Της Έλενας Μαρούτσου
Κάνοντας μια θερινή βόλτα στα βιβλιοπωλεία και χαζεύοντας τις προθήκες με τις καινούργιες εκδόσεις βρέθηκα να ξεφυλλίζω μια νουβέλα με τον αινιγματικό και λίγο μελαγχολικό τίτλο Μπάρτλμπυ, ο γραφέας, μια ιστορία της Γουώλ Στρητ. Μ’ ένα γρήγορο ξεφύλλισμα και διαβάζοντας σκόρπιες τυχαίες αράδες διέκρινα πως το κομψά σχεδιασμένο εξώφυλλο αντανακλά το ύφος του περιεχομένου, αυτής της αριστοτεχνικά γραμμένης νουβέλας του συγγραφέα του Μόμπυ Ντικ, Herman Melville.
Ο Melville έγραψε το Μπάρτλμπυ, ο γραφέας, το 1853, μια εποχή που δεν υπήρχαν φωτοτυπικά μηχανήματα, υπολογιστές και φαξ κι έτσι οι δικηγόροι, όπως ο αφηγητής αυτής της νουβέλας, είχαν μια σειρά από βοηθούς που δουλειά τους ήταν ν’ αντιγράφουν νομικά έγγραφα και μετά να τα διαβάζουν φωναχτά ελέγχοντας λάθη και πιθανές παραλείψεις. Καθώς ο συγγραφέας μάς βάζει στο κλίμα αυτού του μικρόκοσμου ενός δικηγορικού γραφείου της Γουώλ Στρητ, παρουσιάζοντας διαδοχικά τους χαρακτήρες των βοηθών με αδρές χιουμοριστικές γραμμές στα όρια της καρικατούρας, σχηματίζουμε αρχικά την εντύπωση πως σκοπός του είναι να μας διασκεδάσει. Και πράγματι, ο Διάνος, ο Δαγκάνας και ο Πιπερόριζας ανοίγουν τη σκηνή σαν ήρωες φαρσοκωμωδίας, με τα καμώματα των οποίων χαμογελάμε καθώς η πένα του Melville σκιαγραφεί τις ιδιότητές τους σε ένα σύμπαν που προς το παρόν μοιάζει χαριτωμένο και ασφαλές. Μέχρι που κάνει την εμφάνισή του ο Μπάρτλμπυ.
Σιωπή περιβάλλει την ύπαρξή του, μια σιωπή που διακόπτεται μόνο από μια φράση που μοιάζει να συμπυκνώνει όλη του την ύπαρξη: «Θα προτιμούσα όχι».
Ο Μπάρτλμπυ δεν έχει ιδιότητες. Σιωπή περιβάλλει την ύπαρξή του, μια σιωπή που διακόπτεται μόνο από μια φράση που μοιάζει να συμπυκνώνει όλη του την ύπαρξη: «Θα προτιμούσα όχι». Με αυτή τη φράση αρνείται σταδιακά όλο και περισσότερες από τις δουλειές που απαιτεί η θέση του ως γραφέα με αποτέλεσμα στο τέλος η ύπαρξή του στο γραφείο να είναι εντελώς περιττή και ο ίδιος να περνάει τις ώρες του μπροστά σε ένα παράθυρο που βλέπει σε έναν τοίχο. Σε κάθε προσέγγιση του αφηγητή, είτε συνοδεύεται από απελπισμένη οργή είτε από ανθρωπιστική ελεημοσύνη, ο Μπάρτλμπυ ορθώνει σαν τοίχο την ίδια πάντα φράση «I would prefer not to» οδηγούμενος ανεξήγητα, σαν κάποιο είδος Μπεκετικού ήρωα, στο μοναχικό του δρόμο από τον τοίχο της Γουώλ Στρητ, στον τοίχο της αυλής των φυλακών που φέρουν το δυσοίωνο όνομα Τάφοι.
Ο Μελβίλ δεν προδίδει το μυστήριο του ήρωά του. Σηκώνει μόνο στο τέλος μια ακρούλα απ’ το πέπλο του για να μας αποκαλύψει πως ο Μπάρτλμπυ δούλευε κάποτε σε εταιρεία ανεπίδοτων επιστολών. Κάτι απ’ τη μελαγχολία των μηνυμάτων που δεν έφτασαν ποτέ στο στόχο τους έχει ποτίσει τον ήρωα πού κείται στο τέλος σαν μια σελίδα χαρτί πεταμένη στο χώμα με τη φράση «I would prefer not to».
* Η ΕΛΕΝΑ ΜΑΡΟΥΤΣΟΥ είναι συγγραφέας.
Herman Melville
Μτφρ. Αθηνά Δημητριάδου
Άγρα 2011
Σελ. 173, τιμή €13,50