walzer

Tου Νίκου Ξένιου

«Η ημέρα τ’ αργόσειστα πώς κτύπαε τα φτερά της, πώς προχωρούσαν οι στιγμές, η μια την άλλη ωθώντας, το εσπερινό το φίλημα, το ενέχυρο ήταν πλέον / πως και αύριο, με τον νέον ήλιο, θ’ανθοβολεί η αγάπη». (μετάφραση Βασίλη Λαζανά, από την «Τριλογία του Πάθους», εκδ. Καλέντης, Αθήνα, 1996)

Ταυτίζεται ο δημιουργός με το δημιούργημά του; Ήταν η Λότε (στα «Πάθη του Νεαρού Βέρθερου» του 1774) ή ήταν ο Βίλελμ Μάιστερ ένα ακόμη πρόσωπο που γνώρισε στη ζωή του ο Γιόχαν Βόλφγκανγκ φον Γκαίτε; Η Φρειδερίκη (ο έρωτάς του του 1770), η Σαρλότε (η σχέση του που ξεκίνησε το 1776), η σύζυγός του Κριστιάνε (με την οποία γνωρίστηκε το 1806 κι έζησε μαζί της μέχρι τον θάνατό της), μήπως όλες είναι γυναικείες μορφές που -σαν τις ακτίδες μιας δέσμης φωτός- οδηγούν απαρεγκλίτως στην Ούλρικε φον Λέβετσβω (τον γεροντικό του έρωτα του 1823); Και μήπως είναι, τελικά, η Ούλρικε που τον ενέπνευσε στη διαμόρφωση του χαρακτήρα της Χερσίλια (στα «Χρόνια της Περιπλάνησης του Βίλελμ Μάιστερ»); 

Αντιστρέφοντας τους κλασικούς, ο Μάρτιν Βάλζερ στο «Ο άντρας που ήξερε ν’αγαπάει» (Ein Liebender Mann) μιλά για την πνευματική διολίσθηση του γίγαντα αυτού του Πνεύματος στο ανέφικτο και χιμαιρικό τοπίο του γεροντικού έρωτα. Μιλά για τον διάλογο του Γκαίτε με το ακόμη σφριγηλό -όμως όχι ποθητό- κορμί του. Επιτρέποντάς τους την αίγλη της θεατρικής περσόνας χωρίς να τους αποκόπτει από την ιστορικότητά τους, ο Βάλζερ βάζει τους ήρωές του να επιδίδονται σε λεξιλάγνα ανταλλαγή φιλοφρονήσεων ή λεπταίσθητων ειρωνικών παρατηρήσεων κι έτσι οικοδομεί ένα άκρως βερμπαλιστικό κείμενο.

Ακροβατώντας ανάμεσα στο υψηλό κοινωνικό του αξίωμα και την απογυμνωμένη ανδρική του ματαιοδοξία, ο Γκαίτε εμφανίζεται ως τραγική φιγούρα. Έχει προτάξει ως θέμα των μεγάλων έργων του το ερωτικό πάθος και αντιλαμβάνεται ήδη τον Φάουστ ως προάγγελο του εβδομηντατριάχρονου εαυτού του. Μισεί τον εμμονικό, αυτοκτονικό του Βέρθερο, καθώς η προοικονομημένη έκβαση του έργου αυτού γίνεται η ερωτική του φυλακή.

Ο Μάρτιν Βάλζερ επικεντρώνεται στον ευσεβή πόθο της αποπνευμάτωσης της σάρκας, βουτώντας την πέννα του στην πέννα του Γκαίτε. Στο υποτιθέμενο προσχέδιο μιας νουβέλας που ο γερμανός κλασικός προτίθεται να δημοσιεύσει με τον τίτλο «Ο άντρας που ήξερε ν’αγαπάει», η Ούλρικε παρουσιάζεται ως η επίλεκτή του, ενώ ο ίδιος είναι ο επίλεκτος της κακεντρεχούς κοινωνίας που τον περιβάλλει: υπουργός και μυστικοσύμβουλος του Καρόλου Αυγούστου (Δούκα της Σαξονίας-Βαϊμάρης), αυθεντία σε θέματα Κουλτούρας, Ρητορικής, Αισθητικής, αλλά και Ορυκτολογίας και Βοτανικής. Διαστρωματώσεις πετρωμάτων και ποικιλίες χλωρίδας παρουσιάζονται ως αλληγορίες των στρωμάτων της απέλπιδος συνείδησής του. Το επιστολογραφικό του μυθιστόρημα όμως, σε αντίθεση με τον «Βέρθερο», θα έχει αίσιο τέλος. «Ο Πλάτωνας, επειδή απώλεσε την ομορφιά, επινόησε την ανάμνηση», λέει φιλάρεσκα. «Εγώ θα απολέσω την ανάμνηση, επειδή ανακάλυψα την ομορφιά!».

Με το ίδιο χειρουργικό νυστέρι με το οποίο ο Γκαίτε ανατέμνει τη φύση του έρωτα (στον «Φάουστ», στις «Ρωμαϊκές Ελεγείες», στα «Ενετικά Επιγράμματα») ο Μάρτιν Βάλζερ έρχεται ν’ανατάμει -με σκηνικό τη λουτρόπολη του Μάριενμπαντ της Τσεχίας- την ερωτική ατασθαλία αυτού του επιβλητικού χήρου Γκαίτε, που μόλις έχει συνέλθει από ένα σοβαρό καρδιολογικό πρόβλημα, παράλληλα όμως βυθίζεται σε παραλήρημα διπλών ταυτίσεων κι αντανακλάσεων. Στη διάρκεια ενός χορού μεταμφιεσμένων, την ώρα που συνοδεύει την Ούλρικε, ο Γκαίτε γλιστρά και πέφτει αδέξια, υποδηλώνοντας την ηλικία του: ο υπέρτατος εξευτελισμός! Η αντιζηλία προς τους άλλους άνδρες είναι ένα σταθερό σημείο αναφοράς του αιρετικού αυτού (βλ. την αντιζηλία του προς τον κατά πολύ νεώτερό του επινοημένο «κύριο ντε Ρορ»), που αυτοϋπονομεύεται και σαρκάζει τον εαυτό του, χωρίς ωστόσο ν’αποδεσμεύεται από το πρότυπο διδασκάλου που του επιφυλάσσει η εποχή του, διατηρώντας ως πνευματική βάσανο το πλησίασμα των χειλιών και την τεράστια διαφορά ηλικίας που τον χωρίζει από την εκλεκτή της καρδιάς του.

Στο κείμενο εμφανίζεται η φιλολογική άμιλλα του Γκαίτε με τον Φρίντριχ Σίλερ και καυτηριάζεται η «ρηχή» μελοποίηση της ποίησής του από τον Φρανς Σούμπερτ, όλα δε αυτά επιτάσσονται στην κρίση της «υστάτης κριτού» που η Ουλρίκε ενσαρκώνει. «Τα μάτια σας είναι ο μέγας κυρίαρχος!». Ένα γνέψιμό της, η παραμικρή σύσπαση των χειλιών της, οι γυμνοί της ώμοι ανατρέπουν τις σταθερές του. «Φαίνεστε όμορφος σήμερα», του κάνει φιλοφρόνηση η Ούλρικε, κυριολεκτικά «σφάζοντάς» τον: οποιοδήποτε σχόλιο για «ομορφιά» στην ηλικία του είναι προσβολή, έστω και ως κομπλιμέντο, επειδή προϋποθέτει την ηλικία ως γνώμονα. Επειδή «φαίνεται» όμορφος και δεν «είναι». Επειδή στην ηλικία αυτήν κανείς δεν είναι όμορφος, παρά την πνευματική του στύση. Στα 1823 -όπου διαδραματίζεται η νουβέλα- η Ούλρικε εμφανίζεται να γνωρίζει την περίφημη «Ελεγεία του Μάριενμπαντ» που είναι εμπνευσμένη απ΄ αυτόν τον μυθιστορηματικό έρωτα και παρατίθεται ολόκληρη μέσα στο βιβλίο. Εμφανίζεται λοιπόν να την διαβάζει με όλο το κορμί της και να συγκλονίζεται από αυτήν, διανοίγοντας κάποιαν αμυδρή, αλλά φρούδα δίοδο ερωτισμού. Η επιστολογραφία είναι ο θεμελιώδης άξονας βιογράφησης στο τρίτο μέρος του βιβλίου. Η Ούλρικε φέρεται να ζητά από την καμαριέρα της να κάψει όλες τις επιστολές του Γκαίτε λίγο πριν πεθάνει ανύπαντρη, στον ανθό της ηλικίας της.

Όπως ο Αντρέ Μωρουά (στη βιογραφία «Βύρων», σε μετάφραση Βασίλη Παπαδόπουλου, Αθήνα, εκδόσεις «Μορφωτικής Εταιρείας», 1954) παρουσιάζει τον Λόρδο Βύρωνα, μια γενιά νεώτερο και τυπικό εκπρόσωπο του Ρομαντισμού, να  ιχνηλατεί την ερωτική του απογοήτευση μέσω της αναδίφησης στη γυναικεία φύση συναρτώντας το ατελέσφορον του νεανικού του πάθους με τη σωματική του αναπηρία, έτσι και ο Μάρτιν Βάλζερ παρουσιάζει τον Γκαίτε να εξιδανικεύει το αντικείμενο του πόθου του και να το καθιστά, έτσι, απρόσιτο, δικαιολογώντας την ανημπόρια του να το προσεγγίσει ως εραστής. Μια δύσκολη μετάφραση (Ηλίας Τσιριγκάκης) ενός δύσκολου κειμένου, που χωρίς ωραιοποιήσεις, με πρωτότυπη απόδοση της εναλλαγής προσώπων στους διαλόγους, κινηματογραφική ιχνηλάτηση των κινήσεων κι εκφράσεων, απρόβλεπτη τόλμη στην εικονοπλασία και, κυρίως, «στενή» παρακολούθηση -σε γκρο πλαν- του ήρωα, βιογραφεί τον όψιμο, τον «ροκοκό» Γκαίτε, όπως τον αποκαλούσε ο γιος του Αύγουστος. Ο «Άντρας που ήξερε ν’αγαπάει» αναπλάθει δεξιοτεχνικά τον ιδαλγό Γκαίτε, τον μεγάλο κλασικό που βιώνει τον ανανταπόδοτο έρωτα ως σωματικό πόνο μέσα στον οποίον αναλώνεται.

 

alt

Ο άντρας που ήξερε ν’ αγαπάει
Μάρτιν Βάλζερ
μετάφραση: Ηλίας Τσιριγκάκης
Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2013
293 σελ., τιμή € 15,00

politeia_order

 

 

 

 

 


Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Τρεις γυναίκες» του Ρόμπερτ Μούζιλ (κριτική) – Η υπονόμευση του αντρικού βλέμματος μέσα από τρεις ερωτικές τραγωδίες

«Τρεις γυναίκες» του Ρόμπερτ Μούζιλ (κριτική) – Η υπονόμευση του αντρικού βλέμματος μέσα από τρεις ερωτικές τραγωδίες

Για τον τόμο με τις τρεις νουβέλες του Ρόμπερτ Μούζιλ (Robert Musil) «Τρεις γυναίκες» (μτφρ. Μαρίνα Αγαθαγγελίδου, εκδ. Αντίποδες).

Γράφει ο Φώτης Καρ...

«Η μαέστρος» της Χάριετ Κονστάμπλ (κριτική) – Ένα ταλαντούχο κορίτσι στη σκιά του Βιβάλντι

«Η μαέστρος» της Χάριετ Κονστάμπλ (κριτική) – Ένα ταλαντούχο κορίτσι στη σκιά του Βιβάλντι

Για το βιβλίο της Χάριετ Κονστάμπλ [Harriet Constable] «Η μαέστρος» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά, εκδ. Ελληνικά Γράμματα). Στην κεντρική φωτογραφία, ο πίνακας «Young Woman Playing a Violin» του Οράτσιο Τζεντιλέσκι.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...
«Οι μέρες στο Βιβλιοπωλείο Μορισάκι» του Σατόσι Γιαγκισάβα (κριτική) – Για τη θεραπευτική δύναμη των βιβλίων

«Οι μέρες στο Βιβλιοπωλείο Μορισάκι» του Σατόσι Γιαγκισάβα (κριτική) – Για τη θεραπευτική δύναμη των βιβλίων

Για το μυθιστόρημα του Σατόσι Γιαγκισάβα (Satoshi Yagisawa) «Οι μέρες στο Βιβλιοπωλείο Μορισάκι», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, σε μετάφραση του Άρη Σφακιανάκη. Στην κεντρική εικόνα, στιγμιότυπο από την κινηματογραφική διασκευή του μυθιστορήματος, της σκηνοθέτριας Asako Hyuga, που κυκλοφόρη...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Φραντς Κάφκα, ο δάσκαλος του Φίλιπ Ροθ

Φραντς Κάφκα, ο δάσκαλος του Φίλιπ Ροθ

Μια σύντομη και κατατοπιστική μελέτη για τη σημαντική επιρροή που άσκησε ο Φραντς Κάφκα (Franz Kafka) στον Φίλιπ Ροθ (Philip Roth). 

Γράφει ο Παναγιώτης Γούτας

Ο Φραν...

«Βίος και Πολιτεία»: Ο ποιητής και φιλόσοφος Νίκος Ερηνάκης έρχεται στο Υπόγειο

«Βίος και Πολιτεία»: Ο ποιητής και φιλόσοφος Νίκος Ερηνάκης έρχεται στο Υπόγειο

Στο 65ο επεισόδιο της σειράς συζητήσεων στο Βιβλιοπωλείο της Πολιτείας με ανθρώπους από το χώρο του βιβλίου και των ιδεών, o Κώστας Κατσουλάρης συνομιλεί με τον ποιητή και φιλόσοφο Νίκο Ερηνάκη. Η συζήτηση θα μεταδοθεί ζωντανά την Πέμπτη, 6 Φεβρουαρίου, στις 7.00μμ.

Επιμέλεια: Book Press

...
Τιμητική εκδήλωση για τον Κώστα Κρυστάλλη με αφορμή τα «Άπαντά» του – Υπό την αιγίδα της Εταιρείας Συγγραφέων

Τιμητική εκδήλωση για τον Κώστα Κρυστάλλη με αφορμή τα «Άπαντά» του – Υπό την αιγίδα της Εταιρείας Συγγραφέων

Τιμητική εκδήλωση για τον Κώστα Κρυστάλλη στην Αίθουσα τελετών της Πανηπειρωτικής Συνομοσπονδίας Ελλάδας υπό την αιγίδα της Εταιρείας Συγγραφέων και της Πανηπειρωτικής Συνομοσπονδίας Ελλάδας. Αφορμή, η κυκλοφορία του τόμου «Κώστας Κρυστάλλης: Άπαντα - Ένας πρόωρα επαναστατημένος» (εκδ. Κ. & Μ. Σταμούλη).&nb...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Ψυχή ντυμένη αέρα» της Έλενας Χουζούρη (προδημοσίευση)

«Ψυχή ντυμένη αέρα» της Έλενας Χουζούρη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη μελέτη της Έλενας Χουζούρη «Ψυχή ντυμένη αέρα – Ανθούλα Σταθοπούλου - Βαφοπούλου: Η μούσα της μεσοπολεμικής Θεσσαλονίκης», η οποία θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Επίκεντρο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Η Μάγε...

«(Α)Κατάλληλο Timing» της Ελένης Αλεξανδροπούλου (προδημοσίευση)

«(Α)Κατάλληλο Timing» της Ελένης Αλεξανδροπούλου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη συλλογή διηγημάτων της Ελένης Αλεξανδροπούλου «(Α)Κατάλληλο Timing», η οποία θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Ο Αύγουστος, όσο μεγαλώνεις, μοιάζει πικρός. Οι περισ...

«Mind the gap» του Λάζαρου Αλεξάκη (προδημοσίευση)

«Mind the gap» του Λάζαρου Αλεξάκη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη συλλογή διηγημάτων του Λάζαρου Αλεξάκη «Mind the gap», η οποία θα κυκλοφορήσει στις 5 Φεβρουαρίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Είχε φτάσει σε μικρή απόσταση από τη βιτρίνα, και το νυχτεριν...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

«Τι να διαβάσω;» – 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που κυκλοφορούν το επόμενο διάστημα

«Τι να διαβάσω;» – 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που κυκλοφορούν το επόμενο διάστημα

Δεκαπέντε βιβλία ελληνικής πεζογραφίας (μυθιστορήματα, νουβέλες και διηγήματα) που αναμένουμε τις επόμενες μέρες ή εβδομάδες. Στην κεντρική εικόνα, ο Αλέξης Πανσέληνος, η Μάρω Βαμβουνάκη και ο Μιχάλης Μοδινός.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Μυθιστ...

Σίρλεϊ Τζάκσον (1916-1965): Η ευαίσθητη μάγισσα των αμερικανικών γραμμάτων

Σίρλεϊ Τζάκσον (1916-1965): Η ευαίσθητη μάγισσα των αμερικανικών γραμμάτων

Η Σίρλεϊ Τζάκσον [Shirley Jackson, 1916-1965] ήταν πολλά περισσότερα από μια συγγραφέας ιστοριών τρόμου. Με άξονα δύο βιβλία της που κυκλοφόρησαν ή επανακυκλοφόρησαν πρόσφατα «Η λοταρία και άλλες ιστορίες» (μτφρ. Χρυσόστομος Τσαπραΐλης) και «Ζούσαμε πάντα σε ένα κάστρο» (μτφρ. Βάσια Τζανακάρη) από τις εκδόσεις ...

Έξι ποιητικές συλλογές από τις εκδόσεις Ιωλκός  – Τρεις δημιουργοί καταθέτουν νέο έργο και τρεις εμφανίζονται για πρώτη φορά

Έξι ποιητικές συλλογές από τις εκδόσεις Ιωλκός  – Τρεις δημιουργοί καταθέτουν νέο έργο και τρεις εμφανίζονται για πρώτη φορά

Έξι ποιητικές συλλογές που κυκλοφόρησαν από τις εκδόσεις Ιωλκός. Τρεις δημιουργοί καταθέτουν τα νέα τους έργα και τρεις εμφανίζονται για πρώτη φορά.

Επιμέλεια: Book Press

Δημήτρης Βασιλάκης,  ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ