alt

Για το μυθιστόρημα του Julian Barnes Ο αχός της εποχής (μτφρ. Θωμάς Σκάσσης, εκδ. Μεταίχμιο).

Του Γιώργου Βέη

Η πεποίθηση του εμβληματικού δημιουργού ηχοτοπίων Ντμίτρι Σοστακόβιτς είναι οριακή, επειδή ακριβώς εγκολπώνεται τη μεταφυσική της μουσικής πρότασης στο σύνολό της. Οι αίσιες νότες αντιμάχονται το κακό. Ή, για να το διατυπώσω διαφορετικά, η αρμονία είναι, ως δομή, ο απόλυτος κανών βίου, ήτοι ο Λόγος. Η εξομολόγηση του περιώνυμου αυτού συνθέτη της Ρωσίας, προς τη μέση της αφήγησης, είναι χαρακτηριστική των προθέσεων και της εν γένει στρατηγικής του. Επιβεβαιώνεται έτσι η αποτίμηση του Αρθούρου Σοπενχάουερ, ο οποίος θεωρεί, ως γνωστόν, ότι η μουσική είναι όντως η υπέρτερη Τέχνη κι όχι η ποίηση, όπως δίδασκε ο μέγας αντίπαλός του στο χώρο του πνεύματος, ο Γκέοργκ Βίλχελμ Φρίντριχ Χέγκελ. Η μουσική μετατρέπει τη ζωή σε όντως Ζωή, υπαινίσσεται σε όλη τη διάρκεια του πικραμένου βίου του ο Ντμίτρι Σοστακόβιτς. Παραθέτω την κρίσιμη διακήρυξη επί λέξει: «Ας έχει η εξουσία τα λόγια που θέλει, αφού τα λόγια δεν κηλιδώνουν τη μουσική. Η μουσική δραπετεύει από τις λέξεις – αυτός είναι ο σκοπός της και το μεγαλείο της». (Bλ. σελ. 77).

Ο Ντμίτρι Σοστακόβιτς υπερασπίζεται δηλαδή με ιδιαίτερη θέρμη την όλη συμπεριφορά του σε περιόδους ιδιαίτερα έντονης αυταρχικής διακυβέρνησης της γενέτειράς του. Προσπαθώντας να επιζήσει, δοκιμάζει να συμβιβασθεί grosso modo με το σταλινικό καθεστώς. Χωρίς να καταδώσει φίλους και να επινοήσει δήθεν συνωμότες, επιχειρεί ματαίως να αντιληφθεί τη δικτατορία του προλεταριάτου σαν το αναγκαίο εκείνο όνειδος, που θα οδηγήσει διαλεκτικά ή ομοιοπαθητικά το άτομο στην αυθυπέρβασή του.

Ο πολιτικά διωκόμενος χαρισματικός συνθέτης δεν θα συγχωρήσει τον εαυτό του για τη συγκεκριμένη αυτή στάση του στη διάρκεια των κατά καιρούς δεινών αυτοελέγχων, στους οποίους υποβάλλει το καθημαγμένο είναι του.

Από τις περιδινήσεις του εν λόγω συνθέτη στο δαντικό κέντρο του τραγικού, ο ομολογούμενος τεχνίτης της μυθιστορηματικής ανάπλασης, ο πολυβραβευμένος Τζούλιαν Μπαρνς (1946), αποκομίζει το άλφα και το ωμέγα μιας οδύσσειας στον ωκεανό του εφαρμοσμένου στην πράξη σταλινισμού. Στη σκηνή του δράματος προβάλλεται άλλη μια φορά η γνωστή θουκυδίδεια ετυμηγορία, ήτοι: «Δεν κατακρίνω εκείνους που εννοούν να εξουσιάζουν, αλλά εκείνους που είναι πρόθυμοι να υποδουλωθούν. Διότι είναι φυσικό στον άνθρωπο να υποδουλώνει όσους δεν αντιστέκονται και ν' αντιτάσσεται σε όσους του επιτίθενται». (Θουκυδίδης, Ιστορίαι, Δ’, 61). Εννοείται ότι ο πολιτικά διωκόμενος χαρισματικός συνθέτης δεν θα συγχωρήσει τον εαυτό του για τη συγκεκριμένη αυτή στάση του στη διάρκεια των κατά καιρούς δεινών αυτοελέγχων, στους οποίους υποβάλλει το καθημαγμένο είναι του. Το δίδαγμα από τις ενδοσκοπήσεις αυτές περιορίζεται στα εξής αποκαλυπτικά ευρήματα, όπως τα συνοψίζει ο ανυπόκριτος θαυμαστής και ρηξικέλευθος βιογράφος του: «Αυτό πάθαιναν συχνά οι καλλιτέχνες: Κυριεύονταν είτε από ματαιοδοξία, νομίζοντας ότι ήταν σπουδαιότεροι απ’ ό,τι στην πραγματικότητα, είτε από απογοήτευση. Τον τελευταίο καιρό είχε την τάση να θεωρεί τον εαυτό του έναν πληκτικό μέτριο συνθέτη. Η αμφιβολία του νέου για τον εαυτό του δεν είναι τίποτα μπροστά στην αμφιβολία του γέρου. Αυτός ήταν ίσως και ο τελικός θρίαμβός τους – αντί να τον σκοτώσουν, τον είχαν αφήσει να ζήσει και, αφήνοντάς τον να ζήσει, τον είχαν σκοτώσει. Αυτή ήταν η τελευταία αναπάντητη ειρωνεία της ζωής του: Αφήνοντάς τον να ζήσει, τον είχαν σκοτώσει». (Βλ. σελ. 222). Ο αφηγητής εμμέσως πλην σαφώς παραμένει βεβαίως καθόλα έτοιμος για να εντοπίσει και να σταθεροποιήσει γραμμές αμύνης, οι οποίες θα μπορούσαν ενδεχομένως να αποσείσουν την κατηγορία της ατολμίας, της ανανδρίας ή και της κατ΄ εξακολούθηση, παθητικής έστω αποδοχής του μεμπτού και αήθους από την πλευρά του κορυφαίου συνθέτη.

Ανακριτές και καταπιεστές, θύματα της κομματικής ολιγαρχίας και θύτες, οι οποίοι ανενδοίαστα στελεχώνουν το Πολιτικό Γραφείο, πανικόβλητες οικογένειες αθώων και αρχετυπικοί διώκτες των αντιφρονούντων, ταλαίπωροι προλετάριοι και τυχάρπαστοι επιτηρητές της δήθεν ορθής πολιτικής άποψης συμμετέχουν στη λογοτεχνική διαδικασία σε ισότιμη βάση.

Οι αναγνώστες δεν μπορούν να ξέρουν πότε ο συγγραφέας επινοεί ορισμένα δεδομένα ηθικών συγκρούσεων και πότε ιστοριογραφεί εκ καθήκοντος. Τόσο αριστοτεχνική είναι δηλαδή στην προκειμένη περίπτωση η μέθεξη αλήθειας-φαντασίωσης, πιθανολογούμενης συμπεριφοράς–εξ αντικειμένου πραγματικότητας,  ευλογοφανούς αιτιότητας– εξονυχιστικά διασταυρωμένης μαρτυρίας. Ανακριτές και καταπιεστές, θύματα της κομματικής ολιγαρχίας και θύτες, οι οποίοι ανενδοίαστα στελεχώνουν το Πολιτικό Γραφείο, πανικόβλητες οικογένειες αθώων και αρχετυπικοί διώκτες των αντιφρονούντων, ταλαίπωροι προλετάριοι και τυχάρπαστοι επιτηρητές της δήθεν ορθής πολιτικής άποψης συμμετέχουν στη λογοτεχνική διαδικασία σε ισότιμη βάση. Δεν μετατρέπονται επ’ ουδενί σε καρικατούρες ενός πρωθύστερου ρεπορτάζ. Στο βαθμό μάλιστα που ισχύει ο κανών «δεν αρκεί να αγαπάς τη σοβιετική εξουσία∙ πρέπει εκείνη να σε αγαπάει», όπως διατείνονταν οι ιθύνοντες της εποχής, η δόκιμη γραφή οφείλει, ως εκ των πραγμάτων, όχι μόνο να αποτυπώσει με εμπεριστατωμένη πιστότητα και συστηματική σαφήνεια τα κωμικοτραγικά δρώμενα, αλλά και να φτάσει, ει δυνατόν, ως τα έγκατα της συναφούς πολιτειακής ψύχωσης. Και το επιτυγχάνει με υποδειγματική συνέπεια. Παραμένει από την αρχή ως το τέλος αυστηρά καταγγελτική. Δεν αφήνει περιθώρια εκφυλισμού της σε μονότονη, στείρα πολιτικολογία. Στην παγίδα αυτή ήταν βέβαια αναμενόμενο να μην πέσει ο Αχός της εποχής. Η όλη κειμενική εμπειρία του συγγραφέα υπήρξε πολύτιμο εφόδιο της προληπτικής τακτικής, η οποία συνειδητά τηρήθηκε. Να τονίσω, περαίνοντας, ότι η μετάφραση αντιμετώπισε με άνεση και φρόνηση όλες τις γλωσσικές απαιτήσεις του πρωτοτύπου. 

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΕΗΣ είναι πρέσβης επί τιμή και ποιητής.
Τελευταίο του βιβλίο, η συλλογή πεζών κειμένων «Ινδικοπλεύστης» (εκδ. Κέδρος).


barnes coverΟ αχός της εποχής
Julian Barnes
Μτφρ. Θωμάς Σκάσσης
Μεταίχμιο 2016
Σελ. 242, τιμή εκδότη €15,50

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ JULIAN BARNES

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Ξανθές ρίζες» της Μπέρναρντιν Εβαρίστο (κριτική) – Μια συναρπαστική αντιστροφή της αποικιοκρατικής Ιστορίας

«Ξανθές ρίζες» της Μπέρναρντιν Εβαρίστο (κριτική) – Μια συναρπαστική αντιστροφή της αποικιοκρατικής Ιστορίας

Για το βιβλίο της Μπέρναρντιν Εβαρίστο [Bernardine Evaristo] «Ξανθές ρίζες» (μτφρ. Αλέξης Καλοφωλιάς, εκδ. Gutenberg). Κεντρική εικόνα: η συγγραφέας Μπέρναρντιν Εβαρίστο.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Οι Ξανθές ρίζες της β...

«Πάγος» της Άννα Καβάν (κριτική) – Ανώνυμοι ήρωες σε ανώνυμους τόπους

«Πάγος» της Άννα Καβάν (κριτική) – Ανώνυμοι ήρωες σε ανώνυμους τόπους

Για το μυθιστόρημα της Άννα Καβάν [Anna Kavan] «Πάγος» (μτφρ. Λευτέρης Καλοσπύρος, εκδ. Gutenberg). Κεντρική εικόνα: Η Anna Kavan από τον Walker Evans © Metropolitan Museum of Art.

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη

...

«Οι Υπνοβάτες» του Χέρμαν Μπροχ (κριτική) – Στα χνάρια ενός κόσμου που χάνεται

«Οι Υπνοβάτες» του Χέρμαν Μπροχ (κριτική) – Στα χνάρια ενός κόσμου που χάνεται

Για την τριλογία «Οι Υπνοβάτες» του Χέρμαν Μπροχ [Hermann Broch] (μτφρ. Σοφία Αυγερινού, εκδ. Έρμα). Στην κεντρική εικόνα, ο συγγραφέας Χέρμαν Μπροχ.

Γράφει ο Φώτης Καραμπεσίνης

Εάν δεχτούμε ότι είμαστε περιφερόμενες σκιές ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Ημερίδα για την «Κασέτα» της Λούλας Αναγνωστάκη, στα Χανιά

Ημερίδα για την «Κασέτα» της Λούλας Αναγνωστάκη, στα Χανιά

Ο Πανελλήνιος Όμιλος Φίλων του ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη διοργανώνει στις 27 Μαρτίου 2023 στο θέατρο ΚΥΔΩΝΙΑ στα Χανιά, ημερίδα με θέμα: Νοούμενα και υπονοούμενα στο θεατρικό έργο «Η Κασέτα» της Λούλας Αναγνωστάκη. Στην κεντρική εικόνα, φωτογραφία της Λούλας Αναγνωστάκη από τον Σπύρο Στάβερη.

...
«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα [Abdulrazak Gurnah] «Παράδεισος» (μτφρ. Κατερίνα Σχινά), το οποίο θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Πρώτα το αγόρι. Το λέγανε Γ...

Συζήτηση για τον πόλεμο στην Ουκρανία – Με αφορμή το βιβλίο «Μια σύντομη ιστορία της Ρωσίας» του Rodric Braithwaite

Συζήτηση για τον πόλεμο στην Ουκρανία – Με αφορμή το βιβλίο «Μια σύντομη ιστορία της Ρωσίας» του Rodric Braithwaite

Οι εκδόσεις Ψυχογιός διοργανώνουν συζήτηση για τον πόλεμο στην Ουκρανία, με αφορμή το βιβλίο του Rodric Braithwaite «Μια Σύντομη Ιστορία της Ρωσίας», απόψε, Πέμπτη 23 Μαρτίου, στο βιβλιοπωλείο LIBER.

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα [Abdulrazak Gurnah] «Παράδεισος» (μτφρ. Κατερίνα Σχινά), το οποίο θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Πρώτα το αγόρι. Το λέγανε Γ...

«Σε πρώτο ενικό» του Χαρούκι Μουρακάμι (προδημοσίευση)

«Σε πρώτο ενικό» του Χαρούκι Μουρακάμι (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση μέρους διηγήματος από τη συλλογή διηγημάτων του Χαρούκι Μουρακάμι [Haruki Murakami] «Σε πρώτο ενικό» (μτφρ. Βασίλης Κιμούλης), η οποία θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

With the ...

«Η νοσταλγία κι εγώ» της Μάρως Βαμβουνάκη (προδημοσίευση)

«Η νοσταλγία κι εγώ» της Μάρως Βαμβουνάκη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Μάρως Βαμβουνάκη «Η νοσταλγία κι εγώ», που θα κυκλοφορήσει στις 24 Μαρτίου από τις εκδόσεις Αρμός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

— Αναρωτιέμαι τι νοσταλγείς;
— …
— Νοσταλγείς κάτι που συνέβη ή κάτι πο...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Σε ανάρτησή του στο Goodreads, με αφορμή τα δέκα χρόνια λειτουργίας της ιστοσελίδας, ο Στίβεν Κινγκ ξεχώρισε δέκα αγαπημένα του βιβλία. Τα έργα του συγγραφέα κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Κλειδάριθμος.

Επιμέλεια: Book Press

...
Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Σήμερα, 24 Φεβρουαρίου 2023, συμπληρώνεται ένας χρόνος από την έναρξη του πολέμου που διεξάγει η Ρωσία στην Ουκρανία. Η ελληνική βιβλιογραφία αναπόφευκτα εμπλουτίστηκε από μελέτες και συλλογικούς τόμους, βιβλία στα οποία οι συγγραφείς των κειμένων επιχειρούν να δώσουν απαντήσεις και ερμηνείες σε γεγονότα και εξελίξε...

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Η Αμερικανίδα πεζογράφος Κάρσον ΜακΚάλερς [Carson McCullers] είναι μία από τις σημαντικότερες εκπροσώπους του λογοτεχνικού «southern gothic». Τα μυθιστορήματά της εκτυλίσσονται στον αμερικανικό Νότο και παρουσιάζουν μοναχικούς, εκκεντρικούς χαρακτήρες που πασχίζουν να συνυπάρξουν με τους υπόλοιπους ανθρώπους.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ