Ένας κόσμος στα σπάργανα

Ξαναμετρώντας τον χρόνο

Ενώ η Ρώμη δεν είναι πια παρά ο απόηχος αυτού που ήταν κάποτε, μια κάστα ευγενών Ρωμαίων επιμένει ρομαντικά στην επαναφορά σε εποχές αίγλης και ακτινοβολίας.

Βρισκόμαστε στη ρωμαϊκή αυτοκρατορία του σκοτεινού 6ου μ.Χ. αιώνα, στην εποχή όπου επινοείται η σύγχρονη εκδοχή της χρονικότητας: οι βάρβαροι Γότθοι, Ερούλοι και Αλαμανοί έχουν κατακλύσει το δυτικό της τμήμα, οι Αγγλοσάξονες έχουν κυριαρχήσει στη Βρετανία, σταδιακά διαμορφώνεται η Γαλλία των νεώτερων χρόνων, η κεντρική Ευρώπη ασφυκτιά υπό τις πιέσεις νέων φύλων που επελαύνουν, οι Πέρσες στα ανατολικά σύνορα θέτουν όρους και η Κωνσταντινούπολη αναζητά το οριστικό της στίγμα ως νέας μητρόπολης του χριστιανικού πληθυσμού. Ενώ, λοιπόν, η Ρώμη δεν είναι πια παρά ο απόηχος αυτού που ήταν κάποτε, μια κάστα ευγενών Ρωμαίων επιμένει ρομαντικά στην επαναφορά σε εποχές αίγλης και ακτινοβολίας. Ο πρωταγωνιστής Μάγνος Αυρήλιος Κασσιόδωρος (σε μιαν εσωτερικά εστιασμένη τριτοπρόσωπη αφήγηση) είναι ένας νέος πολιτικός αυτής της κάστας που ξέρει καλά πού οδηγούνται τα πράγματα και που, μετά την πτώση του τελευταίου αυτοκράτορα που έφερε το ειρωνικό όνομα Ρωμύλος Αυγουστύλος, είναι εκ θέσεως κι εκ φύσεως προορισμένος να υπηρετήσει τον «βάρβαρο» Θεοδώριχο (ή, κατ' άλλους, Θευδέριχο), διακρίνοντας, παράλληλα, στον ορίζοντα τον ενοποιητικό ρόλο που πρόκειται να διαδραματίσει ο Χριστιανισμός σε αυτήν την περίσταση.

Ο φιλόσοφος Βοήθιος βασανίζεται κι αποκεφαλίζεται στη φυλακή με την κατηγορία της προδοσίας, τη στιγμή που μια χορεία ιερωμένων ιχνηλατεί την υπόσταση του Ιησού και η Αυτοκρατορία κατ’ ουσίαν είναι χωρισμένη οριστικά στα δυο: από τη μια η ιουστινιάνεια Reconquista[1] και από την άλλη ο παλιός κόσμος της Δύσης, που πασχίζει να επιβιώσει σε μια λαίλαπα νεήλυδων πολιτισμών και βίαιας ένταξής τους. Ο Χριστιανισμός σπαράσσεται ανάμεσα στο κυρίαρχο τριαδικό δόγμα του επισκόπου Ρώμης (θεσμικού προκατόχου των Παπών) και στις αιρέσεις του Αρειανισμού και του Μονοφυσιτισμού, τη στιγμή που ο ρωμαϊκός τρόπος ζωής και το οικοδόμημα των ηθών του αντιστοιχεί πια σε ένα πνευματικό «δεδομένο» και όχι σε μια σφύζουσα πραγματικότητα. Το ουτοπικό σχέδιο του Κασσιόδωρου δυναμιτίζεται από την επελαύνουσα πραγματικότητα, από μια σειρά τυχαιοτήτων, από την επιπολαιότητα κάποιων τυχοδιωκτών και από τον αυταρχισμό των νέων ηγετών.

Συμβιβασμός, ανασφάλεια και relativitas

Οργανώνοντας ένα συνεργείο γραφέων στο μοναστήρι της όψιμης ηλικίας του, ο πολιτικός αυτός άνδρας θα διεκδικήσει τις δάφνες της αθανασίας, αντιγράφοντας, καταγράφοντας, απαθανατίζοντας τις γνώσεις, τις σκέψεις και τα διανοήματα των ανθρώπων από καταβολής κόσμου.

Ενώ ο Ιουστινιανός πνίγει στο αίμα τις αντιδράσεις και οικοδομεί την Αγία Σοφία για να στερεώσει την ελέω Θεού βασιλεία του κι ενώ ο Χλωδοβίκος (Clovis) θεμελιώνει τη φράγκικη δυναστεία του στη Γαλλία, όταν τα σχέδια ανοχής και ειρήνευσης των λαών που ακολούθησε ο Κασσιόδωρος ακυρώνονται εν όψει της τυραννίας και του πολέμου, η απόσυρσή του στο Vivarium προσλαμβάνει τον χαρακτήρα της διάσωσης των γραφών του αρχαίου κόσμου. Αποσυρόμενος, στη δύση της ζωής του, και αναμετρώμενος με τις αναμνήσεις του, τη μετάνοια και το φάσμα της χαραμισμένης καριέρας του, ο Κασσιόδωρος συνάγει πως ο συμβιβασμός με τις εξουσίες του καιρού του υπήρξε ο άξονας γύρω από τον οποίο στράφηκαν οι ενέργειες, οι επιλογές του και τα σημεία «βαρύτητας» που προσέδωσε στην ιστορική του αντίληψη. Οργανώνοντας ένα συνεργείο γραφέων στο μοναστήρι της όψιμης ηλικίας του, ο πολιτικός αυτός άνδρας θα διεκδικήσει τις δάφνες της αθανασίας, αντιγράφοντας, καταγράφοντας, απαθανατίζοντας τις γνώσεις, τις σκέψεις και τα διανοήματα των ανθρώπων από καταβολής κόσμου: είναι ενδιαφέρον το μέρος εκείνο του βιβλίου όπου διευκρινίζεται η σχετικότητα (relativitas) της αντίληψης του κόσμου από την ποικιλότητα των εθνοτήτων και πολιτισμών που τον απαρτίζουν: ab Urbe condita (από ιδρύσεως της Ρώμης) για τους εναπομείναντες Ρωμαίους, anno Domini (από έτους γεννήσεως του Σωτήρος) για τους νεωστί βαπτισθέντες Χριστιανούς, πληθώρα άλλων σημείων «εκκίνησης» της χρονικότητας για το ψηφιδωτό αυτό πολιτιστικών ενοτήτων, ένα παζλ κατανόησης (και παρερμηνείας) του τότε γνωστού σύμπαντος που καθορίζει κάθε ανθρώπινη ενέργεια και επιλογή.

Οι άνθρωποι πρέπει να επινοούν τη «μέση λύση» του συμβιβασμού, να ενεργοποιούν την επιθυμία και την κρίση τους, να συμπεραίνουν, έστω κι εσφαλμένα, πριν διαπληκτισθούν με τις εξουσίες του καιρού τους.

Τα πρόσωπα του βιβλίου υπερβαίνουν τη στενή αντίληψη της εποχής τους χωρίς να ξεφεύγουν από τα μοιραία χρονικά τους δεσμά. Ολοκληρώνεται το πορτραίτο τους ενώ παράλληλα προσλαμβάνει οικουμενικές διαστάσεις η πλάνη βάσει της οποίας διήγαγαν τον βίο τους: «μπαινοβγαίνοντας», θα ’λεγε κανείς, στο ιστορικό τους κάδρο, κερδίζουν μια θέση στο φαντασιακό τοπίο του αναγνώστη και τον προσκαλούν να τους κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου για τον επερχόμενο όλεθρο. Διατρέχοντας νοερά τον αιώνα εκείνον και συμπαρασύροντας τον αναγνώστη του, ο Ταγιαντιέ φτάνει στην περιοχή της Σεβίλης, όπου, σαράντα χρόνια μετά, το άλλο κεντρικό πρόσωπο του βιβλίου, ο Λέανδρος, θα προεκτείνει για λίγο στο εγγύς μέλλον το πνευματικό έργο του Κασσιόδωρου. Το τρίτο πρόσωπο του βιβλίου, η Θεολίνδα, βασίλισσα των Λομβαρδών, θα επιχειρήσει να ειρηνεύσει τα αλληλοσυγκρουόμενα βασίλεια της ιταλικής χερσονήσου. Ο αναγνώστης ταυτίζεται με τη Θεολίνδα, μοιράζεται την ελπίδα της και αποδέχεται την ανάγκη της να προσφύγει στον πάπα Γρηγόριο, γιατί αυτές είναι οι μοναδικές επιλογές που απομένουν στην ηρωίδα, σε αυτήν τη μυθιστορηματική καταγραφή του άγχους ενός πολιτισμού που πνέει τα λοίσθια.

Ο διανοούμενος αφηγητής, εστιάζοντας με κομψότητα στον αρχαίο προκάτοχό του, οσφραίνεται τη βαρύτητα μιας επιλογής, τόσο σε ό,τι αφορά τη χρονικότητα, όσο και σε ό,τι συνθέτει τα ethics του πολιτικοκοινωνικού συστήματος: οι άνθρωποι πρέπει να επινοούν τη «μέση λύση» του συμβιβασμού, να ενεργοποιούν την επιθυμία και την κρίση τους, να συμπεραίνουν, έστω κι εσφαλμένα, πριν διαπληκτισθούν με τις εξουσίες του καιρού τους. Το ταλέντο του συγγραφέα αναδεικνύεται στα σημεία αυτά όπου ο πόθος διάσωσης της πνευματικής αξιοπρέπειας δεν περιορίζεται στους κατοίκους της Ραβέννας, της Ρώμης ή της Κωνσταντινούπολης του 6ου αιώνα μ. Χ., αλλά γίνεται πόθος και του σημερινού ευρωπαίου αναγνώστη. Δεν είναι βέβαια τυχαίο το ότι, παρά το πνευματικό αγώνισμα κάποιων εκλεκτών για την αξιοπρέπεια, σε μιαν Ευρώπη που πνίγεται στο αίμα με το παραμικρό, σε σκηνικό ανομίας και αυθαιρεσίας, η πλέμπα δεν μπαίνει στον κόπο να διακρίνει ποιοτική διαφοροποίηση ανάμεσα στους ηγέτες της και τους προσκυνά με μεγάλη ευκολία, αρκεί αυτοί να της εξασφαλίζουν κάποιες δεκαετίες ειρήνης.

Ο François Taillandier

Η τέχνη της συγγραφής της Γραφής του Κόσμου

Ο Φρανσουά Ταγιαντιέ γεννήθηκε το 1955 στο Κλερμόν Φεράν και υπήρξε παιδιόθεν θαυμαστής του Ιουλίου Βερν, του Ονορέ ντε Μπαλζάκ και του Εντμόν Ρονστάν. Το 1979 άρχισε να διδάσκει λογοτεχνία, όμως τέσσερα χρόνια αργότερα ξεκίνησε την καριέρα του ως επαγγελματία συγγραφέα και δημοσιογράφου και το 1984 εργάστηκε στην Hebdo. Το 2006 αναγορεύθηκε πρόεδρος της Société des gens de lettres. Το 1990 δημοσίευσε τους Clandestins, που πήρε το βραβείο Jean-Freustié, και το 1992 το μυθιστόρημα Les Nuits Racine, που πήρε το βραβείο Roger Nimier. Το 1999 το μυθιστόρημά του Anielka πήρε το βραβείο της Académie Française ενώ το 2005 δημοσιεύθηκε το πρώτο μιας σειράς πέντε αλληλοσυνδεόμενων μυθιστορημάτων με τον τίτλο Option Paradis (La Grande Intrigue, ολοκληρώθηκε το 2010), όπου αναβιώνουν ο Ονορέ ντε Μπαλζάκ και ο Εμίλ Ζολά. Ο 60ντάχρονος Ταγιαντιέ αρθρογραφεί σήμερα στο Figaro και στην Humanité και ως σκεπτικιστής δηλώνει δημοσίως τα συναισθήματά του για ένα κόσμο «που αποσυντίθεται με μεγάλη ταχύτητα».

Η Γραφή του Κόσμου φέρει τα γνωρίσματα τόσο του συναρπαστικού αφηγήματος όσο και του στοχαστικού δοκιμίου, γιατί η στιλιστική απόλαυση που προσφέρει στον αναγνώστη ξεπερνά την ανάπλαση μιας εποχής.

H γλώσσα της Γραφής του κόσμου, ένα αμάλγαμα ευανάγνωστης γαλλικής που διανθίζεται με μιαν ατελή υποτακτική στο πρωτότυπο (subjonctif imparfait), με σπάνιες λέξεις, τοπικά ιδιώματα, λατινικές εκφράσεις και στοιχεία ενός αρχαΐζοντος ιδιώματος, στην ουσία συνιστά την επινόηση μιας νέας, συμπιληματικής γλώσσας ενός érudit, χωρίς τον λογιωτατισμό που συνήθως αυτή συνεπάγεται. Ανήκοντας δικαιωματικά στο είδος μυθιστορήματος που αποκαλείται «roman savant», η Γραφή του Κόσμου φέρει τα γνωρίσματα τόσο του συναρπαστικού αφηγήματος όσο και του στοχαστικού δοκιμίου, γιατί η στιλιστική απόλαυση που προσφέρει στον αναγνώστη ξεπερνά την ανάπλαση μιας εποχής για να εντρυφήσει στο συναίσθημα ανασφάλειας, χάους και αιματηρής μεταστοιχείωσης μιας «παλιάς» οικουμένης σε κάτι τελείως διαφορετικό. Ίσως ο πρόχειρος, ανεπεξέργαστος και πολυσυλλεκτικός εγκυκλοπαιδισμός της εποχής μας να φέρει εν σπέρματι τις ποιότητες εκείνες της σφαιρικής θεώρησης και αποτίμησης των δυνάμεων που καθορίζουν, των υπόγειων ρευμάτων που κινούν, των πνευματικών δονήσεων που διευθετούν και των αναλυτικών οργάνων[2]/ φιλοσοφικών συστημάτων που εν τη γενέσει τους ερμηνεύουν τον πολύπλοκο και συγκρουσιακό της χαρακτήρα. Μήπως, λοιπόν, mutatis mutandis, η Γραφή του Κόσμου, αν αποκρυπτογραφηθεί υπό το σημερινό πρίσμα, είναι υπαινιγμός για την έναρξη μιας σύγχρονης, συνειδητής καταγραφής της Ιστορίας ενός νέου κόσμου, που όμως πρέπει ν’ αναζητήσει τις ιουδαϊκοχριστιανικές του καταβολές στη διανόηση κάποιων προσωπικοτήτων της μακρινής εκείνης εποχής;

* Ο ΝΙΚΟΣ ΞΕΝΙΟΣ είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας.

Η γραφή του κόσμου
François Taillandier
Μτφρ. Αλεξάνδρα Κωσταράκου
Πόλις 2015
Σελ. 262, τιμή εκδότη €15,00

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ FRANCOIS TAILLANDIER