Για το μυθιστόρημα της Τζούλια Καμινίτο (Giulia Caminito) «Το νερό της λίμνης δεν είναι ποτέ γλυκό» (μτφρ. Δήμητρα Δότση, εκδ. Διόπτρα).
Του Κ.Β. Κατσουλάρη
Έχω την τύχη να διαβάζω σχεδόν αποκλειστικά καλά ή πολύ καλά βιβλία, κι ο λόγος είναι απλός: τα επιλέγω μόνος μου. Συχνά, το ομολογώ, για να είμαι βέβαιος ότι δεν θα απογοητευτώ ούτε και θα χάσω τον χρόνο μου με ένα μέτριο ή κακό βιβλίο, βασίζομαι στα μεγάλα ονόματα. Πόσο να σε απογοητεύσει μια Μέριλιν Ρόμπινσον, ένας Ισιγκούρο, μια Ανί Ερνό ή ένας Μουρακάμι;
Τυχαίνει σπάνια, λοιπόν, να πέφτω πάνω σε βιβλία όπως τούτο εδώ, που δεν γνώριζα τίποτε γι’ αυτό, ούτε για τη συγγραφέα του, και που η ανάγνωσή του μου έδωσε τόση ενέργεια και χαρά, ώστε να θέλω να φωνάξω: Έι, κόσμε, πρόσεξε αυτό το μυθιστόρημα. Μπορεί το θέμα του να είναι ταπεινό, τα παιδικά χρόνια και η ενηλικίωση μιας φτωχής κοπέλας στα περίχωρα της Ρώμης τη δεκαετία του 2000, αλλά διαθέτει τη φλόγα της σπουδαίας λογοτεχνίας: Είναι άμεσο, ανεπιτήδευτο, έξυπνο, από την αρχή μέχρι την τελευταία αράδα.
Εκπληκτική εναρκτήρια σκηνή
Το μυθιστόρημα ξεκινάει με μια εκπληκτική σκηνή, από τις ωραιότερες εναρκτήριες που έχουμε διαβάσει: Με τη φοβερή Αντόνια, τη μαμά της ηρωίδας, να εισβάλει στην υπηρεσία Στέγασης του Δήμου Ρώμης, όπου χρονίζει ο φάκελός της για να της παρασχεθεί η δωρεάν κατοικία που δικαιούται, μια κι έχει τέσσερα παιδιά και ανάπηρο άντρα, κι απειλεί να τα κάνει όλα άνω κάτω.
Σύντομα, την αναλαμβάνει η ασφάλεια της υπηρεσίας, κι ακούστε την περιγραφή με την οποία τελειώνει αυτή η εισαγωγή στον κόσμο της ηρωίδας:
«Τη βγάζουν σηκωτή, τη βαστάνε χειροπόδαρα και τότε το πουκάμισό της ανοίγει και φανερώνεται ένα σουτιέν χωρίς μπανέλες, το πλούσιο στήθος της, η φούστα της σκίζεται και αποκαλύπτεται το εσώρουχό της, η μητέρα μου έχει ήδη κάνει κουρέλι το καλό της ταγέρ, κλοτσάει και φωνάζει σαν αγρίμι σε κλουβί.
Κι εγώ που νιώθω λες και βρισκόμουν εκεί, όρθια να την κοιτάζω από μια γωνιά του δωματίου, την κακολογώ και δεν τη συγχωρώ».
Μέσα σε λίγες αράδες γνωρίζουμε όσα χρειάζεται να ξέρουμε για τους δυο βασικούς χαρακτήρες του βιβλίου: τη μάνα, την κόρη, τη σχέση τους.
Η Giulia Caminito γεννήθηκε στη Ρώμη το 1988 και σπούδασε Πολιτική Φιλοσοφία. Το πρώτο της μυθιστόρημα, La Grande A, απέσπασε το 2016 το βραβείο Bagutta πρωτοεμφανιζόμενου συγγραφέα, το βραβείο Berto και το Brancati για νέους. Ακολούθησε το 2019 το Un Giorno Verra, που απέσπασε το βραβείο Fiesole Under 40. Το μυθιστόρημα Το νερό της λίμνης δεν είναι ποτέ γλυκό ήταν φιναλίστ για το βραβείο Strega και απέσπασε το βραβείο Off Strega καθώς και το Campiello 2021. |
Θα ήταν παραπλανητικό να πιστέψει κανείς ότι τούτο το μυθιστόρημα, που πράγματι μας διηγείται τις περιπέτειες ενός κοριτσιού που μεγάλωσε μέσα σε μια οικογένεια από αυτές που δεν φαντάζεσαι καν ότι υπάρχουν ακόμη στον σύγχρονο δυτικό κόσμο (ένα παιδί που γεννήθηκε όταν η Αντόνια ήταν ανήλικη, με τον πατέρα στη φυλακή για φόνο, κι άλλα τρία με τον δεύτερο σύζυγο, τον πλέον ανάπηρο οικοδόμο, χωρίς άλλη οικογένεια πλην μιας γιαγιάς επικριτικής και εξίσου φτωχής), θα ήταν παραπλανητικό λοιπόν να σταθεί κανείς μονάχα στην επιφάνεια αυτής της ιστορίας και να νομίσει ότι πρόκειται για ένα βιβλίο στενάχωρο και δύσπεπτο, από αυτά που, τους αναγνωρίζεις την αλήθεια τους, αλλά προτιμάς να μην μπεις στον κόσμο τους.
Το εντελώς αντίθετο: Τούτο το μυθιστόρημα διαθέτει την λιγότερο μίζερη και αυτοϊκτιρόμενη ηρωίδα που μπορείς να συναντήσεις. Όπως ακριβώς και η μάνα της, αλλά με το δικό της στιλ, είναι μαχήτρια, ασυμβίβαστη, πανέξυπνη, ξεχωριστή, δίνει μάχες και τις κερδίζει ακόμη κι όταν χάνει.
Οι σκηνές στο χωριό δίπλα στη λίμνη, όπου μεγαλώνει η ηρωίδα, είναι βγαλμένες από τις καλύτερες στιγμές του ιταλικού νεορεαλισμού, αλλά με σύγχρονη πατίνα, διόλου νοσταλγικές και ωραιοποιημένες.
Το νερό της λίμνης δεν είναι ποτέ γλυκό είναι ένα αληθινό μυθιστόρημα ενηλικίωσης, αν με την έννοια αυτή καταλαβαίνουμε όχι απλώς το πέρασμα από μια φάση της ανάπτυξης σε μια άλλη, αλλά ως την κατάκτηση μιας ορισμένης πρακτικής σοφίας, πέρα από το καλό και το κακό, την ικανότητα να βλέπεις τον κόσμο όπως είναι: παράξενο, θαυμαστό, τρομακτικό, και θαυμαστό ξανά.
Ένα μυθιστόρημα χωρίς ταμπέλες
Ξεφυλλίζοντας τις τελευταίες σελίδες του μυθιστορήματος, με το εκπληκτικό ευχαριστήριο «Σημείωμα από τη συγγραφέα», που όπως όλο το βιβλίο είναι συγκινητικό κι εντελώς πρωτότυπο, είμαι πλέον βέβαιος ότι πολλά κορίτσια, από 15 έως 100 χρόνων θα το χαρίζουν η μία στην άλλη με την αλάνθαστη προτροπή: ΑΥΤΟ πρέπει να το διαβάσεις. Θα ήταν όμως κρίμα αν τούτο το μυθιστόρημα καταγραφόταν ως κοριτσίστικο ή γυναικείο – ό,τι κι αν σημαίνουν πλέον αυτές οι ταμπέλες. Αγόρια και άντρες θα απολαύσουν εξίσου την ανάγνωσή του, κι ας είναι ένα μυθιστόρημα που οι τρεις τέσσερις χαρακτήρες που σου μένουν αξέχαστοι είναι όλες τους γένους θηλυκού. Αξίζει στις μέρες μας να υπερασπίζεται κανείς τα στεγανά του φύλου;
Το μυθιστόρημα Το νερό της λίμνης δεν είναι ποτέ γλυκό της Τζούλια Καμινίτο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διόπτρα, στη θαυμάσια, λεπτοδουλεμένη μετάφραση της Δήμητρας Δότση. Είναι ένα μυθιστόρημα με τόση ενέργεια που θα μπορούσε να φωτίσει ολόκληρη πόλη.
* Ο Κ.Β. Κατσουλάρης είναι συγγραφέας. Τελευταίο του βιβλίο, η συλλογή διηγημάτων Αφαίας και Τελαμώνος (εκδ. Μεταίχμιο).