alt

Για το μυθιστόρημα του Julian Barnes Ο αχός της εποχής (μτφρ. Θωμάς Σκάσσης, εκδ. Μεταίχμιο).

Του Γιώργου Βέη

Η πεποίθηση του εμβληματικού δημιουργού ηχοτοπίων Ντμίτρι Σοστακόβιτς είναι οριακή, επειδή ακριβώς εγκολπώνεται τη μεταφυσική της μουσικής πρότασης στο σύνολό της. Οι αίσιες νότες αντιμάχονται το κακό. Ή, για να το διατυπώσω διαφορετικά, η αρμονία είναι, ως δομή, ο απόλυτος κανών βίου, ήτοι ο Λόγος. Η εξομολόγηση του περιώνυμου αυτού συνθέτη της Ρωσίας, προς τη μέση της αφήγησης, είναι χαρακτηριστική των προθέσεων και της εν γένει στρατηγικής του. Επιβεβαιώνεται έτσι η αποτίμηση του Αρθούρου Σοπενχάουερ, ο οποίος θεωρεί, ως γνωστόν, ότι η μουσική είναι όντως η υπέρτερη Τέχνη κι όχι η ποίηση, όπως δίδασκε ο μέγας αντίπαλός του στο χώρο του πνεύματος, ο Γκέοργκ Βίλχελμ Φρίντριχ Χέγκελ. Η μουσική μετατρέπει τη ζωή σε όντως Ζωή, υπαινίσσεται σε όλη τη διάρκεια του πικραμένου βίου του ο Ντμίτρι Σοστακόβιτς. Παραθέτω την κρίσιμη διακήρυξη επί λέξει: «Ας έχει η εξουσία τα λόγια που θέλει, αφού τα λόγια δεν κηλιδώνουν τη μουσική. Η μουσική δραπετεύει από τις λέξεις – αυτός είναι ο σκοπός της και το μεγαλείο της». (Bλ. σελ. 77).

Ο Ντμίτρι Σοστακόβιτς υπερασπίζεται δηλαδή με ιδιαίτερη θέρμη την όλη συμπεριφορά του σε περιόδους ιδιαίτερα έντονης αυταρχικής διακυβέρνησης της γενέτειράς του. Προσπαθώντας να επιζήσει, δοκιμάζει να συμβιβασθεί grosso modo με το σταλινικό καθεστώς. Χωρίς να καταδώσει φίλους και να επινοήσει δήθεν συνωμότες, επιχειρεί ματαίως να αντιληφθεί τη δικτατορία του προλεταριάτου σαν το αναγκαίο εκείνο όνειδος, που θα οδηγήσει διαλεκτικά ή ομοιοπαθητικά το άτομο στην αυθυπέρβασή του.

Ο πολιτικά διωκόμενος χαρισματικός συνθέτης δεν θα συγχωρήσει τον εαυτό του για τη συγκεκριμένη αυτή στάση του στη διάρκεια των κατά καιρούς δεινών αυτοελέγχων, στους οποίους υποβάλλει το καθημαγμένο είναι του.

Από τις περιδινήσεις του εν λόγω συνθέτη στο δαντικό κέντρο του τραγικού, ο ομολογούμενος τεχνίτης της μυθιστορηματικής ανάπλασης, ο πολυβραβευμένος Τζούλιαν Μπαρνς (1946), αποκομίζει το άλφα και το ωμέγα μιας οδύσσειας στον ωκεανό του εφαρμοσμένου στην πράξη σταλινισμού. Στη σκηνή του δράματος προβάλλεται άλλη μια φορά η γνωστή θουκυδίδεια ετυμηγορία, ήτοι: «Δεν κατακρίνω εκείνους που εννοούν να εξουσιάζουν, αλλά εκείνους που είναι πρόθυμοι να υποδουλωθούν. Διότι είναι φυσικό στον άνθρωπο να υποδουλώνει όσους δεν αντιστέκονται και ν' αντιτάσσεται σε όσους του επιτίθενται». (Θουκυδίδης, Ιστορίαι, Δ’, 61). Εννοείται ότι ο πολιτικά διωκόμενος χαρισματικός συνθέτης δεν θα συγχωρήσει τον εαυτό του για τη συγκεκριμένη αυτή στάση του στη διάρκεια των κατά καιρούς δεινών αυτοελέγχων, στους οποίους υποβάλλει το καθημαγμένο είναι του. Το δίδαγμα από τις ενδοσκοπήσεις αυτές περιορίζεται στα εξής αποκαλυπτικά ευρήματα, όπως τα συνοψίζει ο ανυπόκριτος θαυμαστής και ρηξικέλευθος βιογράφος του: «Αυτό πάθαιναν συχνά οι καλλιτέχνες: Κυριεύονταν είτε από ματαιοδοξία, νομίζοντας ότι ήταν σπουδαιότεροι απ’ ό,τι στην πραγματικότητα, είτε από απογοήτευση. Τον τελευταίο καιρό είχε την τάση να θεωρεί τον εαυτό του έναν πληκτικό μέτριο συνθέτη. Η αμφιβολία του νέου για τον εαυτό του δεν είναι τίποτα μπροστά στην αμφιβολία του γέρου. Αυτός ήταν ίσως και ο τελικός θρίαμβός τους – αντί να τον σκοτώσουν, τον είχαν αφήσει να ζήσει και, αφήνοντάς τον να ζήσει, τον είχαν σκοτώσει. Αυτή ήταν η τελευταία αναπάντητη ειρωνεία της ζωής του: Αφήνοντάς τον να ζήσει, τον είχαν σκοτώσει». (Βλ. σελ. 222). Ο αφηγητής εμμέσως πλην σαφώς παραμένει βεβαίως καθόλα έτοιμος για να εντοπίσει και να σταθεροποιήσει γραμμές αμύνης, οι οποίες θα μπορούσαν ενδεχομένως να αποσείσουν την κατηγορία της ατολμίας, της ανανδρίας ή και της κατ΄ εξακολούθηση, παθητικής έστω αποδοχής του μεμπτού και αήθους από την πλευρά του κορυφαίου συνθέτη.

Ανακριτές και καταπιεστές, θύματα της κομματικής ολιγαρχίας και θύτες, οι οποίοι ανενδοίαστα στελεχώνουν το Πολιτικό Γραφείο, πανικόβλητες οικογένειες αθώων και αρχετυπικοί διώκτες των αντιφρονούντων, ταλαίπωροι προλετάριοι και τυχάρπαστοι επιτηρητές της δήθεν ορθής πολιτικής άποψης συμμετέχουν στη λογοτεχνική διαδικασία σε ισότιμη βάση.

Οι αναγνώστες δεν μπορούν να ξέρουν πότε ο συγγραφέας επινοεί ορισμένα δεδομένα ηθικών συγκρούσεων και πότε ιστοριογραφεί εκ καθήκοντος. Τόσο αριστοτεχνική είναι δηλαδή στην προκειμένη περίπτωση η μέθεξη αλήθειας-φαντασίωσης, πιθανολογούμενης συμπεριφοράς–εξ αντικειμένου πραγματικότητας,  ευλογοφανούς αιτιότητας– εξονυχιστικά διασταυρωμένης μαρτυρίας. Ανακριτές και καταπιεστές, θύματα της κομματικής ολιγαρχίας και θύτες, οι οποίοι ανενδοίαστα στελεχώνουν το Πολιτικό Γραφείο, πανικόβλητες οικογένειες αθώων και αρχετυπικοί διώκτες των αντιφρονούντων, ταλαίπωροι προλετάριοι και τυχάρπαστοι επιτηρητές της δήθεν ορθής πολιτικής άποψης συμμετέχουν στη λογοτεχνική διαδικασία σε ισότιμη βάση. Δεν μετατρέπονται επ’ ουδενί σε καρικατούρες ενός πρωθύστερου ρεπορτάζ. Στο βαθμό μάλιστα που ισχύει ο κανών «δεν αρκεί να αγαπάς τη σοβιετική εξουσία∙ πρέπει εκείνη να σε αγαπάει», όπως διατείνονταν οι ιθύνοντες της εποχής, η δόκιμη γραφή οφείλει, ως εκ των πραγμάτων, όχι μόνο να αποτυπώσει με εμπεριστατωμένη πιστότητα και συστηματική σαφήνεια τα κωμικοτραγικά δρώμενα, αλλά και να φτάσει, ει δυνατόν, ως τα έγκατα της συναφούς πολιτειακής ψύχωσης. Και το επιτυγχάνει με υποδειγματική συνέπεια. Παραμένει από την αρχή ως το τέλος αυστηρά καταγγελτική. Δεν αφήνει περιθώρια εκφυλισμού της σε μονότονη, στείρα πολιτικολογία. Στην παγίδα αυτή ήταν βέβαια αναμενόμενο να μην πέσει ο Αχός της εποχής. Η όλη κειμενική εμπειρία του συγγραφέα υπήρξε πολύτιμο εφόδιο της προληπτικής τακτικής, η οποία συνειδητά τηρήθηκε. Να τονίσω, περαίνοντας, ότι η μετάφραση αντιμετώπισε με άνεση και φρόνηση όλες τις γλωσσικές απαιτήσεις του πρωτοτύπου. 

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΕΗΣ είναι πρέσβης επί τιμή και ποιητής.
Τελευταίο του βιβλίο, η συλλογή πεζών κειμένων «Ινδικοπλεύστης» (εκδ. Κέδρος).


barnes coverΟ αχός της εποχής
Julian Barnes
Μτφρ. Θωμάς Σκάσσης
Μεταίχμιο 2016
Σελ. 242, τιμή εκδότη €15,50

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ JULIAN BARNES

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Οι χαμένες μας καρδιές» της Σελέστ Ινγκ – Μια δυστοπία που θυμίζει σε πολλά την εποχή μας

«Οι χαμένες μας καρδιές» της Σελέστ Ινγκ – Μια δυστοπία που θυμίζει σε πολλά την εποχή μας

Για το μυθιστόρημα της Σελέστ Ινγκ [Celeste Ng] «Οι χαμένες μας καρδιές» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο). Kεντρική εικόνα, από διαμαρτυρία ασιατών για διακρίσεις απέναντί τους, ειδικά στην περίοδο του κορωνοϊού. Η ενίσχυση του μίσους ενάντια στους Ασιάτες είναι ένα από τα θέματα του μυθιστορήματος της Σ...

«Το βιβλίο της μορφής και του κενού» της Ρουθ Οζέκι (κριτική) – Αναζητώντας διέξοδο από το χάος

«Το βιβλίο της μορφής και του κενού» της Ρουθ Οζέκι (κριτική) – Αναζητώντας διέξοδο από το χάος

Για το μυθιστόρημα της Ρουθ Οζέκι [Ruth Ozeki] «Το βιβλίο της μορφής και του κενού» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά, εκδ. Κλειδάριθμος). Κεντρική εικόνα: Στιγμιότυπο από την ταινία «Τhe Book of Henry». 

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη

...
«Νεφελοκοκκυγία» του Άντονυ Ντορ (κριτική) – Μια εντυπωσιακή περιπλάνηση σε χώρο και χρόνο

«Νεφελοκοκκυγία» του Άντονυ Ντορ (κριτική) – Μια εντυπωσιακή περιπλάνηση σε χώρο και χρόνο

Για το βιβλίο του Άντονυ Ντορ [Anthony Doerr] «Νεφελοκοκκυγία» (μτφρ. Μυρτώ Καλοφωλιά, εκδ. Πατάκη). Κεντρική εικόνα: Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος «Όρνιθες» του Αριστοφάνη, σε σκηνοθεσία Γιάννη Ρήγα (2021).

Γράφει η Άλκηστις Σουλογιάννη

...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Άπαντα τα ποιήματα» του Πέτερ Χάντκε (προδημοσίευση)

«Άπαντα τα ποιήματα» του Πέτερ Χάντκε (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση ενός ποιήματος του Πέτερ Χάντκε [Peter Handke] από τον τόμο «Άπαντα τα ποιήματα» (μτφρ. Ιωάννα Διαμαντοπούλου-Νότντουρφτ), ο οποίος θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΙ ΔΕΝ ΕΙΜΑΙ, ΤΙ ...

«Οι χαμένες μας καρδιές» της Σελέστ Ινγκ – Μια δυστοπία που θυμίζει σε πολλά την εποχή μας

«Οι χαμένες μας καρδιές» της Σελέστ Ινγκ – Μια δυστοπία που θυμίζει σε πολλά την εποχή μας

Για το μυθιστόρημα της Σελέστ Ινγκ [Celeste Ng] «Οι χαμένες μας καρδιές» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο). Kεντρική εικόνα, από διαμαρτυρία ασιατών για διακρίσεις απέναντί τους, ειδικά στην περίοδο του κορωνοϊού. Η ενίσχυση του μίσους ενάντια στους Ασιάτες είναι ένα από τα θέματα του μυθιστορήματος της Σ...

The Athens Prize for Literature 2022: Οι λίστες με τους υποψήφιους, σε ελληνικό και ξένο μυθιστόρημα

The Athens Prize for Literature 2022: Οι λίστες με τους υποψήφιους, σε ελληνικό και ξένο μυθιστόρημα

Στην Αίθουσα Τελετών του Δημαρχιακού Μεγάρου στην Πλατεία Εθνικής Αντιστάσεως (πρώην Πλατεία Κοτζιά), θα απονεμηθούν εφέτος, για δέκατη έβδομη χρονιά, τα βραβεία μυθιστορήματος «The Athens Prize for Literature» του περιοδικού (δε)κατα για το 2022. Η ανακοίνωση των νικητών και ταυτόχρονα η απονομή θα γίνουν την Πέμπτ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Τρότζαν» του Θανάση Χειμωνά (προδημοσίευση)

«Τρότζαν» του Θανάση Χειμωνά (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Θανάση Χειμωνά «Τρότζαν, που κυκλοφορεί στις 8 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Πατάκη.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Άνοιξα τα μάτια μου. Το μυαλό μου, αδειανό. Γύρω μου, φως. Έντονο. Εκτυφλωτικό. Συνειδητοπο...

«Αχ, Ευρώπη! Κείμενα για το μέλλον της Ευρώπης και την δημόσια σφαίρα» του Γιούργκεν Χάμπερμας (προδημοσίευση)

«Αχ, Ευρώπη! Κείμενα για το μέλλον της Ευρώπης και την δημόσια σφαίρα» του Γιούργκεν Χάμπερμας (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από βιβλίο του Γιούργκεν Χάμπερμας [Jürgen Habermas] «Αχ Ευρώπη! – Κείμενα για το Μέλλον της Ευρώπης και την δημόσια σφαίρα» (μτφρ. – προλεγόμενα – σχόλια: Δημήτρης Υφαντής), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 15 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Printa / Ροές.

Επιμέλεια: Κώστας Αγορα...

«Πολύ αργά πια» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

«Πολύ αργά πια» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Κλερ Κίγκαν [Claire Keegan] «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 7 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Την Παρασκευή, 29 Ιουλίου, το...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Η συντακτική ομάδα των New York Times ξεχώρισε τα καλύτερα βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2023, επιλέγοντας πέντε έργα μυθοπλασίας και πέντε δοκίμια. Στην κεντρική εικόνα, η Ζέιντι Σμιθ [Zadie Smith], συγγραφέας του «The fraud», το οποίο αναφέρεται στη λίστα ως ένα από τα πέντε σημαντικότερα μυθιστορήματα του έτους που ...

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

Τι κοινό μπορεί να έχει η Μαρινέλλα με τον Έλον Μάσκ; Η Μαρία Κάλλας με τον Ανδρέα Παπανδρέου και ο Πρίγκιπας Χάρι με τον Διονύση Σιμόπουλο; Οι βιογραφίες όλων αυτών, και μερικές ακόμη, κυκλοφόρησαν τους προηγούμενους μήνες και σας τις παρουσιάζουμε.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστό...

Όταν η ελληνική ιστορία γίνεται μυθιστόρημα: 4 συγγραφείς ξανακοιτάζουν μυθοπλαστικά το παρελθόν

Όταν η ελληνική ιστορία γίνεται μυθιστόρημα: 4 συγγραφείς ξανακοιτάζουν μυθοπλαστικά το παρελθόν

Από τη Θεσσαλονίκη των τελών του 19ου αιώνα στην Αθήνα του Όθωνα και στη Σέριφο του 1916. Επιλέγουμε τέσσερα ιστορικά μυθιστορήματα Ελλήνων συγγραφέων που παίρνουν έμπνευση από πραγματικά ιστορικά γεγονότα για να «χτίσουν» τις ιστορίες τους. Κεντρική εικόνα: Μια όψη της Θεσσαλονίκης των αρχών του 20ου αιώνα (© Ευθύμ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ