alt

Για το μυθιστόρημα της Emily St. John Mandel, «Σταθμός έντεκα» (μτφρ. Βάσια Τζανακάρη, εκδ. Ίκαρος).

Του Νίκου Ξένιου

Η κοινωνία αφανίζεται εντός σαράντα οκτώ ωρών από μια επιδημία Γεωργιανής Γρίππης και οι ελάχιστοι επιζήσαντες εκτιμούν πως το ενενήντα εννιά κόμμα ενενήντα εννιά τοις εκατό των συνανθρώπων τους έχει πεθάνει. Το μυθιστόρημα Σταθμός Έντεκα της Έμιλυ Μαντέλ ξεκινά από το τελευταίο εικοσιτετράωρο του Παλιού Κόσμου και κάνει ένα χρονικό άλμα είκοσι χρόνια μετά (στο Έτος Είκοσι), για ν’ ακολουθήσει τους ήρωες στην περιπλάνησή τους στην περιοχή του Τορόντο. Ο κύριος χαρακτήρας του βιβλίου, η Κίρστεν, που όταν έπεσε η επιδημία ήταν οκτώ χρονών, είναι τώρα μέλος του θιάσου «Περιπλανώμενη Συμφωνία», ενώ έχει διαγράψει από τη μνήμη της τη φρίκη του Έτους Ένα, τότε που οι επιζήσαντες της κατακλυσμιαίας επιδημίας μαζεύονταν σε παλιούς μύλους για ν’ ακούσουν την Οργή του Θεού από το στόμα αυτόκλητων Προφητών. Ένα καλογραμμένο βιβλίο που όμως δεν μάς έκανε να ανατριχιάσουμε.

Εφιαλτικό το πεπρωμένο της ανθρωπότητας

Στο τέταρτο, αυτό, μυθιστόρημά της η καναδή συγγραφέας προφητεύει δυσοίωνα για τον πολιτισμό μας, επιφυλάσσοντας στην Τέχνη κεντρική θέση στα στοιχεία που θα επιβιώσουν της καταστροφής. Κάποια κατάλοιπα του παλιού κόσμου συνθέτουν ένα μικρό Μουσείο Μνήμης στο καταφύγιο ενός εγκαταλελειμμένου αεροδρομίου: οι επιζήσαντες νοσταλγούν τα σοκολατένια cookies και τα iphones μιας άλλης εποχής και οι νεώτεροι απ’ αυτούς δυσκολεύονται να κατανοήσουν τη μεταφορική έννοια λέξεων του παρελθόντος, απλούστατα γιατί η γύρω τους πραγματικότητα δεν τους προσφέρει ούτε καν την κυριολεκτική έννοια.

Στο τέταρτο, αυτό, μυθιστόρημά της η καναδή συγγραφέας προφητεύει δυσοίωνα για τον πολιτισμό μας, επιφυλάσσοντας στην Τέχνη κεντρική θέση στα στοιχεία που θα επιβιώσουν της καταστροφής. 

Ο ηθοποιός Άρθουρ Λιάντερ, που πέθανε από ανακοπή εκείνο το τελευταίο βράδυ του παλαιού κόσμου την ώρα που ερμήνευε Βασιλιά Ληρ επί σκηνής, έχει αφήσει ανεξίτηλα το ίχνος του στην καρδιά της τότε μικρής Κίρστεν. Η post-mortem συγκέντρωση στο μπαρ του θεάτρου για να γίνουν τα απαραίτητα κουτσομπολιά για τον τεθνεώτα αγνοούν την καλπάζουσα απειλή της Γεωργιανής Γρίππης. Με έντονη ειρωνεία και αποστομωτική ταχύτητα η συγγραφέας «ανοίγει τον τάφο» σε όλους τους παρευρισκόμενους. Οι διάλογοι και οι επιβλητικές εικόνες κάποιων κεφαλαίων αντλούνται από ένα κόμικ του παλαιού κόσμου που έχει τον τίτλο «Σταθμός Έντεκα» και είναι γραμμένο από μια πρώην σύζυγο του νεκρού ηθοποιού. Η συγγραφέας αξιοποιεί τα διασωθέντα αποσπάσματα του χαμένου κόμικ για να συνδέσει τα μέρη του βιβλίου της. 

Στο δεύτερο μέρος του μυθιστορήματος εναλλάσσεται η αναδρομική αφήγηση της ζωής του ηθοποιού Άρθουρ Λιάντερ, με σκηνές από την πορεία του θιάσου «Περιπλανώμενη Συμφωνία» και της σχεδόν τριαντάχρονης, πια, Κίρστεν στα δύσβατα, μεταπυρηνικά τοπία του νέου κόσμου. Οι σκηνές δημιουργούν ένα συνεχές πήγαιν’έλα ανάμεσα στα δυο διαφορετικά χρονικά πλαίσια, διαγράφοντας τον χαρακτήρα της Κίρστεν κι εκείνον της Μιράντα, της συγγραφέως του «Σταθμού Έντεκα», ενός κόμικ που θα διαδραματίσει τον ρόλο τοτέμ για τον παλιό κόσμο, ενώ αντανακλά, ταυτόχρονα, τον νέο: με σαρκαστικό τρόπο το κείμενο ενός απλού κόμικ παρερμηνεύεται ως προφητικό και προσλαμβάνει μυστηριώδη, μαγικό χαρακτήρα. Ο «Σταθμός Έντεκα» (το κόμικ μέσα στο κείμενο) είναι ένα επινοημένο Φυλάκιο Διαστήματος και οι χαρακτήρες του είναι πλαστοί. Είναι, όμως, παράλληλα, ένας σαφής υπαινιγμός για τη δύναμη και τη γοητεία της Τέχνης.

Άγνωστο το ατομικό πεπρωμένο των ηρώων

Η συγγραφέας επινοεί ένα μπουλούκι ηθοποιών που περιφέρονται στον Νέο Κόσμο και παρουσιάζουν έργα του Σαίξπηρ. Οι άνθρωποι επιστρέφουν στη νομαδική ζωή, αναβιώνοντας τον Μεσαίωνα, γεμάτοι απορίες για τους δικούς τους, που χάθηκαν μέσα σε δύο εικοσιτετράωρα, γεμάτοι πικρία για την επανέναρξη της κλεψύδρας του γήινου χρόνου από το μηδέν. Ο κάθε καλλιτέχνης της ομάδας συστήνεται με όνομα που παριστά το όργανο που παίζει. Ταυτότητα μηδέν, μόνον η ιδιότητα επιβιώνει. Δεν είναι τυχαία η επιλογή του Σαίξπηρ, που δημιούργησε τις τραγωδίες του σ’ ένα αντίστοιχα ζοφερό σκηνικό επιδημικών ασθενειών, σκοταδισμού και περιπλάνησης. Το motto του περιπατητικού αυτού θιάσου, αντλημένο από το Star Trek, είναι: «Η επιβίωση δεν αρκεί». Ένα ακόμη μοτίβο που συγκινεί τους επιβιώσαντες είναι το σαρτρικό: «Η Κόλαση είναι οι Άλλοι».

Η συγγραφέας επινοεί ένα μπουλούκι ηθοποιών που περιφέρονται στον Νέο Κόσμο και παρουσιάζουν έργα του Σαίξπηρ. Οι άνθρωποι επιστρέφουν στη νομαδική ζωή, αναβιώνοντας τον Μεσαίωνα, γεμάτοι απορίες για τους δικούς τους, που χάθηκαν μέσα σε δύο εικοσιτετράωρα, γεμάτοι πικρία για την επανέναρξη της κλεψύδρας του γήινου χρόνου από το μηδέν. 

Ονειρική ατμόσφαιρα και απόδοση του πανικού στις σκηνές των πρώτων ημερών μετά την επιδημία, έντονη νοσταλγία που κορυφώνεται όσο προχωρά το βιβλίο, έμμεση κριτική στην παρασιτική διάδοση των κοινωνικών δικτύων και τον καταλυτικό ρόλο του CNN στη ζωή του μέσου δυτικού ανθρώπου. Παράλληλα, απόλυτη μοναξιά του εναπομείναντος, σε συνδυασμό με απώλεια μνήμης της ανθρωπότητας: σενάριο ξαναειδωμένο, τόσο από τη λογοτεχνία, όσο και από τον κινηματογράφο, δοσμένο, ωστόσο, με μια φρεσκάδα και ειλικρίνεια μοναδική. Νοσοκομεία που αρνούνται να βοηθήσουν όσους έχουν προσβληθεί, αεροπλάνα που απαγορεύεται να αποβιβάσουν τους ήδη προσβεβλημένους από τον ιό επιβάτες τους, έλλειψη τροφίμων, σκεπασμάτων, καταλυμάτων, μεταφορικών μέσων, ενέργειας και πληροφορίας, ένα χιονισμένο τοπίο και πολλή βία συνθέτουν το εκθηριούμενο, ηθικά σαθρό σκηνικό ατομικής επιβίωσης αυτής της «μετά τη γρίππη» Αμερικής.

alt

Ένα κείμενο νεορρομαντικό

Είναι, πάνω απ' όλα, ένα ρομαντικό μυθιστόρημα, εφόσον τα μέλη αυτού του μπουλουκιού αναζητούν την προσωπική τους μοίρα σ’ ένα άξενο και διψασμένο περιβάλλον ερήμωσης (αυτό της περιοχής Great Lakes) με ευαγγέλιο τα έργα του Ουίλιαμ Σαίξπηρ. Στην περιοχή St. Deborah by the Water ένας μισότρελλος -και φυσικά αυτόκλητος- προφήτης τα βάζει με τα μέλη της «Περιπλανώμενης Συμφωνίας». Οι ήρωες κινούνται σε έναν κόσμο λίγο-πολύ γνώριμο από τα ιστορικά μας διαβάσματα, έναν κόσμο χωρίς ρεύμα και τρεχούμενο νερό, χωρίς βενζίνη, που δεν είναι πρωτόγονος, ούτε και «σύγχρονος». Ωστόσο, οι ήρωές του παίρνουν το σχήμα, το δέμας, τα χρώματα, τα υλικά και την πλοκή χαρακτήρων κόμικ και, ως εκ τούτου, παραμένουν σκιώδεις, ίσως γιατί οι ενασχολήσεις τους δεν αρκούν για να τους βγάλουν από το κάπως «χάρτινο» περίβλημά τους: θα ’λεγα πως πρόκειται για χαρακτήρες στερεοτυπικούς, παρά το γεγονός ότι η συγγραφέας επιστρατεύει ένα σωρό καταγεγραμμένες λεπτομέρειες του κόσμου μας για να τους κάνει αληθοφανείς. Έπειτα, η αυτογνωσία στο βιβλίο αυτό παρουσιάζεται ως μια σχετικά εύκολη διεργασία, τοποθετημένη σε μια δύσκολη περίσταση. Είναι, αυτό, μια ενδιαφέρουσα αποκάλυψη για τον αναγνώστη, που μπορεί κάλλιστα να ταυτισθεί με την ατμόσφαιρα ενός εικονογραφημένου βιβλίου και να υποβληθεί σ’ αυτήν, χωρίς να στερηθεί τη λογοτεχνική απόλαυση και χωρίς να αναζητήσει την πραγματολογική τεκμηρίωση. Τον μάταιο κόσμο της αυτοπραγμάτωσης μέσα από την ύλη έχει διαδεχθεί ένας κόσμος απόλυτης ματαίωσης της ύλης και αναζήτησης μιας πνευματικότερης εκδοχής ζωής: η πρόταση της Μαντέλ είναι πολύ σαφής και αξιόλογη.

Τον μάταιο κόσμο της αυτοπραγμάτωσης μέσα από την ύλη έχει διαδεχθεί ένας κόσμος απόλυτης ματαίωσης της ύλης και αναζήτησης μιας πνευματικότερης εκδοχής ζωής: η πρόταση της Μαντέλ είναι πολύ σαφής και αξιόλογη. 

Σωστή επιλογή λεξιλογίου και προσωπικός μόχθος της Βάσιας Τζανακάρη αποδίδει το κλίμα του μυθιστορήματος, διατηρώντας παράλληλα ομοιογένεια ύφους και τον λυρισμό του πρωτοτύπου.

* Ο ΝΙΚΟΣ ΞΕΝΙΟΣ είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας.

altΣταθμός έντεκα
Emily St. John Mandel
Μτφρ. Βάσια Τζανακάρη
Ίκαρος 2016
Σελ. 452, τιμή εκδότη €16,50

alt

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Τα μάτια τους κοιτούσαν τον θεό» της Ζόρα Νιλ Χέρστον (κριτική) – Ένα «τραγουδιστό» μυθιστόρημα για την ιστορία της μαύρης κοινότητας

«Τα μάτια τους κοιτούσαν τον θεό» της Ζόρα Νιλ Χέρστον (κριτική) – Ένα «τραγουδιστό» μυθιστόρημα για την ιστορία της μαύρης κοινότητας

Για το μυθιστόρημα της Ζόρα Νιλ Χέρστον [Zora Neale Hurston] «Τα μάτια τους κοιτούσαν τον θεό» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά, εκδ. Αίολος). Κεντρική εικόνα: © Jessica Felicio (Unsplash).

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Εμφα...

«Το τενεκεδένιο ταμπούρλο» του Γκύντερ Γκρας (κριτική) – Ο ναζισμός και ο νάνος

«Το τενεκεδένιο ταμπούρλο» του Γκύντερ Γκρας (κριτική) – Ο ναζισμός και ο νάνος

Για το μυθιστόρημα του Γκύντερ Γκρας [Günter Grass 1927-2015] «Το τενεκεδένιο ταμπούρλο» [μτφρ. Τούλα Σιέτη, εκδ. Πατάκη].

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Οι «κακές» γλώσσες λένε ότι ο Γερμανός συγγραφέας πήρε το Βραβείο Νόμπελ το 1999 μόνο και μ...

«Β.» του Στηβ Σεμ-Σάντμπεργκ (κριτική) – Η προέλευση του κακού

«Β.» του Στηβ Σεμ-Σάντμπεργκ (κριτική) – Η προέλευση του κακού

Για το μυθιστόρημα του Στηβ Σεμ-Σάντμπεργκ (Steve Sem-Sandberg) «Β.» (μτφρ. Γιώργος Μαθόπουλος, εκδ. Αλεξάνδρεια). Στην κεντρική εικόνα, σκηνή από τη βασισμένη στο θεατρικό έργο του Γκέοργκ Μπύχνερ ταινία «Woyzeck» (1979).

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη

...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Το ζοφερό «Σπίτι» του Δημήτρη Καραντζά, στη Στέγη (κριτική)

Το ζοφερό «Σπίτι» του Δημήτρη Καραντζά, στη Στέγη (κριτική)

Την ώρα που το ευρύ τηλεοπτικό κοινό παρακολουθεί με ενδιαφέρον κάποιες εξαιρετικές σειρές του Netflix και της HBO, όμως δεν ενοχλείται καθόλου από τα νέα ελληνικά σήριαλ, που σταθερά θέματά τους έχουν «τη βεντέτα, την τιμή της αδερφής και την κατσίκα του γείτονα» -όπως εύγλωττα είπε σε συνέντευξή του-, ο Δημήτρης Κ...

«Ο Πολωνός» του Τζ.Μ. Κουτσί (προδημοσίευση)

«Ο Πολωνός» του Τζ.Μ. Κουτσί (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Τζ.Μ. Κουτσί [J.M. Coetzee] «Ο Πολωνός» (μτφρ. Χριστίνα Σωτηροπούλου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 4 Οκτωβρίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

Βίος και Πολιτεία #11: Η Σώτη Τριανταφύλλου, ζωντανά από το «υπόγειο» της Πολιτείας

Βίος και Πολιτεία #11: Η Σώτη Τριανταφύλλου, ζωντανά από το «υπόγειο» της Πολιτείας

Στο 11ο επεισόδιο της σειράς συζητήσεων με ανθρώπους από το χώρο του βιβλίου, με τον Κώστα Κατσουλάρη θα συνομιλήσει η συγγραφέας και ιστορικός Σώτη Τριανταφύλλου, σε μια κουβέντα εφ' όλης της ύλης, από τα παιδικά της χρόνια στην Κυψέλη μέχρι τα νεανικά της χρόνια στη Νέα Υόρκη, τη ζωή της στο Παρίσι, τα ταξίδια της...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Ο μάγος» του Κολμ Τόιμπιν (προδημοσίευση)

«Ο μάγος» του Κολμ Τόιμπιν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευσητο από το μυθιστόρημα του Κολμ Τόιμπιν [Colm Tóibín] «Ο μάγος» (μτφρ. Αθηνά Δημητριάδου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 9 Οκτωβρίου από τις εκδόσεις Ίκαρος.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Λίμπεκ, 1892

Η ορχήστρα έπαιζε το Πρ...

«Όσα σκέφτεται ο βιβλιοπώλης σου για σένα» του Σον Μπίθελ (προδημοσίευση)

«Όσα σκέφτεται ο βιβλιοπώλης σου για σένα» του Σον Μπίθελ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Σον Μπίθελ [Shaun Bythell] «Όσα σκέφτεται ο βιβλιοπώλης σου για σένα» (μτφρ. Μαριάννα Καλέμη) το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 18 Οκτωβρίου από τις εκδόσεις Key Books.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Τύπος τρία

ΕΙΔΟΣ: PARENTE...

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αστυνομικό μυθιστόρημα του Βαγγέλη Μαργιωρή «Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα», το οποίο κυκλοφορεί στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Ήρωες, μίξερ, μανταλάκια, σερβιέτες…» Μέσα στο ...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Τέσσερα πρόσφατα αστυνομικά μυθιστορήματα ανανεώνουν τις γνωστές υποκατηγορίες της αστυνομικής λογοτεχνίας. «Η σκοτεινή μούσα» του Άρμιν Έρι, «Ο κώδικας του θησαυρού» της Τζάνις Χάλετ, «Θάνατος ενός ταξιδιώτη» του Ντιντιέ Φασέν και «Η στρατηγική του πεκινουά» του Αλέξις Ραβέλο.

Γράφει η Χίλ...

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιλέξαμε και φέτος όχι την εξαντλητική παρουσίαση των νέων εκδόσεων αλλά την στ...

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

Τι κοινό θα μπορούσε να έχει η Έμιλι Μπροντέ [Emily Brontë] με τον Χουάν Ρούλφο [Juan Rulfo] και τον εικονιζόμενο Άρη Αλεξάνδρου; Και οι τρεις τους, όπως και πολλοί ακόμα σημαντικοί συγγραφείς, έγραψαν και εξέδωσαν ένα μόνο μυθιστόρημα στη διάρκεια της ζωής τους, που ωστόσο αρκούσε για να τους καθιερώσει στο λογοτεχ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

22 Σεπτεμβρίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ. Επιμέλεια: Κώστας Αγορα

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ