«Η αποικία» της Όντρεϊ Μαγκί (κριτική) – Ένα φρέσκο μυθιστόρημα για την αποικιοκρατία και την αναζήτηση ταυτότητας

Η Αποικία (μτφρ. Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης, εκδ. Διόπτρα) είναι ένα μυθιστόρημα πρωτότυπο και φρέσκο, που ανανεώνει τους τρόπους με τους οποίους μπορούμε να μιλήσουμε για την αποικιοκρατία, την ίδια στιγμή που μας φέρνει αντιμέτωπους με έναν από τους πιο οδυνηρούς εμφύλιους της σύγχρονης ιστορίας.

Πρωταγωνιστής είναι το νησί

Όσες και όσοι έχετε δει την υπέροχη ταινία Τα πνεύματα του Ινισέριν, που μιλάει για δυο φίλους σε ένα μικρό νησί της Ιρλανδίας οι οποίοι, χωρίς ιδιαίτερο λόγο, αναπτύσσουν έντονη εχθροπάθεια, δεν θα δυσκολευτείτε να μπείτε στον κόσμο της Αποικίας. Κι εδώ, όπως και στην ταινία του Μάρτιν ΜακΝτόνα, κρυφός πρωταγωνιστής είναι το ίδιο το νησί, τόσο ως υποβλητικό ζωντανό ντεκόρ, όσο και ως επιβίωση ενός αρχαϊκού τρόπου συνύπαρξης. Στο βάθος, αλλά όχι χωρίς να σκιάζει την καθημερινότητα των απλών ανθρώπων, μαίνεται ένας εμφύλιος πόλεμος, συνεχής, μονότονος, παράλογος.

Όλα αυτά, μοιάζουν εκ πρώτοις να μην έχουν μεγάλη σημασία για τον κύριο Λόιντ, Άγγλο ζωγράφο ο οποίος θέλγεται από την αγριότητα του μικρού νησιού, κι ονειρεύεται ότι η επαφή του με τον άσπιλο τόπο θα τον αναζωογονήσει καλλιτεχνικά.

Μια απρόσμενη συνάντηση

Κι όμως, στον Παράδεισο δεν είναι ποτέ κανείς μόνος, και για κάθε Παρασκευά υπάρχει και ένας Ρωβινσώνας, και το αντίστροφο. Λίγες μέρες μετά την άφιξη του κυρίου Λόιντ στο νησάκι, κι ενώ ο Άγγλος αγωνίζεται ακόμη να βρει τα πατήματά του και να αντιμετωπίσει την εχθρότητα που αναμοχλεύει στους γηραιότερους κατοίκους του, ένα ακόμη σπουδαίο πρόσωπο καταφτάνει.

Η εχθρότητα που αναπτύσσεται είναι άμεση και απόλυτη.

Πρόκειται για τον Γάλλο γλωσσολόγο Ζαν-Πιερ Μασόν, ο οποίος εδώ και χρόνια μελετά τη γλώσσα των κατοίκων του νησιού, που δεν είναι άλλη από τα Γαελικά, δηλαδή τα... παλιά ιρλανδικά, κι έχει αφιερώσει τη ζωή του στη διάσωσή της. Σημειωτέον ότι τα Γαελικά, δεν είναι αγγλική διάλεκτος, ανήκουν στην ομάδα των κελτικών γλωσσών που εκτός της Ιρλανδίας απαντά και στην Ουαλία, στη Σκοτία, στην Κορνουάλη, αλλά και απέναντι, στη γαλλική Βρετάνη.

Χάρη στην πονηριά των κατοίκων, ο κύριος Λόιντ αγνοούσε τον επικείμενο ερχομό του Μασόν, κι ο Μασόν ήταν εντελώς ανύποπτος για τη συνάντησή του με τον ήδη εγκατεστημένο κύριο Λόιντ. Η εχθρότητα που αναπτύσσεται είναι άμεση και απόλυτη.

Η Όντρεϊ Μαγκί γεννήθηκε στην Ιρλανδία και ζει στο Γουί­κλοου. Εργάστηκε για πολλά χρόνια ως δημοσιογράφος για μεγάλες εφημερίδες, όπως οι Times, Irish Times, Guardian και Observer. Το πρώτο της μυθιστόρημα, The Undertaking, ήταν στη βραχεία λίστα για το Women’s Prize for Fiction και για τα Irish Book Awards. Ήταν επίσης υποψήφιο για το Dublin Literary Award και για το βραβείο ιστορικού μυθιστορήματος Walter Scott. Έχει μεταφραστεί σε δέκα γλώσσες και πρόκειται να γίνει ταινία. Η Αποικία, το δεύτερο μυθιστόρημά της, ήταν στη μακρά λίστα για το βραβείο Booker 2022 και στη βραχεία λίστα για το βραβείο Orwell πολιτικού μυθιστορήματος 2022.

Δύο ήπιες αποικιοκρατικές δυνάμεις συγκρούονται

Αντίθετα από τον Παρασκευά και τον Ρωβινσώνα, οι δυο εισβολείς δεν συνεργάζονται. Βλέπουν ο ένας τον άλλον ανταγωνιστικά, σαν ήπιες αποικιοκρατικές δυνάμεις που διεκδικούν τον χώρο τους σε μια νέα εποχή. Ο κύριος Λόιντ βυθίζεται όλο και βαθύτερα στο καλλιτεχνικό έργο, καθώς το περιβάλλον του νησιού τον απορροφά, τον κυριεύει εσωτερικά. Ο Μασόν, από την άλλη, λειτουργώντας περισσότερο ως ανθρωπολόγος, καταγράφει τη γλώσσα που χάνεται, δίνοντάς μας παράλληλα μια ιστορική προοπτική για το ιρλανδικό γλωσσικό ζήτημα και τη σταδιακή επικράτηση των αγγλικών.

Παράλληλα, μια εντελώς διαφορετική αφηγηματική γραμμή διατρέχει το βιβλίο, σταλάζοντας αποσπάσματα από ειδήσεις, που όλες τους αφορούν βίαια περιστατικά, εκτελέσεις άλλοτε καθολικών και άλλοτε προτεσταντών, καθώς ο Εμφύλιος μαίνεται.

Και οι δύο, με διαφορετικές αφορμές, εμπλέκονται ποικιλοτρόπως τόσο με τον νεαρό Τζέιμς (μια εκδοχή του Παντράικ, για να θυμίσουμε ξανά τα Πνεύματα του Ινισέριν), όσο και με τις γυναίκες της κοινότητας, που είναι από πολλές απόψεις οι φύλακες της παράδοσης.

Παράλληλα, μια εντελώς διαφορετική αφηγηματική γραμμή διατρέχει το βιβλίο, σταλάζοντας αποσπάσματα από ειδήσεις, που όλες τους αφορούν βίαια περιστατικά, εκτελέσεις άλλοτε καθολικών και άλλοτε προτεσταντών, καθώς ο Εμφύλιος μαίνεται.

Οι ειδήσεις αυτές, που ενίοτε σχολιάζονται από τα πρόσωπα, τις γυναίκες του νησιού, μοιάζουν με βίαιες ενέσεις πραγματικότητας, σε έναν κόσμο που ακόμη διαφεντεύεται από αρχαϊκές μορφές συνύπαρξης και αντίληψης.

Η βαθύτερη ουσία κάθε αποικιοκρατίας

Είπα και στην αρχή, ότι η Αποικία είναι ένα μυθιστόρημα φρέσκο και πρωτότυπο, και πράγματι είναι και τα δύο. Η φρεσκάδα του απορρέει από τον τρόπο γραφής, που συχνά απλώνεται σαν ποιητικός στίχος πάνω στη σελίδα, δημιουργώντας έναν κειμενικό χώρο ανοιχτό και πολυσήμαντο. Και η πρωτοτυπία του προκύπτει από το ίδιο το θέμα του: το πώς η επικράτηση μιας ισχυρής γλώσσας έναντι μιας άλλης αποτελεί τη βαθύτερη ουσία κάθε αποικιοκρατίας, τροφοδοτώντας σε αυτήν την περίπτωση έναν βάναυσο και αιματηρό εμφύλιο που ταλάνισε την Ιρλανδία για πολλές δεκαετίες.

Η Αποικία, της Όντρεϊ Μαγκί, είναι ένα μυθιστόρημα που διαβάζεται απνευστί και που σαγηνεύει με τη δύναμη της αλληγορίας, χωρίς να αποποιείται εργαλεία που έρχονται από το μυθιστόρημα των τεκμηρίων και του ντοκιμαντέρ. Κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διόπτρα σε ολοζώντανη μετάφραση του Γιώργου-Ίκαρου Μπαμπασάκη.

 * Ο Κ.Β. ΚΑΤΣΟΥΛΑΡΗΣ είναι συγγραφέας. Τελευταίο του βιβλίο, η συζήτηση με τον Δημοσθένη Κούρτοβικ με τίτλο «Σκοντάφτοντας σε ανοιχτά σύνορα» (εκδ. Πατάκη).