» (μτφρ. Τιτίκα Δημητρούλια, επίμετρο Σωτήρης Παρασχάς, εκδ. Αντίποδες).

Γράφει ο Φώτης Καραμπεσίνης

«Συγκρίνοντας την εικόνα με το κείμενο, ο αναγνώστης θα σκεφτόταν: “Δεν καταλαβαίνω τίποτα, πώς έ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Η Ακαδημία Αθηνών εξέλεξε τον ποιητή Τίτο Πατρίκιο ως επίτιμο μέλος της

Η Ακαδημία Αθηνών εξέλεξε τον ποιητή Τίτο Πατρίκιο ως επίτιμο μέλος της

Η Ολομέλεια της Ακαδημίας Αθηνών εξέλεξε τον ποιητή Τίτο Πατρίκιο (γενν. 1928) επίτιμο μέλος της. 

Επιμέλεια: Book Press

Η Ακαδημία Αθην...

Πάουλο Σκοτ: «Το μυθιστόρημά μου βοήθησε κάποιους ανθρώπους να συνειδητοποιήσουν πως δεν είναι “λευκοί”»

Πάουλο Σκοτ: «Το μυθιστόρημά μου βοήθησε κάποιους ανθρώπους να συνειδητοποιήσουν πως δεν είναι “λευκοί”»

«Νομίζω πως οι Φαινότυποι έτυχαν θερμής υποδοχής επειδή δείχνουν το πόσο δύσκολο είναι να χτίσεις γέφυρες μεταξύ ανθρώπων που ζουν στην ίδια χώρα και μιλούν την ίδια γλώσσα, επηρεασμένοι από την αδράνεια που υπάρχει ακόμα εξαιτίας του αποικιοκρατικού παρελθόντος» μας είπε ο Βραζιλιάνος Πάουλο Σκοτ (Paulo Scott), που...

Φεστιβάλ ΛΕΑ 2025 – Τι θα δούμε σήμερα, Παρασκευή 20 Ιουνίου

Φεστιβάλ ΛΕΑ 2025 – Τι θα δούμε σήμερα, Παρασκευή 20 Ιουνίου

Ποικιλία εκδηλώσεων συναντάμε στο πρόγραμμα του Φεστιβάλ ΛΕΑ (Λογοτεχνία εν Αθήναις) 2025 για την Παρασκευή 20 Ιουνίου : εργαστήρια μετάφρασης, αφιερώματα σε νομπελίστες συγγραφείς, συναντήσεις και συζητήσεις με αγαπημένους πεζογράφους της ισπανόφωνης λογοτεχνίας και προβολές ταινιών. Κεντρική εικόνα: Φερνάντο Αραμπ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Κοίτα τα φώτα, αγάπη μου» της Ανί Ερνό (προδημοσίευση)

«Κοίτα τα φώτα, αγάπη μου» της Ανί Ερνό (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Ανί Ερνό [Annie Ernaux], «Κοίτα τα φώτα, αγάπη μου» (μτφρ. Ρίτα Κολαΐτη), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 24 Ιουνίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Τα σουπερμάρκετ και ο...

«Η απόδραση της τελείας» του Γιάννη Ζευγώλη (προδημοσίευση)

«Η απόδραση της τελείας» του Γιάννη Ζευγώλη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη νουβέλα του Γιάννη Ζευγώλη «Η απόδραση της τελείας», η οποία θα κυκλοφορήσει τις επόμενες ημέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Σας μάζεψα, αγαπημένα μου σημεία, όλα εδώ για να σας ανακοινώσω την ...

«Μου πέθανες» του Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο (προδημοσίευση)

«Μου πέθανες» του Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αφήγημα του Πορτογάλου συγγραφέα Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο [José Luís Peixoto], «Μου πέθανες» (μτφρ. Ζωή Καραμπέκιου), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Μπήκα σ...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 πρόσφατα κουίρ βιβλία για τον «μήνα υπερηφάνειας»

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 πρόσφατα κουίρ βιβλία για τον «μήνα υπερηφάνειας»

Ιούνιος, μήνας υπερηφάνειας και διεκδικήσεων για τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα. Επιλέξαμε 10 βιβλία του 2025 με κουίρ χαρακτήρες που απομακρύνονται από τη στερεοτυπική αναπαράσταση και αποκτούν ρεαλιστικές διαστάσεις. Στην κεντρική εικόνα, έργο της κουίρ καλλιτέχνιδας των αρχών του 20ου αιώνα Gluck. 

Γράφει η ...

Τραύμα σε ψυχή και σώμα: Πέντε πρόσφατα δοκίμια ψυχανάλυσης που ξεχωρίζουν

Τραύμα σε ψυχή και σώμα: Πέντε πρόσφατα δοκίμια ψυχανάλυσης που ξεχωρίζουν

Πέντε μελέτες που κυκλοφόρησαν προσφάτα πραγματεύονται τη σχέση του νου με το σώμα, την έννοια του «τραύματος», αλλά και τη θέση της ψυχανάλυσης στον σύγχρονο κόσμο. Κεντρική εικόνα: Ο Σίγκμουντ Φρόιντ.

Γράφει ο Σόλωνας Παπαγεωργίου

...
Καρδιά, εγκέφαλος, τραύμα, αυτισμός: Τέσσερα βιβλία για την κατανόηση του ανθρώπινου οργανισμού από τις εκδόσεις Gutenberg

Καρδιά, εγκέφαλος, τραύμα, αυτισμός: Τέσσερα βιβλία για την κατανόηση του ανθρώπινου οργανισμού από τις εκδόσεις Gutenberg

Ποιος είναι ο ακριβής ρόλος της καρδιάς και ποιος του εγκεφάλου; Ποιοι μύθοι σχετικά με αυτά τα δύο όργανα καλλιεργούνται από τη σύγχρονη κουλτούρα; Τι αποτελεί «τραυματική εμπειρία» και πώς μπορούμε να αλληλεπιδράσουμε αποτελεσματικά με τα νεαρά αυτιστικά άτομα; Τέσσερα νέα βιβλία από τις εκδόσεις Gutenberg καταπιά...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ