
Για τη νουβέλα του Herman Melville Τα μαγεμένα νησιά (μτφρ. Γιώργος Μπαρουξής, εκδ. Ποικίλη Στοά).
Του Μιχάλη Μακρόπουλου
Στον Μέλβιλ όλα είναι μυθικά. Η γεωγραφία των Ενκαντάδας του, των νησιών Γκαλαπάγκος, είναι μυθογεωγραφία, και η ζωολογία του είναι μυθοζωολογία, έτσι για παράδειγμα ο πιγκουίνος «δεν είναι ούτε ψάρι, ούτε ζώο, ούτε πτηνό» και η χελώνα, σε τούτα δω τα Μαγεμένα νησιά, αντικαθιστά, σε μυστήριο και αρχαιότητα, τη φάλαινα στο Μόμπι Ντικ –τηρουμένων βέβαια των αναλογιών, μιας και το πνεύμα κείνου του πολυσέλιδου θρυλικού μυθιστορήματος εδώ στριμώχνεται σε ένα σχετικά ολιγοσέλιδο σπονδυλωτό αφήγημα (ούτε καν νουβέλα, μιας και του λείπει η σφιχτή δομή της), όπου δε θα χώραγε ολόκληρη φάλαινα με τη πραγματική και τη φανταστική της ζωολογία και με το κυνήγι της και τους θρύλους γι’ αυτήν, και πολύ περισσότερο δε θα χωρούσε ένας βιβλικά τρομερός Αχαάβ– δυσεκπλήρωτο κενό, μιας και στα Μαγεμένα νησιά ο Κρεολός τυχοδιώκτης από την Κούβα και προσωρινός βασιλέας της Νήσου Τσαρλς, με τη σωματοφυλακή του από αιμοβόρικους σκύλους, ή ο Όμπερλους ο δύσμορφος, μισάνθρωπος ερημίτης της Νήσου του Χουντ, όσο κι αν είναι γοητευτικές φιγούρες, μήτε στέκουν στο ύψος μήτε έχουν το βάθος του εμμονικού και δαιμονικού καπετάνιου.
Τα Μαγεμένα νησιά απαρτίζονται από δέκα «σκίτσα» που το καθένα έχει ως μότο στίχους, κυρίως, του Έντμουντ Σπένσερ, από τη Faerie Queene, τη Νεραϊδοβασίλισσα, και από το Η ιστορία της μητέρας Χάμπερντ, και στα πρώτα σκίτσα, εδώ, η αινιγματική χελώνα φορτώνεται επάξια το βάρος της αφήγησης πάνω στο πανάρχαιο καβούκι της.
Τα Μαγεμένα νησιά απαρτίζονται από δέκα «σκίτσα» που το καθένα έχει ως μότο στίχους, κυρίως, του Έντμουντ Σπένσερ, από τη Faerie Queene τη Νεραϊδοβασίλισσα, και από το Η ιστορία της μητέρας Χάμπερντ, και στα πρώτα σκίτσα, εδώ, η αινιγματική χελώνα φορτώνεται επάξια το βάρος της αφήγησης πάνω στο πανάρχαιο καβούκι της με την «τόσο σεβάσμια αρχαία όψη!», την «τόση τριχωτή πρασινάδα να καλύπτει τα σκληρά ξεφλουδίσματα και να επουλώνει τις ρωγμές». Ο αλλοπαρμένος αφηγητής στέκει μπροστά σε τρεις χελώνες που «διευρύνθηκαν – μεταμορφώθηκαν. Μου φαινόταν ότι βλέπω τρία ρωμαϊκά Κολοσσαία σε θαυμαστή αποσύνθεση», αθώα κατάπληκτος σαν Ισμαήλ μπροστά στα τατουάζ στο κορμί του Κουίκουεγκ, και απευθύνει έκκληση, «Ω εσείς γηραιότεροι των κατοίκων αυτού ή οποιουδήποτε άλλου νησιού, σας παρακαλώ δώστε μου την ελευθερία του τρίτειχου κάστρου σας», άσχετα που έπειτα τρώει χελωνόσουπα και φιλέτα από κρέας χελώνας.
Όπως στη φάλαινά του, έτσι και εδώ ο μαγεμένος Μέλβιλ είναι εγκυκλοπαιδικός και βιβλικός – οι γνώσεις υπάρχουν για να συλλέγονται και να λέγονται, και ιστορίες για φρεγάτες και πειρατές παρελαύνουν στις σελίδες αυτών των Μαγεμένων νησιών που θυμίζουν «σώμα εν σάκκω και σποδώ»· από τον ψηλό Βράχο Ροδόντο η θέα αποκαλείται «Φασγά», το όνομα της κορυφής του όρους απ’ όπου ο Μωυσής είδε τη Γη της Επαγγελίας, και τα λογής λογής πουλιά πάνω στο βράχο χαρακτηρίζονται ως «Θρόνοι, Κυριότητες, Δυνάμεις» – τα τάγματα των αγγέλων.
Και, όσο κι αν ζωγραφίζεται εφιαλτική στα πρώτα σκίτσα η εικόνα των νησιών, όπου «σκούρες υαλώδεις μάζες, πολλές από τις οποίες υψώνονται μέσα από λευκές δίνες και κύματα σε απομονωμένα και επικίνδυνα μέρη μπροστά στην ακτή, παρουσιάζουν ένα πλουτώνειο τοπίο» –ένας «εκπεσών κόσμος»–, ο τόνος της αφήγησης είναι μολαταύτα ζωηρός, περιπετειώδης, ως και ξεκάθαρα εύθυμος όπως όταν απαριθμούνται, για παράδειγμα, οι κάτοικοι της Νήσου Άλμπερμαλ («500.000 σαύρες, 500.000 φίδια, 10.000.000 αράχνες, χωρίς να υπολογίζουμε ένα άγνωστο πλήθος από δαίμονες, μυρμηγκοφάγους, μισάνθρωπους και σαλαμάνδρες»), και μόνο στην ιστορία της Χουνίλα, της χήρας στη Νήσο Νόρφοκ, ο αφηγηματικός τόνος γίνεται τραγικός.
O Μέλβιλ είναι άλλος ένας συγγραφέας που στην Ελλάδα παραμένει σε μεγάλο βαθμό αμετάφραστος – έχουμε βέβαια τη φάλαινά του μεταφρασμένη με αγάπη και γλωσσική έγνοια από τον Θανάση Χριστοδούλου, τον Ασπροφόρη, το Typee βαφτισμένο Περιπέτειες στη χώρα των κανιβάλων, τον Μπίλλυ Μπαντ, μερικά μικρότερα κείμενά του· ως εκεί. Τούτα δω τα Μαγεμένα νησιά –ένα σαφώς γοητευτικό, καλομεταφρασμένο από τον Γιώργο Μπαρουξή, «μικρό» έργο του– έρχονται να θυμίσουν πόσα όμορφα βιβλία του Μέλβιλ περιμένουν το γύρισμά τους στη γλώσσα μας: Omoo, Mardi, Redburn, Pierre, The Confidence-Man. Ας ελπίσουμε…
* Ο ΜΙΧΑΛΗΣ ΜΑΚΡΟΠΟΥΛΟΣ είναι συγγραφέας και μεταφραστής.
Τελευταίο του βιβλίο, η νουβέλα «Μαύρο νερό» (εκδ. Κίχλη).
Τα μαγεμένα νησιά
Herman Melville
Μτφρ. Γιώργος Μπαρουξής
Εκδόσεις Ποικίλη Στοά 2016
Σελ. 152, τιμή εκδότη €11,00