alt

Για το μυθιστόρημα του Julian Barnes Ο αχός της εποχής (μτφρ. Θωμάς Σκάσσης, εκδ. Μεταίχμιο).

Του Γιώργου Βέη

Η πεποίθηση του εμβληματικού δημιουργού ηχοτοπίων Ντμίτρι Σοστακόβιτς είναι οριακή, επειδή ακριβώς εγκολπώνεται τη μεταφυσική της μουσικής πρότασης στο σύνολό της. Οι αίσιες νότες αντιμάχονται το κακό. Ή, για να το διατυπώσω διαφορετικά, η αρμονία είναι, ως δομή, ο απόλυτος κανών βίου, ήτοι ο Λόγος. Η εξομολόγηση του περιώνυμου αυτού συνθέτη της Ρωσίας, προς τη μέση της αφήγησης, είναι χαρακτηριστική των προθέσεων και της εν γένει στρατηγικής του. Επιβεβαιώνεται έτσι η αποτίμηση του Αρθούρου Σοπενχάουερ, ο οποίος θεωρεί, ως γνωστόν, ότι η μουσική είναι όντως η υπέρτερη Τέχνη κι όχι η ποίηση, όπως δίδασκε ο μέγας αντίπαλός του στο χώρο του πνεύματος, ο Γκέοργκ Βίλχελμ Φρίντριχ Χέγκελ. Η μουσική μετατρέπει τη ζωή σε όντως Ζωή, υπαινίσσεται σε όλη τη διάρκεια του πικραμένου βίου του ο Ντμίτρι Σοστακόβιτς. Παραθέτω την κρίσιμη διακήρυξη επί λέξει: «Ας έχει η εξουσία τα λόγια που θέλει, αφού τα λόγια δεν κηλιδώνουν τη μουσική. Η μουσική δραπετεύει από τις λέξεις – αυτός είναι ο σκοπός της και το μεγαλείο της». (Bλ. σελ. 77).

Ο Ντμίτρι Σοστακόβιτς υπερασπίζεται δηλαδή με ιδιαίτερη θέρμη την όλη συμπεριφορά του σε περιόδους ιδιαίτερα έντονης αυταρχικής διακυβέρνησης της γενέτειράς του. Προσπαθώντας να επιζήσει, δοκιμάζει να συμβιβασθεί grosso modo με το σταλινικό καθεστώς. Χωρίς να καταδώσει φίλους και να επινοήσει δήθεν συνωμότες, επιχειρεί ματαίως να αντιληφθεί τη δικτατορία του προλεταριάτου σαν το αναγκαίο εκείνο όνειδος, που θα οδηγήσει διαλεκτικά ή ομοιοπαθητικά το άτομο στην αυθυπέρβασή του.

Ο πολιτικά διωκόμενος χαρισματικός συνθέτης δεν θα συγχωρήσει τον εαυτό του για τη συγκεκριμένη αυτή στάση του στη διάρκεια των κατά καιρούς δεινών αυτοελέγχων, στους οποίους υποβάλλει το καθημαγμένο είναι του.

Από τις περιδινήσεις του εν λόγω συνθέτη στο δαντικό κέντρο του τραγικού, ο ομολογούμενος τεχνίτης της μυθιστορηματικής ανάπλασης, ο πολυβραβευμένος Τζούλιαν Μπαρνς (1946), αποκομίζει το άλφα και το ωμέγα μιας οδύσσειας στον ωκεανό του εφαρμοσμένου στην πράξη σταλινισμού. Στη σκηνή του δράματος προβάλλεται άλλη μια φορά η γνωστή θουκυδίδεια ετυμηγορία, ήτοι: «Δεν κατακρίνω εκείνους που εννοούν να εξουσιάζουν, αλλά εκείνους που είναι πρόθυμοι να υποδουλωθούν. Διότι είναι φυσικό στον άνθρωπο να υποδουλώνει όσους δεν αντιστέκονται και ν' αντιτάσσεται σε όσους του επιτίθενται». (Θουκυδίδης, Ιστορίαι, Δ’, 61). Εννοείται ότι ο πολιτικά διωκόμενος χαρισματικός συνθέτης δεν θα συγχωρήσει τον εαυτό του για τη συγκεκριμένη αυτή στάση του στη διάρκεια των κατά καιρούς δεινών αυτοελέγχων, στους οποίους υποβάλλει το καθημαγμένο είναι του. Το δίδαγμα από τις ενδοσκοπήσεις αυτές περιορίζεται στα εξής αποκαλυπτικά ευρήματα, όπως τα συνοψίζει ο ανυπόκριτος θαυμαστής και ρηξικέλευθος βιογράφος του: «Αυτό πάθαιναν συχνά οι καλλιτέχνες: Κυριεύονταν είτε από ματαιοδοξία, νομίζοντας ότι ήταν σπουδαιότεροι απ’ ό,τι στην πραγματικότητα, είτε από απογοήτευση. Τον τελευταίο καιρό είχε την τάση να θεωρεί τον εαυτό του έναν πληκτικό μέτριο συνθέτη. Η αμφιβολία του νέου για τον εαυτό του δεν είναι τίποτα μπροστά στην αμφιβολία του γέρου. Αυτός ήταν ίσως και ο τελικός θρίαμβός τους – αντί να τον σκοτώσουν, τον είχαν αφήσει να ζήσει και, αφήνοντάς τον να ζήσει, τον είχαν σκοτώσει. Αυτή ήταν η τελευταία αναπάντητη ειρωνεία της ζωής του: Αφήνοντάς τον να ζήσει, τον είχαν σκοτώσει». (Βλ. σελ. 222). Ο αφηγητής εμμέσως πλην σαφώς παραμένει βεβαίως καθόλα έτοιμος για να εντοπίσει και να σταθεροποιήσει γραμμές αμύνης, οι οποίες θα μπορούσαν ενδεχομένως να αποσείσουν την κατηγορία της ατολμίας, της ανανδρίας ή και της κατ΄ εξακολούθηση, παθητικής έστω αποδοχής του μεμπτού και αήθους από την πλευρά του κορυφαίου συνθέτη.

Ανακριτές και καταπιεστές, θύματα της κομματικής ολιγαρχίας και θύτες, οι οποίοι ανενδοίαστα στελεχώνουν το Πολιτικό Γραφείο, πανικόβλητες οικογένειες αθώων και αρχετυπικοί διώκτες των αντιφρονούντων, ταλαίπωροι προλετάριοι και τυχάρπαστοι επιτηρητές της δήθεν ορθής πολιτικής άποψης συμμετέχουν στη λογοτεχνική διαδικασία σε ισότιμη βάση.

Οι αναγνώστες δεν μπορούν να ξέρουν πότε ο συγγραφέας επινοεί ορισμένα δεδομένα ηθικών συγκρούσεων και πότε ιστοριογραφεί εκ καθήκοντος. Τόσο αριστοτεχνική είναι δηλαδή στην προκειμένη περίπτωση η μέθεξη αλήθειας-φαντασίωσης, πιθανολογούμενης συμπεριφοράς–εξ αντικειμένου πραγματικότητας,  ευλογοφανούς αιτιότητας– εξονυχιστικά διασταυρωμένης μαρτυρίας. Ανακριτές και καταπιεστές, θύματα της κομματικής ολιγαρχίας και θύτες, οι οποίοι ανενδοίαστα στελεχώνουν το Πολιτικό Γραφείο, πανικόβλητες οικογένειες αθώων και αρχετυπικοί διώκτες των αντιφρονούντων, ταλαίπωροι προλετάριοι και τυχάρπαστοι επιτηρητές της δήθεν ορθής πολιτικής άποψης συμμετέχουν στη λογοτεχνική διαδικασία σε ισότιμη βάση. Δεν μετατρέπονται επ’ ουδενί σε καρικατούρες ενός πρωθύστερου ρεπορτάζ. Στο βαθμό μάλιστα που ισχύει ο κανών «δεν αρκεί να αγαπάς τη σοβιετική εξουσία∙ πρέπει εκείνη να σε αγαπάει», όπως διατείνονταν οι ιθύνοντες της εποχής, η δόκιμη γραφή οφείλει, ως εκ των πραγμάτων, όχι μόνο να αποτυπώσει με εμπεριστατωμένη πιστότητα και συστηματική σαφήνεια τα κωμικοτραγικά δρώμενα, αλλά και να φτάσει, ει δυνατόν, ως τα έγκατα της συναφούς πολιτειακής ψύχωσης. Και το επιτυγχάνει με υποδειγματική συνέπεια. Παραμένει από την αρχή ως το τέλος αυστηρά καταγγελτική. Δεν αφήνει περιθώρια εκφυλισμού της σε μονότονη, στείρα πολιτικολογία. Στην παγίδα αυτή ήταν βέβαια αναμενόμενο να μην πέσει ο Αχός της εποχής. Η όλη κειμενική εμπειρία του συγγραφέα υπήρξε πολύτιμο εφόδιο της προληπτικής τακτικής, η οποία συνειδητά τηρήθηκε. Να τονίσω, περαίνοντας, ότι η μετάφραση αντιμετώπισε με άνεση και φρόνηση όλες τις γλωσσικές απαιτήσεις του πρωτοτύπου. 

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΕΗΣ είναι πρέσβης επί τιμή και ποιητής.
Τελευταίο του βιβλίο, η συλλογή πεζών κειμένων «Ινδικοπλεύστης» (εκδ. Κέδρος).


barnes coverΟ αχός της εποχής
Julian Barnes
Μτφρ. Θωμάς Σκάσσης
Μεταίχμιο 2016
Σελ. 242, τιμή εκδότη €15,50

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ JULIAN BARNES

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Νάρκισσος και Χρυσόστομος» του Χέρμαν Έσσε (κριτική) – Το ταξίδι ενός γιουνγκιανού ήρωα προς την αυτογνωσία

«Νάρκισσος και Χρυσόστομος» του Χέρμαν Έσσε (κριτική) – Το ταξίδι ενός γιουνγκιανού ήρωα προς την αυτογνωσία

Για το μυθιστόρημα του Χέρμαν Έσσε (Hermann Hesse) «Νάρκισσος και Χρυσόστομος» (μτφρ. Μαρία Αγγελίδου, Άγγελος Αγγελίδης, εκδ. Διόπτρα). Κεντρική εικόνα: Στιγμιότυπο από την ομότιτλη κινηματογραφική διασκευή του μυθιστορήματος του σκηνοθέτη Stefan Ruzowitzky (2020).

Γράφει η...

«Τρεις ιστορίες» του Γκυστάβ Φλωμπέρ – Στην καρδιά της μυθοπλασίας

«Τρεις ιστορίες» του Γκυστάβ Φλωμπέρ – Στην καρδιά της μυθοπλασίας

Για το τελευταίο βιβλίο του Γκυστάβ Φλωμπέρ [Gustave Flaubert] «Τρεις ιστορίες» (μτφρ. Τιτίκα Δημητρούλια, επίμετρο Σωτήρης Παρασχάς, εκδ. Αντίποδες).

Γράφει ο Φώτης Καραμπεσίνης

«Συγκρίνοντας την εικόνα με το κείμενο, ο αναγνώστης θα σκεφτόταν: “Δεν καταλαβαίνω τίποτα, πώς έ...

«In Memoriam» της Άλις Γουίν (κριτική) – Η απαγορευμένη αγάπη δυο αγοριών με φόντο τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο

«In Memoriam» της Άλις Γουίν (κριτική) – Η απαγορευμένη αγάπη δυο αγοριών με φόντο τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο

Για το μυθιστόρημα της Άλις Γουίν (Alice Winn) «In Memoriam» (μτφρ. Άγγελος Αγγελίδης, εκδ. Ίκαρος). © κεντρικής εικόνας: James Gardiner and Nell Barllett Collection/ Media Drum World 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Εκ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Νάρκισσος και Χρυσόστομος» του Χέρμαν Έσσε (κριτική) – Το ταξίδι ενός γιουνγκιανού ήρωα προς την αυτογνωσία

«Νάρκισσος και Χρυσόστομος» του Χέρμαν Έσσε (κριτική) – Το ταξίδι ενός γιουνγκιανού ήρωα προς την αυτογνωσία

Για το μυθιστόρημα του Χέρμαν Έσσε (Hermann Hesse) «Νάρκισσος και Χρυσόστομος» (μτφρ. Μαρία Αγγελίδου, Άγγελος Αγγελίδης, εκδ. Διόπτρα). Κεντρική εικόνα: Στιγμιότυπο από την ομότιτλη κινηματογραφική διασκευή του μυθιστορήματος του σκηνοθέτη Stefan Ruzowitzky (2020).

Γράφει η...

Στην Αθηνά Ψυλλιά το 5ο Βραβείο Μετάφρασης ΛΕΑ – Για το μυθιστόρημα «Αρχαία καλλιέργεια» του Ραντουάν Νασσάρ

Στην Αθηνά Ψυλλιά το 5ο Βραβείο Μετάφρασης ΛΕΑ – Για το μυθιστόρημα «Αρχαία καλλιέργεια» του Ραντουάν Νασσάρ

Η Αθηνά Ψυλλιά τιμήθηκε με το 5ο Βραβείο Μετάφρασης ΛΕΑ (Λογοτεχνία Εν Αθήναις) για το μυθιστόρημα «Αρχαία καλλιέργεια» του Ραντουάν Νασσάρ (Raduan Nassar), που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη. © για τις εικόνες: Sissy Morfi 

Επιμέλεια: Book Press

...
«Τι δημοκρατίες θα υπάρχουν το 2050; Μεταδημοκρατία, μεταπολιτική, μετακόμματα» του Γιώργου Σιακαντάρη (κριτική) – Αναγνωρίζοντας τις μεταλλάξεις κόντρα στον κυνισμό

«Τι δημοκρατίες θα υπάρχουν το 2050; Μεταδημοκρατία, μεταπολιτική, μετακόμματα» του Γιώργου Σιακαντάρη (κριτική) – Αναγνωρίζοντας τις μεταλλάξεις κόντρα στον κυνισμό

Για το δοκίμιο του Γιώργου Σιακαντάρη «Τι δημοκρατίες θα υπάρχουν το 2050; – Μεταδημοκρατία, μεταπολιτική, μετακόμματα» (εκδ. Αλεξάνδρεια). 

Γράφει ο Λάμπρος Α. Φλιτούρης

Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης μάς βομβαρδίζου...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Η απόδραση της τελείας» του Γιάννη Ζευγώλη (προδημοσίευση)

«Η απόδραση της τελείας» του Γιάννη Ζευγώλη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη νουβέλα του Γιάννη Ζευγώλη «Η απόδραση της τελείας», η οποία θα κυκλοφορήσει τις επόμενες ημέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Σας μάζεψα, αγαπημένα μου σημεία, όλα εδώ για να σας ανακοινώσω την ...

«Μου πέθανες» του Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο (προδημοσίευση)

«Μου πέθανες» του Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αφήγημα του Πορτογάλου συγγραφέα Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο [José Luís Peixoto], «Μου πέθανες» (μτφρ. Ζωή Καραμπέκιου), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Μπήκα σ...

«Ένα δικό του δωμάτιο» του Παναγιώτη Γούτα (προδημοσίευση)

«Ένα δικό του δωμάτιο» του Παναγιώτη Γούτα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση ενός διηγήματος από τη συλλογή διηγημάτων του Παναγιώτη Γούτα «Ένα δικό του δωμάτιο», η οποία θα κυκλοφορήσει στις 30 Μαΐου από τις εκδόσεις Ρώμη.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΔΑΚΡΥΑ

Γέρασε πια, θα πλησιάζει τα ενε...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 πρόσφατα κουίρ βιβλία για τον «μήνα υπερηφάνειας»

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 πρόσφατα κουίρ βιβλία για τον «μήνα υπερηφάνειας»

Ιούνιος, μήνας υπερηφάνειας και διεκδικήσεων για τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα. Επιλέξαμε 10 βιβλία του 2025 με κουίρ χαρακτήρες που απομακρύνονται από τη στερεοτυπική αναπαράσταση και αποκτούν ρεαλιστικές διαστάσεις. Στην κεντρική εικόνα, έργο της κουίρ καλλιτέχνιδας των αρχών του 20ου αιώνα Gluck. 

Γράφει η ...

Τραύμα σε ψυχή και σώμα: Πέντε πρόσφατα δοκίμια ψυχανάλυσης που ξεχωρίζουν

Τραύμα σε ψυχή και σώμα: Πέντε πρόσφατα δοκίμια ψυχανάλυσης που ξεχωρίζουν

Πέντε μελέτες που κυκλοφόρησαν προσφάτα πραγματεύονται τη σχέση του νου με το σώμα, την έννοια του «τραύματος», αλλά και τη θέση της ψυχανάλυσης στον σύγχρονο κόσμο. Κεντρική εικόνα: Ο Σίγκμουντ Φρόιντ.

Γράφει ο Σόλωνας Παπαγεωργίου

...
Καρδιά, εγκέφαλος, τραύμα, αυτισμός: Τέσσερα βιβλία για την κατανόηση του ανθρώπινου οργανισμού από τις εκδόσεις Gutenberg

Καρδιά, εγκέφαλος, τραύμα, αυτισμός: Τέσσερα βιβλία για την κατανόηση του ανθρώπινου οργανισμού από τις εκδόσεις Gutenberg

Ποιος είναι ο ακριβής ρόλος της καρδιάς και ποιος του εγκεφάλου; Ποιοι μύθοι σχετικά με αυτά τα δύο όργανα καλλιεργούνται από τη σύγχρονη κουλτούρα; Τι αποτελεί «τραυματική εμπειρία» και πώς μπορούμε να αλληλεπιδράσουμε αποτελεσματικά με τα νεαρά αυτιστικά άτομα; Τέσσερα νέα βιβλία από τις εκδόσεις Gutenberg καταπιά...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ