to_tourkaki250

Της Άλκηστης Σουλογιάννη

Η πρώτη ανάγνωση του βιβλίου Το Τουρκάκι του Μετίν Αρντιτί παρακολουθεί την περιπέτεια του βίου και τα έργα του εβραίου τούρκου Ελί Σοριάνο που δωδεκάχρονος, μεσούντος του 16ου αιώνα, εγκαταλείπει την Κωνσταντινούπολη με το ελληνικό όνομα Ηλίας Τρωιάνος. 

Καταφεύγει στη Βενετία και εκεί αξιοποιώντας ως δεξαμενή γνώσεων και εμπειριών το εργαστήριο του Τιτσιάνο αναπτύσσει εξαιρετική δραστηριότητα στον χώρο της ζωγραφικής με το όνομα Τουρκέττο (Τουρκάκι), ως ένα στοιχείο διαδραστικής «συνομιλίας» του Αρντιτί με τον Καναλέττο (Αντόνιο Κανάλ, 1697-1768).

Ο παραστατικός (στο πρωτότυπο, όπως μεταφέρεται στη μετάφραση) λόγος του Αρντιτί διαθέτει ιδιαιτέρως υψηλή πληροφορητικότητα, στην οποία συμβάλλουν τόσο τα ποικίλα γλωσσικά στοιχεία (τουρκικά, εβραϊκά, καστιλλιάνικα, ιταλικά, βενετσιάνικα, λατινικά, ελληνικά), όσο και η έμφαση στις λεπτομέρειες (σε ό,τι αφορά ανθρώπινους χαρακτήρες, καταστάσεις, φύση/τοπία, έργα τέχνης).

Ιδιαίτερα επίσης χαρακτηριστικά στοιχεία του ύφους του συγγραφέα αποτελούν αφενός οι ποικίλες γραμματικές εικόνες (περιγραφή έργων τέχνης και τοπίων, αποτύπωση ανθρώπινων χαρακτήρων με συνακόλουθες πληροφορίες για εκφράσεις, συμπεριφορές, ενδύματα κλπ), και αφετέρου η απόδοση της αναδρομικής και της παλινδρομικής ροής του κειμενικού χρόνου.

Η συναρπαστική αφήγηση του Αρντιτί αποτυπώνει την άνοδο και την πτώση του Τουρκέττο μέσα σε κοινωνικές, οικονομικές, πολιτικές, θρησκευτικές διελκυστίνδες, την καταδίκη του σε δι’ απαγχονισμού θάνατο και τη λαθραία επιστροφή του στην Κωνσταντινούπολη που συνεπάγεται την επιστροφή του στις ρίζες και τη συνακόλουθη εξαφάνισή του στις σκοτεινές παρόδους της πόλης.

Αυτά τα δεδομένα όμως, μέσα στο πλαίσιο της περιδιάβασης στην κοινωνική, αρχιτεκτονική, φυσική τοπογραφία και τοπιογραφία της Κωνσταντινούπολης αλλά κυρίως της Βενετίας, και με αφορμή έναν από τους γοητευτικότερους μύθους της τέχνης (ποιός είναι πραγματικά ο ζωγράφος του αποδιδόμενου στον Τιτσιάνο πίνακα Ο άνδρας με το γάντι), φαίνεται να δηλώνουν ότι ο Αρντιτί βρίσκει μια εξαιρετική ευκαιρία προκειμένου να ασχοληθεί με το περιεχόμενο του Zeitgeist όπως αυτό δεσμεύει τον χαρακτήρα του 16ου αιώνα, χρονικής περιόδου ιδιαιτέρως αποφασιστικής για την ανάπτυξη αφενός του ευρωπαϊκού πολιτισμού και αφετέρου των σχέσεων ανάμεσα στην Ανατολή και στη Δύση, πράγμα που συνάγεται ως το ουσιαστικό ζητούμενο κατά τη σύνθεση του βιβλίου και επομένως εξασφαλίζει την ουσιαστική διαδικασία επίσκεψης στον κειμενικό κόσμο.

Με αυτή την προϋπόθεση ο Μετίν Αρντιτί πραγματεύεται μείζονα θέματα, όπως είναι η άνοδος και η πτώση του εσωτερικού ανθρώπου, ο μύθος ως οδηγός προς την υποκειμενική πραγματικότητα, η προδιαγεγραμμένη ανθρώπινη μοίρα, το τρίπτυχο προδοσία-τύψεις-ενοχές, η τέχνη ως πεδίο σύγκλισης του μύθου και της αντικειμενικής πραγματικότητας, και περαιτέρω: η αποθέωση και η απομυθοποίηση της κοινωνικής ελευθερίας στη Γαληνοτάτη, η εκδικητικότητα ως στοιχείο της εφαρμοσμένης πολιτικής των θρησκειών, η εφαρμογή του Δικαίου ως διελκυστίνδα ανταλλαγμάτων.

Ολόκληρη τη δομή του κειμενικού κόσμου του βιβλίου δεσμεύει η παρουσία της τέχνης, είτε για την τουρκική καλλιγραφία πρόκειται, είτε για τις τοιχογραφίες των βυζαντινών εκκλησιών, είτε κυρίως για τους βενετσιάνους ζωγράφους με εξάρχοντα τον Τιτσιάνο. Υπ’ αυτή την έννοια η τέχνη φαίνεται να προβάλλεται ως ο παράγων που προσδιόρισε τόσο την ανάπτυξη του χαρακτήρα της Ευρώπης, όσο και την εξέλιξη του διαλόγου ανάμεσα στην Ανατολή και στη Δύση.

Επιπλέον, την εστίαση στη θεματική οργάνωση του βιβλίου φαίνεται να κατέχει το στοιχείο της ματαιοδοξίας όπως παρεμβαίνει κατά τη διαπλοκή και την αντιπαράθεση ανάμεσα στην ατομική και στη γενική ιστορία (όπου εντάσσεται η εμβληματική μορφή του πατέρα ως αρχετυπικού προγόνου που συνδέει την ατομική και τη γενική ιστορία).

ourania_armoniaΤο στοιχείο αυτό αντιπροσωπεύει μια ισχυρή όσο και αναπόφευκτη πρόκληση για την ανίχνευση της αντιστικτικής σχέσης ανάμεσα στον κειμενικό κόσμο του βιβλίου του Μετίν Αρντιτί και στον (αχανή) κειμενικό κόσμο του Πέτερ Έστερχαζυ όπως αναπτύσσεται στο βιβλίο Ουράνια Αρμονία (μετάφραση: Μαργαρίτα Ζαχαριάδου – Μανουέλα Μπέρκι, εκδόσεις Ποταμός, Αθήνα 2005), με επίκεντρο την Ουγγαρία είτε στο πλαίσιο μιας ισχυρής αυτοκρατορίας είτε κατά τη μοναχική πορεία της μέσα από ποικίλους πολιτικούς κλυδωνισμούς. Στο βιβλίο του Έστερχαζυ ο κειμενικός χρόνος αρχίζει κατά τον 16ο αιώνα και εκτείνεται μέχρι τη σύγχρονη εποχή με συνεχείς αναδρομές και κυρίως παλινδρομήσεις που αποδίδουν τον σύνθετο χαρακτήρα ενός δεσμευτικού Zeitgeist. Στο πλαίσιο αυτό τοποθετείται η εξ ορισμού προδιαγεγραμμένη σχέση Ανατολής και Δύσης, δεδομένου μάλιστα ότι ο Έστερχαζυ υπενθυμίζει ότι η πρώτη κοιτίδα των Ούγγρων εντοπίζεται στις όχθες του Δνείπερου κοντά στον Εύξεινο Πόντο.

Αυτός ο σύνθετος κώδικας διατύπωσης και διεκπεραίωσης σημαινομένων προκαλεί για την αναγνώριση του τρόπου διαχείρισης ποικίλων, μειζόνων θεμάτων, όπως είναι πρωτίστως η διαπλοκή και η αντιπαράθεση της ατομικής και της γενικής ιστορίας και η αξιοποίηση αυτής της σύνθετης διαδικασίας για την οργάνωση ενός ευρύτατου ατομικού χωρόχρονου γύρω από την αρχετυπική μορφή του πατέρα-προγόνου, και περαιτέρω: το ιστορικό παρελθόν ως μύθος και ως αντικειμενική πραγματικότητα, η πολιτισμική δημιουργία ως βασικός παράγων για την εξέλιξη της ατομικής και της γενικής ιστορίας, ο υπερρεαλιστικός χαρακτήρας της ιστορίας όπως προκύπτει από το περιεχόμενο και τη λογική των ιστορικών γεγονότων. Κατά τρόπο ομόλογο προς τη δομή του βιβλίου του Μ. Αρντιτί, και στην περίπτωση του Π. Έστερχαζυ η τέχνη διαπερνά και δεσμεύει τον κειμενικό κόσμο. Και εδώ εντοπίζεται ο Τιτσιάνο, καθώς και άλλοι βενετσιάνοι (και όχι μόνον) ζωγράφοι. Κυρίως όμως επιβάλλεται η μουσική με εξάρχοντα τον Χάυντν (αυτονόητο, αφού πρόκειται για τη μεγάλη οικογένεια των Έστερχαζυ), ενώ ιδιαίτερη προσδιοριστική παρέμβαση διασχίζοντας τους αιώνες πραγματοποιούν η λογοτεχνία και η φιλοσοφία. Εντέλει, η παράλληλη πρόσληψη της βαθιάς δομής των δύο κειμενικών κόσμων οδηγεί στην αναγνώριση της ίδιας διαδικασίας, έστω και από διαφορετικές αλλά πάντως παραπληρωματικές εστιάσεις, για τον καθορισμό αρχετυπικών παραμέτρων που δηλώνουν τη θέση του εσωτερικού ανθρώπου απέναντι στα υλικά του μύθου και της αντικειμενικής πραγματικότητας, από τα οποία (υλικά) προέρχεται η διαμόρφωση του τοπίου στον ατομικό χωρόχρονο.

tourkakiΤο Τουρκάκι
Μετίν Αρντιτί
Μετφρ: Ρίτα Κολαΐτη
Εκδόσεις Καλέντης
Αθήνα 2012
Τιμή: € 16,00, σελ. 319

politeia_order

 

 

 

 

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Τα μάτια τους κοιτούσαν τον θεό» της Ζόρα Νιλ Χέρστον (κριτική) – Ένα «τραγουδιστό» μυθιστόρημα για την ιστορία της μαύρης κοινότητας

«Τα μάτια τους κοιτούσαν τον θεό» της Ζόρα Νιλ Χέρστον (κριτική) – Ένα «τραγουδιστό» μυθιστόρημα για την ιστορία της μαύρης κοινότητας

Για το μυθιστόρημα της Ζόρα Νιλ Χέρστον [Zora Neale Hurston] «Τα μάτια τους κοιτούσαν τον θεό» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά, εκδ. Αίολος). Κεντρική εικόνα: © Jessica Felicio (Unsplash).

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Εμφα...

«Το τενεκεδένιο ταμπούρλο» του Γκύντερ Γκρας (κριτική) – Ο ναζισμός και ο νάνος

«Το τενεκεδένιο ταμπούρλο» του Γκύντερ Γκρας (κριτική) – Ο ναζισμός και ο νάνος

Για το μυθιστόρημα του Γκύντερ Γκρας [Günter Grass 1927-2015] «Το τενεκεδένιο ταμπούρλο» [μτφρ. Τούλα Σιέτη, εκδ. Πατάκη].

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Οι «κακές» γλώσσες λένε ότι ο Γερμανός συγγραφέας πήρε το Βραβείο Νόμπελ το 1999 μόνο και μ...

«Β.» του Στηβ Σεμ-Σάντμπεργκ (κριτική) – Η προέλευση του κακού

«Β.» του Στηβ Σεμ-Σάντμπεργκ (κριτική) – Η προέλευση του κακού

Για το μυθιστόρημα του Στηβ Σεμ-Σάντμπεργκ (Steve Sem-Sandberg) «Β.» (μτφρ. Γιώργος Μαθόπουλος, εκδ. Αλεξάνδρεια). Στην κεντρική εικόνα, σκηνή από τη βασισμένη στο θεατρικό έργο του Γκέοργκ Μπύχνερ ταινία «Woyzeck» (1979).

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη

...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αστυνομικό μυθιστόρημα του Βαγγέλη Μαργιωρή «Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα», το οποίο κυκλοφορεί στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Ήρωες, μίξερ, μανταλάκια, σερβιέτες…» Μέσα στο ...

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Τζορντάνα Λεβίν [Jordanna Levin] «Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» (μτφρ. Νοέλα Ελιασά), που θα κυκλοφορήσει στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας. 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

Αυτή είναι η βραχεία λίστα για το Βραβείο Μπούκερ 2023

Αυτή είναι η βραχεία λίστα για το Βραβείο Μπούκερ 2023

Οι έξι συγγραφείς που επιλεχτήκαν από την κριτική επιτροπή «παρουσιάζουν έργα εντυπωσιακής δομής». Ανάμεσά τους βρίσκονται δύο πρωτοεμφανιζόμενοι πεζογράφοι. Στη φωτογραφία, η υποψήφια Σάρα Μπερνστάιν [Sarah Bernstein].

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αστυνομικό μυθιστόρημα του Βαγγέλη Μαργιωρή «Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα», το οποίο κυκλοφορεί στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Ήρωες, μίξερ, μανταλάκια, σερβιέτες…» Μέσα στο ...

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Τζορντάνα Λεβίν [Jordanna Levin] «Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» (μτφρ. Νοέλα Ελιασά), που θα κυκλοφορήσει στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας. 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση του προλόγου του μεταφραστή Γιώργου Ι. Αλλαμανή, στο βιβλίο του Τζον Τέιλορ [John Taylor] «Σκληρός από τρυφερότητα – Ο Έλληνας ποιητής και λαογράφος του άστεως Ηλίας Πετρόπουλος», το οποίο κυκλοφορεί αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Δίχτυ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιλέξαμε και φέτος όχι την εξαντλητική παρουσίαση των νέων εκδόσεων αλλά την στ...

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

Τι κοινό θα μπορούσε να έχει η Έμιλι Μπροντέ [Emily Brontë] με τον Χουάν Ρούλφο [Juan Rulfo] και τον εικονιζόμενο Άρη Αλεξάνδρου; Και οι τρεις τους, όπως και πολλοί ακόμα σημαντικοί συγγραφείς, έγραψαν και εξέδωσαν ένα μόνο μυθιστόρημα στη διάρκεια της ζωής τους, που ωστόσο αρκούσε για να τους καθιερώσει στο λογοτεχ...

4 σημαντικές εκδόσεις για την Αθήνα – Όψεις μιας πόλης σε διαρκή κίνηση

4 σημαντικές εκδόσεις για την Αθήνα – Όψεις μιας πόλης σε διαρκή κίνηση

Τέσσερις εκδόσεις για τη μελέτη, το σήμερα και το άλλοτε της Αθήνας. Στην κεντρική εικόνα, φωτογραφία της Διονυσίας Αλεξιάδου, από το λεύκωμα των εκδόσεων Καπόν «Η Αθήνα στον καιρό της πανδημίας».

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

03 Σεπτεμβρίου 2023 ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΝΕΑ

23 σημαντικές εκδηλώσεις στο πλαίσιο του 51ου Φεστιβάλ Βιβλίου στο Πεδίον του Άρεως

Πρόγραμα σημαντικών εκδηλώσεων στην Κεντρική Σκηνή «Μελίνα Μερκούρη» στη διάρκεια όλων των ημερών του 51ου Φεστιβάλ Βιβλίου στο Πεδίον του Άρεως. Επιμέλεια: Book Press

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ