alt

Για την τριλογία του Manes Sperber Δάκρυ στον ωκεανό (μτφρ. Έμη Βαϊκούση, εκδ. Καστανιώτη).

Σε πενήντα χρόνια οι ιστορικοί θα γράφουν πως οι απαρχές του τρίτου παγκοσμίου πολέμου διαγράφονταν ήδη ευδιάκριτα από τον Αύγουστο του 1944 και πώς τα πρώτα θύματα ήταν οι εξεγερμένοι της Βαρσοβίας που τους εγκατέλειψαν οι πάντες.
Μανές Σπέρμπερ, Χωρίς τέλος, σ. 389

Του Γιώργου-Ίκαρου Μπαμπασάκη

Μεγάλος συγκλονισμός η ανακάλυψη του Μανές Σπέρμπερ (1905-1984) και της μεγαλειώδους σύνθεσής του, της τριλογίας Δάκρυ στον Ωκεανό. Η περιπλάνηση στα ψυχικά, πολιτικά, κοινωνικά τοπία που φιλοτεχνεί με οδύνη και γνώση στον τρίτο τόμο, με τίτλο Χωρίς τέλος (μτφρ. Έμη Βαϊκούση, εκδ. Καστανιώτης) εξοικειώνει τον αναγνώστη με τις καμπές της Ιστορίας και τις διακυμάνσεις που επιφέρουν στον ψυχισμό των μεμονωμένων ανθρώπων. Όπως και ο δικός μας Στρατής Τσίρκας στις Ακυβέρνητες Πολιτείες, έτσι και ο Σπέρμπερ ξέρει ιδιοφυώς και οπλισμένος με εμπειρία και μνήμη να μετακινεί πελώριους όγκους ιστορικών γεγονότων και να επεξεργάζεται λεπτότατες ανθρώπινες συγκινήσεις. Από τη μια οι μηχανισμοί των κρατών και των κομμάτων, από την άλλη οι νέοι, οι μεσόκοποι, οι γέροντες που απαρτίζουν αυτούς τους μηχανισμούς ή τους πολεμούν.

Ο Ντόινο Φάμπερ, ιδεολόγος και ιδαλγός, θύμα και θύτης, γρανάζι στον μηχανισμό και πολέμιός του, και εδώ, όπως και στην Καμένη Βάτο και στο Πιο βαθιά κι από την άβυσσο, το πρώτο και το δεύτερο μέρος της τριλογίας, συνταράζεται από τα γεγονότα στα οποία συμμετέχει, τσακίζεται από τη χυδαιότητα και την κτηνωδία αυτών που είχε για «αγγέλους της αγνότητας», χάνει φίλους και αυταπάτες, γίνεται κατά μια πενταετία και δεκάδες θανάτους λιγότερο αθώος, περισσότερο ώριμος και ένοχος. «Η κακοποίηση των ιδεών, η διαστρέβλωσή τους στην πράξη, η γραφειοκρατική ταπείνωση και η υποδούλωση των αθώων, η εξολόθρευση των μειονοτήτων, τα στρατόπεδα συγκέντρωσης –δεν υπήρχε τίποτα καινούργιο σε όλ’ αυτά– η εποχή μας ξέθαψε απλώς την ύπαρξή τους, δεν τα επινόησε. Είναι παλιό το έργο, κι υπάρχουν αποδείξεις γι’ αυτό. Καινούργιο απεναντίας είναι ότι κανένα κόμμα και κανένας τύραννος δεν τόλμησε να ομολογήσει την πίστη του στην ποταπότητα του ανθρώπου», έγραφε στο Πιο βαθιά κι από την άβυσσο. Και τώρα, μέσα στη δίνη των σφοδρών γεγονότων, ξεσπάει: «Ηλίθιοι μανιακοί, πυροβόλησαν σκιές νεκρών, κάνα θρύψαλα την αντανάκλασή τους στον καθρέφτη».

Η φιλοσοφική αναψηλάφιση της κάθε ιστορικής στιγμής δεν τον οδηγεί στην παραίτηση ή στη φυγή. Θα μένει εκεί, θα είναι εκεί. Κι ας είναι αμείλικτη η παράνοια των γεγονότων.

Από την κατεχόμενη Γαλλία, ο Ντόινο θα μεταβεί στη Γιουγκοσλαβία, θα λάβει μέρος σε μάχες, θα χτυπήσει και θα χτυπηθεί, θα αναρωτηθεί για το νόημα όλων αυτών, δεν θα πάψει στιγμή να αναρωτιέται αλλά και να συμμετέχει. Η φιλοσοφική αναψηλάφιση της κάθε ιστορικής στιγμής δεν τον οδηγεί στην παραίτηση ή στη φυγή. Θα μένει εκεί, θα είναι εκεί. Κι ας είναι αμείλικτη η παράνοια των γεγονότων.

Ο άλλος ήρωας του Σπέρμπερ, ο Έντουαρντ Ρούμπιν, ο Έντι, θα βρεθεί στην Πολωνία, θα συναντηθεί με ένα νεαρό Εβραίο, μελετητή των ιερών βιβλίων, της Τορά, αλλά και του Χέγκελ, της Φαινομενολογίας του νου. Οι Εβραίοι διώκονται εκεί, στη Βόλινα, και από τους ντόπιους Πολωνούς, και από τους Ουκρανούς, συμμάχους τότε των Γερμανών ναζί, και από τα Ες Ες και τη Βέρμαχτ. Η επί γης κόλαση. Αλλά μια κόλαση που εντός της σαλεύουν όσα κάνουν βαθιά ανθρώπινο τον άνθρωπο. Κι άλλες συγκρούσεις. Εξωτερικές και εσωτερικές συγκρούσεις. Αλλεπάλληλες, απανωτές, αδυσώπητες συγκρούσεις.

Και μέσα στα σκότη και το αίμα, μέσα στη χλαπαταγή και τον ορυμαγδό, λάμπουν με πείσμα ο έρωτας και ο αισθησιασμός, ο φιλοσοφικός στοχασμός και η διερώτηση για τις έννοιες και τις σημασίες — ακόμα και στο πεδίο της μάχης, ακόμα και ανάμεσα σε διασταυρούμενα πυρά. Ο τυχοδιώκτης Σκάρμπεκ, στην κατεχόμενη Πολωνία, παίζει με το Είναι και το Μηδέν, με την ένταση της ζωής και με το φάσμα του αφανισμού. «Ήπιε πολύ εκείνο το βράδυ, έχοντας απόλυτη επίγνωση του τι ακριβώς αποζητούσε: τη λαγνεία αισθήσεων, ερεθισμένων στο έπακρο, που μπορούσαν να εξαφανἰσουν τα πάντα, τον κόσμο ολόκληρο. Ακόμα και η Γιάντβιγκα χανόταν πίσω από τα μέλη του κορμιού της. Όλα ήταν πειρασμός, η ικανοποίηση ήταν απούσα. Αργά αργά τα κομμάτια αποκτούσαν πάλι τη θέση τους στο Όλον. Από την προσπάθεια να διαλυθεί για πάντα μέσα στη γυναικεία σάρκα έμεινε μόνο μια θολή ανάμνηση».

alt
    Ο Manes Sperber
 

Ο Σπέρμπερ θυμίζει τους Δαιμονισμένους και τους Αδελφούς Καραμαζόφ, όχι μόνο ως προς στον ίλιγγο των εναλλασσόμενων αντιπαραθέσεων αλλά και ως προς την ανάγκη του να ανατάμει την ψυχική σκευή των δεκάδων χαρακτήρων της Τριλογίας. Θεατρικά, θαρρείς, και πάντα διαλεκτικά, τους τοποθετεί ανά ζεύγη συνήθως, και τους επιτρέπει να συνομιλήσουν, και να κονταροκτυπηθούν επί ίσοις όροις, ωσάν να έχουν όλοι τους τα δίκια τους παρόλο το αίμα που κατακλύζει τις σελίδες του. Στην σελίδα 304 του τρίτου τόμου, ο Έντι που συνομιλεί, και αντιπαρατίθεται, με τον νεαρό Εβραίο, τον Μπίνι, παίρνει το βιβλίο, τη Φαινομενολογία του νου, από τα χέρια του δεύτερου και διαβάζει: «Η συνείδηση της ζωής, του υπάρχειν και του ενεργείν, συνίσταται στην οδύνη γι᾽ αυτό το υπάρχει και ενεργείν…» Είμαστε όλοι εντός αυτής της οδύνης, αυτής της συνείδησης της οδύνης και αυτής της οδύνης της συνείδησης, που κάνει τα γρανάζια της Ιστορίας να κινούνται, πάει να πει που δίνει ένα κάποιο νόημα στην απηνή παρέλευση του χρόνου.

O Σπέρμπερ υπερβαίνει τον κυνισμό, την συντριβή, τον τεμαχισμό ψυχής και νου, και ποντάρει, γράφοντας, συνθέτοντας την Τριλογία, στο ντουέτο γνώσης και ευαισθησίας, στη διατήρηση της αξιοπρέπειας σε συνθήκες γενικευμένης αθλιότητας, στη διάσωση της λογικής σε καιρούς παράκρουσης και παραλογισμού.

Σε δύο διαφορετικές στιγμές του τρίτου τόμου, της Τριλογίας, στις σελίδες 306 και 328, ο Σπέρμπερ εξηγεί, παραθέτοντάς τον, τον τίτλο του έργου: 1. «Δοκιμάστε μια φορά να περιγράψετε μια μάχη και θα διαπιστώσετε πως όλες οι επιμέρους πράξεις, αν τις δει κανείς ως σύνολο, έχουν τόσο λίγο νόημα, είναι τόσο άμορφες, όσο κι ένα δάκρυ στον ωκεανό». Και, 2. «Ένα συμβάν ανήκει στη στιγμή που χάνεται, κι αν το δει κανείς απομονωμένα είναι τόσο άμορφο όσο κι ένα δάκρυ στον ωκεανό».

Τοιχογράφος του Μεσοπολέμου και των συγκρούσεων κάθε λογής στη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, και συνάμα λεπιδοπτερολόγος της προσωπικής, υπαρξιακής αγωνίας, ο Σπέρμπερ υπερβαίνει τον κυνισμό, την συντριβή, τον τεμαχισμό ψυχής και νου, και ποντάρει, γράφοντας, συνθέτοντας την Τριλογία, στο ντουέτο γνώσης και ευαισθησίας, στη διατήρηση της αξιοπρέπειας σε συνθήκες γενικευμένης αθλιότητας, στη διάσωση της λογικής σε καιρούς παράκρουσης και παραλογισμού. Το γράψιμο, πέρα από προσωπική λύτρωση και διέξοδος, είναι και ο τρόπος του να κάνει το καθήκον του απέναντι στην διαρκώς σπαρασσόμενη ανθρωπότητα. Το ιδιαίτερο ύφος του Αυστρογάλλου συγγραφέα, συγγενές πάντως με αυτό του Ρόμπερτ Μούζιλ ή του Τόμας Μανν, των ψύχραιμων παθολογοανατόμων του 20ού αιώνα που καταπιάστηκαν με τα πελώρια κοινωνικά και ιστορικά πράγματα και τις επιπτώσεις τους στην ανθρώπινη ψυχή, μοιάζει ακόμη σφριγηλό, συμπαγές, στιβαρό. Ένα ύφος υψίστης ακριβείας. «Στην εποχή αυτή που ζούσαν τώρα αυτό που ήταν καινούργιο δεν ήταν η μιαρότητά της· ήταν απλώς τα τεχνικά μέσα που έθεσε στην υπηρεσία της», επεσήμανε πριν από δεκαετίες ο Σπέρμπερ, και σήμερα άλλο δεν βλέπουμε από την ιλιγγιώδη εξάπλωση αυτής της καίριας επισήμανσης. 

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ-ΙΚΑΡΟΣ ΜΠΑΜΠΑΣΑΚΗΣ είναι συγγραφέας και μεταφραστής.

altΧωρίς τέλος
Δάκρυ στον ωκεανό Γ'
Manes Sperber
Μτφρ. Έμη Βαϊκούση
Καστανιώτης 2015
Σελ. 425, τιμή εκδότη €19,17

alt

 

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ MANES SPERBER

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Η σχοινοτενής μυθιστορία της ζωής μας

Η σχοινοτενής μυθιστορία της ζωής μας

Για το μυθιστόρημα του Karl Ove Knausgård Ένας θάνατος στην οικογένεια. Ο αγών μου -Βιβλίο πρώτο (μτφρ. Σωτήρης Σουλιώτης, εκδ. Καστανιώτη).

Του Νίκου Ξένιου

...
Αναζητώντας τον πληθυντικό εαυτό

Αναζητώντας τον πληθυντικό εαυτό

Για το μυθιστόρημα της Ali Smith Πώς να είσαι δύο (μτφρ. Νίκος Α. Μάντης, εκδ. Καστανιώτη).

Της Αργυρώς Μαντόγλου

Λίγο πριν το τέλος της Τυ...

Το Κιβώτιο της ματαιότητας

Το Κιβώτιο της ματαιότητας

Του Γιώργου Ν. Περαντωνάκη

Τέτοια κορυφαία έργα, τέτοια μεγαλειώδη από αφηγηματική και ιδεολογική άποψη κείμενα συχνά μένουν κρυμμένα από τον αναγνωστ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Παρουσίαση του «Γαργαντούας – Πανταγκρυέλ» και βράβευση του Φίλιππου Δ. Δρακονταειδή από τη γαλλική κυβέρνηση

Παρουσίαση του «Γαργαντούας – Πανταγκρυέλ» και βράβευση του Φίλιππου Δ. Δρακονταειδή από τη γαλλική κυβέρνηση

Εκδήλωση για την παρουσίαση του βιβλίου του Φρανσουά Ραμπελαί [François Rabelais] «Γαργαντούας – Πανταγκρυέλ – Πανταγκρυελίνειον Προγνωσιάριον» (μτφρ. Φίλιππος Δ. Δρακονταειδής, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης) την Τρίτη 5 Δεκεμβρίου στο βιβλιοπωλείο «Επί λέξει». 

Επιμέλεια: Book ...

Τιμώντας την Βισουάβα Σιμπόρσκα με ένα αφιέρωμα και μια έκθεση

Τιμώντας την Βισουάβα Σιμπόρσκα με ένα αφιέρωμα και μια έκθεση

Με αφορμή την 100η επέτειο από τη γέννηση της βραβευμένης με Νόμπελ Λογοτεχνίας Πολωνής ποιήτριας Βισουάβα Σιμπόρσκα [Wislawa Szymborska 1923-2012], η Πρεσβεία της Πολωνίας σε συνεργασία με την Φιλοσοφική Σχολή του ΕΚΠΑ διοργανώνουν στις 7 Δεκεμβρίου ένα αφιέρωμα στη ζωή και στ...

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Η συντακτική ομάδα των New York Times ξεχώρισε τα καλύτερα βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2023, επιλέγοντας πέντε έργα μυθοπλασίας και πέντε δοκίμια. Στην κεντρική εικόνα, η Ζέιντι Σμιθ [Zadie Smith], συγγραφέας του «The fraud», το οποίο αναφέρεται στη λίστα ως ένα από τα πέντε σημαντικότερα μυθιστορήματα του έτους που ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» του Δημοσθένη Δαββέτα (προδημοσίευση)

«Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» του Δημοσθένη Δαββέτα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από βιβλίο του Δημοσθένη Δαββέτα «Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» (Επίμετρο: Μάνος Στεφανίδης) το οποίο θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Χωριό Ποτέμκιν» του Γιώργου Παναγή (προδημοσίευση)

«Χωριό Ποτέμκιν» του Γιώργου Παναγή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Γιώργου Παναγή «Χωριό Ποτέμκιν», που κυκλοφορεί στις 28 Νοεμβρίου από τις εκδόσεις Τόπος. [Η έκφραση «Χωριό Ποτέµκιν» (ρωσικά: по­тёмкинские деревни) περιγράφει ένα κατασκεύασµα που έχει στόχο να αποκρύψει την αλήθεια ή να εξωραΐσει µια κατάσταση].

Επιμέλεια:...

«Ο Γιουγκοσλάβος» της Άνα Βούτσκοβιτς (προδημοσίευση)

«Ο Γιουγκοσλάβος» της Άνα Βούτσκοβιτς (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Άνα Βούτσκοβιτς [Ana Vučković] «Ο Γιουγκοσλάβος» (μτφρ. Απόστολος Θηβαίος), το οποίο κυκλοφορεί αρχές Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Η ΜΠΑΝΑΝΑ

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Η συντακτική ομάδα των New York Times ξεχώρισε τα καλύτερα βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2023, επιλέγοντας πέντε έργα μυθοπλασίας και πέντε δοκίμια. Στην κεντρική εικόνα, η Ζέιντι Σμιθ [Zadie Smith], συγγραφέας του «The fraud», το οποίο αναφέρεται στη λίστα ως ένα από τα πέντε σημαντικότερα μυθιστορήματα του έτους που ...

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

Τι κοινό μπορεί να έχει η Μαρινέλλα με τον Έλον Μάσκ; Η Μαρία Κάλλας με τον Ανδρέα Παπανδρέου και ο Πρίγκιπας Χάρι με τον Διονύση Σιμόπουλο; Οι βιογραφίες όλων αυτών, και μερικές ακόμη, κυκλοφόρησαν τους προηγούμενους μήνες και σας τις παρουσιάζουμε.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστό...

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Η Ιρλανδή συγγραφέας έχει αγαπηθεί από το ελληνικό αναγνωστικό κοινό και όχι άδικα. Τι είναι αυτό που την κάνει ιδιαίτερη και γιατί η πρόσφατη νουβέλα της «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο) την καταξιώνει. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ