deramo 2 kentriki

Για το βιβλίο της Luce D’ Eramo «Εκτροπή» (μτφρ. Άννα Παπασταύρου, εκδ. Κλειδάριθμος). Φωτογραφία: Η Λούτσε Ντ’ Εράµο καθηλωμένη σε αναπηρικό καρότσι, όπως βρισκόταν για πενήντα έξι χρόνια.

Του Μιχάλη Πιτένη

Η 19χρονη Λούτσε Ντ’ Εράµο (Luce D’ Eramo), κόρη Ιταλού υφυπουργού του φασιστικού καθεστώτος, αποφασίζει στις 4 Φλεβάρη 1944 να δουλέψει εθελοντικά ως εργάτρια σε στρατόπεδο εργασίας της ναζιστικής Γερμανίας, πιστεύοντας πως με την προσωπική της εμπειρία θα καταφέρει να καταρρίψει τα όσα υπερβολικά, σύμφωνα με την ίδια, ακούγονται γι’ αυτά. Αυτή είναι ουσιαστικά η πρώτη και μοναδική «εκτροπή» που η ίδια αποφασίζει και υλοποιεί στη ζωή της. Θα ακολουθήσουν μια σειρά από «εκτροπές», με αποκορύφωμα τον σοβαρό τραυματισμό της από πτώση τοίχου, την ώρα που συμμετείχε στην προσπάθεια απεγκλωβισμού ανθρώπων έπειτα από έναν βομβαρδισμό στο Μάιντς, που θα την καθηλώσει για το υπόλοιπο της ζωής της σ’ αναπηρικό καροτσάκι. Και δεν μιλάμε για ένα μικρό κομμάτι ζωής αλλά για 56 χρόνια, από την ηλικία των είκοσι έως τον θάνατό της.

Άρχισα να διαβάζω και να ασχολούμαι πιο συστηματικά με το Ολοκαύτωμα και τις θηριωδίες των ναζί πριν από περίπου 23 χρόνια για τις ανάγκες του πρώτου μου μυθιστορήματος Τα υγρά ίχνη της μνήμης (εκδ. Μεταίχμιο) και του τέταρτου Η απόγονος (εκδ. Σύγχρονοι Ορίζοντες). Μαρτυρίες, δοκίμια, ιστορικά ντοκουμέντα και ντοκιμαντέρ με έκαναν πολλές φορές να αναρωτηθώ κι εγώ, όπως ο Πρίμο Λέβι, «αν αυτό είναι ο άνθρωπος» και να συνειδητοποιήσω πως το καθένα απ’ τα εκατομμύρια θύματα αυτής της απίστευτης τραγωδίας μπορεί να ανέβηκε μαζί με τόσους άλλους τον Γολγοθά, ουσιαστικά όμως ήταν μόνο και τον βίωσε με τον δικό του ιδιαίτερο και ξεχωριστό τρόπο. Αυτή την άποψη ήρθε να μου επιβεβαιώσει η Εκτροπή της Λούτσε Ντ’ Εράµο (1925-2001), ένα βιβλίο που κινείται μεταξύ της προσωπικής μαρτυρίας και της προσπάθειας της συγγραφέως για λογοτεχνική αποτύπωση των συγκλονιστικών προσωπικών εμπειριών στα γερμανικά λάγκερ εξόντωσης. Η πορεία του βιβλίου αυτού ξεκίνησε το 1979 με την πρώτη έκδοσή του στην Ιταλία, για να ακολουθήσει μια σειρά μεταφράσεών του σε διάφορες γλώσσες, πριν περάσει και στη δική μας μόλις το 2021.

Για την Ντ’ Εράµο η συγγραφή του βιβλίου ήταν μια ακόμα δοκιμασία, καθώς χρειάστηκαν είκοσι πέντε χρόνια για να καταφέρει να αποτυπώσει σε αυτό όσα έζησε. Οι δυσκολίες που αντιμετώπισε στην αναπόληση και ανασύνθεση γεγονότων φαίνεται και από το ότι σε πολλά σημεία του κειμένου εμφανίζεται η ίδια να αμφισβητεί ακόμα και αν έζησε πραγματικά τα όσα περιγράφει, αναζητώντας και βρίσκοντας τελικά την επιβεβαίωση σε επιστολές που της είχε στείλει η μητέρα της την περίοδο εκείνη. Μπορεί να συμβεί αυτό; Η Νάντια Φουζίνι, στην εισαγωγή της στην Εκτροπή, σημειώνει: «Η γυναίκα αυτή, “μισή γυναίκα, μισή γοργόνα”, γυρεύει την ελευθερία της σκέψης και την αλήθεια της ανάμνησης. Και ανακαλύπτει τα κόλπα της μνήμης, τις παραλείψεις, τους δισταγμούς· με δύο λόγια, τις “εκτροπές”. Καταγγέλλει πώς μπορούν να παραποιηθούν οι αναμνήσεις, να εξαλειφθούν αυτές που δεν μας χρησιμεύουν να ζούμε στο παρόν».

«Η γυναίκα αυτή, “μισή γυναίκα, μισή γοργόνα”, γυρεύει την ελευθερία της σκέψης και την αλήθεια της ανάμνησης. Και ανακαλύπτει τα κόλπα της μνήμης, τις παραλείψεις, τους δισταγμούς· με δύο λόγια, τις “εκτροπές”. Καταγγέλλει πώς μπορούν να παραποιηθούν οι αναμνήσεις, να εξαλειφθούν αυτές που δεν μας χρησιμεύουν να ζούμε στο παρόν». Νάντια Φουζίνι

Κι αυτό ακριβώς συμβαίνει στο βιβλίο της Ντ’ Εράµο. Προσπαθώντας η ίδια να ξεφύγει απ’ «τα κόλπα της μνήμης», οδηγείται σε μια συνεχή άσκηση ισορροπίας ανάμεσα στην προσωπική και τη συλλογική μνήμη, την υπερβολή και το μέτρο, το λογικό και το παράλογο. Έτσι βλέπουμε την προσπάθεια ενός ανθρώπου που έχει στοχεύσει στα πραγματικά γεγονότα και έχει αποφασίσει να μιλήσει γι’ αυτά, αποφεύγοντας τις σκόπιμες ή αθέλητες παραποιήσεις. Δεν είναι εύκολο. Ξεκινά τον συγγραφικό της αγώνα το 1953 και τον ολοκληρώνει το 1977, ούσα υποχρεωμένη να παλέψει όλο αυτό το διάστημα με τις συνέπειες της σωματικής της αναπηρίας αλλά και την τρικυμία που νιώθει στο μυαλό και την ψυχή της. Οι αναμνήσεις του μυαλού συγκρούονται συχνά με τις αναμνήσεις του σώματος και, παρόλο που δείχνει και είναι αποφασισμένη να τραβήξει μπροστά, υπάρχουν πολλά που την κρατούν γαντζωμένη σ’ ένα παρελθόν, το οποίο όσο απομακρύνεται τόσο πιο έντονο και ζωντανό μοιάζει να είναι. Η προσπάθειά της να το ξεφορτωθεί, να το αποτινάξει μέσω της γραφής, παρόλο που έχει τη μόρφωση και τις ικανότητες να το κάνει, είναι βασανιστική έως μαρτυρική.

Mangione Lucia

Το προσωπικό βίωμα γι’ άλλους λειτουργεί ως αφετηρία, ως μια καλή βάση για να μιλήσουν και πέρα απ’ τον εαυτό τους, αλλά γι’ άλλους μοιάζει μ’ έναν δύσβατο κυκλικό δρόμο που τους οδηγεί σε μια αέναη περιστροφή γύρω απ’ το δικό τους πρόβλημα. Στην περίπτωση της Λούτσε Ντ’ Εράµο ισχύει το πρώτο. Πασχίζει με ιδιαίτερο πείσμα και μεγάλη δύναμη ψυχής να αποστασιοποιηθεί απ’ τα γεγονότα, να τα ερμηνεύσει όσο καλύτερα γίνεται, να τα αξιολογήσει. Είναι λογικό και επόμενο ότι σκοντάφτει πολλές φορές, ότι λοξοδρομεί ή ότι επιστρέφει στο ίδιο σημείο. Το προσωπικό βίωμα μοιάζει με άγκυρα που την κρατά στον βυθό, απ’ όπου συχνά ανεβαίνει για να πάρει κάποιες ανάσες πριν βυθιστεί και πάλι. Φαίνεται στον τρόπο γραφής της που περνάει από το πρώτο πρόσωπο στο τρίτο, ενώ περιγράφονται οι περιπέτειες του ίδιου ανθρώπου, στην επανάληψη κάποιων γεγονότων που τη δεύτερη φορά παρουσιάζονται μέσα από μια κάπως διαφορετική ματιά, στην επαναφορά, ξανά και ξανά, των ίδιων ερωτημάτων στα οποία η απάντηση κάθε φορά δεν είναι ακριβώς ίδια.

Το προσωπικό βίωμα μοιάζει με άγκυρα που την κρατά στον βυθό, απ’ όπου συχνά ανεβαίνει για να πάρει κάποιες ανάσες πριν βυθιστεί και πάλι. Φαίνεται στον τρόπο γραφής της που περνάει από το πρώτο πρόσωπο στο τρίτο, ενώ περιγράφονται οι περιπέτειες του ίδιου ανθρώπου, στην επανάληψη κάποιων γεγονότων που τη δεύτερη φορά παρουσιάζονται μέσα από μια κάπως διαφορετική ματιά, στην επαναφορά, ξανά και ξανά, των ίδιων ερωτημάτων στα οποία η απάντηση κάθε φορά δεν είναι ακριβώς ίδια.

Ολοκληρώνοντας την Εκτροπή η συγγραφέας θα μπορούσε να διορθώσει όλα αυτά που φαντάζουν σαν ανορθογραφίες ή αστοχίες της πρώτης γραφής. Δεν το κάνει, εικάζω, σκοπίμως. Δεν την απασχολεί ο τρόπος που θα γράψει. Την καίει η ανάγκη να μιλήσει για όσα της συνέβησαν. Για το τότε αλλά και το μετά. Γιατί το σημαντικό δεν είναι μόνο η εμπειρία των λάγκερ, ο τραυματισμός και η επώδυνη νοσηλεία. Είναι και η ζωή μετά. Μια ζωή στην οποία η σωματική αναπηρία μοιάζει να είναι το μικρότερο κακό μπροστά στον πολύχρονο αγώνα για την επούλωση του ψυχικού τραύματος.

Πολλά χρόνια πριν, συνάντησα μια Ελληνίδα εβραία που επέζησε απ’ το Ολοκαύτωμα. Μου έκανε εντύπωση πως δυσκολευόταν να κάνει ακόμα και μια απλή χειραψία και την ώρα που καθόταν σε μια παρέα χάιδευε διαρκώς τον καρπό της όπου υπήρχε αποτυπωμένος ο αριθμός της ως κρατούμενης, σαν να μην ήθελε να τον δούμε. Δεν κατάλαβα τότε. Έκτοτε έμαθα πόσο δύσκολο είναι να διαχειριστούν τα θύματα την τραυματική τους μνήμη – και ειδικά μια τέτοια μνήμη που δεν τη χωρά ανθρώπινος νους.

Αυτό ακριβώς είναι και το βιβλίο της Λούτσε Ντ’ Εράµο: Η δύσκολη και πολλές φορές ακατόρθωτη διαχείριση της τραυματικής μνήμης μιας γυναίκας που ξεκίνησε με τη φιλοδοξία να διαψεύσει τους «κακεντρεχείς» που ήθελαν να διαστρεβλώσουν και να αμαυρώσουν τα ιδανικά και τις υψηλές αρχές του φασισμού και του συγγενούς του ναζισμού διαδίδοντας «ψεύδη και υπερβολές», για να περάσει στην άλλη πλευρά μέσα από μια σειρά επώδυνες εκτροπές και οδυνηρές προσωπικές ήττες. Για να καταλήξει ένας ηττημένος άνθρωπος, όπως και εκατομμύρια άλλοι. Ένας ηττημένος άνθρωπος που, αν και μοιράζεται τις ίδιες ή ανάλογες δραματικές εμπειρίες με τόσους άλλους, την προσπάθεια να τις ξεπεράσει και να σταθεί πάνω απ’ αυτές είναι υποχρεωμένος να την κάνει μόνος, μ’ όσες δυνάμεις διαθέτει ή του έχουν απομείνει.

* Ο ΜΙΧΑΛΗΣ ΠΙΤΕΝΗΣ είναι συγγραφέας. Τελευταίο του βιβλίο, το μυθιστόρημα «Μετέωρη γυναίκα» (εκδ. Διάπλαση).


deramo exΕκτροπή
LUCE D’ ERAMO
Μτφρ. ΑΝΝΑ ΠΑΠΑΣΤΑΥΡΟΥ
ΚΛΕΙΔΑΡΙΘΜΟΣ 2021
Σελ. 584, τιμή εκδότη €17,70


 


Αποσπάσματα από το βιβλίο

«Όλων τα μάτια είναι τόσο φορτωμένα με μίσος, ποτισμένα με αίμα από την οργή της ταπείνωσης και τη λαχτάρα για εκδίκηση που, αν οι ναζί απλώς το συνειδητοποιούσαν, δεν θα συμπεριφέρονταν με τόση ηρεμία και τόση αναισθησία και ψυχρότητα, αλλά θα έτρεμαν από αγωνία για την τύχη τους. Όμως όχι, το ξέρουν, η οργή μας μόλις που τους αγγίζει και πάνω στην αταραξία τους το μίσος γλιστράει σαν τη βροχή στα πρώτης ποιότητας καλοραμμένα αδιάβροχα τους».

«Οι νεοφερμένοι έρχονταν ήδη εξουθενωμένοι στο Κ-Λάγκερ, αποχαυνωμένοι, έτοιμοι να γαντζωθούν οπουδήποτε προκειμένου ν’ αποφύγουν μια κλοτσιά, να σφίξουν στην αγκαλιά τους μια καραβάνα με σούπα. Συνειδητοποιούσα την τέλεια λογική, από τη ναζιστική άποψη, εκείνων των ληθαργικών, ατελείωτων μετακινήσεων σε βαγόνια ζώων, όπου τα θύματα, νηστικά, στριμώχνονταν στα σκοτεινά χωρίς αέρα. Μόλις πατούσαν το πόδι τους στο Κ-Λάγκερ, το καθημερινό θέαμα του θανάτου των πιο αδύναμων θα έκανε την υπόλοιπη δουλειά. Πράγματι, όλοι (όπως κι εγώ) συνήθιζαν στην αγωνία του διπλανού τους, το μυαλό τους εστίαζε πεισματικά στην επιβίωση, στο πώς μπορούσαν να εξαιρεθούν από τον σωρό για να μην πεθάνουν».

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Η τελειότητα» του Βιντσέντζο Λατρόνικο (κριτική) – Η πολλαπλή διάσπαση εντός της ψηφιακής κουλτούρας

«Η τελειότητα» του Βιντσέντζο Λατρόνικο (κριτική) – Η πολλαπλή διάσπαση εντός της ψηφιακής κουλτούρας

Για το μυθιστόρημα του Βιντσέντζο Λατρόνικο (Vincenzo Latronico) «Η τελειότητα» (μτφρ. Δήμητρα Δότση, εκδ. Loggia).

Γράφει ο Αντώνης Γουλιανός 

...

«Νάρκισσος και Χρυσόστομος» του Χέρμαν Έσσε (κριτική) – Το ταξίδι ενός γιουνγκιανού ήρωα προς την αυτογνωσία

«Νάρκισσος και Χρυσόστομος» του Χέρμαν Έσσε (κριτική) – Το ταξίδι ενός γιουνγκιανού ήρωα προς την αυτογνωσία

Για το μυθιστόρημα του Χέρμαν Έσσε (Hermann Hesse) «Νάρκισσος και Χρυσόστομος» (μτφρ. Μαρία Αγγελίδου, Άγγελος Αγγελίδης, εκδ. Διόπτρα). Κεντρική εικόνα: Από την ομότιτλη κινηματογραφική διασκευή του μυθιστορήματος από τον σκηνοθέτη Stefan Ruzowitzky (2020).

Γράφει η Ιωάν...

«Τρεις ιστορίες» του Γκυστάβ Φλωμπέρ – Στην καρδιά της μυθοπλασίας

«Τρεις ιστορίες» του Γκυστάβ Φλωμπέρ – Στην καρδιά της μυθοπλασίας

Για το τελευταίο βιβλίο του Γκυστάβ Φλωμπέρ [Gustave Flaubert] «Τρεις ιστορίες» (μτφρ. Τιτίκα Δημητρούλια, επίμετρο Σωτήρης Παρασχάς, εκδ. Αντίποδες).

Γράφει ο Φώτης Καραμπεσίνης

«Συγκρίνοντας την εικόνα με το κείμενο, ο αναγνώστης θα σκεφτόταν: “Δεν καταλαβαίνω τίποτα, πώς έ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Η Ακαδημία Αθηνών εξέλεξε τον ποιητή Τίτο Πατρίκιο ως επίτιμο μέλος της

Η Ακαδημία Αθηνών εξέλεξε τον ποιητή Τίτο Πατρίκιο ως επίτιμο μέλος της

Η Ολομέλεια της Ακαδημίας Αθηνών εξέλεξε τον ποιητή Τίτο Πατρίκιο (γενν. 1928) επίτιμο μέλος της. 

Επιμέλεια: Book Press

Η Ακαδημία Αθην...

Πάουλο Σκοτ: «Το μυθιστόρημά μου βοήθησε κάποιους ανθρώπους να συνειδητοποιήσουν πως δεν είναι “λευκοί”»

Πάουλο Σκοτ: «Το μυθιστόρημά μου βοήθησε κάποιους ανθρώπους να συνειδητοποιήσουν πως δεν είναι “λευκοί”»

«Νομίζω πως οι Φαινότυποι έτυχαν θερμής υποδοχής επειδή δείχνουν το πόσο δύσκολο είναι να χτίσεις γέφυρες μεταξύ ανθρώπων που ζουν στην ίδια χώρα και μιλούν την ίδια γλώσσα, επηρεασμένοι από την αδράνεια που υπάρχει ακόμα εξαιτίας του αποικιοκρατικού παρελθόντος» μας είπε ο Βραζιλιάνος Πάουλο Σκοτ (Paulo Scott), που...

Φεστιβάλ ΛΕΑ 2025 – Τι θα δούμε σήμερα, Παρασκευή 20 Ιουνίου

Φεστιβάλ ΛΕΑ 2025 – Τι θα δούμε σήμερα, Παρασκευή 20 Ιουνίου

Ποικιλία εκδηλώσεων συναντάμε στο πρόγραμμα του Φεστιβάλ ΛΕΑ (Λογοτεχνία εν Αθήναις) 2025 για την Παρασκευή 20 Ιουνίου : εργαστήρια μετάφρασης, αφιερώματα σε νομπελίστες συγγραφείς, συναντήσεις και συζητήσεις με αγαπημένους πεζογράφους της ισπανόφωνης λογοτεχνίας και προβολές ταινιών. Κεντρική εικόνα: Φερνάντο Αραμπ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Κοίτα τα φώτα, αγάπη μου» της Ανί Ερνό (προδημοσίευση)

«Κοίτα τα φώτα, αγάπη μου» της Ανί Ερνό (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Ανί Ερνό [Annie Ernaux], «Κοίτα τα φώτα, αγάπη μου» (μτφρ. Ρίτα Κολαΐτη), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 24 Ιουνίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Τα σουπερμάρκετ και ο...

«Η απόδραση της τελείας» του Γιάννη Ζευγώλη (προδημοσίευση)

«Η απόδραση της τελείας» του Γιάννη Ζευγώλη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη νουβέλα του Γιάννη Ζευγώλη «Η απόδραση της τελείας», η οποία θα κυκλοφορήσει τις επόμενες ημέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Σας μάζεψα, αγαπημένα μου σημεία, όλα εδώ για να σας ανακοινώσω την ...

«Μου πέθανες» του Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο (προδημοσίευση)

«Μου πέθανες» του Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αφήγημα του Πορτογάλου συγγραφέα Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο [José Luís Peixoto], «Μου πέθανες» (μτφρ. Ζωή Καραμπέκιου), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Μπήκα σ...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 πρόσφατα κουίρ βιβλία για τον «μήνα υπερηφάνειας»

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 πρόσφατα κουίρ βιβλία για τον «μήνα υπερηφάνειας»

Ιούνιος, μήνας υπερηφάνειας και διεκδικήσεων για τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα. Επιλέξαμε 10 βιβλία του 2025 με κουίρ χαρακτήρες που απομακρύνονται από τη στερεοτυπική αναπαράσταση και αποκτούν ρεαλιστικές διαστάσεις. Στην κεντρική εικόνα, έργο της κουίρ καλλιτέχνιδας των αρχών του 20ου αιώνα Gluck. 

Γράφει η ...

Τραύμα σε ψυχή και σώμα: Πέντε πρόσφατα δοκίμια ψυχανάλυσης που ξεχωρίζουν

Τραύμα σε ψυχή και σώμα: Πέντε πρόσφατα δοκίμια ψυχανάλυσης που ξεχωρίζουν

Πέντε μελέτες που κυκλοφόρησαν προσφάτα πραγματεύονται τη σχέση του νου με το σώμα, την έννοια του «τραύματος», αλλά και τη θέση της ψυχανάλυσης στον σύγχρονο κόσμο. Κεντρική εικόνα: Ο Σίγκμουντ Φρόιντ.

Γράφει ο Σόλωνας Παπαγεωργίου

...
Καρδιά, εγκέφαλος, τραύμα, αυτισμός: Τέσσερα βιβλία για την κατανόηση του ανθρώπινου οργανισμού από τις εκδόσεις Gutenberg

Καρδιά, εγκέφαλος, τραύμα, αυτισμός: Τέσσερα βιβλία για την κατανόηση του ανθρώπινου οργανισμού από τις εκδόσεις Gutenberg

Ποιος είναι ο ακριβής ρόλος της καρδιάς και ποιος του εγκεφάλου; Ποιοι μύθοι σχετικά με αυτά τα δύο όργανα καλλιεργούνται από τη σύγχρονη κουλτούρα; Τι αποτελεί «τραυματική εμπειρία» και πώς μπορούμε να αλληλεπιδράσουμε αποτελεσματικά με τα νεαρά αυτιστικά άτομα; Τέσσερα νέα βιβλία από τις εκδόσεις Gutenberg καταπιά...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ