alt

Για το αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα της Patti Smith Πάτι και Ρόμπερτ (μτφρ. Αλέξης Καλοφωλιάς, εκδ. Κέδρος).

Της Βάσιας Τζανακάρη

Every night before I rest my head
See those dollar bills go swirling 'round my bed
I know they're stolen, but I don' t feel bad
I take that money, buy you things you never had
Free Money, Horses

Ήτανε δυο παιδιά η Πάτι και ο Ρόμπερτ. Δυο παιδιά που τους ένωσε το καλλιτεχνικό τους όραμα, και κάτι πέρα από αυτό, κάτι κοσμικό (cosmic), που τους έσπρωξε να γνωριστούν, να ερωτευτούν και να παραμείνουν φίλοι μέχρι να τους χωρίσει ο θάνατος. Την ιστορία της πολυδιάστατης σχέσης της με τον φωτογράφο Ρόμπερτ Μέιπλθορπ αποτυπώνει η Πάτι Σμιθ στο βιβλίο της Just Kids, βιβλίο που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα, και που στα ελληνικά του δόθηκε ο ρομαντικός τίτλος Πάτι και Ρόμπερτ, ίσως όχι άστοχα καθώς συμπυκνώνει την ουσία του βιβλίου και υπογραμμίζει τον μυθιστορηματικό ρομαντισμό της σχέσης τους, τον στερεοτυπικό μεγάλο έρωτα δύο καλλιτεχνικών φύσεων που δοκιμάζεται από την ανέχεια. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο ανέχειας και δυσκολιών πορεύτηκαν η Σμιθ και ο Μέιπλθορπ στη Νέα Υόρκη της δεκαετίας του ’60 και του ’70. Αγωνίστηκαν μαζί και χωριστά να βρουν την καλλιτεχνική φωνή τους, πάλεψαν να επιβιώσουν –ζούσαν σε αισχρά καταλύματα κα μοιράζονταν ένα σάντουιτς και μια κόκα κόλα–, τα κατάφεραν και έμειναν κοντά ο ένας στον άλλον μέχρι το τέλος. Και μολονότι συχνά έπαιρναν διαφορετικά μονοπάτια, αυτά έμοιαζαν συνεχώς να μπλέκονται μεταξύ τους.

Το βιβλίο ξεκινάει από τα πρώτα χρόνια της Σμιθ στη Φιλαδέλφεια και στη συνέχεια στο Νιου Τζέρσεϊ, και παρακολουθεί την αντίστοιχη πορεία του Μέιπλθορπ, δίνοντας μας ένα επαρκές πλαίσιο για να κατανοήσουμε τις επιρροές τους. Η Σμιθ από μικρή βυθίστηκε στον κόσμο των βιβλίων και της τέχνης αλλά και της σκληρής πραγματικότητας, καθώς το 1967, στα εικοσιένα της, έμεινε έγκυος και έδωσε το παιδί για υιοθεσία, ενώ επιβίωνε δουλεύοντας σε εργοστάσιο. Η ίδια χρονιά όμως έμελλε να τη φέρει κοντά στον Μέιπλθορπ.

Η Σμιθ από μικρή βυθίστηκε στον κόσμο των βιβλίων και της τέχνης αλλά και της σκληρής πραγματικότητας, καθώς το 1967, στα 21 της, έμεινε έγκυος και έδωσε το παιδί για υιοθεσία, ενώ επιβίωνε δουλεύοντας σε εργοστάσιο. Η ίδια χρονιά όμως έμελλε να τη φέρει κοντά στον Μέιπλθορπ.

Η Σμιθ φτάνει στη Νέα Υόρκη και περιγράφει ανατριχιαστικά τον πρώτο της καιρό στο Μεγάλο Μήλο, τις μέρες που περνούσε πεινασμένη, την ανασφάλεια αλλά και τον ιδεαλισμό της. Μέσα από τα μάτια της βλέπουμε κι εμείς τη σφύζουσα Νέα Υόρκη της δεκαετίας του ’60, όπως ακριβώς την έβλεπε κι εκείνη με τον ενθουσιασμό της ηλικίας της, μια πόλη δύσκολη αλλά γεμάτη δυνατότητες, ζωντανή και παλλόμενη και πολύβουη, γεμάτη φώτα και ανθρώπους. Με αντίστοιχα πηγαίο ενθουσιασμό και φρεσκάδα, με φωνή σχεδόν κρυστάλλινη, αφηγείται τη γνωριμία και τον έρωτά της με τον Μέιπλθορπ, και μας παρασέρνει μαζί της στον έρωτα που σαν κύμα τους σάρωσε καθώς και στις πιο σκοτεινές πτυχές της ζωής ενός καλλιτέχνη, σε μια Νέα Υόρκη που όταν δεν αποτελεί τουριστικό προορισμό, είναι μια πόλη σκοτεινή, σκληρή, ακριβή, όπου όλα μοιάζουν να ορίζονται από την τυχαιότητα. Ο επιμένων νικά, αλλά στη Νέα Υόρκη μπορεί και όχι. Χρειάστηκε επιμονή από την πλευρά των δύο νεαρών μα και μεγάλη τύχη για να φτάσουν στο στόχο τους. Η Σμιθ, θα το απέδιδε σε κοσμικά αίτια (δεν είναι λίγα τα σημεία στο βιβλίο όπου αναφέρει ότι ένιωθε την «ενέργεια» σε ορισμένα μέρη όπου πήγαινε, σε ορισμένες στιγμές που ζούσε). Οι δύο νέοι περιπλανιούνται διαρκώς στη Νέα Υόρκη, και μέσα από την ζωντανή αφήγηση βολτάρουμε κι εμείς παρέα τους. Περιμένουμε, μαζί με τον Μέιπλθορπ, έξω από τα μουσεία (μιας και δεν είχαν λεφτά να μπουν και οι δύο και έμπαιναν μια ο ένας, μια ο άλλος εναλλάξ), παίρνουμε τον υπόγειο και ταξιδεύουμε ως την άκρη της πόλης, τους παρατηρούμε να ζωγραφίζουν συντροφιά. Ταυτόχρονα, γινόμαστε μάρτυρες σε γεγονότα που σημάδεψαν την αμερικανική ιστορία της pop culture, από το θάνατο του Κολτρέιν μέχρι τις συναυλίες των Rolling Stones και την αυλή του Άντι Γουόρχολ στο περιβόητο Max’s Kansas City, ενώ στο φόντο υπάρχουν πάντα τα μεγάλα ιστορικά γεγονότα, όπως ο πόλεμος στο Βιετνάμ και η δολοφονία του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ.

Με πηγαίο ενθουσιασμό και φρεσκάδα, με φωνή σχεδόν κρυστάλλινη, αφηγείται τη γνωριμία και τον έρωτά της με τον Μέιπλθορπ, και μας παρασέρνει μαζί της στον έρωτα που σαν κύμα τους σάρωσε καθώς και στις πιο σκοτεινές πτυχές της ζωής ενός καλλιτέχνη, σε μια Νέα Υόρκη που όταν δεν αποτελεί τουριστικό προορισμό, είναι μια πόλη σκοτεινή, σκληρή, ακριβή, όπου όλα μοιάζουν να ορίζονται από την τυχαιότητα.

Δύο είναι οι αντίρροπες δυνάμεις στην αφήγηση της Σμιθ. Από τη μια η φτώχεια, καθώς σε όλη την έκταση του βιβλίου η Σμιθ αναφέρει τα χρήματα, το πώς δεν είχαν, πόσο κόστιζε ένα δωμάτιο στο διάσημο Chelsea Hotel, πόσα έπαιρνε στην εκάστοτε δουλειά της, πώς πούλαγε μεταχειρισμένα βιβλία για να αγοράζουν σύνεργα ζωγραφικής, πώς ο Ρόμπερτ αγαπούσε το σοκολατούχο γάλα αλλά επειδή ήταν λίγο πιο ακριβό συμβιβαζόταν με το απλό… Κι από την άλλη η ομορφιά: η ομορφιά της αγάπη τους, η ομορφιά της ζωγραφικής, η ομορφιά του βικτοριανού πασχαλιάτικου φορέματός της Σμιθ, η ομορφιά της πόλης και των ανθρώπων της, και κυρίως η ομορφιά της ποίησης και της μουσικής που όριζαν τη ζωή τους.

alt

Οι άνθρωποι που τους σημάδεψαν είναι κι αυτοί κομμάτι της αφήγησης της Σμιθ: ο Μπάροουζ, ο Γκίνσμπεργκ, ο Σαμ Σέπαρντ, ο Σαμ Ουάγσκταφ, προστάτης το Μέιπλθορπ και πολλοί άλλοι, μπαινοβγαίνουν στις ζωές τους και γίνονται μερικές φορές πρωταγωνιστές σε συγκινητικά αλλά και αστεία επεισόδια. Ένα τέτοιο περιστατικό αποτελεί και η συνάντηση της Σμιθ με τον Άλεν Γκίνσμπεργκ: της είχε δώσει χρήματα για να πάρει ένα σάντουιτς, κι όταν κάθισαν παρέα για να το φάει, ο Γκίνσμπεργκ συνειδητοποίησε ότι η Σμιθ ήταν γυναίκα, κι η αγωνία της Σμιθ ήταν αν έπρεπε να του επιστρέψει το σάντουιτς. Το βιβλίο φτάνει στις πρώτες εμφανίσεις της Σμιθ, στο CBGB, στην ηχογράφησή του πρώτου της άλμπουμ, Horses, στη γνωριμία της με τον άντρα της Φρεντ “Sonic” Σμιθ των MC5 και στη γέννηση των παιδιών της, και κλείνει, όπως ακριβώς αρχίζει, με το θάνατο του Μέιπλθορπ από AIDS.

Όταν η Πάτι και ο Ρόμπερτ, στην αρχή της σχέσης τους και των πάντων, περιπλανιούνταν αμέριμνοι και εντυπωσιακά ντυμένοι στην πλατεία Ουάσινγκτον, μια ηλικιωμένη κυρία, ζήτησε από τον άντρα της να τους φωτογραφίσει: «Νομίζω ότι είναι καλλιτέχνες», του είπε. «Δυο παιδιά είναι μόνο», απάντησε εκείνος.

Η μετάφραση του Αλέξη Καλοφωλιά στο Πάτι και Ρόμπερτ αποδίδει εξαίσια τη φωνή της Σμιθ, τόσο όσον αφορά το ρυθμό του κειμένου και την αμεσότητα του λόγου, όσο και το πληθωρικό περιεχόμενό του, καθώς ο μεταφραστής διαθέτει εντυπωσιακό λεξιλογικό πλούτο, εμφανή γνώση της μουσικής κουλτούρας που περιγράφεται (αλίμονο), ενώ δεν διστάζει να χρησιμοποιήσει πιο αργκό εκφράσεις της Ελληνικής (π.χ. ντονατσάδικο) που αναπλάθουν ιδανικά την ατμόσφαιρα του βιβλίου. Ευτυχώς, δηλαδή, γιατί η Σμιθ είναι συναρπαστική αφηγήτρια. Αφοπλιστικά ειλικρινής και ωμή, ταυτόχρονα όμως περιβάλλει τις αφηγήσεις της με ένα στοιχείο μαγείας, μια αίσθηση μοιραίου και με ποιητική γλώσσα, τόσο που όλα αποκτούν μια λάμψη· η μιζέρια, η αγωνία και η αίσθηση αποπροσανατολισμού κρύβονται και το μόνο που απομένει σε ένα δωμάτιο φωτισμένο απ’ τα αστέρια είναι δυο παιδιά. Just kids. Όταν η Πάτι και ο Ρόμπερτ, στην αρχή της σχέσης τους και των πάντων, περιπλανιούνταν αμέριμνοι και εντυπωσιακά ντυμένοι στην πλατεία Ουάσινγκτον, μια ηλικιωμένη κυρία, ζήτησε από τον άντρα της να τους φωτογραφίσει: «Νομίζω ότι είναι καλλιτέχνες», του είπε. «Δυο παιδιά είναι μόνο», απάντησε εκείνος.

* Η ΒΑΣΙΑ ΤΖΑΝΑΚΑΡΗ είναι συγγραφέας και μεταφράστρια.

altΠάτι και Ρόμπερτ
Patti Smith
Μτφρ. Αλέξης Καλοφωλιάς
Κέδρος 2015
Σελ. 368, τιμή εκδότη €15,50

alt

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Τα μάτια τους κοιτούσαν τον θεό» της Ζόρα Νιλ Χέρστον (κριτική) – Ένα «τραγουδιστό» μυθιστόρημα για την ιστορία της μαύρης κοινότητας

«Τα μάτια τους κοιτούσαν τον θεό» της Ζόρα Νιλ Χέρστον (κριτική) – Ένα «τραγουδιστό» μυθιστόρημα για την ιστορία της μαύρης κοινότητας

Για το μυθιστόρημα της Ζόρα Νιλ Χέρστον [Zora Neale Hurston] «Τα μάτια τους κοιτούσαν τον θεό» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά, εκδ. Αίολος). Κεντρική εικόνα: © Jessica Felicio (Unsplash).

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Εμφα...

«Το τενεκεδένιο ταμπούρλο» του Γκύντερ Γκρας (κριτική) – Ο ναζισμός και ο νάνος

«Το τενεκεδένιο ταμπούρλο» του Γκύντερ Γκρας (κριτική) – Ο ναζισμός και ο νάνος

Για το μυθιστόρημα του Γκύντερ Γκρας [Günter Grass 1927-2015] «Το τενεκεδένιο ταμπούρλο» [μτφρ. Τούλα Σιέτη, εκδ. Πατάκη].

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Οι «κακές» γλώσσες λένε ότι ο Γερμανός συγγραφέας πήρε το Βραβείο Νόμπελ το 1999 μόνο και μ...

«Β.» του Στηβ Σεμ-Σάντμπεργκ (κριτική) – Η προέλευση του κακού

«Β.» του Στηβ Σεμ-Σάντμπεργκ (κριτική) – Η προέλευση του κακού

Για το μυθιστόρημα του Στηβ Σεμ-Σάντμπεργκ (Steve Sem-Sandberg) «Β.» (μτφρ. Γιώργος Μαθόπουλος, εκδ. Αλεξάνδρεια). Στην κεντρική εικόνα, σκηνή από τη βασισμένη στο θεατρικό έργο του Γκέοργκ Μπύχνερ ταινία «Woyzeck» (1979).

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη

...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Αυτή είναι η βραχεία λίστα για το Βραβείο Μπούκερ 2023

Αυτή είναι η βραχεία λίστα για το Βραβείο Μπούκερ 2023

Οι έξι συγγραφείς που επιλεχτήκαν από την κριτική επιτροπή «παρουσιάζουν έργα εντυπωσιακής δομής». Ανάμεσά τους βρίσκονται δύο πρωτοεμφανιζόμενοι πεζογράφοι. Στη φωτογραφία, η υποψήφια Σάρα Μπερνστάιν [Sarah Bernstein].

Επιμέλεια: Book Press

...
Με «Το σπίτι» του Δημήτρη Καραντζά ξεκινάει το πρόγραμμα της Στέγης για το φθινόπωρο

Με «Το σπίτι» του Δημήτρη Καραντζά ξεκινάει το πρόγραμμα της Στέγης για το φθινόπωρο

Ο Δημήτρης Καραντζάς επιστρέφει στη Στέγη με μια περφόρμανς–παραβολή για τη βία, τον εθισμό στην εικόνα και την κατάργηση των ψευδαισθήσεων ή, αλλιώς, για την πραγματικότητα που, ό,τι κι αν κάνεις για να την αποφύγεις, αργά ή γρήγορα θα έρθει να σε βρει.

Επιμέλεια: Book Press

Από τις 30 Σεπτεμβρί...

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση του προλόγου του μεταφραστή Γιώργου Ι. Αλλαμανή, στο βιβλίο του Τζον Τέιλορ [John Taylor] «Σκληρός από τρυφερότητα – Ο Έλληνας ποιητής και λαογράφος του άστεως Ηλίας Πετρόπουλος», το οποίο κυκλοφορεί αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Δίχτυ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση του προλόγου του μεταφραστή Γιώργου Ι. Αλλαμανή, στο βιβλίο του Τζον Τέιλορ [John Taylor] «Σκληρός από τρυφερότητα – Ο Έλληνας ποιητής και λαογράφος του άστεως Ηλίας Πετρόπουλος», το οποίο κυκλοφορεί αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Δίχτυ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...
«Ο Πολωνός» του Τζ.Μ. Κουτσί (προδημοσίευση)

«Ο Πολωνός» του Τζ.Μ. Κουτσί (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Τζ.Μ. Κουτσί [J.M. Coetzee] «Ο Πολωνός» (μτφρ. Χριστίνα Σωτηροπούλου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 4 Οκτωβρίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Ο νεαρός Μάνγκο» του Ντάγκλας Στιούαρτ (προδημοσίευση)

«Ο νεαρός Μάνγκο» του Ντάγκλας Στιούαρτ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Ντάγκλας Στιούαρτ [Douglas Stuart] «Ο νεαρός Μάνγκο» (μτφρ. Μιχάλης Μακρόπουλος), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 28 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Περίμενε ώσπου να α...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιλέξαμε και φέτος όχι την εξαντλητική παρουσίαση των νέων εκδόσεων αλλά την στ...

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

Τι κοινό θα μπορούσε να έχει η Έμιλι Μπροντέ [Emily Brontë] με τον Χουάν Ρούλφο [Juan Rulfo] και τον εικονιζόμενο Άρη Αλεξάνδρου; Και οι τρεις τους, όπως και πολλοί ακόμα σημαντικοί συγγραφείς, έγραψαν και εξέδωσαν ένα μόνο μυθιστόρημα στη διάρκεια της ζωής τους, που ωστόσο αρκούσε για να τους καθιερώσει στο λογοτεχ...

4 σημαντικές εκδόσεις για την Αθήνα – Όψεις μιας πόλης σε διαρκή κίνηση

4 σημαντικές εκδόσεις για την Αθήνα – Όψεις μιας πόλης σε διαρκή κίνηση

Τέσσερις εκδόσεις για τη μελέτη, το σήμερα και το άλλοτε της Αθήνας. Στην κεντρική εικόνα, φωτογραφία της Διονυσίας Αλεξιάδου, από το λεύκωμα των εκδόσεων Καπόν «Η Αθήνα στον καιρό της πανδημίας».

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ