alt

Της Έλενας Μαρούτσου

Μόρις Σάμπαθ «Μίκι»: Λατρευτός Πορνοκάπηλος, Εκμαυλιστής, Σοδομιστής, Βασανιστής Γυναικών, καταστροφεύς των Ηθών, Ξελογιαστής νεανίδων, Συζυγοκτόνος, Αυτόχειρας (1929-1944)

Αυτές είναι οι οδηγίες για την επιγραφή που θέλει να χαράξουν στον τάφο του ο ήρωας του μυθιστορήματος του Φίλιπ Ροθ Το Θέατρο του Σάμπαθ (εκδ. Πόλις).

Και σε αυτή την επιγραφή δίνονται επιγραφικά –ας μου επιτραπεί το λογοπαίγνιο– οι συντεταγμένες του εκτενούς αυτού μυθιστορήματος: το σεξ, η αναπόφευκτη βία των οικογενειακών σχέσεων κι ο σαρκασμός των κοινωνικών ηθών. Κι ο αυτοσαρκασμός, φυσικά. Και να μην ξεχάσουμε το κυριότερο: ο θάνατος. Αυτός που δεν μας ξεχνάει ποτέ. Αυτόν που προτίθεται να συναντήσει οικειοθελώς στο τέλος του μυθιστορήματος ο Μίκι Σάμπαθ, χαιρετίζοντας την αυτοκτονία, όπως λέει ο ίδιος, ως το ύστατο χωρατό.

Οι συντεταγμένες του εκτενούς αυτού μυθιστορήματος: το σεξ, η αναπόφευκτη βία των οικογενειακών σχέσεων, ο σαρκασμός των κοινωνικών ηθών, ο θάνατος

Η αφήγηση ξεκινάει στη μέση ακριβώς των αφηγούμενων γεγονότων με την τεχνική που είναι γνωστή ως in medias res (λατινικός όρος που σημαίνει, για όποιον ενδιαφέρεται, «στη μέση των πραγμάτων»). Εδώ, η μέση είναι ο θάνατος της Ντρένκα, της Κροάτισας ερωμένης του Μίκι Σάμπαθ. Για την ακρίβεια, βλέπουμε το ζευγάρι στις ποικίλες ερωτικές του περιπτύξεις λίγο προτού μάθουνε και μάθουμε πως η Ντρένκα έχει καθολικό καρκίνο και της μένουν λίγοι μήνες ζωής. Ο θάνατος της Ντρένκα πυροδοτεί μια σειρά από εσωτερικές κι εξωτερικές εξελίξεις που οδηγούν τον ήρωα στη ρήξη με τη γυναίκα του, τη Ροζάνα, την εγκατάλειψη του απομακρυσμένου μικρού χωριού όπου ζει μαζί της τα τελευταία χρόνια και το ταξίδι του στη Νέα Υόρκη για να παραστεί στην κηδεία ενός φίλου του που αυτοκτόνησε.

Με την όπισθεν της μνήμης

Αυτό το ταξίδι συμπίπτει στην πορεία της ανάγνωσης με το ταξίδι που κάνει ο Σάμπαθ στα παλιά, αφηγούμενος τα τραύματα της οικογενειακής του ιστορίας –το 1944 έχασε τον αδελφό του, πιλότο του αμερικανικού στρατού, σε μια αεροδρομική επιδρομή στις Φιλιππίνες– αλλά και αυτά της προσωπικής του ιστορίας – η πρώην του γυναίκα, η Νίκη, είχε κάποια μέρα ανεξήγητα χαθεί κι έκτοτε αγνοείτο η τύχη της.

Τα επεισόδια της πρότερης ζωής του Σάμπαθ εναλλάσσονται στην αφήγηση με αυτά της παραμονής του στη Νέα Υόρκη όπου τον φιλοξενεί ένας φίλος απ’ τα παλιά, κι όπου ο εξηνταπεντάχρονος Σάμπαθ, σε μια ύστατη προσπάθεια να πιαστεί απ’ την ηδονική αίσθηση της αποπλάνησης, θα πρωταγωνιστήσει σε μια παρωδία μοιχείας και θα διωχθεί από το σπίτι για να κατευθυνθεί λίγο πριν το τέλος του μυθιστορήματος στο νεκροταφείο όπου είναι θαμμένη η οικογένειά του. Εκεί, με κλεμμένα χρήματα, θ’ αγοράσει έναν τάφο του οποίου την επιγραφή παρήγγειλε όπως σας την παρέθεσα.

Γλώσσα λανθάνουσα

altΔεν είναι τυχαίο που αρχικά στην παραγγελία του κειμένου, αντί να βάλει την τρέχουσα ημερομηνία, 1994, βάζει κατά λάθος την ημερομηνία θανάτου του αδελφού του: 1944. Το λάθος το αντιλαμβάνεται και το διορθώνει, από τα λίγα πράγματα που σχετίζονται με το θάνατο και μπορούν να διορθωθούν. Το αμετάκλητο του θανάτου, το μυστήριο της εξαφάνισης των προσώπων από τη ζωή μας, η μάταιη προσπάθεια κάλυψης οποιουδήποτε κενού αφήνει η βόμβα της αιφνίδιας απώλειας ή το σαράκι της καθημερινής, αυτά είναι τα θέματα που όχι απλώς αλληλοδιαπλέκονται με το σεξ αλλά υφαίνονται μαζί, στο ίδιο υφάδι και τα δύο, μέχρι να γίνουν ένα.

Σε πολλά του μυθιστορήματα ο Ροθ βάζει το σεξ να προχωράει χέρι χέρι με το θάνατο. Στο Θέατρο του Σάμπαθ, όμως, βρίσκονται οι δυο τους σε τέτοιο σφιχτό εναγκαλισμό που πραγματικά γίνονται ένα σώμα. Στη διάρκεια της ανάγνωσης αυτή η σκέψη μου γεννήθηκε: πως πραγματικός πρωταγωνιστής του μυθιστορήματος αυτού είναι το σώμα∙ το σώμα με τις οσμές και τις εκκρίσεις του, το σώμα με τις απαιτήσεις και τις αδυναμίες του, το σώμα με τις ανεξάντλητες ηδονές και διαστροφές στις οποίες το υποβάλλει ο νους, το σώμα με τους αμέτρητους εξευτελισμούς στους οποίους το υποβάλλει ο χρόνος, το σώμα μέχρι τελικής πτώσεως.

Ένας Πάνας με ρευματικά

Το σώμα του Σάμπαθ πάντως αντιστέκεται με όλες του τις δυνάμεις στην πτώση. Παρόλη την μεγάλη του κοιλιά, το φαλακρό κεφάλι, την ατημέλητη γενειάδα, τον προστάτη και τους ρευματισμούς στα παραμορφωμένα του δάχτυλα, παραμένει σε όλη τη διάρκεια της αφήγησης η ενσάρκωση ενός σύγχρονου Πάνα. Πρόκειται για έναν Πάνα που χλευάζει κάθε σύμβαση και κάθε ψευδαίσθηση, έναν Πάνα που γερνάει χωρίς να παύει να ξεγυμνώνει και να επιδεικνύει τον όρθιο φαλλό του.

Το σώμα του Σάμπαθ παραμένει σε όλη τη διάρκεια της αφήγησης η ενσάρκωση ενός σύγχρονου Πάνα

Συχνά μάλιστα στη διάρκεια της αφήγησης αναρωτιόμαστε μήπως αυτή η αχαλίνωτη επίδειξη των αειθαλών ορμών του δεν είναι παρά ένα θέατρο, μια παράσταση σαν αυτές που έστηνε πιο νέος όταν δούλευε ως μαριονετίστας, χρησιμοποιώντας ως μαριονέττες τα δάχτυλά του. Ο ίδιος ονόμαζε τις αυτοσχέδιες πλανόδιες παραστάσεις του «Το Άσεμνο Θέατρο του Σάμπαθ» και καθώς προχωράει η αφήγηση δεν μπορούμε ν’ αντισταθούμε στον ίσως αυτονόητο παραλληλισμό του θεάτρου αυτού με την ίδια τη ζωή του Σάμπαθ. Ονομάζω τον παραλληλισμό σχεδόν αυτονόητο αφού ο ίδιος ο πρωταγωνιστής σε πολλά σημεία της αφήγησης εφιστά την προσοχή στην απόσταση η οποία τον χωρίζει απ’ το πραγματικό βίωμα, σαν να μην μπορεί να βυθιστεί ολόψυχα σε αυτό αλλά ακόμα και στις πιο ακραίες στιγμές οδύνης, ακόμα και λίγα δευτερόλεπτα πριν καταρρεύσει λιπόθυμος, δεν παύει να παρακολουθεί τον εαυτό του σαν να επρόκειτο για κάποιον τρίτο.

Ο Σάμπαθ δεν παύει στιγμή να είναι σκηνοθέτης όχι μόνο της ζωής του, αλλά και της ζωής των άλλων, όπως συχνά τον είχαν κατηγορήσει. Τα παιχνίδια εξουσίας δεν του ήταν άγνωστα. Οι δυο του γυναίκες, η Νίκη, μια εύθραυστη ταλαντούχα ηθοποιός που την μύησε ο ίδιος στον έρωτα και στο θέατρο, και η Ροζάνα, η γυναίκα που πήρε τη θέση της εξαφανισμένης Νίκης στο κρεβάτι του και βυθίστηκε σιγά σιγά στην έξη του αλκοόλ, έζησαν κι οι δυο στη σκιά του και χάθηκε η καθεμιά στον δικό της λαβύρινθο, κάτι που ανομολόγητα ο Σάμπαθ χρεώνει στον εαυτό του, όπως ειρωνικά έστω δηλώνει κι η επιγραφή στον μελλοντικό του τάφο.

Σεξισμός ή συμπάθεια;

Η παντοδυναμία αυτή του άντρα-σκηνοθέτη, του μονίμως εν εγρηγόρσει κυνηγού, του φύσει και θέσει μοιχού, θα μπορούσε να ξεσηκώσει κύματα αντίδρασης από μέρους του θηλυκού αναγνωστικού κοινού – κι απ’ ό,τι μαθαίνω κύκλοι φεμινιστριών δεν έχουν αγκαλιάσει με θέρμη το πλήθος των παρόμοιων αρσενικών που πρωταγωνιστούν στα βιβλία του Ροθ. Η αλήθεια είναι πως η αυταρέσκεια του Σάμπαθ ακόμα κι αν αντισταθμίζεται από την αυτεπίγνωση και τον αυτοσαρκασμό, θα μπορούσε να προκαλέσει αυθόρμητα συναισθήματα αντιπάθειας –κανείς δεν είπε άλλωστε πως ένας συγγραφέας πρέπει να χτίζει ήρωες συμπαθείς– όμως σε μια πιο αποστασιοποιημένη ανάγνωση θα παρατηρήσει κανείς πως τα πορτρέτα των γυναικών που τον περιστοιχίζουν είναι απείρως πιο κολακευτικά απ’ τον ίδιο. Η αισθησιακή Ντρένκα, η απόκοσμη Νίκη, η τραυματισμένη Ροζάνα, ακόμα κι η σοφιστικέ Μισέλ, η γυναίκα του φίλου του που τον φιλοξενεί για λίγο στη Νέα Υόρκη, είναι πλασμένες με την εμβρίθεια και τη διεισδυτικότητα που μόνο η συμπάθεια επιτρέπει – και μιλώ για τη συμπάθεια με την κυριολεκτική έννοια, τη δυνατότητα δηλαδή να συμπάσχεις με κάποιον.

Τα πορτρέτα των γυναικών που τον περιστοιχίζουν είναι απείρως πιο κολακευτικά απ’ τον ίδιο. Είναι πλασμένες με την εμβρίθεια και τη διεισδυτικότητα που μόνο η συμπάθεια επιτρέπει

Και τώρα που μιλάμε για συμπάθεια, ας γυρίσουμε λίγο στο σημείο απ’ όπου αρχίσαμε στην επιτάφια επιγραφή και το «λάθος» στην ημερομηνία θανάτου. Υιοθετώντας την οπτική που θέλει τη γλώσσα όταν λανθάνει να λέει τ’ αληθή, θα πρέπει να υποθέσουμε ίσως πως όταν πέθανε ο αδελφός του, τη μοιραία εκείνη μέρα του 1944 που σφράγισε τη ζωή όλης της οικογένειας, πέθανε κατά κάποιον τρόπο κι ο ίδιος ή –άλλη ερμηνεία, ακόμα πιο βαθειά στο πετσί της συμπάθειας– πως ο Σάμπαθ, ο μικρός αδελφός, επιθυμούσε να έχει πεθάνει ο ίδιος στη θέση του μεγάλου.

Λίγο πριν κλείσει η αυλαία

Τι άλλο κάνει άλλωστε όταν σε μια από τις τελευταίες σκηνές του μυθιστορήματος τυλίγει τον εαυτό του με την αμερικάνικη σημαία, με την οποία είχε έρθει τότε τυλιγμένο το φέρετρο του αδελφού του, κι αποφασίζει να περιφέρεται στο εξής έτσι μέχρι την επικείμενη αυτοκτονία του. Με αυτή την παράδοξη αμφίεση επισκέπτεται για τελευταία φορά τον τάφο της Ντρένκα, όπου και διαδραματίζεται μια από τις πιο ενδιαφέρουσες σκηνές σε όλο το μυθιστόρημα: ο Σάμπαθ συλλαμβάνεται επ’ αυτοφώρω από αστυνομικούς (ένας τους είναι ο γιος της Ντρένκα) να κατουράει τον τάφο της αγαπημένης του, ως φόρο τιμής στην ανάμνηση των στιγμών ακραίου σεξουαλικού πάθους όπου η Ντρένκα είχε πιει το κάτουρό του. Έτσι όπως οι αστυνομικοί στρέφουν τα φώτα των προβολέων τους πάνω του και τον διατάζουν να κρατήσει τα χέρια του υψωμένα, είναι σαν να δίνει την τελευταία του παράσταση. Έτσι, με υψωμένα χέρια έπαιζε πάντοτε τις μαριονέττες του.

Δεν θα σας αποκαλύψω αν το τέλος του βιβλίου τον θέλει τελικά σκηνοθέτη ή μαριονέττα. Ούτως ή άλλως κι οι δυο αποτελούν μέρος της ίδιας παράστασης, που στη ζωή κλείνει με το θάνατο και στη λογοτεχνία με τα τελευταία λόγια του αφηγητή, τα οποία στο συγκεκριμένο βιβλίο, θυμηθείτε με, είναι πράγματι αξιομνημόνευτα. 

* Η ΕΛΕΝΑ ΜΑΡΟΥΤΣΟΥ είναι συγγραφέας. 

b191805Το θέατρο του Σάμπαθ
Φίλιπ Ροθ
Μτφρ: Ανδρέας Β. Βαχλιώτης
Επιμέλεια: Κατερίνα Σχινά
Πόλις 2013
Σελ. 614, τιμή € 20,00

alt

 

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ PHILIP ROTH

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Το δώρο του Χάμπολντ» του Σολ Μπέλοου (κριτική)

«Το δώρο του Χάμπολντ» του Σολ Μπέλοου (κριτική)

Για το μυθιστόρημα που χάρισε στον Σολ Μπέλοου [Saul Bellow, 1915-2005] το Πούλιτζερ το 1976, «Το δώρο του Χάμπολντ» (μτφρ. Μαργαρίτα Ζαχαριάδου, εισαγωγή: Jeffrey Eugenides, εκδ. Gutenberg). 

Γράφει ο Φώτης Καραμπεσίνης

...
«Η πιο μυστική μνήμη των ανθρώπων» του Μοχάμεντ Μπουγκάρ Σαρ (κριτική) – Ένα πολυστρωματικό μυθιστόρημα που υμνεί τη λογοτεχνία

«Η πιο μυστική μνήμη των ανθρώπων» του Μοχάμεντ Μπουγκάρ Σαρ (κριτική) – Ένα πολυστρωματικό μυθιστόρημα που υμνεί τη λογοτεχνία

Για το μυθιστόρημα του Μοχάμεντ Μπουγκάρ Σαρ [Mohamed Mbougar Sarr] «Η πιο μυστική μνήμη των ανθρώπων» (μτφρ. Μήνα Πατεράκη-Γαρέφη, εκδ. Πατάκη), που τιμήθηκε με τη μεγαλύτερη διάκριση των γαλλικών γραμμάτων, το βραβείο Goncourt, για το 2021. Στην κεντρική εικόνα, ο συγγραφέας. 

...
«Ψεύτες του νερού και άλλες ιστορίες» του Μπάρι Χάνα (κριτική) – Λογοτεχνία των αντιθέσεων για μια συναρπαστική ανάγνωση

«Ψεύτες του νερού και άλλες ιστορίες» του Μπάρι Χάνα (κριτική) – Λογοτεχνία των αντιθέσεων για μια συναρπαστική ανάγνωση

Για τη συλλογή διηγημάτων του Μπάρι Χάνα [Barry Hannah] «Ψεύτες του νερού και άλλες ιστορίες» (μτφρ. Νίκος Α. Μάντης, εκδ. Καστανιώτη). Στην κεντρική εικόνα, ο συγγραφέας Μπάρι Χάνα.

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη

Οι Ψεύτες...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Rohtko», του Λούκας Τβαρκόφσκι, στη Στέγη (κριτική)

«Rohtko», του Λούκας Τβαρκόφσκι, στη Στέγη (κριτική)

Στην κεντρική σκηνή της Στέγης Ιδρύματος Ωνάση είδαμε τη μεγαλειώδη παράσταση «ROHTKO» του Πολωνού σκηνοθέτη Λούκα Τβαρκόφσκι [Lukasz Twarkowski], αποτέλεσμα συνεργασίας του με τον Κρίστιαν Λούπα.

Γράφει ο Νϊκος Ξένιος

Ο Λούκας Τβαρκόφσκι σκηνοθέτησε τ...

Το Dublin Literary Award 2023 στη Γερμανίδα Katja Oskamp

Το Dublin Literary Award 2023 στη Γερμανίδα Katja Oskamp

Απονεμήθηκε στην Katja Oskamp και τη μεταφράστριά της στα αγγλικά Jo Heinrich, το «Dublin Literary Award 2023» για το μυθιστόρημά της Katja Oskam «Marzahn, Mon Amour». Σύντομα θα κυκλοφορήσει και στα ελληνικά από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Book Press

...
Χαρούκι Μουρακάμι: Τιμήθηκε με το βραβείο «Πριγκίπισσα των Αστουριών»

Χαρούκι Μουρακάμι: Τιμήθηκε με το βραβείο «Πριγκίπισσα των Αστουριών»

Ο Haruki Murakami [Χαρούκι Μουρακάμι] είναι ο πρώτος Ιάπωνας συγγραφέας που έλαβε το Βραβείο «Πριγκίπισσα των Αστουριών». Η συλλογή διηγημάτων του «Σε πρώτο ενικό» κυκλοφόρησε προσφάτως από τις εκδόσεις Ψυχογιός, σε μετάφραση Βασίλη Κιμούλη.

Επιμέλεια: Book Press...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Αρκτικό καλοκαίρι» του Ντέιμον Γκάλγκατ (προδημοσίευση)

«Αρκτικό καλοκαίρι» του Ντέιμον Γκάλγκατ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Ντέιμον Γκάλγκατ [Damon Galgut] «Αρκτικό καλοκαίρι» (μτφρ. Κλαίρη Παπαμιχαήλ), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 24 Μαΐου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Οι δύο άντρες κάθονταν στις πο...

«Ο γυάλινος κήπος» της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ (προδημοσίευση)

«Ο γυάλινος κήπος» της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ [Tatiana Ţîbuleac] «Ο γυάλινος κήπος» (μτφρ. Άντζελα Μπράτσου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 15 Μαΐου από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Κήπος βιβλίων» του Παναγιώτη Γούτα (προδημοσίευση)

«Κήπος βιβλίων» του Παναγιώτη Γούτα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τον πρόλογο του συγγραφέα Παναγιώτη Γούτα της ανθολογίας κειμένων του «Κήπος βιβλίων – Διαβάζοντας Θεσσαλονικείς και Αμερικανούς πεζογράφους», που θα κυκλοφορήσει στις 17 Μαΐου από τις εκδόσεις Νησίδες.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 25 καλύτερα λογοτεχνικά έργα γραμμένα από γυναίκες συγγραφείς – από τη Μέρι Σέλεϊ στην Έλενα Φερράντε

Τα 25 καλύτερα λογοτεχνικά έργα γραμμένα από γυναίκες συγγραφείς – από τη Μέρι Σέλεϊ στην Έλενα Φερράντε

Σε δημοσίευσή της στον Independent, η αρθρογράφος Clarisse Loughrey ξεχώρισε τα εικοσιπέντε σημαντικότερα λογοτεχνικά έργα που γράφτηκαν από γυναίκες συγγραφείς. Στη φωτογραφία, μία από αυτές, η Octavia E. Butler [1947 - 2006], συγγραφέας μυθιστορημάτων επιστημονικής φαντασίας με έντονο κοινωνικό και πολιτικό υ...

«Φάκελος αρχαιοκαπηλία»: Νικόλας Ζηργάνος, Ανδρέας Αποστολίδης και Γιάννης Μαρής

«Φάκελος αρχαιοκαπηλία»: Νικόλας Ζηργάνος, Ανδρέας Αποστολίδης και Γιάννης Μαρής

Φάκελος αρχαιοκαπηλία με προτάσεις τριών βιβλίων: «Επιχείρηση “Νόστος”: Ένα χρυσό στεφάνι και μια Κόρη για τον Αλέξη Καρρά» (εκδ. Τόπος), του Νικόλα Ζηργάνου, «Αρχαιοκαπηλία και εμπόριο αρχαιοτήτων – Μουσεία, έμποροι τέχνης, οίκοι δημοπρασιών, ιδιωτικές συλλογές» (εκδ. Άγρα), του Ανδρέα Αποστολίδη και  «Ίλ...

Bιβλία αυτοβοήθειας, αυτογνωσίας και προσωπικής βελτίωσης: 20 επιλογές από τις καλύτερες πρόσφατες εκδόσεις

Bιβλία αυτοβοήθειας, αυτογνωσίας και προσωπικής βελτίωσης: 20 επιλογές από τις καλύτερες πρόσφατες εκδόσεις

Κανείς δεν μπορεί να λύσει το πρόβλημά σου, αν δεν κάνεις ο ίδιος την αρχή για να βοηθήσεις τον εαυτό σου. Είκοσι επιλογές από τις καλύτερες πρόσφατες εκδόσεις βιβλίων αυτοβοήθειας, αυτογνωσίας και προσωπικής βελτίωσης από τους επαγγελματίες του είδους.

Επιμέλεια: Book Press...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ