Toυ Γιάννη Καρκανέβατου
«Πρέπει να κάνεις επιτόπου στροφή» είπε ο Άλεξ σαν να τα ‘χε χαμένα. «Στραβός είμαι, ρε μαλάκα» είπε ο Μπίλλυ. «Είναι αδιέξοδο το γαμημένο»… Στο βάθος μπροστά τους οι τρεις νεαροί μαύροι στέκονταν μες στη μέση του δρόμου, ακίνητοι, χωρίς πλέον να φωνάζουν. Μάλιστα αυτός που τον είχε πετύχει η πίτα έμοιαζε σαν να χαμογελά…Τριανταπέντε χρόνια μετά το συμβάν, μια τυχαία συνάντηση θα ξαναφέρει τους πρωταγωνιστές της ιστορίας κοντά αλλά με διαφορετικά κίνητρα. Κάποιος θέλει να ζητήσει συγγνώμη, κάποιος να ξεχάσει, κάποιος άλλος να το εκμεταλλευτεί και να εκβιάσει.
Ο Τζωρτζ Πελεκάνος, ελληνοαμερικανός γεννημένος το 1957 στην Ουάσινγκτον (όπου και κατοικεί με την γυναίκα και τα τρία παιδιά τους) είναι πολυγραφότατος συγγραφέας αστυνομικών μυθιστορημάτων και τηλεοπτικών σειρών με αναγνώριση τόσο από τον κόσμο όσο και από τους κριτικούς (Ο Στίβεν Κινγκ δήλωσε γι’ αυτόν ότι είναι ‘ο μεγαλύτερος εν ζωή αμερικανός συγγραφέας αστυνομικών ιστοριών’ και ο Ομπάμα τον συμπεριέλαβε στις αναγνωστικές του προτιμήσεις). Έχει δημιουργήσει σειρές βιβλίων με διαφορετικούς πρωταγωνιστές (τον Nick Stefano, τους Derek Strange και Terry Quinn και την σειρά D.C. Quartet) αλλά το ‘Αδιέξοδο’ – που δεν ανήκει σ’ αυτές τις σειρές - είναι το πιο αυτοβιογραφικό του (κατά το γαλλικό Wikipedia, μεγάλωσε σε μια φτωχή συνοικία με πολλούς μαύρους, με τον πατέρα του να διατηρεί σνακ μπαρ και τον ίδιο σε ηλικία 17 ετών να πυροβολεί και να τραυματίζει κάποιον συνομήλικο).
Αν δεχτούμε το παραπάνω, έχει ενδιαφέρον η θέση που μυθοπλαστικά έχει δώσει στον εαυτό του, την θέση του γιου που συνεχίζει την επιχείρηση του έλληνα πατέρα αλλά έχοντας παράλληλα πάθος για την ποίηση και την γραφή (γεγονός πάντως που δεν αφήνει ασχολίαστο χωρίς κάποιο σαρκασμό: «Για συγγραφέας, πάντως, ο γιος σου είναι πολύ καλός ταμίας» αναφέρει κάποιος πελάτης στον πατέρα του βλέποντας τα χαρτάκια με στίχους κολλημένα με σελοτέιπ πίσω από το μπαρ).
Με λόγο που ρέει, μια εμμονική προσκόλληση στις λεπτομερείς περιγραφές (από ρούχα, ντυσίματα και μάρκες μέχρι μουσικά συγκροτήματα και μπάσκετ) και με ευαισθησία στις λεπτές αποχρώσεις των συναισθημάτων και στον τρόπο έκφρασης τους (‘Έκανε μια κίνηση με το χέρι στον αέρα: Φύγε από δω. Μου τη δίνεις. Σ’ αγαπάω’ κίνηση που κάνει ο πατέρας στον Άλεξ και που θα επαναλάβει ο Άλεξ στον γιο του είκοσι χρόνια αργότερα), ο Πελεκάνος καταπιάνεται με θέματα όπως η ευθύνη, η ενοχή, η συγχώρεση, η εξιλέωση, η δεύτερη ευκαιρία και η ηθική απαίτηση επαναδιαπραγμάτευσης του παρελθόντος («Η ζωή προχωράει και ξαφνικά νιώθεις την ανάγκη να στρώσεις τα κρεβάτια που άφησες ξέστρωτα» , όπως χαρακτηριστικά λέει ένας από τους ήρωες).
Αλλά η φιλοδοξία του συγγραφέα υπερβαίνει την ατομική περιπτωσιολογία. Με αφορμή ‘το συμβάν’, του δίνεται η ευκαιρία να μιλήσει για μια κοινωνία διακρίσεων, με αμφισβητήσιμη την θεωρία των ίσων ευκαιριών και να καυτηριάσει εύστοχα τον πόλεμο που πέρα από τα θύματα, αφήνει τα στρατιωτικά νοσοκομεία γεμάτα με ακρωτηριασμένους σωματικά και ψυχικά ανθρώπους (‘Υπηρετούσε σε μάχιμη μονάδα (στο Αφγανιστάν) της 10ης Μεραρχίας που είχε ως βάση το Φορτ Ντραμ στη Νέα Υόρκη, στο 1ο Τάγμα, 32ο Σύνταγμα πεζικού, 3η Ταξιαρχία. Ο Μονρόε είχε απομνημονεύσει όλους αυτούς τους αριθμούς, γεγονός που τον έκανε να αισθάνεται πιο σίγουρος ότι ο στρατός ως οργανισμός ήταν όντως οργανωμένος και θα προστάτευε το γιο του, σκέψη που μάλλον δεν είχε καμία λογική βάση’)
Στο ευρηματικό τέλος, δίνει την δυνατότητα στον πρωταγωνιστή του να ακολουθήσει τις βαθύτερες ανάγκες του και, εν τέλει, να καθορίσει τη μοίρα του επηρεάζοντας ταυτόχρονα τις ζωές των ανθρώπων που τον περιβάλουν.
Χωρίς να είναι ένα βιβλίο με ρηξικέλευθες ιδέες, επαναφέρει (με συζητήσιμο το αν είχε ποτέ υποχωρήσει) το θέμα του ρατσισμού και προσπαθεί να κλείσει τον κύκλο του μίσους και της βίας αφού δεν μπορεί παρά να είναι ένα ακόμα αδιέξοδο.
Ο Ουίλιαμ Φόκνερ είχε δηλώσει ότι ‘Ένας συγγραφέας χρειάζεται τρία πράγματα, πείρα, παρατήρηση και φαντασία, δυο εκ των οποίων και ενίοτε και ένα, μπορούν να αντικαταστήσουν την έλλειψη των υπολοίπων’. Με το μυθιστόρημα αυτό, ο Πελεκάνος αποδεικνύει ότι διαθέτει και τα τρία πιο πάνω συστατικά και σε περίσσεια.