
Για το μυθιστόρημα του Πάβο Μάτσιν «Η ντίσκο του Γκόγκολ» (μτφρ. Τέσυ Μπάιλα, εκδ. Βακχικόν).
Της Χριστίνας Μουκούλη
Επιστημονική φαντασία ή μαγικός ρεαλισμός; Δυστοπία ή αλληγορία; Παραμύθι ή προφητεία; Ή μήπως όλα αυτά μαζί; Πόση τόλμη, πρωτοτυπία, ευρηματικότητα και φαντασία πρέπει να διαθέτει κάποιος για να μπορέσει να κάνει αυτόν το συνδυασμό; Ο Πάβο Μάτσιν αναμφισβήτητα τα διαθέτει, κάτι που το διαπιστώνει κανείς διαβάζοντας τo Η ντίσκο του Γκόγκολ.
Στο μυθιστόρημα αυτό ο Πάβο Μάτσιν χρησιμοποιεί ως αφηγηματικό τόπο το Βιλτζάντι, που είναι και η γενέτειρά του, και ως αφηγηματικό χρόνο μια απροσδιόριστη χρονική στιγμή στο μέλλον. Το Ρωσικό Βασίλειο έχει κατακτήσει την Εσθονία, επιβάλλοντας νέους νόμους και αλλάζοντας ριζικά τη ζωή των κατοίκων της, στην προσπάθειά του να σβήσει κάθε ίχνος της εσθονικής κουλτούρας. Ο φόβος των αυστηρών ποινών έχει αναγκάσει τους ανθρώπους να δεχτούν τη νέα κατάσταση και να αποκηρύξουν οτιδήποτε συνδέεται με την παλιά τους ζωή, τη γλώσσα που μιλούσαν, η οποία είναι εκτός νόμου, τη μουσική που άκουγαν, τη λογοτεχνία που διάβαζαν, την εκπαίδευση που ακολουθούσαν, τον πολιτισμό τους γενικότερα. Οι τίτλοι των βιβλίων που κυκλοφορούσαν όταν η Εσθονία ήταν ελεύθερη θεωρούνται πλέον ακατάλληλοι και μπορούν να αποθηκεύονται μόνο μέσα στις τουαλέτες, με δεδομένη την απαγόρευση της ανάγνωσής τους.
Στο μυθιστόρημα αυτό ο Πάβο Μάτσιν χρησιμοποιεί ως αφηγηματικό τόπο το Βιλτζάντι, που είναι και η γενέτειρά του, και ως αφηγηματικό χρόνο μια απροσδιόριστη χρονική στιγμή στο μέλλον.
Βιλτζάντι λοιπόν: στενοί δρόμοι, ερειπωμένα κτίρια, φτωχικές κατοικίες, κάποια απομεινάρια της παλιάς χρυσής εποχής και άνθρωποι που ακροβατούν ανάμεσα στη λαχτάρα για μια ζωή που να τους γεμίζει και στο ένστικτο της επιβίωσης, που τους αναγκάζει να δέχονται τους περιορισμούς του Ρωσικού Βασιλείου. Με τα πενιχρά τους εισοδήματα προσπαθούν να καλύψουν τις βασικές τους ανάγκες και σπάνια καταφέρνουν να ικανοποιήσουν κάποιες επιθυμίες τους και να απολαύσουν μια νότα χαράς. Μόνη τους διέξοδος το ποτό, τα τυχερά παιχνίδια και οι μικροαπάτες που αυξάνουν κατά τι το εισόδημά τους.
Ανατροπή με θρησκευτικά στοιχεία
Κι ενώ όλοι –πλην ελαχίστων εξαιρέσεων– έχουν υποταχτεί στο νέο καθεστώς και δεν πιστεύουν ότι θα μπορούσε κάποιος να τους βγάλει από το αδιέξοδο, κάνει την εμφάνισή του ο Νικολάι Βασίλιεβιτς Γκόγκολ, ο οποίος σαν άλλος Χριστός, με μια εκ νεκρών ανάσταση, αναλαμβάνει να τους δείξει τον δρόμο της σωτηρίας. Επιλέγει να κάνει την εμφάνισή του σε μια ομάδα τεσσάρων παράξενων, ετερόκλητων ανθρώπων, στους οποίους αναθέτει να διαδώσουν τον λόγο του όπως οι τέσσερις ευαγγελιστές το ευαγγέλιο. Την ομάδα των τεσσάρων μποέμ τύπων απαρτίζουν ένας επαγγελματίας πορτοφολάς, που κρατάει τις υποσχέσεις του και άρα έχει κάποια υπόληψη στην κοινωνία αφού ο λόγος του μετράει, ένας φανατικός λάτρης των Μπιτλς, ένας βιβλιοπώλης με κλίση στον μυστικισμό και ένας κιθαρίστας που παίζει διασκευές παλιών τραγουδιών. Τέσσερις περιθωριακοί τύποι, άλλοι διανοούμενοι κι άλλοι κακοποιοί, αποτυχημένες υπάρξεις της τσαρικής αυτοκρατορίας, οι οποίοι προσπαθούν να διατηρήσουν κάτι από την αίγλη του παρελθόντος, εμμένοντας στις αξίες της νεότητάς τους και αδιαφορώντας πεισματικά για το όποιο κόστος των επιλογών τους. Συγκεντρώνονται συχνά στο Νόβελ, το οποίο είναι κάτι ανάμεσα σε εστιατόριο, καφέ, μπαρ ή ντίσκο, όπου συζητούν, φιλοσοφούν, αναλύουν, διαφωνούν, κάνουν σχέδια και αναζητούν τρόπους να αλλάξουν τη ζωή τους. Πρεσβεύουν την ιερότητα της αγάπης και της μουσικής, αποδίδοντάς στην αγάπη την ικανότητα να διαμορφώνει τον άνθρωπο και την ιστορία.
Από τη στιγμή που ο Γκόγκολ μπαίνει στη ζωή τους τον φυλάνε ως κόρην οφθαλμού, ελπίζοντας να αποκομίσουν κάτι από την παρουσία του. Ο αναστημένος Γκόγκολ, από το πλευρό του οποίου τρέχει αίμα και ύδωρ, εκατόν εβδομήντα χρόνια μετά τον θάνατό του, υπόσχεται σαν άλλος Ιησούς την ανάσταση και την ψυχική ανάταση που προσφέρει η λογοτεχνία, τονίζοντας ότι προεξάρχουσα δεν είναι η καθαρότητα του σώματος αλλά της ψυχής.
![]() |
Ο Πάβο Μάτσιν (Paavo Matsin) είναι Εσθονός συγγραφέας και κριτικός λογοτεχνίας. Γεννήθηκε στις 4 Απριλίου 1970 στο Ταλίν της Εσθονίας, αποφοίτησε από το Εσθονικό Ινστιτούτο Θεολογίας και εργάστηκε ως καθηγητής. Έχει εκδώσει συνολικά δέκα βιβλία: μυθιστορήματα, διηγήματα, ποιήματα και παιδικά βιβλία. Με το μυθιστόρημα Η ντίσκο του Γκόγκολ κέρδισε το Εθνικό Βραβείο Μυθιστορήματος και το Βραβείο Λογοτεχνίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης 2016. |
Το ιδιαίτερο και παράξενο αυτό μυθιστόρημα, λειτουργώντας σαν άλλη μηχανή του χρόνου, μας ξεναγεί στα δύσβατα μονοπάτια της απεριόριστης φαντασίας του συγγραφέα. Συνδυάζοντας στοιχεία μαγικού ρεαλισμού, επιστημονικής φαντασίας, μυστικισμό, αλχημείες και φαντάσματα, μας δίνει μια εικόνα από ένα μέλλον δυστοπικό και παράλογο. Ο Πάβο Μάτσιν, εκπρόσωπος μιας πρωτοποριακής λογοτεχνίας, πειραματίζεται υιοθετώντας ένα εντελώς προσωπικό στιλ, το οποίο χαρακτηρίζεται από ένα χιούμορ συχνά σουρεαλιστικό, το οποίο ενίοτε καταλήγει στην ειρωνεία. Πετυχαίνει κάτι εντελώς ασυνήθιστο, στο σχεδιασμό και στα θέματα των βιβλίων του, όπου αποτυπώνει με έκδηλο τρόπο τόσο τον φόβο για τους ισχυρούς γείτονες όσο και την αναπόφευκτη σύγκρουση ανατολικής και δυτικής κουλτούρας
Στις σουρεαλιστικές εικόνες που περιγράφει με κάθε λεπτομέρεια, σκιαγραφεί μια παρωδία του μέλλοντος δίνοντας έμφαση στον παραλογισμό που συνοδεύει την κατάχρηση εξουσίας. Με άπειρες διακειμενικές αναφορές, όπου αποδεικνύονται οι γνώσεις του τόσο στη λογοτεχνία, κλασική και σύγχρονη, όσο και στη μουσική ή στον κινηματογράφο, τονίζει τον λυτρωτικό χαρακτήρα της τέχνης στα κάθε μορφής αδιέξοδα της ζωής, όσο και την ελπίδα ότι πάντα υπάρχει ένας τρόπος να αλλάξουν τα πράγματα. Και παρά το γεγονός ότι το συγκεκριμένο στιλ γραφής του βιβλίου αρχικά παραξενεύει τον αναγνώστη που έρχεται για πρώτη φορά σε επαφή με τον λόγο του συγγραφέα, τελικά αποζημιώνει εκείνον που θα έχει τον χρόνο και την διάθεση να το διαβάσει ώς το τέλος, και να μυηθεί σε αυτό τον ιδιαίτερο τρόπο γραφής.
* Η ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΜΟΥΚΟΥΛΗ είναι εκπαιδευτικός.
Η ντίσκο του Γκόγκολ
ΠΑΒΟ ΜΑΤΣΙΝ
Μτφρ. ΤΕΣΥ ΜΠΑΪΛΑ
ΒΑΚΧΙΚΟΝ 2021
Σελ. 182, τιμή εκδότη €10,60
Απόσπασμα από το βιβλίο
«Θα μπορούσε να είναι αλήθεια; Είχε πράγματι ο Γκόγκολ παραθέσει το χαμένο αριστούργημα Το πάθος για σένα; Ναι, και φαίνεται ότι ασχολήθηκε ακόμη και με τον λεγόμενο τόμο του Μιλάνου, ο οποίος χάθηκε τον δέκατο ένατο αιώνα και λέγεται ότι πρότεινε μια μυστηριώδη θεωρία τριών τύπων αγάπης – συγκεκριμένα υποστήριζε ότι υπάρχει πλατωνικός, σωματικός-συναισθηματικός και μαγνητικός έρωτας! Και ότι ο τελευταίος είναι, στην πραγματικότητα, το βαθύτερο θεμέλιο κάθε είδους αγάπης. Τα χέρια του Νόελχαρντ άρχισαν να τρέμουν καθώς συνέχιζε να διαβάζει, γιατί ο Γκόγκολ είχε περιγράψει στις γυναίκες ολόκληρη τη μαγνητική δομή του Έρωτα, εισάγοντας τη μαγική συγγνώμη της αγάπης και εφαρμόζοντας την έννοια της σχιζοφρένειας· για παράδειγμα, η άποψη ότι σε μια πραγματική ρομαντική κατάσταση, οι σκέψεις του ενός γίνονται σκέψεις και του άλλου. Ο Νόελχαρντ ριγούσε από τον ενθουσιασμό. Ο Γκόγκολ μόλις είχε φτάσει σε αυτό που είχε μεγαλύτερη σημασία – στον πυρήνα της μαγείας των φύλων· στον αιώνιο συνδυασμό των διττών φαντασιώσεων, ο οποίος κονιορτοποιούσε όλους τους προσωρινούς δεσμούς με τη μεταφυσική του δύναμη· κάτι που έσβηνε την ιστορία και προκαλούσε μια μόνιμη μετατόπιση της συνείδησης, παρέχοντας πνευματική ανάταση και αθανασία· παραδίδοντας την αλήθεια της ύπαρξης!»