grin-scarlet-sails360

Του Σπύρου Γιανναρά 

Ο Αλεξάντερ Γκριν (1880 - 1932), μια από τις καλύτερες πένες της συγκλονιστικής ρωσικής γενιάς του Μεσοπολέμου, γνωστός κυρίως χάρη στα Πορφυρά πανιά, αψήφησε τις αμείλικτες επιταγές του σοσιαλιστικού ρεαλισμού επιλέγοντας να εκφραστεί μέσα από μια λογοτεχνία του φανταστικού και του ονειρικού, εφευρίσκοντας έναν προσωπικά αλληγορικό τρόπο για να καταδυθεί στα έγκατα της ανθρώπινης ψυχής. 

Κατηγορήθηκε ως ρομαντικός, αρνησίπατρις και ξενορώσος, ενδεχομένως λόγω και της δύσκολα αποδεκτής πολωνικής του καταγωγής. Κυνηγήθηκε και φυλακίστηκε αρκετές φορές, ενώ απαγορεύθηκε και η κυκλοφορία του έργου του, το οποίο αναγνωρίστηκε μετά τον συνηθισμένο για την εποχή θάνατό του από την πείνα και τις κακουχίες.

Η αγάπη ως Παράδεισος 

Τα Πορφυρά πανιά δεν είναι άλλη μία ιστορία αγάπης με ευτυχές τέλος. Ούτε ένα παραμύθι για την αγάπη που υπάρχει μονάχα στα όνειρα. Είναι ένα σύγχρονο λογοτεχνικό έργο, μια νουβέλα με θέμα την αποκαλυπτική δύναμη της λογοτεχνίας. Εκκινώντας από μια παραμυθητική βάση, δυο ξεχωριστούς ήρωες, την Ασσόλ και τον Γκρέυ που προορίζονται να συναντηθούν ακολουθώντας τις επιταγές της προφητείας που αφηγείται γέροντας περιηγητής, ο Γκριν υφαίνει μια ιστορία για την αγάπη ως υπαρκτικής στάσης ζωής. Ως αποτέλεσμα της ανθρώπινης βούλησης να ανοιχτεί και να αναζητήσει τον άλλο. Το καραβάκι με τα πορφυρά πανιά μεταμορφώνεται από παιδικό παιχνίδι σε πλοίο, σε όχημα που θα στεγάσει την κοινή πορεία των δύο ηρώων· η αγάπη από παιδικό όνειρο μετατρέπεται σε ερωτικό βίωμα, σε Παράδεισο, και η αφήγηση εκκινεί από το παραμύθι για να γίνει λογοτέχνημα, το όχημα που δεξιώνεται και φωτίζει τη ζωή.

Δανείζεται αφηγηματικά εφόδια απ' το παραμύθι για να εξελίξει τη νουβέλα ως είδος.

Το εν λόγω έργο του Γκριν δύναται να διαβαστεί ως ένα τυπικό έργο του μοντερνισμού, όπου ένα λογοτεχνικό είδος, συνήθως το μυθιστόρημα, χρησιμοποιεί ή ενδύεται άλλα αφηγηματικά είδη όπως το δοκίμιο, την επιστολή ή το ποίημα, και τα αφομοιώνει προκειμένου να εξελιχθεί ως είδος. Εν προκειμένω ο Γκριν δανείζεται αφηγηματικά εφόδια απ' το παραμύθι για να εξελίξει –διευρύνοντας τις εκφραστικές της δυνατότητες– την νουβέλα ως είδος. Μεταπλάθει το οιονεί άχρονο και μεστότερο, ενδεχομένως, λογοτεχνικό «είδος» της προφορικής λογοτεχνίας (οι απαρχές του οποίου χάνονται στα απροσπέλαστα σκοτάδια του παρελθόντος όπου η ιστορία ήταν αξεδιάλεχτα ενωμένη με τον μύθο κι η αλήθεια κρυμμένη κάτω από το πέπλο της μυθολογίας) σε μια σύγχρονη νουβέλα. Σε μια νουβέλα που διατηρεί όλους τους χυμούς της παραμυθητικής αφήγησης. Διατηρεί την ονειρική ατμόσφαιρα του παραμυθιού χωρίς όμως να αφήνει ποτέ το στέρεο, ρεαλιστικά αληθοφανές έδαφος της πραγματικότητας που του προσπορίζει η νουβέλα.

Ένα ποιητικό, ρομαντικό παραμύθι εκτός κατάταξης 

grin-alexander-photo

Ο Γκριν επιλέγει το παραμύθι για να μιλήσει για το σημαντικότερο θέμα, που είναι η αγάπη ως υπαρκτική πραγματικότητα, προκειμένου να υπηρετήσει την υψηλή τέχνη της λογοτεχνίας. Προσεγγίζει το δυσπέλαστο αυτό ζήτημα με την πιο αμείλικτη σοβαρότητα που του πρέπει, ως αποκαλυπτική δηλαδή αλήθεια και ουσία του ανθρώπου, τουτέστιν ως θαύμα. Χρησιμοποιεί ως όχημα το παραμύθι, με το οποίο οι προφορικές παραδόσεις κινήθηκαν στο όριο μεταξύ πραγματικότητας και φαντασίας για να εικονογραφήσουν με τον πιο μεστό τρόπο (δηλαδή αλληγορικά και συμβολικά) κάποια αλήθεια, για να κινηθεί όχι στην παραμυθητική αυτή μεθόριο (μεταξύ πραγματικότητας και φαντασίας), αλλά στο ιερό μεταίχμιο ανάμεσα στο ρητό και στο άρρητο όπου φύεται η Αλήθεια. Ακολουθώντας με άλλα λόγια ως πεζογράφος τη χιλιόχρονη ατραπό του παραμυθιού, ο Γκριν οδηγείται στον πιο απέριττο, στον πιο υπαινικτικό και αποκαλυπτικό δρόμο της ποίησης.

Η πρόζα των Πορφυρών πανιών συγκαταλέγεται, νομίζω, στα ποιητικότερα έργα της πεζογραφίας που μπορεί να συναντήσει κανείς. Ποιητικότερα με την ουσιαστικότερη έννοια της Ποίησης ως αποκαλυπτικού, ενίοτε και προφητικού σύμφωνα με τον Βίκτωρα Ουγκό, λόγου. Συγκροτεί, για να χρησιμοποιήσω τα δικά του λόγια μεταθέτοντάς τα, «ένα ζωντανό ποίημα με όλα τα θαύματα των παρηχήσεων και των εικόνων του, με μια μυστήρια γειτνίαση λέξεων, στην αλληλεπίδραση του φωτός και της σκιάς». Αυτή τη στάση έναντι της λογοτεχνίας και κατ' επέκταση της ύπαρξης έρχεται να φωτίσει στο καίριο επίμετρό της η κ. Αλ. Ιωαννίδου σύμφωνα με την οποία «σ' ολόκληρη τη νουβέλα διακρίνουμε την ύπαρξη μιας ιεραρχικής κλίμακας της έκφρασης από τον προφορικό λόγο προς τη σιωπή, όπου η δεύτερη υπερτερεί σε αξία του πρώτου».

Ο Γκριν διευρύνει και την έννοια του θαύματος που δεν αφορά μονάχα την αγάπη, αλλά και την ίδια την λογοτεχνία.

Κινούμενος στο όριο μεταξύ ρητού και άρρητου για να περιγράψει και να σκιαγραφήσει το άφατο, εκείνο που βρίσκεται όπως λέει «έξω από τις λέξεις», εντάσσει στα αφηγηματικά του μέσα, όπως και η Ποίηση, την ίδια την σιωπή. Τη σιωπή ως παύση και όριο. «Ας τους αφήσουμε τώρα, είναι καλύτερα να μείνουν μόνοι. Υπάρχουν πολλές λέξεις στις διάφορες γλώσσες και διαλέκτους του κόσμου, όμως καμία δεν μπορεί να εκφράσει, έστω αμυδρά, αυτά που είπαν ο ένας στον άλλο εκείνη τη μέρα». Διότι η συγκλονιστική περιγραφική δεινότητα του Γκριν, η ιλιγγιώδης εκφραστική ακρίβεια των περιγραφών και των παρομοιώσεών του η οποία υπηρετεί την πίστη στην δύναμη της αφήγησης να μεταμορφώνει τις ζωές των ανθρώπων, δεν εξαντλείται στην εξωτερική περιγραφή τοπίων και προσώπων, αλλά αποτυπώνει τις κινήσεις, τα κινήματα καλύτερα, της ψυχής των ηρώων μέσα από την εξέλιξη των οποίων εξελίσσεται και η ιστορία. Ο Γκριν διευρύνει συνεπώς και την έννοια του θαύματος που δεν αφορά μονάχα την αγάπη, αλλά και την ίδια την λογοτεχνία, δηλαδή την Ποίηση στην οποία τείνει η πρόζα του, η οποία αποτελεί το μέσο για τον υπαινιγμό του άφατου. Του μυστηρίου της αγάπης. 

Η πίστη στο θαύμα και η δύναμη της θέλησης 

grin-assol-gray360  
  Από την ταινία Πορφυρά Πανιά (1961) του Alexandr Ptushko. 
  Στη φωτογραφία ο Vasily Lanovoy και η Anastasiya Vertinskaya. 
 

Συγχρόνως όμως Τα Πορφυρά πανιά είναι η ιστορία της εκπλήρωσης μιας προφητείας. Μιας προφητείας που, όπως αφήνει εμφανώς να εννοηθεί ο συγγραφέας, έχει προφητευτεί για όλους (η αγάπη ως προορισμός και ουσία του ανθρώπου) και υπ' αυτή την έννοια υπερβαίνει διαρρηγνύοντάς το, το αφηγηματικό πλαίσιο του παραμυθιού. Κινείται πέραν της παράλληλης πορείας δύο ηρώων που μέλλεται να συναντηθούν, υπερβαίνοντας (ως όφειλαν) σειρά απαραίτητων εμποδίων μέχρι το προδιαγεγραμμένο ευτυχές τέλος. Το «μέλλεται» αυτό δεν είναι ντετερμινιστικά προδιαγεγραμμένο από κάποια μάγισσα ή καλή νεραΐδα, αλλά προϊόν ελεύθερης βούλησης. Μιας βούλησης που διαμορφώνεται ή μάλλον υποκινείται κι υποδαυλίζεται από την ίδια τη λογοτεχνία. Η προφητεία στην οποία πιστεύει ολόψυχα η Ασσόλ είναι μια προφορική ιστορία που βγαίνει από τα χείλη ενός αφηγητή ιστοριών – αρχετυπικό σύμβολο του συγγραφέα. Η πίστη στην αλήθεια των αφηγήσεων οδηγεί, μ' άλλα λόγια, στην πραγμάτωση της αλήθειας, αποδεικνύοντας την αποκαλυπτική και προφητική φύση της λογοτεχνίας. Η πιο παλιά ιστορία μοιάζει να μην είναι άλλη από την αέναα επαναλαμβανόμενη ιστορία της αναζήτησης της αγάπης. Συνεπώς η νουβέλα δεν εικονογραφεί μια προδιαγεγραμμένη πορεία, αλλά μια περιπλάνηση στο τέρμα της οποίας βρίσκεται ο άλλος για τον οποίο ο ήρωας αναλαμβάνει το ταξίδι. Το θαύμα της αγάπης δεν επιβάλλεται έξωθεν, αλλά προσεγγίζεται ψυχικά από τον ήρωα. Η πίστη, δηλαδή η εμπιστοσύνη στο θαύμα που προσπορίζει και προφητεύει η ίδια η αφήγηση, η προετοιμασία και η πορεία για την δεξίωση του αγαπημένου προσώπου, αποτελεί το μέτρο με το οποίο διαφοροποιούνται οι άνθρωποι που παλεύουν για την εκπλήρωση της προφητείας από τους υπόλοιπους: σε κείνους που ξέρουν να αγαπούν και σε κείνους «που δεν ξέρουν να το κάνουν». Κι αυτή τη γνώση την προσφέρει εν τέλει το ίδιο το ταξίδι που μετατρέπει το αμούστακο κι ακάτεχο από έρωτα παιδί σε καπετάνιο· την προσφέρει το συμβολικό ανάλογο του ταξιδιού που είναι η αφήγηση η οποία αλλάζει συθέμελα τον αναγνώστη.

Η πόση του οίνου το οποίο ο Γκριν μοιράζεται με το πλήρωμα στο απόγειο του έρωτα παραπέμπει ευθέως στο οικείο για τους Ρώσους μυστήριο της Θείας Κοινωνίας.

Η εικονογράφηση της «ασύνειδη(ς) προσμονή(ς) μιας θαυμάσιας, ευλογημένης μοίρας», η οντολογική, δηλαδή, σχέση του ανθρώπου με την αγάπη συνδέει την νουβέλα του Γκριν με όλες τις μεγάλες μεταφυσικές παραδόσεις. Ο τρόπος όμως με τον οποίο επιλέγει να εικονογραφήσει την προφητεία αλλά και την ίδια την άνθιση της αγάπης στις καρδιές των ηρώων του γίνεται μέσω της χρήσης τυπικά χριστιανικών αναφορών, μιας συμβολικής δηλαδή γλώσσας αυτομάτως αναγνωρίσιμης και μεταφράσιμης απ' όλους τους Ρώσους. Η προφητεία την οποία παλεύει να εκπληρώσει ο Γκρέυ ορίζει πως θα πιεί το «κρασί που κάνει την ψυχή να εκρήγνυται» στον παράδεισο, την ώρα δηλαδή που θα γεύεται την αγάπη. Η πόση του οίνου το οποίο ο Γκριν μοιράζεται με το πλήρωμα στο απόγειο του έρωτα, κατά τον εναγκαλισμό του με την Ασσόλ, παραπέμπει ευθέως στο οικείο για τους Ρώσους μυστήριο της Θείας Κοινωνίας. Ενώ η δοξολογική κι εξόχως αγαπητική περιγραφή της φύσης εντός της οποίας περιδιαβαίνει προηγουμένως η ερωτευμένη Ασσόλ συνομιλώντας με τα δέντρα, τα φυτά, τα βράχια και τις πέτρες σαν τον πρωτόπλαστο που συνομιλεί με την πλάση, μπορεί εύκολα να διαβαστεί ως σημείο «αγιότητας». Η Ασσόλ (Al Sol, ο άνθρωπος που κινείται προς τον ήλιο, δηλαδή το Φως) διαθέτει την καθαρότητα της ψυχής ενός αγγέλου και έχει μια πρόγευση παραδείσου πριν τον Παράδεισο. Η αναζήτησης της αγάπης συνεπάγεται την πρόγευση της αγάπης στο παρόν.

Ωστόσο η υψηλή λογοτεχνία, το μεγάλο αυτό ποίημα του Αλεξάντερ Γκριν δεν τίθεται στην υπηρεσία των δογμάτων μιας θρησκείας, ούτε των αυστηρών κανόνων ενός προφορικού λογοτεχνικού είδους, όπως το παραμύθι. Ο Γκριν υπηρετεί τα πιο εύγλωττα και μεστά αλήθειας εκφραστικά μέσα που του προσφέρει η λογοτεχνία και η ρώσικη παράδοσή του για να μιλήσει για το παν και το άπαν, δηλαδή για την αγάπη. Για την καρδιά, που όπως λέει ο Μαγιακόφσκι «μεταμορφώνει σε καλοκαίρια τους χειμώνες και το νερό σε κρασί».

Ο ΣΠΥΡΟΣ ΓΙΑΝΝΑΡΑΣ  είναι συγγραφέας και μεταφραστής.

grin-exofylloΤα πορφυρά πανιά
Αλεξάντερ Γκριν
Μτφρ: Ιοκάστη Καμμένου
Εκδόσεις Κίχλη, 2013
Τιμή € 14,50, σελ.208

 politeia-link

 

 

 

 

 ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ALEXANDER GRIN

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Το φοβερό βιβλίο» του Τζέισον Μοτ (κριτική) – Μιλώντας για το πρόβλημα με ένα άλλον τρόπο

«Το φοβερό βιβλίο» του Τζέισον Μοτ (κριτική) – Μιλώντας για το πρόβλημα με ένα άλλον τρόπο

Για το μυθιστόρημα του Τζέισον Μοτ «Το φοβερό βιβλίο» (μτφρ. Δέσποινα Κανελλοπούλου, εκδ. Διόπτρα), που «θέλει να διαμορφώσει μια νέα αφήγηση που να μην είναι ούτε μανιχαϊστική, ούτε έντονα διεκδικητική». Βραβεύτηκε με το National Book Award 2021.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνο...

«Μητρικό γάλα» της Νόρα Ίκστενα (κριτική) – Μητέρα και κόρη σε καθεστώς ανελευθερίας

«Μητρικό γάλα» της Νόρα Ίκστενα (κριτική) – Μητέρα και κόρη σε καθεστώς ανελευθερίας

Για το μυθιστόρημα της Νόρα Ίκστενα [Nora Ikstena] «Μητρικό γάλα» (μτφρ. Μαριάννα Αβούρη, εκδ. Βακχικόν). Στην κεντρική εικόνα, στιγμιότυπο από την ταινία «Soviet Milk» (2023). 

Γράφει η Διώνη Δημητριάδου

Ζωή μ...

«Ξανθές ρίζες» της Μπέρναρντιν Εβαρίστο (κριτική) – Μια συναρπαστική αντιστροφή της αποικιοκρατικής Ιστορίας

«Ξανθές ρίζες» της Μπέρναρντιν Εβαρίστο (κριτική) – Μια συναρπαστική αντιστροφή της αποικιοκρατικής Ιστορίας

Για το βιβλίο της Μπέρναρντιν Εβαρίστο [Bernardine Evaristo] «Ξανθές ρίζες» (μτφρ. Αλέξης Καλοφωλιάς, εκδ. Gutenberg). Κεντρική εικόνα: η συγγραφέας Μπέρναρντιν Εβαρίστο.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Οι Ξανθές ρίζες της β...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Πάθος» της Ανί Ενρό (προδημοσίευση)

«Πάθος» της Ανί Ενρό (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Ανί Ενρό [Annie Ernaux] «Πάθος» (μτφρ. Ρίτα Κολαΐτη), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 6 Απριλίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Από πέρυσι τον Σεπτέμβρη, δεν έκανα τίποτε άλλο απ’...

«Τα σινεμά μας, η πόλη μας» – Κάλεσμα στήριξης των Άστορ, Ιντεάλ και Ίριδα με δωρεάν προβολές

«Τα σινεμά μας, η πόλη μας» – Κάλεσμα στήριξης των Άστορ, Ιντεάλ και Ίριδα με δωρεάν προβολές

Τα ιστορικά σινεμά του κέντρου της Αθήνας απευθύνουν κάλεσμα στήριξης σε όλους τους σινεφίλ και τους κατοίκους της πόλης για τη συνέχιση της λειτουργίας τους, διοργανώνοντας δωρεάν προβολές και live στις 2 Απριλίου. Στην κεντρική εικόνα, το κινηματοθέατρο «Ίρις».

Επιμέλεια: ...

«Τοξική θετικότητα» της Γουίτνεϊ Γκούντμαν – Η ζωή δεν είναι ευχετήρια κάρτα (ευτυχώς)

«Τοξική θετικότητα» της Γουίτνεϊ Γκούντμαν – Η ζωή δεν είναι ευχετήρια κάρτα (ευτυχώς)

Το βιβλίο «Τοξική θετικότητα» της Γουίτνεϊ Γκούντμαν [Whitney Goodman] (μτφρ. Μαρία Κουκιάδη, εκδ. Key Books) είναι ένας «οδηγός συναισθηματικής επιβίωσης σε έναν κόσμο που έχει εμμονή με την ευτυχία».

Γράφει η Ευλαλία Πάνου

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Πάθος» της Ανί Ενρό (προδημοσίευση)

«Πάθος» της Ανί Ενρό (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Ανί Ενρό [Annie Ernaux] «Πάθος» (μτφρ. Ρίτα Κολαΐτη), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 6 Απριλίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Από πέρυσι τον Σεπτέμβρη, δεν έκανα τίποτε άλλο απ’...

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα [Abdulrazak Gurnah] «Παράδεισος» (μτφρ. Κατερίνα Σχινά), το οποίο θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Πρώτα το αγόρι. Το λέγανε Γ...

«Σε πρώτο ενικό» του Χαρούκι Μουρακάμι (προδημοσίευση)

«Σε πρώτο ενικό» του Χαρούκι Μουρακάμι (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση μέρους διηγήματος από τη συλλογή διηγημάτων του Χαρούκι Μουρακάμι [Haruki Murakami] «Σε πρώτο ενικό» (μτφρ. Βασίλης Κιμούλης), η οποία θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

With the ...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Σε ανάρτησή του στο Goodreads, με αφορμή τα δέκα χρόνια λειτουργίας της ιστοσελίδας, ο Στίβεν Κινγκ ξεχώρισε δέκα αγαπημένα του βιβλία. Τα έργα του συγγραφέα κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Κλειδάριθμος.

Επιμέλεια: Book Press

...
Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Σήμερα, 24 Φεβρουαρίου 2023, συμπληρώνεται ένας χρόνος από την έναρξη του πολέμου που διεξάγει η Ρωσία στην Ουκρανία. Η ελληνική βιβλιογραφία αναπόφευκτα εμπλουτίστηκε από μελέτες και συλλογικούς τόμους, βιβλία στα οποία οι συγγραφείς των κειμένων επιχειρούν να δώσουν απαντήσεις και ερμηνείες σε γεγονότα και εξελίξε...

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Η Αμερικανίδα πεζογράφος Κάρσον ΜακΚάλερς [Carson McCullers] είναι μία από τις σημαντικότερες εκπροσώπους του λογοτεχνικού «southern gothic». Τα μυθιστορήματά της εκτυλίσσονται στον αμερικανικό Νότο και παρουσιάζουν μοναχικούς, εκκεντρικούς χαρακτήρες που πασχίζουν να συνυπάρξουν με τους υπόλοιπους ανθρώπους.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ