makin-mural-390

Για το μυθιστόρημα του Andrei Makine Η ζωή ενός άγνωστου άντρα (εκδ. Καστανιώτη).

Της Αργυρώς Μαντόγλου

O Ρώσικης καταγωγής Αντρέι Μακίν που ζει στη Γαλλία έχει χαρακτηριστεί ως ένας ακόμα συγγραφέας που βιώνει και καταγράφει την ένταση ανάμεσα σε δυο κουλτούρες, σε δυο γλώσσες και σε δυο διαφορετικές παραδόσεις. Ένα από τα θέματα που από τα πρώτα του ήδη έργα επανέρχεται είναι η αναζήτηση της πολιτισμικής ταυτότητας των χαρακτήρων του και η αναδρομή σε διάφορες ιστορικές περιόδους τόσο της Ρωσίας, όσο και της Γαλλίας.

Από το 1987 που ζει στο Παρίσι, όπου και του δόθηκε πολιτικό άσυλο και άρχισε να γράφει στη δεύτερη γλώσσα του, μεσολάβησαν αρκετά χρόνια μέχρι να βρει εκδότη και να αποσπάσει την αποδοχή της κριτικής και του κοινού. Τα δυο πρώτα μυθιστορήματα του πέρασαν απαρατήρητα και χρειάστηκαν κάποια χρόνια μέχρι να δημοσιευθεί το επόμενο. 

Οι κριτικοί έχουν επαινέσει τον τρόπο που ο Μακίν εμπλέκει τη δράση και την πλοκή της ιστορίας του με το ιστορικό παρελθόν, τις συλλογικές μνήμες και δοκιμασμένα λογοτεχνικά μοτίβα.

Οι κριτικοί έχουν εντοπίσει στο έργο του επιρροές τόσο από τον Μαρσέλ Προυστ όσο και από τον Τσέχωφ και πέρα από το «ακονισμένο» λυρικό ύφος και τον άριστο χειρισμό της γαλλικής γλώσσας έχουν επαινέσει τον τρόπο που ο Μακίν εμπλέκει τη δράση και την πλοκή της ιστορίας του -η οποία συνήθως εξελίσσεται στο παρόν- με το ιστορικό παρελθόν, τις συλλογικές μνήμες και δοκιμασμένα λογοτεχνικά μοτίβα.

Αισθηματικές αντιστίξεις

Η θεματική του και οι τεχνικές του δεν μεταβάλλονται ούτε στο πρόσφατο, ενδέκατο μυθιστόρημά του, όπου μέσα από δυο ημιτελείς ερωτικές ιστορίες επιχειρεί να δημιουργήσει μια αντίστιξη ανάμεσα στο σκοτεινό και ανερμήνευτο παρελθόν της χώρας του και στο εξίσου αχαρτογράφητο και ασαφές παρόν. 

Η ζωή ενός άγνωστου άντρα αρχίζει με μια φράση από ένα διήγημα του Τσέχωφ, το «Ένα μικρό αστείο» η οποία και προοιωνίζει και το θέμα του μυθιστορήματος. Η φράση είναι «Νάντιενκα σας αγαπώ», που μέσα σε μια χιονοθύελλα ο ήρωας ψιθυρίζει στην αγαπημένη του. Και είναι αυτή η φράση που στοιχειώνει τον Ιβάν Σουτόφ, κεντρικό χαρακτήρα του Μακίν, έναν πενηντάχρονο συγγραφέα που ζει στο Παρίσι, ο οποίος αναρωτιέται για το πώς ο Τσέχωφ κατορθώνει να διασώσει από τους μελοδραματισμούς μια ερωτική σκηνή, την οποία κάποιος άλλος «θα είχε πνίξει στο ρομάντζο». Και, καθώς φαίνεται, τον απασχολεί ο τρόπος περιγραφής του έρωτα, επειδή αυτό ακριβώς είναι που ο ίδιος χρειάζεται σε αυτή τη φάση της ζωής του: τον υπερβατικό, ανιδιοτελή, μυθιστορηματικό έρωτα.

Ο Ιβάν Σουτόφ έχει βυθιστεί στη μελαγχολία λόγω της δυσκολίας να δημοσιεύσει τα έργα του (εδώ διακρίνονται κάποια αυτοβιογραφικά στοιχεία), την έλλειψη αγάπης, και του χωρισμού του από μια πολύ νεότερη κοπέλα, τη Λέα που είχε τροφοδοτήσει το εγώ του για δυο χρόνια. Ανήσυχος και απασχολημένος με τον εαυτό του, είχε υπάρξει αδιάφορος απέναντι στις δικές της ανάγκες και την αντιμετώπιζε πάντα σε σχέση με το δικό του έργο – σαν εκείνη να ήταν ένας ακόμα χαρακτήρας, σε μια μυθιστορηματική, ρομαντική σκηνή. Αρχικά είχε νιώσει πως όλα όσα διέκρινε πάνω της είχαν την τελειότητα μιας άρτιας πρότασης. «Ερωτεύτηκε όλα όσα ήταν η Λέα. Κι όσα πράγματά της έβλεπε είχαν το φινίρισμα μιας φράσης που δεν χρειαζόταν ρετουσάρισμα...» αλλά τώρα βλέπει το λάθος του «στην επιθυμία του να αγαπήσει τη Λέα όπως αγαπάει κανείς ένα ποίημα». Όσο και αν θαυμάζει τους ήρωες του Τσέχωφ και του Τολστόι για το ρομαντισμό τους, ελάχιστα κοινά έχει με αυτούς, και μοιάζει πολύ περισσότερο με τους εγωκεντρικούς ήρωες των σύγχρονων μυθιστορημάτων που τόσο περιφρονεί.

Η Νέα Ρωσία και ο μαζικός ξορκισμός

Απογοητευμένος από τη Λέα ο Σουτόφ, αναπολεί ένα παλιό ειδύλλιο, με την Ιάνα, μια γυναίκα που είχε ερωτευθεί στην Αγία Πετρούπολη, όταν ήταν νέος. Την εντοπίζει και ακολουθώντας την παρόρμηση να επανεξετάσει τη ζωή του, αποφασίζει να την επισκεφτεί. Τη βρίσκει απροσδόκητα ανανεωμένη, μέρος κι αυτή του κύματος της αλλαγής που έχει σαρώσει τη χώρα. Η επανασύνδεση τους είναι προβληματική, η Ιάνα είναι μεν δεκτική και φιλική μαζί του, αλλά πολύ απασχολημένη, ενώ η ίδια η πόλη είναι πολιορκημένη, αυτή τη φορά, από ξένους επισκέπτες για τον εορτασμό της επετείου της πολιορκίας του Λένιγκραντ από τους Γερμανούς (η πόλη τώρα ανέκτησε την παλιά της ονομασία), στην οποία παρευρίσκονται και όλοι οι ηγέτες του κόσμου.  Ο Σουτόφ γίνεται μάρτυρας αυτής της εκκωφαντικής ενέργειας ενός «μαζικού ξορκισμού του παρελθόντος». Η Ρωσία προσπαθεί να σβήσει τις δεκαετίες που τη χώρισαν από το πεπρωμένο της, «το πεπρωμένο της που αναχαιτίστηκε από την ολέθρια σοβιετική παρένθεση», όπως θα πει ένας νεαρός εκδότης, ο γιος της Ιάνα που είναι πια πολίτης του κόσμου και ακολουθεί τις παγκόσμιες εξελίξεις. Ο Σουτόφ περιπλανιέται στην πόλη, προσπαθώντας να αναγνωρίσει μέρη από το παρελθόν του,  και νιώθει πως έχει παραμείνει «κολλημένος στη λάσπη των καταραμένων εποχών» που ο κόσμος θα ήθελε να ξεχάσει.

Η Ρωσία προσπαθεί να σβήσει τις δεκαετίες που τη χώρισαν από το πεπρωμένο της, «το πεπρωμένο της που αναχαιτίστηκε από την ολέθρια σοβιετική παρένθεση».

Όμως στο διαμέρισμα της Ιάνα, όπου φιλοξενείται, βρίσκει έναν γέρο ένοικο τον Βόλσκι, ο οποίος ήταν κάποτε τραγουδιστής, και που έχει επιζήσει από την πολιορκία του Λένιγκραντ, πολέμησε τους Γερμανούς και στη συνέχεια πέρασε πέντε χρόνια σε γκούλαγκ ως «εχθρός του λαού».  Η διήγηση της ζωής του είναι μεν εφιαλτική αλλά αποδεικνύεται εμπνευσμένη και αποκαλυπτική. Όπως και ο Σουτόφ έχει αφιερώσει κι εκείνος τη ζωή στην ανάμνηση μιας γυναίκας –της Μίλα– την οποία και έχασε κατά τη διάρκεια της πολιορκίας και την οποία ξαναβρήκε μετά τον πόλεμο. Θα ζήσουν μαζί για ένα σύντομο διάστημα, πριν η Μίλα οδηγηθεί στα στρατόπεδα και τη χάσει για πάντα. Το ειδύλλιο τους είναι μια προειδοποίηση για τον Σουτόφ: αυτό που αγαπάς περισσότερο στον κόσμο, εύκολα μπορεί να στο πάρουν ή να χαθεί ανεξήγητα.

Ο Σουτόφ αρχίζει να γυρεύει μια απάντηση από τον γέρο για το πως πρέπει να νιώθει για τη σημερινή Ρωσία. Ο Βόλσκι είναι δριμύτατος, και καυστικός: «Η Ρωσία μόλις μπήκε στο πλανητικό παιχνίδι ρόλων, στους πιθηκισμούς του, στους κωδικούς του. Και η γιορτή της επετείου δεν κάνει τίποτα άλλο από το να προβοκάρει αυτή την ορμητική είσοδο στο παγκόσμιο σόου: οι σαράντα πέντε αρχηγοί Κρατών, παραφουσκωμένοι από το χαβιάρι μας, ποτισμένοι από τη βότκα μας, μπουχτισμένοι από τον Τσαϊκόφσκι μας».  

alt
    O Andrei Makine
 

Πολιορκία του Λένιγκραντ

Η ιστορία του Βόλσκι είναι η ιστορία μιας ταλαίπωρης πόλης που παρέμεινε όρθια. Όταν ήταν νέος είχε ζήσει την πολιορκία του Λένιγκραντ, που ο Χίτλερ ήθελε να μετατρέψει σε αχανή έρημο. Δυόμισι χρόνια πολιορκίας, πάνω από ένα εκατομμύριο θύματα, άγριοι χειμώνες, ο θάνατος να καιροφυλακτεί στους σκοτεινούς λαβυρίνθους των δρόμων, «μια μεγαλούπολη από πάγο», χωρίς ψωμί, χωρίς φωτιά, χωρίς μέσα μεταφοράς. Διαμερίσματα κατοικημένα από πτώματα, ακατάπαυστοι βομβαρδισμοί, όμως τα θέατρα εξακολουθούσαν να ανεβάζουν παραστάσεις και οι άνθρωποι που πήγαιναν να τις παρακολουθήσουν, μετά από δεκατέσσερις ώρες δουλειά σε εργοστάσια ανεφοδιασμού, έχοντας τραφεί με ένα ξεροκόμματο από το συσσίτιο, κρατούσαν μέσα τους ζωντανή την ελπίδα, τη δύναμη να αντισταθούν και να παραμείνουν ανθρώπινοι.    

Δυο ερωτικές ιστορίες  

Στο Η ζωή ενός άγνωστου άντρα περιγράφονται δυο ημιτελείς ερωτικές ιστορίες σε αντίστιξη: ένα ηρωικό, ανθεκτικό ερωτικό πάθος σε δύσκολους καιρούς και η σύγχρονη εκδοχή του έρωτα που προβάλλει σπασμωδικός, ιδιοτελής, και θλιβερά επιφανειακός. Μέσα από αυτές, ο Ρώσος συγγραφέας παίρνει την ευκαιρία να συγκρίνει και να αντιπαραβάλλει και διαφορετικά είδη ανθρώπων και την ιδέα μιας αγάπης που μπορεί να υπερβεί τη σαρωτική βαρβαρότητα – ιδέα που αποτελεί το νήμα που συνδέει τις δυο ιστορίες. Ταυτόχρονα, ο Μακίν με το πρόσχημα ενός απλού ρομαντικού μυθιστορήματος, το οποίο ξεκινάει ως μια προσωπική εξομολογητική αφήγηση, μας δίνει, ένα μυθιστόρημα για την ιστορία του εικοστού αιώνα της Ρωσίας, ένα μυθιστόρημα που στο τρίτο και τέταρτο κεφάλαιο, θίγει μεγάλα θέματα, όπως την προσωπική αξιοπρέπεια, την ηθική ακεραιότητα, το πάθος, τη στωικότητα και την ανθεκτικότητα απέναντι στη σαρωτική επέλαση της βίας.

Ο Μακίν με το πρόσχημα ενός απλού ρομαντικού μυθιστορήματος μας δίνει ένα μυθιστόρημα για την ιστορία του εικοστού αιώνα της Ρωσίας.

Ο Μακίν κατορθώνει να απογυμνώσει και να περιγράψει ιστορικές στιγμές του παρελθόντος, παγώνοντας μια μικρή λεπτομέρεια ή εικόνα μέσα στο χρόνο, στην οποία επιστρέφει ξανά και ξανά, δίνοντας την από διαφορετική σκοπιά. Κάθε επανάληψη δημιουργεί συνειρμούς, έναν καινούργιο υπαινιγμό ή αποκάλυψη, και καθώς η αφήγηση προχωράει, ο στοχασμός βαθαίνει, αναδεικνύοντας και άλλες, ενίοτε οδυνηρές διαστάσεις της. Όπως, για παράδειγμα, η εικόνα της πρώτης συνάντησης του Βόλσκι με την Μίλα, σε ένα Καφέ στο Λένιγκραντ πριν την πολιορκία. Η εικόνα περιγράφεται με ακρίβεια, δίνεται η ατμόσφαιρα, οι μικρές κινήσεις και όλοι οι ήχοι, ενώ σε κάθε επανάληψη φωτίζονται τα συναισθήματα που η εικόνα δημιουργεί σε άλλες, δύσκολες στιγμές και οριακές συγκυρίες. Ο Μακίν με ελεγειακό λυρισμό και αμείωτη ένταση, αναδεικνύει όχι μόνο την ψυχική κατάσταση του ενθυμούμενου, αλλά και τις μεταβολές που αυτός έχει υποστεί, μέσα από τη διάθλαση μιας στιγμής στο χρονικό πλαίσιο μιας ολόκληρης ζωής, αλλά και στο ευρύτερο πεδίο της ιστορίας ενός λαού. 

* Η ΑΡΓΥΡΩ ΜΑΝΤΟΓΛΟΥ είναι συγγραφέας και μεταφράστρια.

altΗ ζωή ενός άγνωστου άντρα
Andrei Makine
Μτφρ. Αγγελική Σιγούρου
Καστανιώτη 2014
Σελ. 248, τιμή € 15,98

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ANDREI MAKINE

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Ροζ γλίτσα» της Φερνάντα Τρίας – Νερά κόκκινα, ψάρια νεκρά, ζωή αφόρητη

«Ροζ γλίτσα» της Φερνάντα Τρίας – Νερά κόκκινα, ψάρια νεκρά, ζωή αφόρητη

Για το μυθιστόρημα της Φερνάντα Τρίας (Fernanda Trías) «Ροζ γλίτσα», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Carnívora, σε μετάφραση Ιφιγένειας Ντούμη. 

Γράφει η Ιωάννα Φωτοπούλου

«Ο Μωυσής με τον Ααρών έκαναν όπως ακριβώς του...

«Ο Σενσέι και ο χαρτοφύλακας» της Χιρόμι Καουακάμι (κριτική) – Μια ιδιαίτερη σχέση ανθίζει

«Ο Σενσέι και ο χαρτοφύλακας» της Χιρόμι Καουακάμι (κριτική) – Μια ιδιαίτερη σχέση ανθίζει

Για το μυθιστόρημα της Χιρόμι Καουακάμι (Hiromi Kawakami) «Ο Σενσέι και ο χαρτοφύλακας», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Άγρα, σε μετάφραση της Μαρίας Αρώνη και της Kyoko Shibayama. Στην κεντρική εικόνα, η συγγραφέας.

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη

...
«Η μεταμόρφωση» του Φραντς Κάφκα – Ξυπνάς ως έντομο, πεθαίνεις ως άνθρωπος

«Η μεταμόρφωση» του Φραντς Κάφκα – Ξυπνάς ως έντομο, πεθαίνεις ως άνθρωπος

Για τη νουβέλα του Φραντς Κάφκα (Franz Kafka) «Η μεταμόρφωση», που κυκλοφόρησε πρόσφατα ξανά στα ελληνικά, σε νέα μετάφραση της Μαργαρίτας Ζαχαριάδου, από τις εκδόσεις Δώμα. 

Γράφει ο Φώτης Καραμπεσίνης 

Όταν...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 καλά ιστορικά βιβλία που κυκλοφόρησαν πρόσφατα

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 καλά ιστορικά βιβλία που κυκλοφόρησαν πρόσφατα

Οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες, η πτώση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η βασιλεία στην Ελλάδα, η ιστορία της αμερικανικής πολιτικής αλλά και η πρόσφατη περίοδος της άγριας ελληνικής οικονομικής κρίσης είναι μερικά από τα θέματα που εξετάζονται. Δέκα πρόσφατα ιστορικά βιβλία που μας βοηθούν να πλοηγηθούμε στα σκοτεινά νερά τ...

«Πνεύμονες» του Ντάνκαν Μακμίλαν σε σκηνοθεσία Ειρήνης Λαμπρινοπούλου (κριτική) – Αξίζει να κάνεις παιδιά σε έναν τέτοιο κόσμο;

«Πνεύμονες» του Ντάνκαν Μακμίλαν σε σκηνοθεσία Ειρήνης Λαμπρινοπούλου (κριτική) – Αξίζει να κάνεις παιδιά σε έναν τέτοιο κόσμο;

Για την παράσταση «Πνεύμονες» του Ντάνκαν Μακμίλαν σε σκηνοθεσία Ειρήνης Λαμπρινοπούλου, στο θέατρο Κάτω από τη Γέφυρα μέχρι τις 13 Μαΐου. © για την εικόνα: Joey Leo

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Στο θέατρο Κάτω...

Ο Πάπας Φραγκίσκος (1936 - 2025) μέσα από τα βιβλία που έγραψε και γράφτηκαν για αυτόν

Ο Πάπας Φραγκίσκος (1936 - 2025) μέσα από τα βιβλία που έγραψε και γράφτηκαν για αυτόν

Ο πάπας των φτωχών, ο μεταρρυθμιστής και προοδευτικός πάπας που άσκησε τα παπικά του καθήκοντα επί 12 χρόνια από το 2013, πέθανε σε ηλικία 88 ετών. Στα πέντε βιβλία που παρουσιάζουμε συγκαταλέγεται η μοναδική αυτοβιογραφία του («Ελπίδα» εκδ. Gutenberg) αλλά και συνομιλίες που είχε κάνει και είχαν αποτυπωθεί στο χαρτ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Η χλωμή κυρία» του Αλέξανδρου Δουμά (προδημοσίευση)

«Η χλωμή κυρία» του Αλέξανδρου Δουμά (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από την νουβέλα του Αλέξανδρου Δουμά [Alexandre Dumas], «Η χλωμή κυρία» (εισαγωγή – μτφρ. – επίμετρο: Γιώργος Θάνος), η οποία θα κυκλοφορήσει στις 28 Απριλίου στη σειρά «microMEGA/Λογοτεχνία», των εκδόσεων Ροές.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...
«Αυτό έκανες πάντα» του Νίκου Ιατρού (προδημοσίευση)

«Αυτό έκανες πάντα» του Νίκου Ιατρού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη νουβέλα του Νίκου Ιατρού «Αυτό έκανες πάντα», η οποία θα κυκλοφορήσει στις 28 Απριλίου από τις εκδόσεις Ίκαρος.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Περπατώ κάτω από τον δυνατό ήλιο. Το δέρμα μου αντιστέκεται, τα πνευμόνια...

«Η λάθος πλευρά» του Νταβίντε Κόπο (προδημοσίευση)

«Η λάθος πλευρά» του Νταβίντε Κόπο (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Νταβίντε Κόπο [Davide Coppo] «Η λάθος πλευρά» (μτφρ. Μαρία Οικονομίδου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 24 Απριλίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Στην αρχή του ντοκιμαντ...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 καλά ιστορικά βιβλία που κυκλοφόρησαν πρόσφατα

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 καλά ιστορικά βιβλία που κυκλοφόρησαν πρόσφατα

Οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες, η πτώση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η βασιλεία στην Ελλάδα, η ιστορία της αμερικανικής πολιτικής αλλά και η πρόσφατη περίοδος της άγριας ελληνικής οικονομικής κρίσης είναι μερικά από τα θέματα που εξετάζονται. Δέκα πρόσφατα ιστορικά βιβλία που μας βοηθούν να πλοηγηθούμε στα σκοτεινά νερά τ...

Ο Πάπας Φραγκίσκος (1936 - 2025) μέσα από τα βιβλία που έγραψε και γράφτηκαν για αυτόν

Ο Πάπας Φραγκίσκος (1936 - 2025) μέσα από τα βιβλία που έγραψε και γράφτηκαν για αυτόν

Ο πάπας των φτωχών, ο μεταρρυθμιστής και προοδευτικός πάπας που άσκησε τα παπικά του καθήκοντα επί 12 χρόνια από το 2013, πέθανε σε ηλικία 88 ετών. Στα πέντε βιβλία που παρουσιάζουμε συγκαταλέγεται η μοναδική αυτοβιογραφία του («Ελπίδα» εκδ. Gutenberg) αλλά και συνομιλίες που είχε κάνει και είχαν αποτυπωθεί στο χαρτ...

Πέντε αξιοπρόσεκτες συλλογές από γυναίκες συγγραφείς – Διηγήματα μεταξύ υπογείωσης και απογείωσης

Πέντε αξιοπρόσεκτες συλλογές από γυναίκες συγγραφείς – Διηγήματα μεταξύ υπογείωσης και απογείωσης

Πέντε αξιοπρόσεκτες συλλογές διηγημάτων από γυναίκες συγγραφείς, που κυκλοφόρησαν μέσα στο 2024 και ενδεχομένως πέρασαν κάτω από το ραντάρ μας. 

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Το διήγημα μένει συνήθως χαμηλόφωνο...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ