Σπίτι από φύλλα

Του Κώστα Κατσουλάρη

[...] ο μεγάλος γαλάζιος κόσμος μας μοιάζει / με σπίτι από φύλλα / λίγο πριν φυσήξει.

Η μέχρι εξαφανίσεως υποχώρηση του συγγραφέα και η υποκατάστασή του από μια οργανωτική αρχή υπεύθυνη για την παράθεση λόγων ή κειμένων που υποτίθεται ότι λειτουργούν «αντ’ αυτού» είναι, όπως όλα δείχνουν, κεντρικό διακύβευμα της μεταμοντέρνας μας συνθήκης.

Σ’ αυτό το πλαίσιο, κάθε λόγος περί αυθεντικότητας φαντάζει διακοσμητικός, αφού μια τέτοια συζήτηση απαιτεί την ύπαρξη, ή την πίστη στην ύπαρξη, ενός πρωτοτύπου – πίστη στην οποία αυτά τα κείμενα εξ’ ορισμού αρνούνται να προσχωρήσουν. Χαρακτηριστικό παράδειγμα μιας τέτοιας αφηγηματικής δομής ήταν, στα καθ’ υμάς, το Μηνολόγιο ενός απόντος (Πόλις, 2005) του Σταύρου Κρητιώτη, ένα βιβλίο που σχολιάστηκε πολύ και όχι πάντοτε με νηφαλιότητα. Παρόμοιας στόφας εγχείρημα, σε μια κατά πολύ μεγαλύτερη κλίμακα, είναι το Σπίτι από φύλλα, ένα βιβλίο που αρκεί να το ξεφυλλίσει κανείς για να αντιληφθεί ότι έχει να κάνει με κάτι περισσότερο από μυθιστόρημα. Το βιβλίο αυτό είναι ένας χώρος ή, όπως το λέει και ο τίτλος του, ένα σπίτι.

Το είδους σπίτι είναι όμως αυτό;

Μια πιθανή απάντηση στο παραπάνω ερώτημα βρίσκεται στο ίδιο το βιβλίο, και μάλιστα στον πυρήνα της πλοκής του, που ξετυλίγεται περίπου ως εξής: Μια οικογένεια, οι Νάβιντσον, μετακομίζουν σ’ ένα μεγάλο σπίτι στην εξοχή. Το ζευγάρι, ο Γουίλ και η Κάρεν, επιζητούν έτσι να ξαναβρούν το χαμένο κρίκο στη μεταξύ τους σχέση, απώλεια που εν πολλοίς οφείλεται στις μακρές απουσίες του Γουίλ. Όλα πηγαίνουν κατ’ ευχήν μέχρι τη στιγμή που το σπίτι τους εμφανίζει μια παράξενη ανωμαλία: η εξωτερική διάστασή του φαίνεται να υπολείπεται της εσωτερικής. Με άλλα λόγια, το σπίτι στο οποίο μένουν αυτοί και τα δύο παιδιά τους είναι στο εσωτερικό του κατάτι μεγαλύτερο από το εξωτερικό του.

Σύντομα, η μικρή αυτή ανισορροπία εξελίσσεται σε μια αενάως μεταβαλλόμενη και άκρως ανησυχητική πραγματικότητα: Πόρτες εμφανίζονται εκεί όπου πριν ήταν μόνο ντουβάρια, διάδρομοι διανοίγονται από το πουθενά. Οι προσπάθειες του Γουίλ, με τη βοήθεια του αδελφού του Τομ και μιας ετερόκλητης ομάδας κρούσης, να εξερευνήσει το αχανές, όπως αποδεικνύεται, εσωτερικό του σπιτιού θα αποτελέσει το υλικό μιας υποβλητικής ταινίας ντοκιμαντέρ. Το Σπίτι από φύλλα εμφανίζεται, εκ πρώτοις, ως το ανερμάτιστο σχόλιο ενός ιδιόρρυθμου τυφλού γέρου –που υπογράφει ως Ζαμπανό– σχετικά με την αυθεντικότητα και το βαθύτερο νόημα αυτού του ντοκιμαντέρ. Έτσι, κι ενόσω η ανάγνωση προχωράει, διαπιστώνει κανείς ότι έχει να κάνει με κάτι περισσότερο από σπίτι. Το σπίτι των Νάβιντσον είναι ένας περίπλοκος αφηγηματικός κόσμος ή, καλύτερα, ένα κείμενο.

Τι είδους κείμενο είναι όμως αυτό;

Σ’ αυτό το ερώτημα προσπαθεί να απαντήσει, έχοντας μάλλον λίγες πιθανότητες επιτυχίας, ένας περιθωριακός νεαρός, ο Τζόνι Τρουάντ, στα χέρια του οποίου έχουν περιέλθει οι εκατοντάδες άτακτες σημειώσεις του γερο-Ζαμπανό. Έτσι, στο «καινούργιο» υπερ-κείμενο έχουν ενταχθεί όχι μονάχα οι παρατηρήσεις του Τρουάντ, αλλά και μια σειρά από βιωματικές αφηγήσεις του που εγκιβωτίζονται στο αρχικό με τη μορφή υποσημειώσεων. Μήπως λοιπόν το Σπίτι από φύλλα μέσα στο οποίο περιφερόμαστε είναι το μυθιστόρημα ενός περιθωριακού νεαρού σχετικά με τις σημειώσεις ενός τυφλού γέρου γύρω από την ταινία κάποιου Γουίλ Νάβιντσον, τη γνησιότητα της οποίας πολλοί αμφισβητούν; Κι όμως όχι. Διότι στο βιβλίο μας έχει ενσωματωθεί και η εργασία μιας απρόσωπης ομάδας Επιμελητών. Περιλαμβάνονται ακόμη, υπό την εποπτεία των Επιμελητών, μια σειρά από επιστολές της μητέρας του Τζόνι προς το γιο της, δύο παραρτήματα του Τρουάντ με επιλογές από ποιήματα, φωτογραφίες, σκίτσα του Ζαμπανό, καθώς επίσης κι ένα τρίτο παράρτημα με «πραγματικό» υλικό.

Αυτό ήταν; ευλόγως αναρωτιόμαστε. Το φίδι δάγκωσε επιτέλους την ουρά του, ο κύκλος ολοκληρώθηκε, la boucle a été bouclée;

Η απάντηση, όπως φαντάζεται κανείς, είναι και πάλι όχι, και θα είναι η ίδια όσες φορές κι αν επιχειρήσει κανείς να χαρτογραφήσει αυτό τον λαβύρινθο από λέξεις με τον οποίο προκαλεί τις αισθήσεις και τη νόησή μας ο συγγραφέας. Το βιβλίο αυτό, που εκτός των προαναφερθέντων συνιστά μια έκθεση από ποικίλες γραμματοσειρές, κάθε πιθανή σελιδοποίηση, εκατοντάδες λιγότερο ή περισσότερο παραπλανητικές υποσημειώσεις, είναι ένα σύμπαν μες στο οποίο δεν ισχύει η γεωμετρία της «ευκλείδειας» λογοτεχνικής ανάλυσης. Δεκάδες αναφορές στην ψυχανάλυση, στη φιλοσοφία, στη θεωρία της λογοτεχνίας επεκτείνουν ή και υπονομεύουν αυτή την ιλιγγιώδη περιδιάβαση στην ιστορία της σκέψης.

Τελικά, αυτό το σπίτι... διαβάζεται;

Η απάντηση, περιέργως ίσως, είναι «ναι». Και μάλιστα με αυξανόμενο ενδιαφέρον. Και τούτο διότι ο 40χρονος αμερικανός είχε την πρόνοια να τοποθετήσει στον κέντρο του δαιδαλώδους σημασιολογικού οικοδομήματός του μια πρωτότυπη και γεμάτη σασπένς ιστορία μυστηρίου. Και πάλι, στην πορεία ίσως αναγκαστεί κανείς να πηδήξει μερικές σελίδες, πρακτική που ορισμένοι ενδεχομένως θα αποκαλούσαν «μη γραμμική ανάγνωση», μα που στην ουσία δεν είναι παρά ένα αυθόρμητο ανακλαστικό μπροστά σ’ ένα επιτηδευμένα υπερχειλίζον υλικό.

Μες στον απόλυτο σχετικισμό του, βέβαια, το Σπίτι από φύλλα είναι ένα ολοκληρωτικό μυθιστόρημα που υπονομεύει προκαταβολικά κάθε ενδεχόμενη κριτική του. Συνεπεία αυτού, το αφηγηματικό παιχνίδι δεν έχει όρια και, σαν το σκοτάδι που σοβεί κάτω από το σπίτι των Νάβιντσον, μπορεί να καταπιεί τα πάντα. Ακόμη και το εξαιρετικά διαυγές και εύστοχο επίμετρο του Θέμελη Γλυνάτση κάλλιστα θα μπορούσε, σε μια μελλοντική έκδοση, να ενταχθεί στο corpus του, χωρίς κάτι τέτοιο να ταράξει στο ελάχιστο την, όποια, αφηγηματική του οικονομία. Στο Σπίτι από φύλλα, κατ’ εικόνα ίσως και της εποχής μας, τα πάντα χωρούν. Σ’ αυτό έγκειται, μεταξύ άλλων, η μεγάλη συμβολική και εικονοποιητική δύναμή του, εκεί, ίσως, εντοπίζεται και η αχίλλειος πτέρνα του. Η Αθηνά Δημητριάδου, που έχει αποδείξει ότι δεν διστάζει να αναλαμβάνει ειδικές αποστολές, επιτέλεσε έναν μεταφραστικό άθλο.