heldenplatz700

Για το βιβλίο του Thomas Bernhard Πλατεία Ηρώων (μτφρ. Βασίλης Τσαλής, εκδ. Κριτική).

Του Νίκου Ξένιου

«Αυτό που συμβαίνει τώρα είναι αυτό που επιθυμεί η πλειοψηφία των Αυστριακών: θέλουν τους Εθνικοσοσιαλιστές στην εξουσία»
(Τόμας Μπέρνχαρντ, Πλατεία Ηρώων, τρίτη σκηνή).

Το τελευταίο θεατρικό έργο του Τόμας Μπέρνχαρντ Πλατεία Ηρώων κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κριτική σε εξαιρετική μετάφραση Βασίλη Τσαλή, που αποφεύγει τις παραφράσεις και φέρνει τον αναγνώστη κοντά στο πνεύμα του συγγραφέα αποδίδοντας τον μακροπερίοδο λόγο και τη «λερναία ύδρα» της φράσης που διακλαδούται σε πολλά επί μέρους νοήματα. Αξιοσημείωτο είναι το επίμετρο που υπογράφει και συμπληρώνει την έκδοση. Την περίοδο που γράφτηκε η Πλατεία Ηρώων στην Αυστρία πρόεδρος ήταν ο αμφιλεγόμενος Κουρτ Βαλντχάιμ, ενώ το έργο τοποθετείται χρονικά αμέσως μετά την αυτοκτονία του στοχαστή καθηγητή Γιόζεφ Σούστερ στη Βιέννη, το 1988. Ακριβώς πενήντα χρόνια πριν ο Χίτλερ είχε κηρύξει το «Άνσλους» – την προσάρτηση, δηλαδή, της Αυστρίας στην Γερμανία, μπροστά απ’ το ανάκτορο Χόφμπουργκ, μπροστά σε ένα τεράστιο πλήθος παραληρούντων από ενθουσιασμό Αυστριακών.

Πενήντα χρόνια μετά το Άνσλους

Ένα αναπόδραστο φάσμα καταστροφής, μια αρνητική φιλοσοφική διάθεση και το κάθετο barrage της αλπικής αμβλύνοιας και της ατελέσφορης γερμανικής γλώσσας, συνιστούν αντιπροσωπευτικά μπερνχαρντικά μοτίβα.

Ο εβραίος καθηγητής του έργου έχει χάσει τη θέση του στο πανεπιστήμιο, έχει προσωρινά γλιτώσει από τα νύχια των εθνικοσοσιαλιστών και, σαν άλλος Βίτγκενστάιν, έχει καταφύγει στην Οξφόρδη, μαζί με τη γυναίκα του, τις δυο του κόρες και τον αδελφό του. Μετά το τέλος του πολέμου, κατά τη δεκαετία του ’50, κάνει το λάθος να επιστρέψει στη Βιέννη κι εκεί αυτοκτονεί, πέφτοντας απ’ το παράθυρο του διαμερίσματός του στην Πλατεία Ηρώων κατά τη συγκεκριμένη επέτειο, χάνοντας τη μάχη με την αξιοπρέπεια, την ομορφιά και τη μουσική. Το κεντρικό βιεννέζικο σπίτι ερημώνει και πρέπει να βγει στο σφυρί: ένα αναπόδραστο φάσμα καταστροφής, μια αρνητική φιλοσοφική διάθεση και το κάθετο barrage της αλπικής αμβλύνοιας και της ατελέσφορης γερμανικής γλώσσας, συνιστούν αντιπροσωπευτικά μπερνχαρντικά μοτίβα.

Το δράμα εκτυλίσσεται σε τρεις πράξεις/χρονικές στιγμές: πριν από την κηδεία του καθηγητή, στο Φολκσγκάρτεν λίγο μετά την κηδεία και στο πένθιμο δείπνο. Με λιτή ποιητική γραφή (η αίσθηση του μέτρου είναι έντονη στην εξαιρετική μετάφραση) διαγράφεται η προσωπικότητα του Σούστερ μέσα από διαλόγους της οικονόμου και της υπηρέτριάς του, που όμως δεν δίνουν απαντήσεις σε ερωτήματα σχετικά με τον αυστηρό μεταστάντα κύριο του σπιτιού. Το παρελθόν του ακριβολόγου, σχολαστικού Σούστερ βαρύνει μια νοσηλεία στο Στάινχοφ, η οποία δεν είναι άσχετη με την απομόνωσή του ως Εβραίου. Σταδιακά δε αποκαλύπτεται ότι η ψυχοπάθεια της (πρώην ηθοποιού) κυρίας Σούστερ («Δεν μπορούσα να φανταστώ ότι η Βιέννη θα επιβάρυνε τόσο την υγεία σου») σχετίζεται με τη διερεθιστική ανθρώπινη τραγικωμωδία που απηχούν οι ζητωκραυγές που ακούγονται από την Πλατεία Ηρώων κατά την υποδοχή του Χίτλερ και του στρατού του. Οι τσεχωφικές κόρες («οι κόρες μου είναι οι νεκροθάφτες μου») και η στενοκεφαλιά των ακαδημαϊκών συναδέλφων του εκλιπόντος ολοκληρώνουν το πορτρέτο του.

«Κάθε σκεπτόμενος άνθρωπος αρρωσταίνει»

Πέρα από την πολιτική προφητεία που κάνει ο Μπέρνχαρντ, καταγγέλλει το καρκίνωμα του υποδόριου φασισμού που εγκυμονεί η κακόβουλη μικροαστική επανάπαυση και επισημαίνει την υπαρξιακή μελαγχολία του σύγχρονου, σκεπτόμενου Ευρωπαίου.

Η εθελούσια κώφευση του φιλάσθενου Ρόμπερτ, του αδελφού του Σούστερ, που έχει αποσυρθεί στο εξοχικό του στο Νόιχαουζ από απέχθεια προς τη νέα κατάσταση πραγμάτων, παρά την αλλοτριωτική για ένα διανοούμενο επίδραση της ζωής στην εξοχή (μοτίβο που παραπέμπει στο τοπίο του θερέτρου αεροθεραπείας Ζιλς Μαρία, στο «Ρίττερ, Ντένε, Φος»), σκιαγραφεί δια της σιωπής τον φιλισταϊσμό και τον υφέρποντα ολοκληρωτισμό («Σ’ αυτήν τη χώρα που είναι η αποκρουστικότερη όλων η μόνη επιλογή σου είναι ανάμεσα στα μαύρα και στα κόκκινα γουρούνια»). Στην απομυθοποιητική πέννα του συγγραφέα κυριαρχούν οι υπαινιγμοί/καταγγελίες για τη βαρβαρότητα, τον θρησκευτικό και πολιτικό φανατισμό που φέρουν τη φενάκη του καθολικισμού και του ψευδοσοσιαλισμού, τον αντισημιτισμό («Οι Βιεννέζοι μισούν τους Εβραίους και θα συνεχίσουν να τους μισούν, στον αιώνα τον άπαντα»), την απάθεια του λαού και των πνευματικών ανθρώπων του τόπου του, όσο και για το συντηρητικό μεγαλοαστικό κλίμα της πατριαρχικής εβραϊκής οικογένειας που πάσχει από μανία καταδιώξεως.

Ο ίδιος κατά καιρούς είχε δηλώσει: «Δυσφημώ την πατρίδα μου με τον πιο επαίσχυντο τρόπο», «Οι Αυστριακοί είναι υποκριτές, ανόητοι και ακαλλιέργητοι, ηλίθιοι καθυστερημένοι μικροαστοί που δεν έχουν τίποτα να πουν», «Η Αυστρία είναι πολιτιστικός και πνευματικός βόθρος» και «μουσείο καθολικο-εθνικοσοσιαλιστικής τέχνης». Ωστόσο, πέρα από την πολιτική προφητεία που κάνει ο Μπέρνχαρντ με τους ακραίους αυτούς χαρακτηρισμούς, μέσω της περσόνας του Ρόμπερτ καταγγέλλει το καρκίνωμα του υποδόριου φασισμού που εγκυμονεί η κακόβουλη μικροαστική επανάπαυση («Κάθε εποχή κουβαλά τη δική της αθλιότητα») και επισημαίνει την υπαρξιακή μελαγχολία του σύγχρονου, σκεπτόμενου Ευρωπαίου («Ένας ριζικά εκφυλισμένος κόσμος με τον οποίο δεν θέλω να έχω καμία σχέση»).

alt

«Πετάξτε έξω τον γκάνγκστερ!»

Η πρεμιέρα στο Μπουργκτεάτερ της Βιέννης ήταν προγραμματισμένη για τις 14-10-1988, εκατονταετηρίδα του θεάτρου, αλλά τελικά έγινε στις 4-11-1988, υπό ισχυρή αστυνόμευση και προκάλεσε βίαιες αντιδράσεις του κοινού και λιβέλλους από εφημερίδες.

Ο συγγραφέας αρνείται την αρχική πρόσκληση του Κλάους Πέιμαν για συγγραφή ενός πολιτικού έργου και σαρκάζει προτρέποντάς τον να αναρτήσει σε όλα τα άλλοτε εβραϊκά καταστήματα μια ταμπέλα με την επιγραφή Judenfrei, δηλ. «χωρίς Εβραίους, αποεβραιοποιημένο». Τελικά υποχωρεί και γράφει την Πλατεία Ηρώων, συμφωνώντας να αναδείξει, μαζί με τον Πέιμαν, τον νοερό σύνδεσμο με το φαύλο παρελθόν που παράγει ένα εμβληματικό κτήριο στό ιστορικό κέντρο της Βιέννης. Η πρεμιέρα στο Μπουργκτεάτερ της Βιέννης ήταν προγραμματισμένη για τις 14-10-1988, εκατονταετηρίδα του θεάτρου, αλλά τελικά έγινε στις 4-11-1988, με πρωταγωνιστές τους Κίρστεν Ντένε, Βόλφγκανγκ Γκάσερ και Ελίζαμπετ Ράτ, υπό ισχυρή αστυνόμευση και προκάλεσε βίαιες αντιδράσεις του κοινού και λιβέλλους από εφημερίδες όπως η «Kronen Zeitung» και τον Γιέργκ Χάιντερ, ο οποίος επιδόθηκε σε τραμπουκισμούς του τύπου: Πετάξτε αυτόν τον γκάνγκστερ έξω από τη Βιέννη! Τρεις μήνες μετά ο προκλητικός συγγραφέας απεβίωσε, αφήνοντας την παρακαταθήκη «να μην παίζονται τα έργα του στην Αυστρία», που όμως δεν τηρήθηκε.

Για τον Τόμας Μπέρνχαρντ (1931-1989) η σκέψη είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ποίηση και τη μουσική. Και παρότι ο ίδιος υποστήριξε κάποτε πως «το θέατρο είναι μια ένωση τελματόβιων», έγραψε δεκαοκτώ θεατρικά έργα, 10 μικροδράματα, ένα έργο για μπαλέτο με φωνές και ένα λιμπρέτο για όπερα δωματίου, προεκτείνοντας στο σήμερα την παράδοση του Χάινριχ φον Κλάιστ και του Γκέοργκ Μπίχνερ. Αρκετά έργα του έχουν ανέβει στην ελληνική θεατρική σκηνή. Μεταξύ αυτών Ρίττερ, Ντένε, Φος (1991-Νέα Σκηνή, μτφρ. Λευτέρης Βογιατζής-Σωτηρία Ματζίρη, σκ. Λευτέρης Βογιατζής), Η δύναμη της συνήθειας (1992-Θέατρο της Άνοιξης, μτφρ. Σεραφείμ Βελέντζας, σκ. Γιάννης Μαργαρίτης), Minetti (1995-Θέατρο Τέχνης, μτφρ. Άννυ Κολτσιδοπούλου, σκ. Γιώργος Λαζάνης), Στον προορισμό (2001-Θέατρο Τέχνης, μτφρ. Πέτρος Μάρκαρης, σκ. Μάγια Λυμπεροπούλου), Ο θεατροποιός (2016-Θέατρο Πόρτα, μτφρ. Πέτρος Μάρκαρης, σκ. Ακύλλας Καραζήσης), Ο αδαής και ο παράφρων (2016-Εθνικό Θέατρο, μτφρ. Γιώργος Δεπάστας, σκ. Γιάννος Περλέγκας). 

* Ο ΝΙΚΟΣ ΞΕΝΙΟΣ είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας.

altΠλατεία Ηρώων
Thomas Bernhard
Μτφρ. Βασίλης Τσαλής
Κριτική 2016
Σελ. 184, τιμή εκδότη €11,00

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ THOMAS BERNHARD

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Τα μάτια τους κοιτούσαν τον θεό» της Ζόρα Νιλ Χέρστον (κριτική) – Ένα «τραγουδιστό» μυθιστόρημα για την ιστορία της μαύρης κοινότητας

«Τα μάτια τους κοιτούσαν τον θεό» της Ζόρα Νιλ Χέρστον (κριτική) – Ένα «τραγουδιστό» μυθιστόρημα για την ιστορία της μαύρης κοινότητας

Για το μυθιστόρημα της Ζόρα Νιλ Χέρστον [Zora Neale Hurston] «Τα μάτια τους κοιτούσαν τον θεό» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά, εκδ. Αίολος). Κεντρική εικόνα: © Jessica Felicio (Unsplash).

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Εμφα...

«Το τενεκεδένιο ταμπούρλο» του Γκύντερ Γκρας (κριτική) – Ο ναζισμός και ο νάνος

«Το τενεκεδένιο ταμπούρλο» του Γκύντερ Γκρας (κριτική) – Ο ναζισμός και ο νάνος

Για το μυθιστόρημα του Γκύντερ Γκρας [Günter Grass 1927-2015] «Το τενεκεδένιο ταμπούρλο» [μτφρ. Τούλα Σιέτη, εκδ. Πατάκη].

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Οι «κακές» γλώσσες λένε ότι ο Γερμανός συγγραφέας πήρε το Βραβείο Νόμπελ το 1999 μόνο και μ...

«Β.» του Στηβ Σεμ-Σάντμπεργκ (κριτική) – Η προέλευση του κακού

«Β.» του Στηβ Σεμ-Σάντμπεργκ (κριτική) – Η προέλευση του κακού

Για το μυθιστόρημα του Στηβ Σεμ-Σάντμπεργκ (Steve Sem-Sandberg) «Β.» (μτφρ. Γιώργος Μαθόπουλος, εκδ. Αλεξάνδρεια). Στην κεντρική εικόνα, σκηνή από τη βασισμένη στο θεατρικό έργο του Γκέοργκ Μπύχνερ ταινία «Woyzeck» (1979).

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη

...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Το ζοφερό «Σπίτι» του Δημήτρη Καραντζά, στη Στέγη (κριτική)

Το ζοφερό «Σπίτι» του Δημήτρη Καραντζά, στη Στέγη (κριτική)

Την ώρα που το ευρύ τηλεοπτικό κοινό παρακολουθεί με ενδιαφέρον κάποιες εξαιρετικές σειρές του Netflix και της HBO, όμως δεν ενοχλείται καθόλου από τα νέα ελληνικά σήριαλ, που σταθερά θέματά τους έχουν «τη βεντέτα, την τιμή της αδερφής και την κατσίκα του γείτονα» -όπως εύγλωττα είπε σε συνέντευξή του-, ο Δημήτρης Κ...

«Ο Πολωνός» του Τζ.Μ. Κουτσί (προδημοσίευση)

«Ο Πολωνός» του Τζ.Μ. Κουτσί (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Τζ.Μ. Κουτσί [J.M. Coetzee] «Ο Πολωνός» (μτφρ. Χριστίνα Σωτηροπούλου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 4 Οκτωβρίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

Βίος και Πολιτεία #11: Η Σώτη Τριανταφύλλου, ζωντανά από το «υπόγειο» της Πολιτείας

Βίος και Πολιτεία #11: Η Σώτη Τριανταφύλλου, ζωντανά από το «υπόγειο» της Πολιτείας

Στο 11ο επεισόδιο της σειράς συζητήσεων με ανθρώπους από το χώρο του βιβλίου, με τον Κώστα Κατσουλάρη θα συνομιλήσει η συγγραφέας και ιστορικός Σώτη Τριανταφύλλου, σε μια κουβέντα εφ' όλης της ύλης, από τα παιδικά της χρόνια στην Κυψέλη μέχρι τα νεανικά της χρόνια στη Νέα Υόρκη, τη ζωή της στο Παρίσι, τα ταξίδια της...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Ο μάγος» του Κολμ Τόιμπιν (προδημοσίευση)

«Ο μάγος» του Κολμ Τόιμπιν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευσητο από το μυθιστόρημα του Κολμ Τόιμπιν [Colm Tóibín] «Ο μάγος» (μτφρ. Αθηνά Δημητριάδου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 9 Οκτωβρίου από τις εκδόσεις Ίκαρος.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Λίμπεκ, 1892

Η ορχήστρα έπαιζε το Πρ...

«Όσα σκέφτεται ο βιβλιοπώλης σου για σένα» του Σον Μπίθελ (προδημοσίευση)

«Όσα σκέφτεται ο βιβλιοπώλης σου για σένα» του Σον Μπίθελ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Σον Μπίθελ [Shaun Bythell] «Όσα σκέφτεται ο βιβλιοπώλης σου για σένα» (μτφρ. Μαριάννα Καλέμη) το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 18 Οκτωβρίου από τις εκδόσεις Key Books.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Τύπος τρία

ΕΙΔΟΣ: PARENTE...

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αστυνομικό μυθιστόρημα του Βαγγέλη Μαργιωρή «Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα», το οποίο κυκλοφορεί στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Ήρωες, μίξερ, μανταλάκια, σερβιέτες…» Μέσα στο ...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Τέσσερα πρόσφατα αστυνομικά μυθιστορήματα ανανεώνουν τις γνωστές υποκατηγορίες της αστυνομικής λογοτεχνίας. «Η σκοτεινή μούσα» του Άρμιν Έρι, «Ο κώδικας του θησαυρού» της Τζάνις Χάλετ, «Θάνατος ενός ταξιδιώτη» του Ντιντιέ Φασέν και «Η στρατηγική του πεκινουά» του Αλέξις Ραβέλο.

Γράφει η Χίλ...

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιλέξαμε και φέτος όχι την εξαντλητική παρουσίαση των νέων εκδόσεων αλλά την στ...

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

Τι κοινό θα μπορούσε να έχει η Έμιλι Μπροντέ [Emily Brontë] με τον Χουάν Ρούλφο [Juan Rulfo] και τον εικονιζόμενο Άρη Αλεξάνδρου; Και οι τρεις τους, όπως και πολλοί ακόμα σημαντικοί συγγραφείς, έγραψαν και εξέδωσαν ένα μόνο μυθιστόρημα στη διάρκεια της ζωής τους, που ωστόσο αρκούσε για να τους καθιερώσει στο λογοτεχ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

22 Σεπτεμβρίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ. Επιμέλεια: Κώστας Αγορα

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ