albert herter 1926 390

Του Νίκου Ξένιου

Στο μυθιστόρημα 14 (εκδ. Ίκαρος), με γλώσσα ιδιότυπη και σύνταξη δαιδαλώδη, που –όμως– συνθέτουν ένα ευκρινέστατο μητρώο χαρακτήρων, ο γάλλος Ζαν Εσνόζ εξορύσσει συγκεκριμένο συνειδησιακό υλικό για να πλάσει τους ήρωές του, ενώ με πλάγιο βλέμμα στις ζωές τους τις εντάσσει στην ιστορική πραγματικότητα της ταραγμένης έναρξης του Πρώτου Παγκοσμίου πολέμου.

Στην περιοχή Vendée, μιαν ηλιόλουστη μέρα του Αυγούστου του 1914, σε τοπίο «αναμφιβόλως ευχάριστο», ο εικοσιτριάχρονος Αντίμ[1] κάνει ποδήλατο, όταν ένας «βροντώδης άνεμος» και το καμπαναριό προαγγέλλουν την επιστράτευση. Έτσι, εκείνο το καλοκαίρι σταδιακά θα αναδείξει το γκρίζο, εφιαλτικό του πρόσωπο και τα χρώματα θα σκοτεινιάσουν.

«Το ματωμένο λάβαρο υψώθηκε…»[2]

Η γλώσσα του μυθιστορήματος αποκτά το ελληνικό σύστοιχό της στην μοναδικής ακρίβειας μετάφραση του Αχιλλέα Κυριακίδη, που υιοθετεί λόγια στοιχεία στην υπηρεσία του ιδιολέκτου του συγγραφέα

Η προετοιμασία των πολεμιστών και η παρέλασή τους παραπέμπουν στη νωπογραφία του Άλμπερτ Χέρτερ «Η αναχώρηση των φαντάρων»[3], που είναι αντιπροσωπευτικός εκείνης της ημέρας. Για κάθε υποψήφιο στρατιώτη ο πόλεμος θα σημάνει και κάτι διαφορετικό: σ’ αυτόν τον πόλεμο όλοι, ο Αντίμ, ο Παντιολό, ο Μποσίς, ο Αρσενέλ και ο Σαρλ, ο αδελφός τού Αντίμ, είτε θα τραυματισθούν σοβαρά είτε θα πεθάνουν. Πρόκειται για μια σοβαρότατη δήλωση απώλειας που κάνει ο Εσνόζ -όπως και ο Κιούμπρικ στους «Σταυρούς στο Μέτωπο»-, αποτίοντας φόρο τιμής στα άδηλα θύματα του παραλογισμού των Αρδενών.

Η γλώσσα του μυθιστορήματος αποκτά το ελληνικό σύστοιχό της στην μοναδικής ακρίβειας μετάφραση του Αχιλλέα Κυριακίδη, που υιοθετεί λόγια στοιχεία στην υπηρεσία του ιδιολέκτου του συγγραφέα, ανακαλύπτει τη σύνταξη της Ελληνικής που αντιστοιχεί στο κοπιώδες γαλλικό πρωτότυπο, αντικαθιστά τετριμμένες λέξεις με άλλες, προσεκτικά επιλεγμένες και μεταφέρει τον ασθματικό ρυθμό της σκληρής αφήγησης αποδίδοντας πλήθος γαλλισμών χωρίς να πλήξει τον λυρισμό του κειμένου.

altΒουτιά στο ασυνείδητο

Δίχως να κωφεύει στον ήχο των μαχών, στο κλάμα και στην οδύνη, ή να εθελοτυφλεί στα περιστατικά που συνθέτουν την κοινή εμπειρία του πολέμου, ο συγγραφέας επιλέγει να εστιάσει χαμηλόφωνα, λακωνικά, στην ενηλικίωση των ανδρών, όπως αυτή πραγματοποιείται τελετουργικά στο επίκεντρο της Ιστορίας. Γιατί η Ιστορία είναι ένας σεισμός, που ανατρέπει τα πάντα και αναταξινομεί τα πάντα: τον «ρόγχο του μαχαιριού», το κουδούνισμα των κουταλιών στη σούπα από σταμναγκάθι, την πτήση του κουνουπιού, τον βαρύ γυλιό της στρατιωτικής εξάρτυσης, τον ήχο της αναπνοής, τα χρώματα των ρούχων, τις προσδοκίες των ανθρώπων. Η άνοιξη έχει έλθει, η αναμονή εντείνεται, πέντε άνδρες βρίσκονται στο μέτωπο, ενώ η Μπλανς περιμένει την επιστροφή δύο εξ αυτών.

Στο μεταξύ, ο τόσο ανθρώπινος Αρσενέλ, με το δέλεαρ των ανθισμένων λουλουδιών μπροστά του να τον παρασύρει, έρχεται πρόσωπο με πρόσωπο με τη θανατική του καταδίκη επί λιποταξία. Το τέλος του Παντιολό και του Μποσίς προστίθεται στην απόγνωση και τη μοναξιά που παράγει ο πόλεμος, συγκαταλέγεται στα ευρήματα της λάσπης των χαρακωμάτων. Αλλά και το κομμένο χέρι του νεαρού Αντίμ έρχεται να ενταχθεί στο ψηφιδωτό της φρίκης, χωρίς τους παιάνες που θα προσέδιδε στην αναπηρία μια πιο τετριμμένη αφήγηση. Η διάψευση της αρτιμέλειας επικρέμαται ως φάσμα, σαν να καλείται ο αναγνώστης να αναπληρώσει με τη φαντασία του τη σωματική υπόσταση του απολεσθέντος μέλους. Στο βιβλίο αυτό ο ακρωτηριασμός ισοδυναμεί με επανένταξη στο τοπίο της ειρήνης, και αυτό είναι μια κατάθεση/δήλωση του συγγραφέα, που διαρκώς και ενσυνείδητα αφαιρεί από τον πίνακά του τις οχληρές λεπτομέρειες.

Στο βιβλίο αυτό ο ακρωτηριασμός ισοδυναμεί με επανένταξη στο τοπίο της ειρήνης, και αυτό είναι μια κατάθεση/δήλωση του συγγραφέα, που διαρκώς και ενσυνείδητα αφαιρεί από τον πίνακά του τις οχληρές λεπτομέρειες

Η πένα του Εσνόζ ανακατανέμει στις σωστές τους διαστάσεις τις εικόνες και τις «διαστάσεις της πόλης, που έχει εξ αναρροφήσεως εκκενωθεί από τους άνδρες της», ανατρέχοντας στην εμπόλεμη συνθήκη του μυθιστορήματος Eνενήντα τρία του Βίκτορος Ουγκό[4] και θεσπίζοντας διάλογο ανάμεσα στα δύο κείμενα, καθώς και στoυς Σουάν του Μπαλζάκ[5]. Το ανέκκλητον του θανάτου δίνεται με τη διαδρομή της σφαίρας που διαρρηγνύει το δεξί μάτι και βγαίνει πίσω από το αφτί, ανελέητα, με αδιόρατη ειρωνεία και εμφαντικά σιωπηρή αγριότητα, σαν κάμερα ασυνειδήτου που γυρνοφέρνει στα εφιαλτικά, δαιδαλώδη παραπήγματα της ανθρώπινης κακουργίας. Και με την ανανοηματοδότηση της παρουσίας των ζώων στην ανθρώπινη κατάσταση, όταν σε κατατρώγουν οι ψείρες και όταν -με μιαν απλή κίνηση έμπειρου χασάπη- κόβεις τα πλευρά μιας ολοζώντανης αγελάδας για να φας, αφήνοντάς την να σφαδάζει από πόνο. Η επιλογή των σκηνών είναι μια ταινία σύγχρονη, ζοφερή, που σκαριφά χίλιες επιμέρους εικόνες μιας τεράστιας, σαρκοφαγικής τοιχογραφίας.

Τόνοι χαμηλοί, ελεγειακοί

Μετά τη ζωή του συνθέτη Μωρίς Ραβέλ (Ravel), τη βιογραφία του Εμίλ Ζατοπέκ (Courir) κι εκείνη του Νικολά Τέσλα (Des éclairs), ο Εσνόζ στο «14» ολοκληρώνει τη μελαγχολική του παλέτα με τα πορτραίτα κάποιων αγνώστων. Αποφεύγοντας τις τραγικές εμφάσεις, ελεγειακά και όχι επικά, ο συγγραφέας βάζει τη φύση να μετέχει στο δράμα[6]. Με ταπεινό τόνο ξαναγράφει αυτήν τη θλιβερή «και δύσοσμη όπερα» που, όπως λέει ο ίδιος, «έχει γραφεί χίλιες φορές», χωρίς τα απωθητικά χαρακτηριστικά της όπερας καθεαυτήν. Το κάνει αυτό χωρίς κυνισμό, αλλά με υποδόριο σαρκασμό απέναντι στη ματαίωση των ανθρώπινων σχεδίων για την Ευτυχία.

Στον ίδιον θεματικό ορίζοντα όπου κινήθηκαν ο Χέμινγουεϊ (Αποχαιρετισμός στα Όπλα), ο Έριχ Μαρία Ρεμάρκ (Ουδέν νεώτερον από το δυτικόν μέτωπον), ο Μωρίς Ζενεβουά (Εκείνοι του ’14), ο Μπλαιζ Σαντράρ (Η πρόζα του Υπερσιβηρικού και της μικρής Ιωάννας της Γαλλίας) που επίσης έχασε το χέρι του στο μέτωπο, ο Ανρί Μπαρμπίς (Γράμματα στη σύζυγο, 1914-1917), ο Λουί-Φερντινάν Σελίν (Ταξίδι στην άκρη της νύχτας), ο Μαρκ Ελντέρ (Οι θαλασσινοί) αλλά και τόσοι άλλοι, ανάμεσα στους οποίους και ο ημέτερος Στράτης Μυριβήλης (Η ζωή εν τάφω), ωστόσο ευαίσθητος στους μικρούς ήχους, στα ανεπαίσθητα αρώματα και στις άδηλες λιτανείες των νεκρών, εκατό χρόνια μετά την έναρξη του πιο δολοφονικού πολέμου της νεώτερης εποχής, ο Εσνόζ καταθέτει τη δική του ψηφίδα στην αντιπολεμική λογοτεχνία, αναδεικνύει τα τραύματα του Άγνωστου Στρατιώτη και καταγγέλλει τις μεγαλοστομίες περί ειρήνης και εξανθρωπισμού.

ΝΙΚΟΣ ΞΕΝΙΟΣ

[1]«sujet de taille moyenne et au visage commun»
[2] Ο στίχος είναι αντλημένος από τον τέταρτο στίχο της «Μασσαλιώτιδας».
[3] Ο πίνακας αυτός του αμερικανού ζωγράφου, που τόσο αγαπήθηκε από τους Γάλλους, έχει τίτλο «Le depart des poilus», υπαινισσόμενος την ανδροπρεπή, «τριχωτή» κατατομή, δηλαδή την επαρχιώτικη καταγωγή των νεοσύλλεκτων φαντάρων. Ήταν αφιερωμένος στον γιο του, που σκοτώθηκε στον Πρώτο Παγκόσμιο πόλεμο.
[4] Το εν λόγω μυθιστόρημα, τελευταίο του Βίκτορος Ουγκό, αναφέρεται στην Κομμούνα του Παρισιού του 1871.
[5] Στους Chouans o Balzac κάνει γεωγραφική αναφορά στην περιοχή αυτή της Γαλλίας, την Vendée, όπου και ο Hugo τοποθετεί τη σύγκρουση, στο μυθιστόρημά του Quatrevingt treize που κουβαλά μαζί του ο Αντίμ, ο πρωταγωνιστικός χαρακτήρας του Echenoz: οι καμπάνες ηχούν την έναρξη των εχθροπραξιών με τον ίδιο-διακειμενικό- τρόπο.
[6]«...comme un amendement mineur donne sa force à une loi, un point de couleur opposée décuple un monochrome, une infime écharde confirme un lissé impeccable, une dissonance furtive consacre un accord parfait majeur ».

 

alt14
Jean Echenoz
Μτφρ: Αχιλλέας Κυριακίδης
Ίκαρος 2014
Σελ. 112, τιμή € 13,00

alt

 

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ JEAN ECHENOZ

 

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Τα μάτια τους κοιτούσαν τον θεό» της Ζόρα Νιλ Χέρστον (κριτική) – Ένα «τραγουδιστό» μυθιστόρημα για την ιστορία της μαύρης κοινότητας

«Τα μάτια τους κοιτούσαν τον θεό» της Ζόρα Νιλ Χέρστον (κριτική) – Ένα «τραγουδιστό» μυθιστόρημα για την ιστορία της μαύρης κοινότητας

Για το μυθιστόρημα της Ζόρα Νιλ Χέρστον [Zora Neale Hurston] «Τα μάτια τους κοιτούσαν τον θεό» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά, εκδ. Αίολος). Κεντρική εικόνα: © Jessica Felicio (Unsplash).

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Εμφα...

«Το τενεκεδένιο ταμπούρλο» του Γκύντερ Γκρας (κριτική) – Ο ναζισμός και ο νάνος

«Το τενεκεδένιο ταμπούρλο» του Γκύντερ Γκρας (κριτική) – Ο ναζισμός και ο νάνος

Για το μυθιστόρημα του Γκύντερ Γκρας [Günter Grass 1927-2015] «Το τενεκεδένιο ταμπούρλο» [μτφρ. Τούλα Σιέτη, εκδ. Πατάκη].

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Οι «κακές» γλώσσες λένε ότι ο Γερμανός συγγραφέας πήρε το Βραβείο Νόμπελ το 1999 μόνο και μ...

«Β.» του Στηβ Σεμ-Σάντμπεργκ (κριτική) – Η προέλευση του κακού

«Β.» του Στηβ Σεμ-Σάντμπεργκ (κριτική) – Η προέλευση του κακού

Για το μυθιστόρημα του Στηβ Σεμ-Σάντμπεργκ (Steve Sem-Sandberg) «Β.» (μτφρ. Γιώργος Μαθόπουλος, εκδ. Αλεξάνδρεια). Στην κεντρική εικόνα, σκηνή από τη βασισμένη στο θεατρικό έργο του Γκέοργκ Μπύχνερ ταινία «Woyzeck» (1979).

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη

...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Τζο Νέσμπο: «Η κόρη μου δεν εντυπωσιάζεται με τίποτα από όσα κάνω, αλλά όταν της είπα ότι θα γίνω επίτιμος διδάκτωρ στην Αθήνα έμεινε με το στόμα ανοιχτό»

Τζο Νέσμπο: «Η κόρη μου δεν εντυπωσιάζεται με τίποτα από όσα κάνω, αλλά όταν της είπα ότι θα γίνω επίτιμος διδάκτωρ στην Αθήνα έμεινε με το στόμα ανοιχτό»

Ο δημοφιλής συγγραφέας αστυνομικής λογοτεχνίας Τζο Νέσμπο [Jo Nesbø] αναγορεύτηκε επίτιμος διδάκτωρ του Τμήματος Αρχειονομίας, Βιβλιοθηκονομίας και Συστημάτων Πληροφόρησης του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής.

Επιμέλεια: Ευλαλία Πάνου

...
Βίος και Πολιτεία #10: Ο Παναγής Παναγιωτόπουλος ζωντανά από το «υπόγειο» της Πολιτείας

Βίος και Πολιτεία #10: Ο Παναγής Παναγιωτόπουλος ζωντανά από το «υπόγειο» της Πολιτείας

Στο 10ο επεισόδιο της σειράς συζητήσεων με ανθρώπους από το χώρο του βιβλίου, με τον Κώστα Κατσουλάρη θα συνομιλήσει ο συγγραφέας και πανεπιστημιακός Παναγής Παναγιωτόπουλος. Η συζήτηση θα μεταδοθεί ζωντανά, την Πέμπτη, 28 Σεπτεμβρίου, στις 7μμ.

Επιμέλεια: Book Press

Βίος ...

«Κάποιοι μήνες της ζωής μου» του Μισέλ Ουελμπέκ – ή πώς να μην αποφεύγεις τις παγίδες της δημοσιότητας (κριτική)

«Κάποιοι μήνες της ζωής μου» του Μισέλ Ουελμπέκ – ή πώς να μην αποφεύγεις τις παγίδες της δημοσιότητας (κριτική)

Για το βιβλίο του Μισέλ Ουελμπέκ [Michel Houellebecq] «Κάποιοι μήνες της ζωής μου» (μτφρ. Γιώργος Καράμπελας, εκδ. Εστία). 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Προβοκάτορας, φίλεχθρος, άνθρωπος που ζει από τις αντιπαραθέσεις και...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αστυνομικό μυθιστόρημα του Βαγγέλη Μαργιωρή «Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα», το οποίο κυκλοφορεί στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Ήρωες, μίξερ, μανταλάκια, σερβιέτες…» Μέσα στο ...

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Τζορντάνα Λεβίν [Jordanna Levin] «Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» (μτφρ. Νοέλα Ελιασά), που θα κυκλοφορήσει στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας. 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση του προλόγου του μεταφραστή Γιώργου Ι. Αλλαμανή, στο βιβλίο του Τζον Τέιλορ [John Taylor] «Σκληρός από τρυφερότητα – Ο Έλληνας ποιητής και λαογράφος του άστεως Ηλίας Πετρόπουλος», το οποίο κυκλοφορεί αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Δίχτυ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Τέσσερα πρόσφατα αστυνομικά μυθιστορήματα ανανεώνουν τις γνωστές υποκατηγορίες της αστυνομικής λογοτεχνίας. «Η σκοτεινή μούσα» του Άρμιν Έρι, «Ο κώδικας του θησαυρού» της Τζάνις Χάλετ, «Θάνατος ενός ταξιδιώτη» του Ντιντιέ Φασέν και «Η στρατηγική του πεκινουά» του Αλέξις Ραβέλο.

Γράφει η Χίλ...

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιλέξαμε και φέτος όχι την εξαντλητική παρουσίαση των νέων εκδόσεων αλλά την στ...

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

Τι κοινό θα μπορούσε να έχει η Έμιλι Μπροντέ [Emily Brontë] με τον Χουάν Ρούλφο [Juan Rulfo] και τον εικονιζόμενο Άρη Αλεξάνδρου; Και οι τρεις τους, όπως και πολλοί ακόμα σημαντικοί συγγραφείς, έγραψαν και εξέδωσαν ένα μόνο μυθιστόρημα στη διάρκεια της ζωής τους, που ωστόσο αρκούσε για να τους καθιερώσει στο λογοτεχ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

22 Σεπτεμβρίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ. Επιμέλεια: Κώστας Αγορα

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ