Για το μυθιστόρημα του Eugen Ruge «Ξενοδοχείο Metropol» (μτφρ. Γιώτα Λαγουδάκου, εκδ. Κλειδάριθμος). Κεντρική εικόνα: Πίνακας της Lotte Laserstein © «Κορίτσι από τη Ρωσία με πούδρα» (1928).
Της Λεύκης Σαραντινού
«Πολίτισσα Ούμνιτσερ! Στο βιογραφικό που υποβάλατε στην αίτηση και την εγγραφή σας στο ΚΚΣΕ γράψατε ανακρίβειες. Στη δήλωση που κάνατε αναφορικά με την υπόθεση Έμελ είπατε σοβαρά ψέματα στο Κόμμα. Ψεύδεστε, ωραιοποιείτε, αρνείστε. Δεν είναι ώρα για την αλήθεια;
Πολίτισσα Ούμνιτσερ, ομολογείτε πώς είστε κι εσείς εχθρός του λαού;»
Λίγα βιβλία της παγκόσμιας, αλλά και της ίδιας της ρωσικής λογοτεχνίας, απεικονίζουν τόσο γλαφυρά τον σταλινικό τρόμο, που στοίχισε χιλιάδες θύματα στη Σοβιετική Ρωσία, αθώα τα περισσότερα, όσο το Ξενοδοχείο Metropol του Ρώσου συγγραφέα με γερμανική καταγωγή, Όιγκεν Ρούγκε. Πρόκειται για ένα μυθιστόρημα που περιέχει αυτοβιογραφικά στοιχεία σε μεγάλο βαθμό. Ο συγγραφέας αφηγείται την ιστορία της οικογένειάς του, μια ιστορία με πρόσωπα αληθινά, ενδεδυμένα όμως με τη μυθιστορηματική τους μορφή και, ενίοτε, με λογοτεχνικό ψευδώνυμο.
Η Γερμανίδα κομμουνίστρια Σαρλότε είναι η πρωταγωνίστρια της ιστορίας και πηγαίνει εν έτει 1936, ακριβώς την περίοδο των μεγάλων εκκαθαρίσεων του Στάλιν, από τη Γερμανία στη Ρωσία, όπου θα γίνει η νέα της πατρίδα. Μαζί της βρίσκεται ο σύζυγός της Βίλχελμ και η Βρετανή νεαρή Τζίλντε. Το ζευγάρι εργάζεται στην Κομιντέρν, αλλά δεν κατορθώνει να μείνει αλώβητο από την καχυποψία και την παράνοια που επικρατεί στη Ρωσία εκείνη την εποχή: τελικά τίθεται σε διαθεσιμότητα και μεταφέρεται στο Ξενοδοχείο Metropol της Μόσχας, μια φυλακή πολυτελείας στην οποία μένουν εγκλωβισμένοι τετρακόσιες επτά ολόκληρες μέρες.
Το βιβλίο είναι χωρισμένο σε κεφάλαια-μαρτυρίες για κάθε έναν από τους πρωταγωνιστές, γραμμένα όμως από τη σκοπιά του παντογνώστη αφηγητή και όχι σε πρώτο ενικό πρόσωπο. Οι περισσότερες μαρτυρίες-αφηγήσεις ανήκουν στη Σαρλότε, αλλά περιλαμβάνονται και οι αφηγήσεις της Χίλντε, πρώην γυναίκας του Βίλχελμ, καθώς και του εισαγγελέα Βασίλι Βασίλιεβιτς, ενός ανθρώπου που πρωταγωνιστεί στις στημένες δίκες της εποχής. Αξίζει, επίσης, να σημειωθεί ότι οι αφηγήσεις αυτές διακόπτονται από την παράθεση ολόκληρων γραμμάτων και εγγράφων με διαταγές από υπηρεσίες της εποχής, τα οποία ο συγγραφέας ανακάλυψε μετά από ενδελεχή έρευνα.
Αξίζει, επίσης, να σημειωθεί ότι οι αφηγήσεις αυτές διακόπτονται από την παράθεση ολόκληρων γραμμάτων και εγγράφων με διαταγές από υπηρεσίες της εποχής, τα οποία ο συγγραφέας ανακάλυψε μετά από ενδελεχή έρευνα.
Το αποτέλεσμα δίνει μια ιστορική τοιχογραφία της σταλινικής εποχής, και αναδεικνύει μικροιστορίες από την καθημερινότητα των ανθρώπων που έζησαν από κοντά εκείνη την παράνοια. Απεικονίζονται γλαφυρότατα οι στημένες δίκες, ο φόβος που επικρατούσε, οι ατέλειωτες ουρές στα καταστήματα και οι σχέσεις των ανθρώπων, ανεπανόρθωτα τραυματισμένες από την καχυποψία και το κλίμα ανασφάλειας, μέσα στο οποίο οποιοσδήποτε μπορούσε να «καρφώσει» τον διπλανό του για το παραμικρό ατόπημα, αρκούσε μια προσωπική τους έχθρα.
Οι εγκλωβισμένοι πρωταγωνιστές στο Ξενοδοχείο Metropol, ζουν μέρες μεγάλης νωθρότητας, που διακόπτεται από τις μεγάλες γιορτές του σταλινικού καθεστώτος, όπως την επέτειο της Οκτωβριανής Επανάστασης, της Εργατικής Πρωτομαγιάς, αλλά και της Ημέρας της Γυναίκας. Τα εργατικά εμβατήρια, οι γιορτές, τα θεάματα, ακόμη και η όπερα βρίσκονται στην ημερήσια διάταξη. Το μετρό της πρωτεύουσας είναι υπό κατασκευή, γεγονός που σηματοδοτεί μια εποχή μεταβατική για τη Μόσχα και ολόκληρη τη Ρωσία.
Από την αφήγηση του Ρούγκε, αυτό που θα μείνει στον νου του αναγνώστη είναι η καλή γνώση της ατμόσφαιρας της δύσκολης εκείνης εποχής, αλλά και οι αντιξοότητες με τις οποίες καθημερινά έρχονταν αντιμέτωποι ακόμη και εκείνοι που είχαν ταχτεί ανοιχτά με το μέρος του Κομμουνιστικού Κόμματος. Το κλίμα του βιβλίου ίσως θυμίσει σε κάποιους Σολζενίτσιν, Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ και Μια ημέρα του Ιβάν Ντενίζοβιτς, βιβλία τα οποία διαδραματίζονται στα στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας, τα περίφημα γκουλάγκ. Στο Ξενοδοχείο Metropol η ατμόσφαιρα της εποχής, ο τρόμος της αναμονής και του άγνωστου καθώς και η αιωρούμενη απειλή των στρατοπέδων για τους αντιφρονούντες, θα φέρουν τα βιβλία των δύο συγγραφέων αναπάντεχα κοντά.
Φαίνεται πως ο μεγάλος τρόμος της εποχής του Στάλιν και οι μαρτυρίες των επιζώντων ήταν και είναι πηγή έμπνευσης τόσο για τους παλιούς, όσο και για τους σημερινούς συγγραφείς, ωθώντας τους να συνδυάσουν την επινόηση με την Ιστορία, για ένα άρτιο λογοτεχνικό αποτέλεσμα με ακριβείς ιστορικές αναφορές.
«Το κρύο είχε υποχωρήσει, μπήκε ο Απρίλιος. Στη Μόσχα, οι ιτιές δεν έχουν ανθίσει ακόμα, αλλά νιώθεις παντού τη σφιχτή μέγγενη του χειμώνα να χαλαρώνει. Οι οδοκαθαριστές απομακρύνουν τους βρόμικους σωρούς από το χιόνι που άφησε πίσω του ο Μάρτιος στις άκρες των δρόμων. Καθαρίζουν τα πεζοδρόμια από τα απομεινάρια του χειμώνα, που κολλάνε στα παπούτσια. Στο ξενοδοχείο, καθαρίζουν εδώ και μέρες συνέχεια τους διαδρόμους. Οι υπάλληλοι βλαστημούν σιγανά, αλλά με καλή διάθεση. Κατά βάθος, είναι κι αυτοί χαρούμενοι για το επικείμενο τέλος του χειμώνα.
Όμως το πιο σημαντικό είναι ότι μπορεί να ξαναβγεί από τη φυλακή πολυτελείας, όπως την αποκαλεί μέσα της η Σαρλότε».
* Η ΛΕΥΚΗ ΣΑΡΑΝΤΙΝΟΥ είναι συγγραφέας, ιστορικός και καθηγήτρια μουσικής. Τελευταίο της βιβλίο, ο τόμος «Γραφοσκιάσεις: Ασκήσεις δημιουργικής γραφής για εφήβους και ενήλικες» (εκδ. 24 Γράμματα).
