«Αλήτες!» της Ελογκόσα Οσούντε (κριτική) – Ένα πολυαφήγημα του προχωρημένου 21ου αιώνα

Οι Αλήτες! (με θαυμαστικό) είναι ένα σπονδυλωτό μυθιστόρημα που όμοιό του ίσως και να μην έχετε ξαναδιαβάσει: ένα αμάλγαμα νεανικής αφρικανικής κουλτούρας και νεοϋορκέζικης πρωτοπορίας. Δημιουργός του η νιγηριανή καλλιτέχνις και συγγραφέας Ελογκόσα Οσούντε.

Ο πρωταγωνιστής είναι κυριολεκτικά η πόλη

Ακούμε συχνά να λέγεται, συνήθως καθ’ υπερβολήν, ότι ο κρυφός πρωταγωνιστής ή κρυφή πρωταγωνίστρια του τάδε μυθιστορήματος είναι η πόλη στην οποία διαδραματίζεται, υπογραμμίζοντας έτσι τον ιδιαίτερο ρόλο που παίζει ένας τόπος στην πλοκή και στην ατμόσφαιρα μιας αφήγησης.

Στους Αλήτες!, η πόλη στην οποία διαδραματίζεται το μυθιστόρημα, το Λάγος της Νιγηρίας, είναι κυριολεκτικά και πρόδηλα ο πρωταγωνιστής του μυθοπλαστικού σύμπαντος. Έχει μάλιστα και όνομα, τον λένε Εκο, ΗΧΩ, δηλαδή, και η παρουσία του είναι αισθητή με πολλούς τρόπους μέσα στην αφήγηση. Το πρώτο κεφάλαιο του μυθιστορήματος τιτλοφορείται Καλωσόρισμα από την πόλη, ενώ ανάμεσα στα κεφάλαια εμφανίζεται και μιλάει ένας από τους επιτηρητές της χαώδους τάξης του ΕΚΟ, ονόματι Τάταφο.

Γραμμένο σε ένα μικτό γλωσσικό ιδίωμα

Το βιβλίο είναι γραμμένο σε ένα μικτό γλωσσικό ιδίωμα, που πότε βασίζεται στα αγγλικά της Νιγηρίας, την επίσημη γλώσσα της χώρας, και πότε στα λεγόμενα πίτζιν της Νιγηρίας, ένα μείγμα αγγλικών και αφρικανικών διαλέκτων.

Με τη συνδρομή του πολύπειρου μεταφραστή Γιώργου-Ίκαρου Μπαμπασάκη, η γλωσσική επιμειξία του πρωτότυπου έχει μεταφερθεί, κατ’ αναλογίαν, και στα ελληνικά, συνθέτοντας ένα ύφος που στην αρχή ίσως σου ξενίσει, μα που σταδιακά εμπλουτίζει το μυθιστόρημα με έναν προφορικό, σχεδόν τραγουδιστό ρυθμό, καθώς ξετυλίγονται αβίαστα οι παράξενες και εντυπωτικές ιστορίες του, που συχνά αρδεύονται από τον μαγικό ρεαλισμό.

Άλλες γυναίκες που εξαφανίζονται για να γλιτώσουν από τις θηριωδίες των αντρών τους κι επιστρέφουν ως εκδικητικά φαντάσματα.

Νεκροί που αρνούνται να φύγουν και επιμένουν να επηρεάζουν τα του κόσμου τούτου. Καλές νεράιδες που βοηθούν δυστυχισμένα κορίτσια να βρουν τον δρόμο τους ρίχνοντάς τους, κρυφίως, το κατάλληλο βιβλίο στην τσάντα τους. Μια κόρη που τη λένε Βροχή και ανταμείβει με την παρουσία της, ξανά και ξανά, δυο γυναίκες που αγαπιούνται παράφορα. Άλλες γυναίκες που εξαφανίζονται για να γλιτώσουν από τις θηριωδίες των αντρών τους κι επιστρέφουν ως εκδικητικά φαντάσματα.

Στις περισσότερες ιστορίες κυριαρχεί ο ομοερωτισμός, συχνότατα μεταξύ γυναικών, ενώ στην ατμόσφαιρα συνυπάρχουν με θαυμαστό τρόπο ο έντονος αισθησιασμός και ένας βαθύτατος θρησκευτικός συντηρητισμός, που τον χαρακτηρίζει η υποκρισία και η υποταγή στο κοινωνικό βλέμμα. Κι ενώ γύρω τους, ανθίζει η σήψη και διαφθορά, ο νεοπλουτισμός, η λατρεία του χρήματος και της εξουσίας.

Μέσα σε αυτό το κλίμα, κάποια οικόσιτα δράματα, δύσκολα διαπερνούν το παχύ στρώμα κοινωνικής υποκρισίας που τα καλύπτει.

Η Eloghosa Osunde είναι Νιγηριανή συγγραφέας και καλλιτέχνης. Το 2021 κέρδισε το βραβείο Plimpton και πήρε την υποτροφία Miles Morland. Διηγήματά της έχουν δημοσιευθεί στα Paris Review, Gulf Coast, Guernica, Catapult και αλλού. Το Αλήτες! είναι το πρώτο της μυθιστόρημα.

«Αν κάποιοι αξίζει να ζουν, είμαστε εμείς. Εμείς, ύστερα από τόσους θανάτους»

Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά διηγήματα αυτού του σπονδυλωτού μυθιστορήματος, έχει τον τίτλο «Ο μόνος τρόπος να το ξεπεράσεις, είναι να το περάσεις». Πρόκειται για ένα επιστολικό διήγημα, με τα γράμματα της Αντούρα προς τη διάσημη σχεδιάστρια ρούχων Γούρα Μπλάκσον, ανάμεσα στις οποίες αναπτύσσεται ένας βαθύς και ουσιαστικός έρωτας.

Σε αυτό το διήγημα, όπου θεματοποιούνται με πιο ορατό τρόπο οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα κορίτσια στη Νιγηρία όταν οι επιθυμίες τους δεν ταιριάζουν με την κοινωνική νόρμα, κάνει για πρώτη φορά την εμφάνισή της το θαυμαστό κορίτσι με το όνομα Βροχή, που επανέρχεται προς το τέλος και λυτρώνει τις δυο πρωταγωνίστριες. Η ακροτελεύτια φράση του βιβλίου, άλλωστε, δίνει και το στίγμα του: Έχει γραφτεί από τη Γούρα, και τη διαβάζουν η Αντούρα με την κόρη της, τη Βροχή, κεντημένη σε ένα μανίκι: Αν κάποιοι αξίζει να ζουν, είμαστε εμείς. Εμείς, ύστερα από τόσους θανάτους.

Ένα κουίρ, ακτιβιστικό, εναλλακτικό πολυαφήγημα

Το Αλήτες!, γραμμένο με θαυμαστικό, είναι ένα υβριδικό μυθιστόρημα, μια σύνθεση από ιστορίες, πολλές από τις οποίες είχαν ήδη δημοσιευτεί αυτοτελώς σε γνωστά δυτικά έντυπα, στη Γαλλία και στην Αμερική, κυρίως. Με το εύρημα του Πνεύματος της Πόλης, του Έκο, και αρκετή δουλειά στη μεταξύ τους ζύμωση, οι ιστορίες αυτές συνομιλούν πλέον ζωντανά και ουσιαστικά μεταξύ τους και συνθέτουν ένα πρωτότυπο, οργιαστικό μυθιστόρημα, με ενέργεια και πάθος που σπάνια συναντάμε στη σύγχρονη πεζογραφία.

Με μια πρόζα που θυμίζει Τόνι Μόρισον, βαπτισμένη στο χάος και στην πολυμορφία του Λάγος, κινούμενο στους ρυθμούς της νιγηριανής χιπ-χοπ και του Φέλα Κούτι, το Αλήτες! είναι ένα πολυαφήγημα του προχωρημένου 21ου αιώνα: κουίρ, ακτιβιστικό, εναλλακτικό.

Κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διόπτρα, με πανέμορφο εξώφυλλο και ευρηματική μετάφραση από τον Γιώργο-Ίκαρο Μπαμπασάκη.

 * Ο Κ.Β. Κατσουλάρης είναι συγγραφέας. Τελευταίο του βιβλίο, η συλλογή διηγημάτων «Αφαίας και Τελαμώνος» (εκδ. Μεταίχμιο).