Για το μυθιστόρημα της Μάγια Λούντε «Η ιστορία των δέντρων» (μτφρ. Δέσπω Παπαγρηγοράκη, εκδ. Κλειδάριθμος).
Γράφει ο Κ.Β. Κατσουλάρης
Τη Μάγια Λούντε τη γνωρίσαμε στη χώρα μας πριν από τέσσερα χρόνια, με την Ιστορία των Μελισσών (μτφρ. Σωτήρης Σουλιώτης, εκδ. Κλειδάριθμος), ένα μυθιστόρημα που έκανε παγκόσμια επιτυχία, κι έγινε ένα από τα πιο εμβληματικά βιβλία στο μυθιστορηματικό είδος του Climate Fiction, δηλαδή το είδος της μυθοπλασίας που εμπνέεται από την Κλιματική Κρίση. Στην Ιστορία των Μελισσών, τρεις διαφορετικές στιγμές στην ανθρώπινη ιστορία, στο παρελθόν, στο παρόν και στο μέλλον, συνδέουν τη μοίρα του ανθρώπου στη γη με τη ζωή των μελισσών, τονίζοντας τις υπόγειες ισορροπίες που επηρεάζουν όλα τα οικοσυστήματα.
Βρισκόμαστε στο νησάκι Σβάλμπαρντ, όχι μακριά από τον Βόρειο Πόλο, σε μια εποχή που οι πάγοι που άλλοτε κάλυπταν την περιοχή έχουν πλέον εξαφανιστεί.
Ακολούθησαν δύο ακόμη μυθιστορήματα παρόμοιας προβληματικής, Η ιστορία του νερού και η Ιστορία των αλόγων, με τα οποία η αφήγηση μετακινούνταν σταδιακά προς το μέλλον, ενώ η Τετραλογία κλείνει με την Ιστορία των Δέντρων (μτφρ. Δέσπω Παπαγρηγοράκη, εκδ. Κλειδάριθμος), το οποίο διαδραματίζεται εξ ολοκλήρου στις αρχές του εικοστού δεύτερου αιώνα.
Οι σπόροι, ο κρυφός πρωταγωνιστής
Βρισκόμαστε στο νησάκι Σβάλμπαρντ, όχι μακριά από τον Βόρειο Πόλο, σε μια εποχή που οι πάγοι που άλλοτε κάλυπταν την περιοχή έχουν πλέον εξαφανιστεί. Εκεί, συναντάμε τον έναν από τους δύο βασικούς ήρωες αυτήν της ιστορίας, τον Τόμι, μαζί με τον άνθρωπο που καθόρισε τη ζωή του, τη γιαγιά του Λουίζ.
Όπως σε κάθε μυθιστόρημα της Τετραλογίας, ένα στοιχείο αποσπάται από τη μεγάλη αλυσίδα της ζωής και γίνεται ο κρυφός πρωταγωνιστής της ιστορίας. Σε αυτό το βιβλίο, το στοιχείο αυτό είναι οι σπόροι. Οι σπόροι, πρωτίστως των δημητριακών, μα και γενικότερα οι σπόροι όλων των φυτών που μέσα στα χιλιάδες χρόνια της ανθρώπινης εξέλιξης, εξελίχθηκαν κι αυτοί μαζί του, τον έθρεψαν, τον άλλαξαν, τον βοήθησαν να εξαπλωθεί στον πλανήτη – με τραγικά αποτελέσματα για την ίδια τη βιοποικιλότητα.
Τι έχει συμβεί; Δεν είναι απολύτως ξεκάθαρο. Σίγουρα όμως έχει να κάνει με την αλόγιστη ανθρώπινη συμπεριφορά, τον υπερπληθυσμό, την αδυναμία των ανθρώπων να ελέγχουν τις όλο και φονικότερες πανδημίες, που χαρακτήρισαν στον 21ο αιώνα.
Καλά μαντέψατε, τα πράγματα με την ανθρωπότητα δεν έχουν πάει καλά. Κάμποσες δεκαετίες πριν –θυμίζω, είμαστε στις αρχές του εικοστού δεύτερου αιώνα– έχει συμβεί μια μεγάλη καταστροφή, η Κατάρρευση, με το Κάππα κεφαλαίο, όπως τη λένε οι επιζήσαντες. Τι έχει συμβεί; Δεν είναι απολύτως ξεκάθαρο. Σίγουρα όμως έχει να κάνει με την αλόγιστη ανθρώπινη συμπεριφορά, τον υπερπληθυσμό, την αδυναμία των ανθρώπων να ελέγχουν τις όλο και φονικότερες πανδημίες, που χαρακτήρισαν στον 21ο αιώνα.
Εδώ, όμως, στην άκρη του κόσμου, υπάρχει ένα μυστικό που σχετίζεται άμεσα με το μέλλον του ανθρώπου στη γη. Εδώ υπάρχει, χωμένο βαθιά μέσα στη γη, ένα πολύ ιδιαίτερο θησαυροφυλάκιο, το θησαυροφυλάκιο όπου φυλλάσσονται, στους μείον δεκαοκτώ βαθμούς κελσίου, όλοι οι σπόροι που χρησιμοποίησε ο άνθρωπος τα τελευταία εκατόν πενήντα χρόνια. Και ο φύλακας αυτού του μοναδικού θησαυρού, δεν είναι άλλος από τον Τόμι.
Υπάρχει όμως και η Τάο, πολλά χιλιόμετρα μακριά, στην Κίνα. Και η μοίρα της, δεν θα αργήσει να συνδεθεί με τη μοίρα του Τόμι και της οικογένειάς του.
Η ελπίδα έρχεται απ' την Κίνα
Θα έρθει το καλό από την… Κίνα; Πηγαίνοντας κόντρα στην πολύ διαδεδομένη στις μέρες μας κινεζοφοβία, η Μάγια Λούντε φαίνεται να ισχυρίζεται πως ναι. Η Τάο, ο θετικότερος χαρακτήρας της ιστορίας μας, εκπροσωπεί εδώ τη νηφαλιότητα αλλά και την ελπίδα. Έχοντας γνωρίσει η ίδια τη χειρότερη απώλεια, ατενίζει το μέλλον με βλέμμα καθαρό, και πνεύμα πρακτικό, καθώς θα ηγηθεί μιας αποστολής σωτηρίας του θησαυρού που, πιστεύεται, ότι ακόμη φυλάσσεται κάπου στα νορβηγικά φιορδ...
Ποιο ρόλο έπαιξε η θανάσιμη πανδημία που έπληξε το νησί λίγα χρόνια πριν και τι έχουν απογίνει οι κάτοικοί του;
Τι έχει συμβεί στο ακριτικό νησί του Βορείου Πόλου; Τι έχει απογίνει ο θησαυρός των σπόρων; Ποιο μυστικό κρύβει καλά ο αινιγματικός μα και θαρραλέος Τόμι, που πλέον ενηλικιώνεται;
Κι ακόμη: Ποιο ρόλο έπαιξε η θανάσιμη πανδημία που έπληξε το νησί λίγα χρόνια πριν και τι έχουν απογίνει οι κάτοικοί του; Όταν μάλιστα μια οικογένεια ξεκληρίζεται, ο φόβος εξαπλώνεται ραγδαία.
«Δεν ήταν δίκαιο που ο Μάνφρεντ και η οικογένειά του αρρώστησαν πρώτοι, σκέφτεται τώρα ο Τόμι, όμως θυμάται κάτι που συνήθιζε να λέει η γιαγιά του: ούτε η ζωή ούτε η φύση έχουν σχέση με το δίκαιο».
Το αίσθημα δικαίου αφορά κάθε πλάσμα
Ούτε η ζωή, ούτε η φύση έχουν σχέση με το δίκαιο, πράγματι. Έχει όμως ο άνθρωπος – βαθιά μέσα του, ριζωμένο στα πιο μύχια στρώματα του ψυχισμού του. Κι αυτό που μοιάζει να θέλει να μας πει η Μάγια Λούντε, μέσα και από αυτήν την ιστορία, που συνδυάζει την αγωνία ενός μελλοντολογικού θρίλερ με την απλότητα της βιβλικής παραβολής, είναι ότι το αίσθημα δικαίου που χαρακτηρίζει τον άνθρωπο δεν μπορεί πλέον να αφορά μόνο τον άνθρωπο. Είναι αναγκαίο, επιτακτικό, να αφορά εξίσου κάθε πλάσμα με τον οποίο μοιραζόμαστε τον πλανήτη, από τα μεγαλύτερα μέχρι τα μικρότερα, τα πιο ταπεινά.
Μέσα σε έναν σπόρο, άλλωστε, κρύβεται το μυστικό της ζωής.
Η Ιστορία των δέντρων, της Μάγια Λούντε, κυκλοφορεί στα ελληνικά σε μετάφραση της Δέσπως Παπαγρηγοράκη, από τις εκδόσεις Κλειδάριθμος, βέβαια, όπως όλα τα βιβλία της τετραλογίας. Όπως και τα προηγούμενα, έτσι και τούτο διαβάζεται και αυτοτελώς, καθώς δεν συνδέεται σε επίπεδο πλοκής με τα άλλα, αλλά υπάρχει μια οργανική ενότητα που θα σας κάνει να αισθανθείτε ότι βρίσκεστε στο ίδιο μυθοπλαστικό σύμπαν.
* Ο Κ.Β. ΚΑΤΣΟΥΛΑΡΗΣ είναι συγγραφέας. Τελευταίο του βιβλίο, η συζήτηση με τον Δημοσθένη Κούρτοβικ με τίτλο «Σκοντάφτοντας σε ανοιχτά σύνορα» (εκδ. Πατάκη).
