christina 1948

Για το μυθιστόρημα της Marylinne Robinson «Λάιλα» (μτφρ. Κατερίνα Σχινά, εκδ. Μεταίχμιο).

Της Έλενας Μαρούτσου

Το μυθιστόρημα της Μέριλυν Ρόμπινσον Λάιλα (εκδ. Μεταίχμιο) είναι το τρίτο μιας τριλογίας μυθιστορημάτων (Γκίλιαντ, Στο Σπίτι, Λάιλα) που όλα τους διαδραματίζονται στην μικρή πόλη Γκίλιαντ της Αϊόβα την εποχή του Οικονομικού Κραχ. Στο ανά χείρας μυθιστόρημα παρακολουθούμε σε τριτοπρόσωπη αφήγηση την ιστορία της Λάιλα, από την ηλικία των τεσσάρων, πέντε χρονών όπου θα την «κλέψει» ή «σώσει» η Ντολ, από ένα οίκημα –κατά πάσα πιθανότητα καταφύγιο αστέγων– όπου σχεδόν φυτοζωεί παραμελημένη από τους δικούς της. Η Ντολ, μια από τις πιο ενδιαφέρουσες μυθιστορηματικές προσωπικότητες, είναι μια γυναίκα προχωρημένης ηλικίας, άστεγη, αγράμματη, πάμφτωχη και βεβαρημένη, απ’ ό,τι μαθαίνουμε, με φόνο, η οποία θα αναλάβει όμως το ρόλο της μητέρας της Λάιλα με αποφασιστικότητα, επιμονή κι αυτοθυσία. Η Ντολ και η Λάιλα θα ακολουθήσουν ένα ασκέρι περιπλανώμενων εργατών της γης, σε μια ζωή σκληρή κι ανασφαλή, όπου οι ηθικοί κώδικες υπαγορεύονται πρωτίστως από την ανάγκη της επιβίωσης.

Η ρωγμή και η πίστη

Την πρώτη φορά που η Ντολ θα αφήσει μόνη της τη Λάιλα θα είναι για να λείψει λίγες μέρες στην πόλη ώστε να τακτοποιήσει «εκκρεμότητες». Ο επικεφαλής του ασκεριού θα αφήσει τότε την Λάιλα στα σκαλιά μιας εκκλησίας. Καθόλου τυχαία η επιλογή της Ρόμπινσον μια που όλο το μυθιστόρημα είναι διάστικτο με θρησκευτικούς συμβολισμούς. Το ίδιο το όνομα της κεντρικής ηρωίδας μάλιστα παραπέμπει σε κρίνο, σύμβολο της άμωμης σύλληψης και της αναγέννησης σε μια νέα ζωή μέσω της πίστης. Για να εισχωρήσει όμως η πίστη στη ζωή της Λάιλα πρέπει να υπάρξει μια ρωγμή. Η ρωγμή αυτή ανοίγει με την πρώτη εγκατάλειψη του κοριτσιού από αυτήν που πήρε αυτόκλητα και αυθαίρετα –όμως υπεύθυνα– τον ρόλο της μάνας της.

Καθόλου τυχαία η επιλογή της Ρόμπινσον μια που όλο το μυθιστόρημα είναι διάστικτο με θρησκευτικούς συμβολισμούς. Το ίδιο το όνομα της κεντρικής ηρωίδας μάλιστα παραπέμπει σε κρίνο, σύμβολο της άμωμης σύλληψης και της αναγέννησης σε μια νέα ζωή μέσω της πίστης. 

Η εμπιστοσύνη λοιπόν ραγίζει και μέσα από τη ρωγμή μπαίνει στην ψυχή του κοριτσιού ο παγωμένος αέρας του κόσμου. Η Λάιλα βρίσκεται για δεύτερη φορά στη ζωή της εγκαταλελειμμένη κι αυτή μάλιστα τη φορά είναι αρκετά μεγάλη ώστε να έχει ανάμνηση της πρότερης ευτυχίας, να συνειδητοποιεί την απώλεια της ένωσης. Την μοναξιά της ανεξάρτητης κι οριστικά αποκομμένης ύπαρξης στον κόσμο. Αν και η Ντολ εμφανίζεται εν τέλει εκεί στα σκαλιά της εκκλησίας για να διεκδικήσει την Λάιλα από τις προστατευτικές διαθέσεις του εφημέριου, το νήμα που ένωνε μάνα και κόρη έχει κοπεί οριστικά.

Ο ομφάλιος λώρος και ο Παράδεισος

Η φροϋδική ερμηνεία για τον έρωτα θέλει τον άνθρωπο να πασχίζει –ως επί το πλείστον μάταια– να ξανανιώσει την μακάρια εμπειρία της απόλυτης ένωσης που είχε βιώσει ως έμβρυο στην κοιλιά της μητέρας του. Το κόψιμο του ομφάλιου λώρου θα μπορούσε σε θεολογικό επίπεδο να είναι η πτώση από τον Παράδεισο κι η προσγείωση σε έναν κόσμο τραχύ και άγριο, όπου όλοι μας, εξ αρχής τρωτοί και στην πορεία βασανισμένοι, βαδίζουμε με απλωμένα χέρια σαν τους τυφλούς προς εκεί όπου θα μπορούσε να υπάρχει ανάπαυση και αγάπη. Στην πορεία της η Λάιλα –προτού βρει την αγάπη στο πρόσωπο του ηλικιωμένου πάστορα Τζον Έημς– θα διέλθει όλα τα στάδια της προσωπικής ερήμωσης. Θα χάσει μυστηριωδώς την Ντολ, θα βρεθεί σε ένα πορνείο στο Σεν Λιούις, θα σκεφτεί να κλέψει κι η ίδια το παιδί που κυοφορεί μια πόρνη, θα το σκάσει για να δουλέψει παραδουλεύτρα σ’ ένα ξενοδοχείο ενώ, μετά την τυχαία συνάντησή της εκεί μ’ έναν άντρα που σύχναζε στο πορνείο και τον οποίο είχε ερωτευθεί, θα φύγει σαν κυνηγημένη και θα ζήσει ένα διάστημα σε μια καλύβα στα περίχωρα της Γκίλιαντ.

Η «λύση» που δίνει η συγγραφέας θα μπορούσε να θεωρηθεί σχεδόν προβλέψιμη κι ίσως πράγματι να συνορεύει με αυτό που ονομάζουμε «κλισέ», μια παγίδα την οποία επιμελώς αποφεύγει όμως η συγγραφέας μέσω της πραγματικά λεπτεπίλεπτης κι εξαιρετικά εμβριθούς διείσδυσης στην ψυχή των ηρώων της. 

Ο παράξενος, εκλεπτυσμένος και σχεδόν απαλλαγμένος από εγωισμό ή λαγνεία έρωτας που αναπτύσσεται ανάμεσα στον πάστορα Έημς και τη Λάιλα θα μπορούσε να συμβολίζει την ένωση με την εκκλησία και την αναγέννηση μέσα σε μια καινούργια ζωή πλήρους αποδοχής και αγάπης. Η Λάιλα βαπτίζεται από τον πάστορα και στη συνέχεια κυοφορεί το παιδί του. Η «λύση» που δίνει η συγγραφέας θα μπορούσε να θεωρηθεί σχεδόν προβλέψιμη κι ίσως πράγματι να συνορεύει με αυτό που ονομάζουμε «κλισέ», μια παγίδα την οποία επιμελώς αποφεύγει όμως η συγγραφέας μέσω της πραγματικά λεπτεπίλεπτης κι εξαιρετικά εμβριθούς διείσδυσης στην ψυχή των ηρώων της. Είναι αξιοθαύμαστος ο τρόπος με τον οποίο αποτυπώνεται η νομαδική ζωή των περιπλανώμενων εργατών της γης, όχι με τον τρόπο που θα το έκανε πιθανώς ένα ρεαλιστικό μυθιστόρημα, αλλά όπως η ζωή αυτή ανακλάται μέσα στα μάτια της Λάιλα. Ο αναγνώστης έχει συνεχώς την εντύπωση πως βλέπει τα γεγονότα της ζωής της πρωταγωνίστριας να διαβαίνουν στις σελίδες όπως διαβαίνουν επί παραδείγματι τα σύννεφα πάνω στο παρμπρίζ ενός αυτοκινήτου που τρέχει. Παρότι η αφήγηση δεν είναι πρωτοπρόσωπη, η συγγραφέας έχει με τόση αγάπη και σε τέτοια εγγύτητα στρέψει τον φακό της προς την πρωταγωνίστρια, που μοιάζει να ακούμε την ιστορία με τη δική της φωνή.

alt

Σύγχρονος θρησκευτικός ουμανισμός

Η πολυβραβευμένη Μέριλυν Ρόμπινσον καταφέρνει να δημιουργήσει ένα σύγχρονο μυθιστόρημα με υλικά που μοιάζουν παλιομοδίτικα. Κι όμως. Η Αμερική της Οικονομικής Ύφεσης, οι μάζες των εξαθλιωμένων που αναδύθηκαν, η ομαδική πτώση από το όνειρο, αποτελούν κομμάτια ενός σκηνικού που θα μπορούσε να δανειστεί κι ένα σύγχρονο δράμα. Ο θρησκευτικός μάλιστα ουμανισμός με τον οποίο μοιάζει η συγγραφέας να οπλίζει το σκυρόδεμα της κατασκευής της θα μπορούσε πράγματι να ανακινήσει έναν σύγχρονο στοχασμό σχετικά με την ανάγκη της ενσυναίσθησης και της αλληλεγγύης. Φυσικά, όμως, ένα μυθιστόρημα δεν κρίνεται από την κοινωνική του «χρησιμότητα». Αυτό που στην πραγματικότητα καθιστά σύγχρονο αλλά και μακροπρόσθεσμα ίσως κλασικό αυτό το μυθιστόρημα (και όλη την τριλογία στην οποία εντάσσεται) είναι ο τρόπος του να εντάσσει την μικρή ιστορία στη μεγάλη Ιστορία θέτοντας ταυτόχρονα τη γραφή στο κέντρο του προβληματισμού του.

Η Αγία Γραφή και η Γραφή

Η Λάιλα, όταν πρωτοέρχεται σ’ επαφή με τον πάστορα και την εκκλησία που εκπροσωπεί, κλέβει μια Αγία Γραφή. Η Ντολ της έχει ήδη εξασφαλίσει την δυνατότητα να διαβάζει «χαρίζοντάς» της μια χρονιά στο σχολείο. Μέσω της Αγίας Γραφής όμως η Λάιλα θα καταφέρει να «διαβάσει» τη δική της ιστορία μέσα στον κόσμο. Αποσπάσματα από τον Ιεζεκιήλ είναι διάσπαρτα σε όλο το μήκος της πλοκής και στην πραγματικότητα δίνουν στην πρωταγωνίστρια την δυνατότητα να δει στην ιστορία του Μωυσή, του εγκαταλελειμμένου βρέφους μέσα σ’ ένα καλάθι, τη δική της ιστορία εγκατάλειψης. Η ανάγνωση της Αγίας Γραφής θα γεννήσει μέσα της ταραχή και μέσα στην ταραχή θα αναδυθούν τα πρώτα της φιλοσοφικά ερωτήματα. «Γιατί να συμβαίνουν τα πράγματα όπως συμβαίνουν;» ρωτά τον πάστορα προσπαθώντας στην ουσία να απαντήσει στο αναπάντητο ερώτημα του πόνου. Ο χριστιανισμός είναι αλήθεια πως απαντά σε αυτά τα άλυτα αινίγματα με άλλα αινίγματα, ξεκινώντας μια μακρά κι ενδιαφέρουσα συζήτηση που ίσως δεν είναι της παρούσης. Της παρούσης ανάλυσης είναι μια μεταφορά, ίσως λίγο αυθαίρετη, αλλά κατά τη γνώμη μου, ελκυστική. Ίσως –το τονίζω ίσως– η Αγία Γραφή να μπορεί σταθεί σαν μια ευρύτερη μεταφορά για την γραφή στην πλατιά και λογοτεχνική σημασία της, σαν ένας τρόπος να καθρεφτιζόμαστε μέσα στο δράμα του Άλλου, τη μόνη ίσως διαδικασία αναβάπτισης κι αναγέννησης που μπορούμε να διεκδικήσουμε Χριστιανοί και μη. Αμήν.

* Η ΕΛΕΝΑ ΜΑΡΟΥΤΣΟΥ είναι συγγραφέας και εκπαιδευτικός.

altΛάιλα
Marilynne Robinson
Μτφρ. Κατερίνα Σχινά
Μεταίχμιο 2016
Σελ. 422, τιμή εκδότη €16,60

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ MARILYNNE ROBINSON

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Το δώρο του Χάμπολντ» του Σολ Μπέλοου (κριτική)

«Το δώρο του Χάμπολντ» του Σολ Μπέλοου (κριτική)

Για το μυθιστόρημα που χάρισε στον Σολ Μπέλοου [Saul Bellow, 1915-2005] το Πούλιτζερ το 1976, «Το δώρο του Χάμπολντ» (μτφρ. Μαργαρίτα Ζαχαριάδου, εισαγωγή: Jeffrey Eugenides, εκδ. Gutenberg). 

Γράφει ο Φώτης Καραμπεσίνης

...
«Η πιο μυστική μνήμη των ανθρώπων» του Μοχάμεντ Μπουγκάρ Σαρ (κριτική) – Ένα πολυστρωματικό μυθιστόρημα που υμνεί τη λογοτεχνία

«Η πιο μυστική μνήμη των ανθρώπων» του Μοχάμεντ Μπουγκάρ Σαρ (κριτική) – Ένα πολυστρωματικό μυθιστόρημα που υμνεί τη λογοτεχνία

Για το μυθιστόρημα του Μοχάμεντ Μπουγκάρ Σαρ [Mohamed Mbougar Sarr] «Η πιο μυστική μνήμη των ανθρώπων» (μτφρ. Μήνα Πατεράκη-Γαρέφη, εκδ. Πατάκη), που τιμήθηκε με τη μεγαλύτερη διάκριση των γαλλικών γραμμάτων, το βραβείο Goncourt, για το 2021. Στην κεντρική εικόνα, ο συγγραφέας. 

...
«Ψεύτες του νερού και άλλες ιστορίες» του Μπάρι Χάνα (κριτική) – Λογοτεχνία των αντιθέσεων για μια συναρπαστική ανάγνωση

«Ψεύτες του νερού και άλλες ιστορίες» του Μπάρι Χάνα (κριτική) – Λογοτεχνία των αντιθέσεων για μια συναρπαστική ανάγνωση

Για τη συλλογή διηγημάτων του Μπάρι Χάνα [Barry Hannah] «Ψεύτες του νερού και άλλες ιστορίες» (μτφρ. Νίκος Α. Μάντης, εκδ. Καστανιώτη). Στην κεντρική εικόνα, ο συγγραφέας Μπάρι Χάνα.

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη

Οι Ψεύτες...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Rohtko», του Λούκας Τβαρκόφσκι, στη Στέγη (κριτική)

«Rohtko», του Λούκας Τβαρκόφσκι, στη Στέγη (κριτική)

Στην κεντρική σκηνή της Στέγης Ιδρύματος Ωνάση είδαμε τη μεγαλειώδη παράσταση «ROHTKO» του Πολωνού σκηνοθέτη Λούκα Τβαρκόφσκι [Lukasz Twarkowski], αποτέλεσμα συνεργασίας του με τον Κρίστιαν Λούπα.

Γράφει ο Νϊκος Ξένιος

Ο Λούκας Τβαρκόφσκι σκηνοθέτησε τ...

Το Dublin Literary Award 2023 στη Γερμανίδα Katja Oskamp

Το Dublin Literary Award 2023 στη Γερμανίδα Katja Oskamp

Απονεμήθηκε στην Katja Oskamp και τη μεταφράστριά της στα αγγλικά Jo Heinrich, το «Dublin Literary Award 2023» για το μυθιστόρημά της Katja Oskam «Marzahn, Mon Amour». Σύντομα θα κυκλοφορήσει και στα ελληνικά από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Book Press

...
Χαρούκι Μουρακάμι: Τιμήθηκε με το βραβείο «Πριγκίπισσα των Αστουριών»

Χαρούκι Μουρακάμι: Τιμήθηκε με το βραβείο «Πριγκίπισσα των Αστουριών»

Ο Haruki Murakami [Χαρούκι Μουρακάμι] είναι ο πρώτος Ιάπωνας συγγραφέας που έλαβε το Βραβείο «Πριγκίπισσα των Αστουριών». Η συλλογή διηγημάτων του «Σε πρώτο ενικό» κυκλοφόρησε προσφάτως από τις εκδόσεις Ψυχογιός, σε μετάφραση Βασίλη Κιμούλη.

Επιμέλεια: Book Press...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Αρκτικό καλοκαίρι» του Ντέιμον Γκάλγκατ (προδημοσίευση)

«Αρκτικό καλοκαίρι» του Ντέιμον Γκάλγκατ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Ντέιμον Γκάλγκατ [Damon Galgut] «Αρκτικό καλοκαίρι» (μτφρ. Κλαίρη Παπαμιχαήλ), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 24 Μαΐου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Οι δύο άντρες κάθονταν στις πο...

«Ο γυάλινος κήπος» της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ (προδημοσίευση)

«Ο γυάλινος κήπος» της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ [Tatiana Ţîbuleac] «Ο γυάλινος κήπος» (μτφρ. Άντζελα Μπράτσου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 15 Μαΐου από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Κήπος βιβλίων» του Παναγιώτη Γούτα (προδημοσίευση)

«Κήπος βιβλίων» του Παναγιώτη Γούτα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τον πρόλογο του συγγραφέα Παναγιώτη Γούτα της ανθολογίας κειμένων του «Κήπος βιβλίων – Διαβάζοντας Θεσσαλονικείς και Αμερικανούς πεζογράφους», που θα κυκλοφορήσει στις 17 Μαΐου από τις εκδόσεις Νησίδες.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 25 καλύτερα λογοτεχνικά έργα γραμμένα από γυναίκες συγγραφείς – από τη Μέρι Σέλεϊ στην Έλενα Φερράντε

Τα 25 καλύτερα λογοτεχνικά έργα γραμμένα από γυναίκες συγγραφείς – από τη Μέρι Σέλεϊ στην Έλενα Φερράντε

Σε δημοσίευσή της στον Independent, η αρθρογράφος Clarisse Loughrey ξεχώρισε τα εικοσιπέντε σημαντικότερα λογοτεχνικά έργα που γράφτηκαν από γυναίκες συγγραφείς. Στη φωτογραφία, μία από αυτές, η Octavia E. Butler [1947 - 2006], συγγραφέας μυθιστορημάτων επιστημονικής φαντασίας με έντονο κοινωνικό και πολιτικό υ...

«Φάκελος αρχαιοκαπηλία»: Νικόλας Ζηργάνος, Ανδρέας Αποστολίδης και Γιάννης Μαρής

«Φάκελος αρχαιοκαπηλία»: Νικόλας Ζηργάνος, Ανδρέας Αποστολίδης και Γιάννης Μαρής

Φάκελος αρχαιοκαπηλία με προτάσεις τριών βιβλίων: «Επιχείρηση “Νόστος”: Ένα χρυσό στεφάνι και μια Κόρη για τον Αλέξη Καρρά» (εκδ. Τόπος), του Νικόλα Ζηργάνου, «Αρχαιοκαπηλία και εμπόριο αρχαιοτήτων – Μουσεία, έμποροι τέχνης, οίκοι δημοπρασιών, ιδιωτικές συλλογές» (εκδ. Άγρα), του Ανδρέα Αποστολίδη και  «Ίλ...

Bιβλία αυτοβοήθειας, αυτογνωσίας και προσωπικής βελτίωσης: 20 επιλογές από τις καλύτερες πρόσφατες εκδόσεις

Bιβλία αυτοβοήθειας, αυτογνωσίας και προσωπικής βελτίωσης: 20 επιλογές από τις καλύτερες πρόσφατες εκδόσεις

Κανείς δεν μπορεί να λύσει το πρόβλημά σου, αν δεν κάνεις ο ίδιος την αρχή για να βοηθήσεις τον εαυτό σου. Είκοσι επιλογές από τις καλύτερες πρόσφατες εκδόσεις βιβλίων αυτοβοήθειας, αυτογνωσίας και προσωπικής βελτίωσης από τους επαγγελματίες του είδους.

Επιμέλεια: Book Press...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ