gg680

Για το μυθιστόρημα του Gkaito Gkazntanof Το φάντασμα του Αλεξάντρ Βολφ (μτφρ. Ελένη Μπακοπούλου, εκδ. Αντίποδες).

Του Νίκου Ξένιου

Διαβάζοντας το Φάντασμα του Αλεξάντερ Βολφ (σε αξιόλογη μετάφραση της Ελένης Μπακοπούλου και διευκρινιστικό υπομνηματισμό του Χρήστου Αστερίου) δοκιμάζει κανείς μεγάλη συγκίνηση.

Το μυθιστόρημα του ρώσου émigré συγγραφέα δημοσιεύθηκε στη Ρωσία μόνο μετά την πτώση του κομμουνιστικού καθεστώτος: σε μέγεθος νουβέλας[1], το πυκνό αυτό έργο με τα έντονα αυτοβιογραφικά στοιχεία ξεκινά με αναδρομική αφήγηση στη διάρκεια του ρωσικού εμφυλίου, όταν ο αφηγητής πυροβολεί τον αναβάτη ενός λευκού αλόγου. Παρά το γεγονός ότι βρίσκεται σε αυτοάμυνα, ο φόνος τον στοιχειώνει για την υπόλοιπη ζωή του, μέχρι την περίοδο του Μεσοπολέμου όταν, ως δημοσιογράφος στο Παρίσι, θα διαβάσει το αγγλόφωνο βιβλίο «Αύριο θα έλθω». Εκεί θα δοθεί έναρξη σε μια πλοκή που από αστυνομική/ντετεκτιβική θα μεταπηδήσει σε ψυχολογικό θρίλερ, ή –αλλιώς– από γοτθική ιστορία μυστηρίου σε στοχαστικά απομνημονεύματα.

Ο αναγνώστης παρακολουθεί έναν άνθρωπο που θα ήθελε να είναι συγγραφέας να γράφει πώς, κάποτε στα νιάτα του, ενώ ήταν πολεμιστής του ρωσικού Λευκού Στρατού, περιπλανήθηκε στην ουκρανική στέπα, άυπνος και ταλαιπωρημένος, πώς τον καταδίωξε, έφιππος, ο παρ’ ολίγον δολοφόνος του, πώς οι ρόλοι αντιστράφηκαν και πώς λειτούργησε το καταλυτικό αυτό γεγονός στη χάραξη της ιδιότυπης πορείας του στη ζωή.

Ημιδιαφανής πλοκή, κυκλική αφήγηση

Σκοτεινές σκηνές, ονειρική ατμόσφαιρα στο Παρίσι, η μοναδική όψη του οποίου περιγράφεται ουσιαστική είναι η νυκτερινή, αυτή του υποκόσμου: η εφημερίδα «L'Express» δεν έγραψε τυχαία πως ο Γκαζντάνοφ είναι «ένας Προυστ που εργάζεται ως ταξιτζής στο Παρίσι του 1930», παρά το γεγονός πως η μνήμη εδώ λειτουργεί διαφορετικά. Ο μοντερνισμός του Γκαζντάνοφ είναι εκείνος του εκπατρισμένου δίγλωσσου, ένα ύφος που έχει αποκτηθεί de jure και που αναφέρεται στη θνητότητα ως σε καθημερινό βίωμα και επικείμενο φάσμα. Η εκκρεμότητα του φόνου που δεν ολοκληρώθηκε αποδίδεται υπαινικτικά, ειδωμένη μέσα από το υαλότουβλο ενός αφηγητή που σταδιακά, εξ αποκαλύψεως, συνδέει τις συμπτώσεις και εκπλήσσεται με τη ροή της πραγματικότητας: το φως αυτό περνά στη συνείδησή του με ρυθμό ανεπίληπτο, χωρίς να «ομογενοποιεί» το βίωμα, αντιθέτως, προσδίδοντάς του πλοκή αγωνιώδη, που αφορά προσωπικά τον αναγνώστη και δεν παράγει το «παραξένισμα» μιας φιλοσοφίζουσας νουβέλας: αντιθέτως, ο αναγνώστης παρακολουθεί έναν άνθρωπο που θα ήθελε να είναι συγγραφέας να γράφει πώς, κάποτε στα νιάτα του, ενώ ήταν πολεμιστής του ρωσικού Λευκού Στρατού, περιπλανήθηκε στην ουκρανική στέπα, άυπνος και ταλαιπωρημένος, πώς τον καταδίωξε, έφιππος, ο παρ’ ολίγον δολοφόνος του, πώς οι ρόλοι αντιστράφηκαν και πώς λειτούργησε το καταλυτικό αυτό γεγονός στη χάραξη της ιδιότυπης πορείας του στη ζωή.

Οι τόποι είναι μεν γεωγραφικά προσδιορισμένοι, το Παρίσι και η Ρωσία διατηρούν το χρώμα τους και το νυκτερινό δάσος διασώζει τις σκιές και την καταιγίδα του, ωστόσο τα πραγματικά τεκταινόμενα διαδραματίζονται στην ψυχή του αφηγητή. Με νοσταλγική μουσική υπόκρουση, το μυθιστόρημα δικαιολογεί τον χαρακτηρισμό του «μεταφυσικού νουάρ», αν και θα ’λεγε κανείς πως το ύφος και ο χαρακτήρας του Αλεξάντρ Βολφ είναι επηρεασμένα από τον Ναμπόκοφ (ο συγγραφέας είχε εξάρει τον Ναμπόκοφ ως κριτικός το 1927, όταν έγραφε στο ρωσικό περιοδικό «Rul», ενώ δεν είναι τυχαίο το γεγονός πως ο Ναμπόκοφ είχε ζητήσει άσυλο στο Λονδίνο, είχε απαρνηθεί τα εγκόσμια για να γράψει και, τελικά, όπως ο Αλεξάντρ Βολφ, έγραψε σε άψογο ρυθμό αφήγησης). Αξέχαστη η αφήγηση του αγώνα μποξ, όπως και η προσωπογραφία της μυστηριώδους, μοιραίας Γιελένα. Ο αφηγητής είναι ένας τυχοδιώκτης της τέχνης του λόγου που κάθεται δίπλα σ’ ένα καλοζωϊσμένο κύριο ρωσικής καταγωγής και παρακολουθεί μια μοιραία σύμπτωση. Παράλληλα, ένας άγγλος εκδότης τού δίνει παραπλανητικές πληροφορίες, και ένας άντρας –παραπληρωματική του αφηγητή μορφή– που, ενώ είναι αισθαντικός συγγραφέας, στην ουσία πλανάται στην επιφάνεια της γης ως spectrum ή ως παραίσθηση. Η «διπλωπία» του αφηγητή δεν συνιστά ασυμπτωτική πάθηση των ματιών του, αλλά ιδιοσυγκρασιακά προσδιορισμένη αναγνώριση του «άλλου» του εαυτού.

alt
   Ο Gkaito Gkazntanof
 

Επιστέγασμα της πρωτότυπης σύλληψης, που μάλλον ανάγει την καταγωγή της στον Έντγκαρ Άλλεν Πόου, είναι μια απεγνωσμένη απόπειρα προσδιορισμού της ταυτότητας και του ληξιπρόθεσμου που διακρίνει το κατ’ εξοχήν σαρκικό βίωμα του έρωτα: ο χρόνος του αισθησιακού έρωτα με τη Γιελένα Νικολάγιεβνα είναι «παγωμένος» και εκκρεμεί η απότιση ενός χρέους, καθώς ο αφηγητής συνειδητοποιεί το ειρωνικό χαμόγελο του θανάτου. Η ενοχή που διακατέχει τον αφηγητή βρίσκει ηχηρή ηχώ στην εμμονή του Αλεξάντρ Βολφ με τον εαυτό του, ενώ το momentum του μυθιστορήματος βρίσκεται στο τέλος του.

Ένας ρώσος εξόριστος στο Παρίσι

Άλλα έργα του Γκαζντάνοφ είναι το «Απόγευμα με την Κλερ» (1929), «Η ιστορία ενός ταξιδιού»(1938), «Η πτήση» (1939), «Νυκτερινοί δρόμοι» (1952), «Η επιστροφή του Βούδα» (1949-50), «Προσκυνητές»(1953-54), «Το ξύπνημα» (1965-66), «Η Εβελίνα και οι φίλοι της» (1968-71). Ο συγγραφέας γεννήθηκε στην Αγία Πετρούπολη, αλλά το επάγγελμα δασονόμου του Οσσέτιας καταγωγής πατέρα του τον έφερε από μικρό στη Σιβηρία και την Ουκρανία. Συμμετείχε στον ρωσικό εμφύλιο, στρατευόμενος με τον Λευκό Στρατό, ενώ το 1920 εγκατέλειψε τη Ρωσία για να εγκατασταθεί στο Παρίσι, όπου δούλεψε για μια γαλλική βιομηχανία αυτοκινήτων και αργότερα ως οδηγός ταξί. Συμμετείχε στη γαλλική αντίσταση κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Το 1953 ξεκίνησε μια ραδιοφωνική εκπομπή για τη ρωσική λογοτεχνία στο Radio Liberty, με το ψευδώνυμο Γκεόργκι Τσερκάσοφ, που τη διατήρησε μέχρι τον θάνατό του, το 1971, στο Μόναχο. Ο τάφος του βρίσκεται στη Sainte-Geneviève-des-Bois. Το έργο του είναι επηρεασμένο από τον Μαξίμ Γκόρκι, τον Φιοντόρ Ντοστογιέβσκη, τον Βλαντισλάβ Κοντάσεβιτς και τον Μαρσέλ Προυστ. Τον απασχόλησε ο ανθρωπισμός ως φιλοσοφικό αντικείμενο και η μετατροπή της ζωής σε τέχνη ως θεωρητική βάσανος, ενώ ο κυνισμός που κυριαρχεί στο ύφος του δεν παρεμποδίζεται από μια κάποια joie de vivre που αναδίδουν οι ερωτικές του σκηνές. Ο Γκαζντάνοφ δεν γνώρισε μεγάλη αναγνώριση εν ζωή, ενώ δημοσιεύθηκε στη μετασοβιετική Ρωσία από τη δεκαετία του ’90 και θεωρήθηκε, μετά θάνατον, μεγάλο κεφάλαιο για τη λογοτεχνία των εκτός Ρωσίας αλλά ρωσικής καταγωγής συγγραφέων.

* Ο ΝΙΚΟΣ ΞΕΝΙΟΣ είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας.

[1] Ο Νίκολας Λέζαρντ έγραψε στον «Guardian»: «Πρόκειται για ένα έργο μεγάλης εμβέλειας, παρά τη σχετικά μικρή του έκταση [...]. Αλλά ο αντίκτυπός του είναι πολύ ισχυρότερος από τον όγκο του, και έχω την αίσθηση ότι θα σας συνοδεύει για την υπόλοιπη ζωή σας. Έζησα με αυτό το βιβλίο περίπου για μία εβδομάδα –πολύς χρόνος για ένα σύντομο έργο– αλλά θέλησα συνειδητά να το διαβάσω αργά, να το απορροφήσω προσεκτικά».

altΤο φάντασμα του Αλεξάντρ Βολφ
Gkaito Gkazntanof
Μτφρ. Ελένη Μπακοπούλου
Επίμετρο: Χρήστος Αστερίου
Αντίποδες 2015
Σελ. 192, τιμή εκδότη € 13,30

alt

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Η τελειότητα» του Βιντσέντζο Λατρόνικο (κριτική) – Η πολλαπλή διάσπαση εντός της ψηφιακής κουλτούρας

«Η τελειότητα» του Βιντσέντζο Λατρόνικο (κριτική) – Η πολλαπλή διάσπαση εντός της ψηφιακής κουλτούρας

Για το μυθιστόρημα του Βιντσέντζο Λατρόνικο (Vincenzo Latronico) «Η τελειότητα» (μτφρ. Δήμητρα Δότση, εκδ. Loggia).

Γράφει ο Αντώνης Γουλιανός 

...

«Νάρκισσος και Χρυσόστομος» του Χέρμαν Έσσε (κριτική) – Το ταξίδι ενός γιουνγκιανού ήρωα προς την αυτογνωσία

«Νάρκισσος και Χρυσόστομος» του Χέρμαν Έσσε (κριτική) – Το ταξίδι ενός γιουνγκιανού ήρωα προς την αυτογνωσία

Για το μυθιστόρημα του Χέρμαν Έσσε (Hermann Hesse) «Νάρκισσος και Χρυσόστομος» (μτφρ. Μαρία Αγγελίδου, Άγγελος Αγγελίδης, εκδ. Διόπτρα). Κεντρική εικόνα: Από την ομότιτλη κινηματογραφική διασκευή του μυθιστορήματος από τον σκηνοθέτη Stefan Ruzowitzky (2020).

Γράφει η Ιωάν...

«Τρεις ιστορίες» του Γκυστάβ Φλωμπέρ – Στην καρδιά της μυθοπλασίας

«Τρεις ιστορίες» του Γκυστάβ Φλωμπέρ – Στην καρδιά της μυθοπλασίας

Για το τελευταίο βιβλίο του Γκυστάβ Φλωμπέρ [Gustave Flaubert] «Τρεις ιστορίες» (μτφρ. Τιτίκα Δημητρούλια, επίμετρο Σωτήρης Παρασχάς, εκδ. Αντίποδες).

Γράφει ο Φώτης Καραμπεσίνης

«Συγκρίνοντας την εικόνα με το κείμενο, ο αναγνώστης θα σκεφτόταν: “Δεν καταλαβαίνω τίποτα, πώς έ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Η Ακαδημία Αθηνών εξέλεξε τον ποιητή Τίτο Πατρίκιο ως επίτιμο μέλος της

Η Ακαδημία Αθηνών εξέλεξε τον ποιητή Τίτο Πατρίκιο ως επίτιμο μέλος της

Η Ολομέλεια της Ακαδημίας Αθηνών εξέλεξε τον ποιητή Τίτο Πατρίκιο (γενν. 1928) επίτιμο μέλος της. 

Επιμέλεια: Book Press

Η Ακαδημία Αθην...

Πάουλο Σκοτ: «Το μυθιστόρημά μου βοήθησε κάποιους ανθρώπους να συνειδητοποιήσουν πως δεν είναι “λευκοί”»

Πάουλο Σκοτ: «Το μυθιστόρημά μου βοήθησε κάποιους ανθρώπους να συνειδητοποιήσουν πως δεν είναι “λευκοί”»

«Νομίζω πως οι Φαινότυποι έτυχαν θερμής υποδοχής επειδή δείχνουν το πόσο δύσκολο είναι να χτίσεις γέφυρες μεταξύ ανθρώπων που ζουν στην ίδια χώρα και μιλούν την ίδια γλώσσα, επηρεασμένοι από την αδράνεια που υπάρχει ακόμα εξαιτίας του αποικιοκρατικού παρελθόντος» μας είπε ο Βραζιλιάνος Πάουλο Σκοτ (Paulo Scott), που...

Φεστιβάλ ΛΕΑ 2025 – Τι θα δούμε σήμερα, Παρασκευή 20 Ιουνίου

Φεστιβάλ ΛΕΑ 2025 – Τι θα δούμε σήμερα, Παρασκευή 20 Ιουνίου

Ποικιλία εκδηλώσεων συναντάμε στο πρόγραμμα του Φεστιβάλ ΛΕΑ (Λογοτεχνία εν Αθήναις) 2025 για την Παρασκευή 20 Ιουνίου : εργαστήρια μετάφρασης, αφιερώματα σε νομπελίστες συγγραφείς, συναντήσεις και συζητήσεις με αγαπημένους πεζογράφους της ισπανόφωνης λογοτεχνίας και προβολές ταινιών. Κεντρική εικόνα: Φερνάντο Αραμπ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Κοίτα τα φώτα, αγάπη μου» της Ανί Ερνό (προδημοσίευση)

«Κοίτα τα φώτα, αγάπη μου» της Ανί Ερνό (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Ανί Ερνό [Annie Ernaux], «Κοίτα τα φώτα, αγάπη μου» (μτφρ. Ρίτα Κολαΐτη), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 24 Ιουνίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Τα σουπερμάρκετ και ο...

«Η απόδραση της τελείας» του Γιάννη Ζευγώλη (προδημοσίευση)

«Η απόδραση της τελείας» του Γιάννη Ζευγώλη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη νουβέλα του Γιάννη Ζευγώλη «Η απόδραση της τελείας», η οποία θα κυκλοφορήσει τις επόμενες ημέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Σας μάζεψα, αγαπημένα μου σημεία, όλα εδώ για να σας ανακοινώσω την ...

«Μου πέθανες» του Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο (προδημοσίευση)

«Μου πέθανες» του Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αφήγημα του Πορτογάλου συγγραφέα Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο [José Luís Peixoto], «Μου πέθανες» (μτφρ. Ζωή Καραμπέκιου), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Μπήκα σ...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 πρόσφατα κουίρ βιβλία για τον «μήνα υπερηφάνειας»

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 πρόσφατα κουίρ βιβλία για τον «μήνα υπερηφάνειας»

Ιούνιος, μήνας υπερηφάνειας και διεκδικήσεων για τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα. Επιλέξαμε 10 βιβλία του 2025 με κουίρ χαρακτήρες που απομακρύνονται από τη στερεοτυπική αναπαράσταση και αποκτούν ρεαλιστικές διαστάσεις. Στην κεντρική εικόνα, έργο της κουίρ καλλιτέχνιδας των αρχών του 20ου αιώνα Gluck. 

Γράφει η ...

Τραύμα σε ψυχή και σώμα: Πέντε πρόσφατα δοκίμια ψυχανάλυσης που ξεχωρίζουν

Τραύμα σε ψυχή και σώμα: Πέντε πρόσφατα δοκίμια ψυχανάλυσης που ξεχωρίζουν

Πέντε μελέτες που κυκλοφόρησαν προσφάτα πραγματεύονται τη σχέση του νου με το σώμα, την έννοια του «τραύματος», αλλά και τη θέση της ψυχανάλυσης στον σύγχρονο κόσμο. Κεντρική εικόνα: Ο Σίγκμουντ Φρόιντ.

Γράφει ο Σόλωνας Παπαγεωργίου

...
Καρδιά, εγκέφαλος, τραύμα, αυτισμός: Τέσσερα βιβλία για την κατανόηση του ανθρώπινου οργανισμού από τις εκδόσεις Gutenberg

Καρδιά, εγκέφαλος, τραύμα, αυτισμός: Τέσσερα βιβλία για την κατανόηση του ανθρώπινου οργανισμού από τις εκδόσεις Gutenberg

Ποιος είναι ο ακριβής ρόλος της καρδιάς και ποιος του εγκεφάλου; Ποιοι μύθοι σχετικά με αυτά τα δύο όργανα καλλιεργούνται από τη σύγχρονη κουλτούρα; Τι αποτελεί «τραυματική εμπειρία» και πώς μπορούμε να αλληλεπιδράσουμε αποτελεσματικά με τα νεαρά αυτιστικά άτομα; Τέσσερα νέα βιβλία από τις εκδόσεις Gutenberg καταπιά...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ