Το Τέρας ή ο Φράνκενσταϊν;

Στη γνωστότερη μελέτη του, The Singularity is Near: When Humans Transcend Biology (2005), που τράβηξε το ενδιαφέρον δεκάδων κριτικών και έγινε αμέσως μπεστ-σέλερ στις ΗΠΑ, ο Κούρτσγουαϊλ προβλέπει την ολοκληρωτική σύγκλιση της ανθρώπινης και της μηχανικής νοημοσύνης και τον τελικό ερχομό μιας υπέρτατης υπολογιστικής νοημοσύνης, σε περίπου τρεις δεκαετίες από τώρα, η οποία θα υπερβαίνει την ανθρώπινη. Εκείνο που θα ενδιαφέρει περισσότερο τον μελλοντικό άνθρωπο, ωστόσο, δεν θα είναι αυτή καθαυτή η δημιουργία μιας υψηλής τεχνητής νοημοσύνης που μετά το σημείο της Μοναδικότητας θα υπερβαίνει τον ίδιο της τον δημιουργό, θα έχει «απελευθερωθεί» από αυτόν, αλλά η δυνατότητά του να «φορτώσει» τη δική του νοημοσύνη στη συλλογική, πλέον, τεχνητή νοημοσύνη και να παρατείνει έτσι τη «ζωή» του. Για πόσο; Πιθανόν για πάντα.

Επιστημονική φαντασία ή δυνάμει επιστημονική πραγματικότητα; Εδώ δεν υπάρχει χώρος να αναπτύξουμε τις εντυπωσιακές, μα συνάμα επισφαλείς και ριψοκίνδυνες, ιδέες του Κούρτσγουαϊλ όπως τις αποτυπώνει στην 650 σελίδων μελέτη του – εξάλλου, μόνο ο χρόνος δύναται να δείξει τι από όλα αυτά μπορεί να λειτουργήσει. Εδώ μας ενδιαφέρει το γεγονός ότι ένας Αμερικανός συγγραφέας, ο Μαρκ Άλπερτ, αξιοποιεί την ιδέα της Μοναδικότητας στο τρίτο του μυθιστόρημα, που εκδόθηκε πέρσι, με τίτλο Αφανισμός (το μότο του βιβλίου προέρχεται από την παραπάνω μελέτη του Κούρτσγουαϊλ). Ο Άλπερτ, παράλληλα με το να γράφει τα «τεχνοθρίλερ» του (που έχουν μεταφραστεί σε αρκετές γλώσσες, ενώ στην Ελλάδα κυκλοφορούν όλα από τις εκδόσεις Τραυλός), εργάζεται ως εκλαϊκευτής επιστημονικών ιδεών σε γνωστά αμερικανικά περιοδικά, ενώ έχει σπουδάσει αστροφυσική στο Πρίνστον και ποίηση στο Κολούμπια.

Υπέρτατη Αρμονία

Ο Τζιμ Πιρς είναι ο κεντρικός ήρωας του βιβλίου: πρώην στρατιωτικός και πράκτορας των ΗΠΑ, έχει αποσυρθεί από την ενεργό πολιτική δράση, μετά από μια βομβιστική επίθεση τρομοκρατών στο Ναϊρόμπι (που είχε ως συνέπεια τον θάνατο της γυναίκας και του γιου του) και καταγίνεται με τις επιστημονικές εφευρέσεις του. Αξιοποιώντας κυρίως την εμβιομηχανική, έχει δημιουργήσει εξελιγμένα προσθετικά άκρα τα οποία χρησιμοποιεί και ο ίδιος. Ο άλλος επιζών της βομβιστικής επίθεσης, η κόρη του Λάιλα, αποστρέφεται το φιλοκυβερνητικό παρελθόν του πατέρα της και έχει βαλθεί να του εναντιώνεται με κάθε τρόπο, αφού θέλει να αφιερώσει «τον εαυτό της στα ιδανικά της αλήθειας και της διαφάνειας». Όχι μόνο έχει εγκαταλείψει το σπίτι, αλλά και, ως ιδιοφυής χάκερ, έχει γίνει μέλος της Infoleaks που, όπως μπορούμε να φανταστούμε, είναι μια παράνομη διαδικτυακή υπηρεσία που αποκαλύπτει τα απόρρητα στρατιωτικά μυστικά διαφόρων κρατών και των υπηρεσιών ασφαλείας τους.

Ο πραγματικός εχθρός δεν είναι ακριβώς ούτε ένα άλλο κράτος, ούτε ένας ιδεολογικός αντίπαλος. Είναι η «Υπέρτατη Αρμονία»

Μέχρι εδώ όλα μοιάζουν αναμενόμενα, αφού αποτυπώνουν λίγο-πολύ την τρέχουσα πραγματικότητα. Όμως ο πραγματικός εχθρός δεν είναι ακριβώς ούτε ένα άλλο κράτος, ούτε ένας ιδεολογικός αντίπαλος. Είναι η «Υπέρτατη Αρμονία», μια συλλογική τεχνητή νοημοσύνη που αποτελείται από λοβοτομημένους ανθρώπους, τα «Ενεργούμενα». Μεταφερόμαστε στην Κίνα, όπου ο Κινέζος καθηγητής Ζιντάο έχει αναπτύξει την κατάλληλη τεχνολογία (που βασίζεται στην ιδέα της Μοναδικότητας, αλλά όχι εντελώς, αφού εδώ δεν έχουμε την κατασκευή μιας μηχανικής εκδοχής του εγκεφάλου, αλλά την ιατρική-μηχανική συνένωση ανθρώπινων εγκεφάλων) και έχει δημιουργήσει αυτή την ομάδα από ανθρώπους που έχουν αποκτήσει συνειδητότητα, που σκέφτονται και πράττουν συλλογικά και, το κυριότερο, αποτελεσματικά, μιας και μπορούν να συνδυάζουν τις γνώσεις και τις ικανότητές τους σε έναν Μοναδικό Εγκέφαλο. Οι εξελίξεις θα γίνουν ραγδαίες όταν η Υπέρτατη Αρμονία αρχίσει να ενσωματώνει στον «εαυτό» της διάφορα σημαίνοντα πρόσωπα του περιβάλλοντός της, με πρώτο και καλύτερο τον ίδιο τον δημιουργό της, τον Ζιντάο, ενώ στη συνέχεια θα κάνει το ίδιο με υψηλά ιστάμενους της πολιτικής και του στρατού.

Ποιος είναι ο στόχος της Υπέρτατης Αρμονίας; Η σωτηρία της Γης από τους ανθρώπους (κάτι μας θυμίζει αυτό…). Όπως λέει ο συγγραφέας: «Μολονότι ο Homo sapiens ήταν ένα εκπληκτικά σχεδιασμένο είδος, ένα πλάσμα ικανό να αξιοποιεί τους πόρους της Γης για την επίτευξη αναρίθμητων μεγαλόπνοων στόχων, οι συνεχείς πόλεμοί του και η άμετρη υπερκατανάλωση είχαν φτάσει σε σημείο να απειλούν την επιβίωση του πλανητικού οικοσυστήματος. Προφανώς, η Υπέρτατη Αρμονία είχε φτάσει την πιο κατάλληλη στιγμή. Το δίκτυο θα αναλάμβανε τη διαχείριση των πόρων του πλανήτη, πριν τον καταστρέψει ο Homo sapiens». Ή, όπως λένε τα ίδια τα Ενεργούμενα με τόνο απειλητικό, «Έχουμε υποχρέωση να αποκαταστήσουμε το οικοσύστημα αυτού του πλανήτη, που το είδος σας οδηγεί σε αφανισμό». Από την άλλη, όταν τα Ενεργούμενα της Υπέρτατης Αρμονίας λένε: «Το ίδιο το είδος σας έκανε την περισσότερη δουλειά. Οι επιστήμονές σας έφτιαξαν τα όπλα μαζικής καταστροφής, και οι στρατοί σας φρόντισαν να τα έχουν σε ετοιμότητα. Ελάχιστα χρειάστηκε να κάνουμε εμείς», δεν προβαίνουν άραγε σε μια απολύτως εύλογη κριτική του αμετανόητου, και δήθεν φιλάνθρωπου, ανθρωποκεντρισμού μας; Ποιος είναι άραγε ο «κακός» της υπόθεσης, η Υπέρτατη Αρμονία ή ο κατασκευαστής της; Το Τέρας ή ο Φράνκενσταϊν;

Όταν η Λάιλα θα βάλει στο στόχαστρο το κινεζικό υπουργείο Κρατικής Ασφάλειας επειδή βασανίζει Κινέζους αντικαθεστωτικούς, το υπουργείο θα βάλει με τη σειρά του στο στόχαστρο τη Λάιλα, οπότε ο πατέρας της θα βρει το κίνητρο για να προσπαθήσει να τη βρει, να τη σώσει και να βελτιώσει τη διαλυμένη σχέση τους. Στην πραγματικά καταιγιστική εξέλιξη της ιστορίας, θα μπλεχτούν ο Αμερικανός εφευρέτης Άρβιν Κόνγουεϊ και τα αμφιβληστροειδικά του εμφυτεύματα, ο οποίος αυτομολεί στην Κίνα, η πρώην συνάδελφος του Τζιμ στην NSA, η Κίρστεν, «έντομα σάιμποργκ» που λειτουργούν με εμφυτευμένα μικροτσίπ και επιδίδονται σε διάφορες ερευνητικές αποστολές, καθώς και ένα σωρό άλλες ηλεκτρονικές μικροσυσκευές, που θα παίξουν τον δικό τους ρόλο στον αμερικανο-κινεζικό πόλεμο. Τοποθετημένος στο παρόν, αν και προέρχεται από το μέλλον, ο Αφανισμός έχει μια ομολογουμένως εντυπωσιακή δράση, με πειστικές συγκρούσεις. Το είδος του βιβλίου, ωστόσο, είναι τέτοιο που δεν μας επιτρέπει να πούμε περισσότερα.

Οι καλοί και οι κακοί

Για να επανέλθουμε στην αρχή του κειμένου μας, αξίζει να πούμε πως ο Άλπερτ αξιοποιεί την ιδέα της Μοναδικότητας για κακό σκοπό, αφού η «Υπέρτατη Αρμονία» είναι κατασκεύασμα των κινεζικών υπηρεσιών ασφαλείας. Εδώ είναι και το «πολιτικό», ούτως ειπείν, πρόβλημα του βιβλίου: υπάρχει μια κάποια ανισορροπία ανάμεσα στους «καλούς» Αμερικανούς, των οποίων η τεχνολογία αποβλέπει στο κοινό, παγκόσμιο καλό, και στους «κακούς» Κινέζους, που χρησιμοποιούν τις νέες τεχνολογίες για να πάρουν τα πρωτεία της παγκόσμιας υπερδύναμης από τις ΗΠΑ. Αυτή η αίσθηση εντείνεται ιδίως με το τελικό σημείωμα του συγγραφέα, που μας καλεί να γίνουμε μέλη της Διεθνούς Αμνηστίας και να αντιπαλέψουμε όσες χώρες «φιμώνουν τις αντίθετες φωνές».

Υπάρχει κάποια ανισορροπία ανάμεσα στους «καλούς» Αμερικανούς, των οποίων η τεχνολογία αποβλέπει στο κοινό, παγκόσμιο καλό, και στους «κακούς» Κινέζους, που χρησιμοποιούν τις νέες τεχνολογίες για να πάρουν τα πρωτεία της παγκόσμιας υπερδύναμης

Ωστόσο, η ίδια η δράση της αμερικανικής υπηρεσίας εθνικής ασφαλείας, της NSA, όπως αποκαλύπτεται τον τελευταίο καιρό, μας κάνει να αναρωτηθούμε για το ποιοι άλλοι, πέραν των Κινέζων, παρακολουθούν δυνάμει αντικαθεστωτικούς και «φιμώνουν τις αντίθετες φωνές». Εδώ δεν μας ενδιαφέρει να λάβουμε πολιτική θέση, απλώς θέλουμε να τονίσουμε πως θα ήταν προς όφελος του ίδιου του βιβλίου το να είχε λάβει υπόψη τις αντιφιλελεύθερες ενέργειες όλων των υπηρεσιών ασφαλείας, όχι μόνο των «εχθρών» της Δύσης Κινέζων. Ναι μεν είναι θετικό πως γίνεται μια κάποια κριτική στην CIA και στις παράνομες πρακτικές της, καθώς και κριτική στον αμερικανικό στρατό: όπως σχολιάζει κάποιος, «Όταν όλα πάνε καλά, ανακοινώνουν στις εφημερίδες πόσους Ταλιμπάν σκότωσαν. Κι όταν τα θαλασσώνουν, όταν τα αεροσκάφη σκοτώνουν αθώους πολίτες αντί για τρομοκράτες, τότε εξαφανίζονται!» Αλλά αυτή δεν αρκεί για να εξισορροπήσει την εικόνα.

Ορθά ο Άλπερτ συγκρίνεται με τον Μάικλ Κράιτον, τον μάλλον γνωστότερο συγγραφέα τεχνοθρίλερ στον κόσμο. Όπως ο πρώην καθηγητής και μετέπειτα διάσημος συγγραφέας βάζει επιστημονική βιβλιογραφία στο τέλος των μυθιστορημάτων του, έτσι και ο Άλπερτ συμπληρώνει τον Αφανισμό με ένα παράρτημα επιστημονικών ανακαλύψεων που δείχνουν πως όσα γράφει δεν είναι αποτέλεσμα μιας τρελής φαντασίας, αλλά βασίζονται σε υπαρκτές εφευρέσεις, τις οποίες αυτός φροντίζει δεόντως, για χάρη της υπόθεσης και της μελλοντολογίας, να τις τραβήξει στα έσχατα όριά τους. Παρότι καλογραμμένο, ένα τέτοιο μυθιστόρημα, γεμάτο με κινηματογραφικού τύπου περιγραφές, δεν διαβάζεται πρωτίστως για χάρη αυτού που αποκαλούμε «λογοτεχνικότητα». Ποιος όμως διαβάζει Φίλιπ Ντικ ή Γουίλιαμ Γκίμπσον αναζητώντας μια λογοτεχνία ως τέχνη του λόγου; Ποιος δεν θα συμφωνούσε με τον Λούις Μάμφορντ ότι ο ανεπανάληπτος Θαυμαστός νέος κόσμος είναι το χειρότερο, από λογοτεχνική άποψη, βιβλίο του Άλντους Χάξλεϊ; Εδώ, σημασία έχει η προφητική διαίσθηση, η επίδραση της επιστήμης στη ζωή, η εικοτολογική μυθοπλασία. Ο Αφανισμός μάς προσφέρει μια ιδιαίτερη ματιά στο τεχνολογικό μέλλον της παγκοσμιοποιημένης ανθρωπότητας, όπως αυτό συναρμόζεται με την πολιτική και τον πόλεμο, ματιά οπωσδήποτε χρήσιμη, για να μην πούμε αναγκαία.

ΓΙΩΡΓΟΣ ΛΑΜΠΡΑΚΟΣ

Αφανισμός
Mark Alpert
Τραυλός 2013
Σελ. 576, τιμή € 18,00

 ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ MARK ALPERT