alt

Του Μάκη Πανώριου

Το Γοτθικό Μυθιστόρημα δεν είναι μόνο ιστορίες υπερφυσικού τρόμου, είναι, κυρίως, και μέσω αυτών των ιστοριών ως πρόσχημα, η αντανάκλαση και το ‘στίγμα’ μιας ολόκληρης ιστορικής περιόδου, της οποίας τα βασικά χαρακτηριστικά είναι ο προληπτικός σκοταδισμός, η φανατική θρησκοληψία και η μεταφυσική φαντασίωση.

Σε μια καθημερινότητα με συγκεκριμένο κοινωκο-πολιτικό στάτους κβο και σαφή διαχωρισμό των τάξεων, Άρχοντες και Πληβείοι, σε περίκλειστους, μυστηριώδεις πύργους οι πρώτοι, σε άθλιες, ρυπαρές κατοικίες οι δεύτεροι, κι ένα φυσικό περιβάλλον ερημικών εκτάσεων και σκοτεινών δασών, ήταν απολύτως φυσικό να γεννηθεί και να καλλιεργηθεί από αυτήν την αμφίβολη πραγματικότητα ένα πνεύμα ‘σκοτεινιάς και τρόμου’. Οι σκιές, τα φαντάσματα, οι δαίμονες, οι νεκροζώντανοι, τα τέρατα, οι μάγοι, οι μάγισσες, είναι τα ‘υπερρεαλιστικά’ σύμβολα που θα εκφράσουν  αυτό το πνεύμα. Απ’ αυτή την άποψη τα όνειρα, τα οράματα, οι φαντασιώσεις, υπεύθυνες για τις ψυχοπαθολογικές νευρώσεις, θα λειτουργήσουν ως βασικά ‘υλικά’ που διαμόρφωσαν την εν λόγω πραγματικότητα. Αυτή η προσέγγιση μας επιτρέπει να υποστηρίξουμε ότι κανένα άλλο λογοτεχνικό κίνημα δεν κατάφερε να συλλάβει το βαθύτερο προαναφερθέν υπαρξιακό πνεύμα μιας ολόκληρης εποχής, όπως το Γοτθικό Μυθιστόρημα.

Η αρχετυπική καταγωγή του, ωστόσο, θα πρέπει να αναζητηθεί στην αρχαία ελληνική και ανατολική λογοτεχνία. Την περίοδο του Μεσαίωνα αρχίζει να αποκτά συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, τα οποία δανείστηκε από τα λαϊκά παραμύθια τρόμου που κυκλοφορούσαν στην ευρύτερη περιοχή της Κεντρικής Ευρώπης. Τα αυθεντικά του διαπιστευτήρια, όμως, θα τα καταθέσει τον 17ο αιώνα, και θα τα επιβεβαιώσει τον 18ο και 19ο. Τον 20ο αιώνα θα προσαρμοστεί στο πνεύμα της επιστημονικής-τεχνολογικής εποχής. Τους δαίμονες και τα φαντάσματα θα αντικαταστήσουν οι ‘κακοί’ εξωγήινοι και οι ‘σατανικοί’ επιστήμονες. Γαλλία, Γερμανία, και Αμερική δίνουν τον τόνο του είδους που συμπορεύεται με τον Ρομαντισμό. Αλλά τον ουσιώδη τόνο του Γοτθικού Μυθιστορήματος ως προς τη θεματική, την ατμόσφαιρα, το κλίμα, το σκηνικό, και την μυθολογία του, θα την δώσει η Αγγλία. Ο Χόρας Γουόλπολ, Άγγλος ευγενής (1717-1797), με το αρχετυπικό του μυθιστόρημα, «Ο Πύργος του Οτράντο, μια γοτθική ιστορία» 1764, που βασίζεται σε έναν εφιάλτη του συγγραφέα του, θεωρείται ο εισηγητής του. Αξίζει να αναφερθούν ορισμένα έργα αυτής της γόνιμης περιόδου, όπως, «Η Θαυμαστή Ιστορία του Χαλίφη Βατέκ» 1782, του Ουίλιαμ Μπέκφορντ, «Τα Μυστήρια του Ουντόλφο» 1794, της Ανν Ράντκλιφ, «Ο Καλόγερος» 1796, του Μάθιου Γκρέγκορι Λιούις. Ο «Μέλμοθ ο Περιπλανώμενος» 1820, του Τσαρλς Ρ, Ματιούριν, είναι το επιστέγασμα αυτής της εκρηκτικής εποχής, το αριστούργημα του συγγραφέα του, και η αναγγελία ενός νέου επαναστατικού ιστορικού κύκλου. «Ο Φρανκενστάιν ή ο Νέος Προμηθέας» 1818, της Μέρι Γούλστονκρφτ Σέλεϊ, προφητεύει την βιομηχανική επανάσταση, την έλευση της επιστημονικής-τεχνολογικής εποχής και εγκαινιάζει την Επιστημονική Φαντασία, λογοτεχνικό είδος που θα κυριαρχήσει τα επόμενα χρόνια για να φτάσει στο απόγειό της τον 20ο αιώνα.

Ο«Μέλμοθ»,ωστόσο, αυτό το πολυεπίπεδο, πολυδιάστατο, επιθετικό μυθιστόρημα, δεν εξαντλείται μόνο στην καταγραφή της δεισιδαιμονίας της εποχής του που διαστρέβλωσε την ανθρώπινη οπτική, αλλά συλλαμβάνει στο απώτερο βάθος του την αγωνιώδη υπαρξιακή ανάσα του ανθρώπου κι εκείνο το απροσδιόριστο, φευγαλέο «Κάτι», που εκπορεύεται από τον βουβό ήχο του σύμπαντος. Οι διάφορες εγκιβωτισμένες ιστορίες που διοργανώνουν  το σώμα του έργου, πέρα από την ουσιώδη αυτονομία τους, επισημαίνουν την ανθρώπινη περιπέτεια στο αμφίβολο, τρομώδες περιβάλλον της εποχής τους. Τα εφιαλτικά υπόγεια της Ιερής Εξέτασης, τα φοβερά μπουντρούμια, τα σκοτεινά κελιά, οι κλειστοφοβικές κρύπτες, οι δαιδαλώδεις στοές, κι ένα επικίνδυνο κοινωνικοπολιτικό ισπανικό καθεστώς, είναι η δυσοίωνη τοιχογραφία ενός κόσμου αίματος, υποκρισίας, φόνου, εγκληματικότητας, αμφίβολων σχέσεων και καταδικασμένων ερώτων. Σε αυτό το αβέβαιο τοπίο, που μοιάζει ‘εκσυγχρονισμένος’ πίνακας του Ιερώνυμου Μπος, θα κινηθεί ο Μέλμοθ, αυτός ο έκπτωτος άγγελος, ένας προκλητικός, αναρχικός Φάουστ. Θα συνάψει συμφωνία αθανασίας με τον Άρχοντα του Σκότους να του αποκαλυφθεί η «Μέγιστη Αλήθεια», αλλά με την προϋπόθεση να χρησιμοποιήσει τη ζωή των άλλων. Δεν θα βρει, όμως, ούτε έναν που να δεχτεί την απώλεια της ψυχής του, με δέλεαρ την αθανασία, τα πλούτη, την εξουσία. Εξυπακούεται ότι στο τέλος ο Μέλμοθ θα καταστραφεί, επειδή δεν έχει συλλάβει τα ανθρώπινα όριά του. Εκ φύσεως δεν είναι δυνατόν να υπερβεί εαυτόν, ούτε να απορρίψει τους φυσικούς νόμους, ούτε να ακυρώσει τον χρόνο. Πολύ περισσότερο δεν είναι σε θέση να διεισδύσει στο χάος. Η ‘αναρχική’ ωστόσο σκέψη του και συμπεριφορά του προαναγγέλλει τον σύγχρονο υπαρξιακό άνθρωπο. Για την εποχή του, όμως, είναι το όπλο που θα του δώσει τη χαριστική βολή∙ και, υπό ευρεία έννοια, είναι αυτή η εποχή η οποία θα τον θανατώσει, επειδή δεν είναι ακόμη σε θέση να δεχτεί την προοδευτική αλλαγή της.

Παρ’ όλο τον εκπνέοντα μεσαιωνισμό που συντηρεί ακόμη τους παραδοσιακούς θύλακές του, το υπερφυσικό κάνει μια μάλλον συμβολική εμφάνιση, λειτουργώντας, κυρίως, ως πρόσχημα αποκάλυψης των πληγών μιας δυσώδους κοινωνίας που αρέσκεται να εθελοτυφλεί βυθισμένη στην τρομολαγνία της και στις ψευδαισθήσεις της. Η γοτθική ατμόσφαιρα διατηρεί ακόμη τα κλασικά χαρακτηριστικά της, αλλά απογυμνωμένα από την υπερφυσική τους επίστρωση, προαναγγέλλοντας, έστω και υπαινικτικά, την έλευση του ρεαλισμού που θα την διαδεχτεί τον επόμενο αιώνα. Τα πρόσωπα, παρ’ όλο τον μελοδραματικό σχεδιασμό τους, προς χάριν της ιστορίας που οφείλουν να διεκπεραιώσουν, είναι αληθινά πλάσματα, με σάρκα και οστά, πάσχοντες οργανισμοί, που αγωνίζονται συνειδησιακά να υπάρξουν, να συναντήσουν, να επιβεβαιώσουν θετικά ή αρνητικά ένα αμφιλεγόμενο εαυτό, την αποκάλυψη του οποίου πρέπει ή να δεχτούν ή να απορρίψουν. Υπό αυτή την έννοια το πολυδιάστατο αυτό μυθιστόρημα, καταγράφοντας μέσω των προσώπων του την κοινωνιολογική περιπέτεια  αυτής της μεταβατικής αυτής περιόδου, αποκαλύπτεται και ως αρχέτυπο του ψυχογραφικού μυθιστορήματος, εκ του μακρόθεν του βραχύβιου εσωτερικού μονολόγου και της ψυχανάλυσης, ρεύματα που θα χαρακτηρίσουν την λογοτεχνία του 20ου αιώνα.

Όπως και σε κάθε σοβαρή λογοτεχνία, έτσι και στη συγκεκριμένη, ο αποσυνάγωγος Μέλμοθ είναι ο ίδιος ο Μτιούριν που ενδύθηκε τον ήρωά του για να επισημάνει τα οιδήματα της ασθενούσας εποχής του∙ θα τον επιβεβαιώσει αργότερα ο Φλομπέρ: «Η Μαντάμ Μποβαρί είμαι εγώ». Στον Ματιούριν εξάλλου άρεσαν οι μεταμφιέσεις. Φανταχτερές ενδυμασίες, εξεζητημένα χτενίσματα, προκλητική ζωή, μια συνειδητή αμφισβήτηση της συντηρητικής εποχής του. Εργάστηκε ως τελωνοφύλακας και ιερέας, αλλά διέπρεψε ως συγγραφέας μυθιστορημάτων και θεατρικών έργων. Τον αποδέχτηκαν ως σπουδαίο λογοτέχνη: ο Ουόλτερ Σκοτ, ο Ουίλιαμ Μέικπις Θάκερέι, ο Ντάντε Γκαμπριέλε Ροσέτι, ο Λόρδος Μπάιρον, ο Τέοντορ Βίλελμ Χόφμαν, ο Έντγκαρ Άλαν Πόε, και, κυρίως, ο Σαρλ Μποντλέρ. Οι Αδελφές Μπροντέ, ο Βίκτορ Ουγκό, ο Ευγένιος Σιί, ο Μορίς Λεμπλάν, ακόμη και ο Ιούλιος Βερν συγκαταλέγονται στους θαυμαστές του, τους οποίους, άλλους εμφανώς άλλους αφανώς επηρέασε∙ ο Όσκαρ Ουάιλντ, στην εξορία του, για να τον τιμήσει, χρησιμοποίησε το ψευδώνυμο «Σεμπάστιαν Μέλμοθ». Αρνητική κριτική δέχτηκε από τον Σάμιουελ Τέιλορ Κόλριτζ. Ίσως γιατί ο Μέλμοθ του προχώρησε ένα τολμηρό, αναρχικό βήμα, πέρα από τον Εωσφόρο, του συγγραφέα του «Χαμένου Παραδείσου». Ο Τσαρλς Ρόμπερ Ματιούριν γεννήθηκε και πέθανε στο Δουβλίνο (1780-1824).

alt

Μέλμοθ ο περιπλανώμενος
Charles R. Maturin
μετάφραση: Χαρά Σύρου
επιμέλεια σειράς: Α. Κ. Χριστοδούλου
Gutenberg - Γιώργος & Κώστας Δαρδανός, 2011
956 σελ.

 

 

 

 

 

 

 

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Το πρωινό των πρωταθλητών» του Κερτ Βόννεγκατ (κριτική) – Κοινωνική κριτική με «πολιορκητικό κριό» τη σάτιρα

«Το πρωινό των πρωταθλητών» του Κερτ Βόννεγκατ (κριτική) – Κοινωνική κριτική με «πολιορκητικό κριό» τη σάτιρα

Για το μυθιστόρημα του Κερτ Βόννεγκατ [Kurt Vonnegut] «Το πρωινό των πρωταθλητών» (μτφρ. Αλέξης Καλοφωλιάς, εκδ. Πατάκη). Κεντρική εικόνα: από την κινηματογραφική μεταφορά του βιβλίου με πρωταγωνιστή τον Μπρους Γουίλις. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...
«To νυχτόσπιτο» του Τζο Νέσμπο (κριτική) – Ο Νορβηγός αιφνιδιάζει ξανά

«To νυχτόσπιτο» του Τζο Νέσμπο (κριτική) – Ο Νορβηγός αιφνιδιάζει ξανά

Για το βιβλίο του Τζο Νέσμπο [Jo Nesbo] «Το Νυχτόσπιτο» (μτφρ. Γρηγόρης Κονδύλης, εκδ. Μεταίχμιο). Κεντρική εικόνα: από την ταινία «Η νύχτα των ζωντανών νεκρών» του Τζορτζ Ρομέρο, η οποία αναφέρεται (μεταξύ άλλων) στο βιβλίο. 

Γράφει η Χίλντα Παπαδημητρίου ...

«Το τραγούδι του προφήτη» του Πολ Λιντς (κριτική) – Δυστοπικό μέλλον στη σημερινή Ιρλανδία

«Το τραγούδι του προφήτη» του Πολ Λιντς (κριτική) – Δυστοπικό μέλλον στη σημερινή Ιρλανδία

Για το μυθιστόρημα του Πολ Λιντς [Paul Lynch] «Το τραγούδι του προφήτη» (μτφρ. Μαρία Αγγελίδου, Γιώργος Αγγελίδης, εκδ. Gutenberg) που έλαβε το 2023 το Βραβείο Booker. Κεντρική εικόνα: από τη δυστοπική ταινία «The Hunger Games». 

Γράφει ο Φώτης Καραμπεσίνης 

...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Όσο μακρινή κι αν φαντάζει η Ιαπωνία, δεν παύει να μας ελκύει, μεταξύ άλλων και για την ιδιαίτερη και τολμηρή λογοτεχνία της. Από τον κλασικό Καουαμπάτα έως τον ευφάνταστο Μουρακάμι, επιλέγουμε δέκα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα και μπορούν να μας ανοίξουν νέα παράθυρα στον κόσμο του Ανατέλλοντος Ήλιου. K...

Τα βραβεία του «Χάρτη» 2023: Ο βραχύς κατάλογος

Τα βραβεία του «Χάρτη» 2023: Ο βραχύς κατάλογος

Το διαδικτυακό περιοδικό Λόγου και Τέχνης Χάρτης (www.hartismag.gr), συνεχίζει για τρίτη χρονιά την απονομή ετήσιων βραβείων, με σκοπό την ανάδειξη των σημαντικότερων βιβλίων που κυκλοφόρησαν το περασμένο έτος. Σήμερα ανακοινώθηκε ο Βραχύς Κατάλογος σε όλες τις κατηγορίες. Δείτε βιβλία και συγγραφείς. 

...

Βραβείο Nero Gold 2023: Νικητής ο Ιρλανδός συγγραφέας Πολ Μάρεϊ για το μυθιστόρημα «Τhe Bee Sting»

Βραβείο Nero Gold 2023: Νικητής ο Ιρλανδός συγγραφέας Πολ Μάρεϊ για το μυθιστόρημα «Τhe Bee Sting»

Το μυθιστόρημα του Πολ Μάρεϊ [Paul Murray] «The Bee Sting» είχε προκριθεί και στη μικρή λίστα του Βραβείου Μπούκερ και εκθειάστηκε από τη συγγραφέα Μπερναρντίν Εβαρίστο [Bernardine Evaristo] που είναι μέλος της επιτροπής του βραβείου Νero Gold. 

Επιμέλεια: Book Press...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

«Μέσα στο δίχτυ» της Άιρις Μέρντοχ (προδημοσίευση)

«Μέσα στο δίχτυ» της Άιρις Μέρντοχ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Άιρις Μέρντοχ [Iris Murdoch] «Μέσα στο δίχτυ» (μτφρ. Έφη Τσιρώνη), το οποίο κυκλοφορεί στις 6 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Όταν είδα τον Φιν να με περιμένει στη γωνία το...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Όσο μακρινή κι αν φαντάζει η Ιαπωνία, δεν παύει να μας ελκύει, μεταξύ άλλων και για την ιδιαίτερη και τολμηρή λογοτεχνία της. Από τον κλασικό Καουαμπάτα έως τον ευφάνταστο Μουρακάμι, επιλέγουμε δέκα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα και μπορούν να μας ανοίξουν νέα παράθυρα στον κόσμο του Ανατέλλοντος Ήλιου. K...

«Μικρή Στίξις»: Νέα σειρά βιβλίων και εκδήλωση για τα 7 χρόνια παρουσίας στον εκδοτικό χώρο

«Μικρή Στίξις»: Νέα σειρά βιβλίων και εκδήλωση για τα 7 χρόνια παρουσίας στον εκδοτικό χώρο

Με τη συμπλήρωση επτά συναπτών ετών στο εκδοτικό στερέωμα, οι εκδόσεις Στίξις κάνουν το επόμενο βήμα με μια νέα σειρά τεσσάρων βιβλίων, υπό τον τίτλο «Μικρή Στίξις», των Γιώργου Δουατζή, Χρυσοξένης Προκοπάκη, Στέφανου Τζουβάρα και Μιχάλη Σηφάκη.  

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος  ...

7 γυναίκες γράφουν και ακούγονται – Όψεις της νεότερης ελληνικής λογοτεχνίας

7 γυναίκες γράφουν και ακούγονται – Όψεις της νεότερης ελληνικής λογοτεχνίας

Σίσσυ Δουτσίου, Στεύη Τσούτση, Λίνα Βαρότση, Αστερόπη Λαζαρίδου, Ελισάβετ Παπαδοπούλου, Αντιγόνη Ζόγκα, Λίνα Βαλετοπούλου. Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας επιλέγουμε πολύ πρόσφατα βιβλία νέων Ελληνίδων συγγραφέων που θέτουν, άλλοτε με τρόπο διεκδικητικό κι άλλοτε πιο έμμεσο, το ζήτημα της γυναικείας χειρα...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ