Η γοργόνα

Του Μιχάλη Μοδινού

Γαλικιανοί θρύλοι

«Από την Κορνουάλη, τη Βρετάνη και τη Γαλικία περνά ένα μονοπάτι σπαρμένο με πέτρινους σταυρούς και ψήγματα χρυσού…». Έτσι ολοκληρώνονται τα επιμέρους κεφάλαια του περίφημου βιβλίου Το Πυξάρι του νομπελίστα συγγραφέα Καμίλο Χοσέ Θέλα (ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ), υποδηλώνοντας τον θαλασσινό δρόμο των κελτικών φύλλων αλλά και τα κουφάρια πλοίων και ναυτικών με τα οποία είναι σπαρμένοι οι θαλάσσιοι δρόμοι της Δυτικής Ευρώπης.

Στις εσχατιές της Ιβηρικής χερσονήσου, κατάφατσα στον Ατλαντικό, η Γαλικία παρήγαγε ναυτικούς και θρύλους. Παρήγαγε βέβαια και σπουδαίους συγγραφείς. Τον δρόμο προς τα σύγχρονα λογοτεχνικά ρεύματα είχε ανοίξει στα τέλη του 19ου αιώνα η Εμιλία Πάρντο Μπαθάν (1851-1921) παρά τις επιφυλάξεις και τα παντοειδή εμπόδια που όρθωσαν οι άντρες ομότεχνοί της.

Πρώιμη φεμινίστρια, η Μπαθάν μπόλιασε με νατουραλιστικές πινελιές την ισπανική λογοτεχνία του 19ου αιώνα και απετέλεσε μια από της πρώιμες επιρροές του Καμίλο Χοσέ Θέλα καθώς προσέφερε ένα καλό παράδειγμα για τις δυνατότητες αξιοποίησης των γαλικιανών μύθων και θρύλων, της παράδοσης, αλλά και της ειδικής γεωγραφικής θέσης της περιοχής. Άγριες θάλασσες, ο ανοιχτός Ατλαντικός και ο πέραν αυτού Νέος Κόσμος, ναυάγια και σειρήνες, πολιτισμικά μπολιάσματα και μυστικιστικός καθολικισμός, ακρωτήρια, μυστικές σπηλιές και κρυμμένοι όρμοι, προλήψεις, βασκανίες και ανιμισμός είναι η πρώτη ύλη του έργου της Μπαθάν. Όμως όχι μόνο. Ο κόσμος της είναι μια βαθειά συντηρητική κοινωνία, της οποίας οι πανάρχαιες δομές συγκρούονται με τις απαιτήσεις της Ισπανικής Αυτοκρατορίας και με τις δυνατότητες που διανοίγονταν στις αποικίες.

Έτσι και στην Γοργόνα, μια από τις δεκάδες νουβέλες που έγραψε η Μπαθάν. Ο Οίκος των Απόντε ζει από αιώνες σε αρμονία με τον φυσικό του περίγυρο και τους ντόπιους ψαράδες και γεωργούς. Στον παμπάλαιο πύργο του κάπου στις ακτές της Γαλικίας η ζωή κυλάει ομαλά παρά το ότι η ανοιχτή θάλασσα ασκεί ακατανίκητη έλξη στα άρρενα μέλη της οικογένειας. Όμως μια διπλή κατάρα βαραίνει πάνω από τον Οίκο. Καμιά γενιά των Απόντε δεν κατάφερε να αποκτήσει περισσότερο από έναν απόγονο αλλά και κανείς τους δεν κατάφερε να αντισταθεί στο κάλεσμα της Γοργόνας, ενός μυθικού τέρατος που παρεπιδημεί σε μια μυστηριώδη θαλάσσια σπηλιά – λειτουργώντας διαχρονικά ως κάλεσμα στην ηδονή, την περιπέτεια και ίσως τον θάνατο. Όταν ο τελευταίος Απόντε, αφού αρχικά έχει ανακαλύψει το μυστήριο της Γοργόνας, αποκτήσει δίδυμα, θα διαπιστώσει ότι οι νεαροί απόγονοί του φέρουν την σφραγίδα του μυθικού τέρατος. Η νεαρή σύζυγός του θα εγκαταλείψει τον κόσμο τούτο ενώ τα δίδυμα θα ωθήσουν ως τα άκρα την μοίρα της οικογένειάς τους. Θα μετοικήσουν στις αποικίες και θα μπολιάσουν την οικογένεια με ετερόχθονο αίμα. Η ανθρώπινη περιπέτεια έχει θριαμβεύσει.

Βασισμένη σε έναν αρχαίο γαλικιανό θρύλο, η νουβέλα της Μπαθάν γράφηκε τη χρονιά του θανάτου της και εκτός από συναρπαστικό παραμύθι είναι μπολιασμένη με τα στοιχεία που χαρακτήρισαν και το υπόλοιπο έργο της: Έναν ήπιο νατουραλισμό – ο Εμίλ Ζολά και ειδικά το Ζερμινάλ του είχαν εμπνεύσει μεγάλο μέρος του έργου της- αλλά και μια ειδική ευαισθησία για τη μοίρα της γυναίκας σε μια χώρα με τους άκαμπτους περιορισμούς της καθολικής Ισπανίας. Είναι ενδιαφέρον ότι, εκτός από την επιρροή της στα ισπανικά γράμματα, η Μπαθάν διήγε και μια σκανδαλώδη για τα δεδομένα της εποχής ερωτική ζωή, ταξίδεψε κατά κόρον, εγκατέλειψε τον σύζυγό της όταν εκείνος επιχείρησε να της βάλει εμπόδια στην καριέρα της και περιφρόνησε έμπρακτα το αντρικό κατεστημένο που της ανταπέδωσε τα ίσα όταν ανεδείχθη στην πρώτη γυναίκα που κατέλαβε θέση καθηγητή σε ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυμα της Ισπανίας στα 1916.