xioni kentriki

Για το μυθιστόρημα του Orhan Pamuk «Χιόνι» (μτφρ. Στέλλα Βρεττού, εκδ. Πατάκη), το οποίο επανακυκλοφορεί με επίμετρο του συγγραφέα.

Της Νίκης Κώτσιου

Στο Χιόνι (2002) του νομπελίστα συγγραφέα Ορχάν Παμούκ (Ιστανμπούλ,1952) αναδεικνύονται οι πολλές και διαφορετικές όψεις μιας αντιφατικής χώρας όπως η Τουρκία, όπου συνυπάρχουν σε καθεστώς σύγκρουσης ποικίλες αντιτιθέμενες θεωρήσεις και κοσμοαντιλήψεις, ανταγωνιστικές και εχθρικές μεταξύ τους. Η δράση λαμβάνει χώρα στην απομακρυσμένη και απομονωμένη πόλη Καρς, στα βορειοδυτικά σύνορα, μια πόλη που πλήττεται ανελέητα από την ανεργία και τη φτώχεια, με κατοίκους απελπισμένους και ενδεείς. Το Καρς, που λειτουργεί ως μικρογραφία ολόκληρης της χώρας, συγκεντρώνει όλες εκείνες τις αντιθέσεις και τις εντάσεις που δίνουν το στίγμα της σύγχρονης Τουρκίας καθώς προσπαθεί να βρει τον δρόμο της ανάμεσα σε συμπληγάδες πολιτικές, θρησκευτικές, ιδεολογικές και πολιτισμικές. Πάνω στη μικρή αυτή πόλη υπάρχουν όλες οι απτές αποδείξεις ενός πολυεθνικού και πολυπολιτισμικού παρελθόντος που ισοπεδώθηκε, προκειμένου να δημιουργηθεί μια ενιαία και ομοιογενής εθνική ταυτότητα. Τα κτίρια όπου κάποτε ζούσαν Πέρσες, Κούρδοι, Αρμένιοι είναι τα χειροπιαστά τεκμήρια μιας πολύχρωμης ζωής που καταπνίγηκε και στραγγαλίστηκε. Η παλιά οθωμανική αυτοκρατορία με την πανσπερμία των λαών της έδωσε τη θέση της σ’ ένα κοσμικό κράτος που κατάργησε βίαια κι αιματηρά την ποικιλία μέσ’ από διωγμούς και γενοκτονίες.

Ανάμεσα στις βαθιά εμπεδωμένες θρησκευτικές ρίζες του ισλαμισμού και τον πολλά υποσχόμενο εκσυγχρονισμό της δύσης, η σύγχρονη Τουρκία, όπως περιγράφεται στο Χιόνι, στέκει αναποφάσιστη και δίβουλη, παραπαίοντας και κωλυσιεργώντας. Μια σειρά από αντιπροσωπευτικά δίπολα ορίζουν την πλοκή του βιβλίου και εικονογραφούν την επίπονη προσπάθεια της χώρας να χαράξει δρόμο μέσα σ’ ένα περιβάλλον ασυμφιλίωτων αντιθέσεων. Το παλιό και το καινούριο, το παρελθόν και το μέλλον, η Ανατολή και η Δύση, το κέντρο και η περιφέρεια είναι τα πιο χαρακτηριστικά αντιθετικά ζεύγη που περιγράφουν μια δύσβατη κι αμφίβολη πορεία ανάμεσα σε αντικρουόμενες παρακαταθήκες, που έρχονται ν’ ακυρώσουν η μια την άλλη με τρόπο εκκωφαντικό. Το Καρς γίνεται πεδίο άσκησης αντίρροπων δυνάμεων, κοινωνικοπολιτικών και ιδεολογικών, που δίνουν μάχη για να καθορίσουν το προφίλ της χώρας και να προσδιορίσουν το είδος της ακολουθητέας διαδρομής.

Ανάμεσα στις βαθιά εμπεδωμένες θρησκευτικές ρίζες του ισλαμισμού και τον πολλά υποσχόμενο εκσυγχρονισμό της δύσης, η σύγχρονη Τουρκία, όπως περιγράφεται στο Χιόνι, στέκει αναποφάσιστη και δίβουλη, παραπαίοντας και κωλυσιεργώντας. 

Σ’ αυτήν την ξεχασμένη πόλη της μεθορίου, ο Ισλαμισμός κατέχει δεσπόζουσα θέση και ασκεί γοητεία σ’ ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού, που ταυτίζεται με τις αξίες και τα προτάγματά του. Οι πολίτες συγχρονίζονται κι ευθυγραμμίζονται με τις υπαγορεύσεις της θρησκείας και νιώθουν ασφάλεια και παρηγοριά μέσα σ’ ένα πλαίσιο σκληρά και αναντίρρητα ισλαμικό. Η συζήτηση για τα ανθρώπινα δικαιώματα, την ισότητα, την ανεκτικότητα και τη δημοκρατία δεν βρίσκει και πολλά ευήκοα ώτα σ΄ αυτήν την αγνοημένη εσχατιά, όπου οι άνθρωποι παραμένουν καχύποπτοι και δύσπιστοι απέναντι σε ό,τι συγκροτεί την πρόοδο. Στην απομονωμένη κοινότητα του Καρς, όπου η αίσθηση ταυτότητας περιλαμβάνει αναγκαστικά τη θρησκεία, οι γυναίκες δεν επιθυμούν να αποχωριστούν τη μαντίλα τους και θεωρούν αναπαλλοτρίωτο δικαίωμά τους να τη φορούν, παρά τις επίμονες προσπάθεις του κοσμικού κράτους για το αντίθετο. Για το πολιτικό ισλάμ, η απόφαση των γυναικών να φοράνε μαντίλα ισοδυναμεί με μια εκούσια επιλογή ελευθερίας και αυτοπροσδιορισμού απέναντι σε δυτικές πρακτικές πολιτισμικού εξανδραποδισμού.

Στο Χιόνι πρωταγωνιστεί ο Κα, ένας Τούρκος ποιητής με ευρωπαϊστικά πιστεύω, που επιστρέφει στο Καρς γύρω στο 1990 έπειτα από πολυετή πολιτική εξορία στη Γερμανία. Στο Καρς, ξαναβρίσκει την Ιπέκ, μια παλιά συμφοιτήτρια προσφάτως διαζευγμένη, που του εμπνέει έναν ξαφνικό και βασανιστικό έρωτα. Σκοπός του Κα είναι να διερευνήσει το κύμα αυτοκτονιών μιας σειράς νεαρών γυναικών, πράγμα  που τον οδηγεί σε αθέατες όψεις της πόλης και σε γνωριμία με τις ανοίκειες κουλτούρες ανθρώπων πολύ διαφορετικών από τον ίδιο. Στην προσπάθειά του να κατανοήσει, είναι ανοιχτός και καλόγνωμος, άλλωστε θεωρεί τον εαυτό του εκδυτικισμένο και προοδευτικό. Εμφανίζεται ανεκτικός ακόμα και απέναντι σε ακραίες απόψεις και δεν αρνείται τον διάλογο σε κανέναν. Όμως, μέσα σε όλη αυτή τη δίνη του μαχητικού ισλαμισμού νιώθει και πάλι ξένος, όπως ξένος ένιωθε και όσο ζούσε στη Γερμανία. Συγχρόνως, ο αδιέξοδος, ασίγαστος έρωτάς του για την Ιπέκ τον αποπροσανατολίζει και τον γεμίζει αμφίθυμα και αυτοκαταστροφικά αισθήματα.

Orhan Pamuk
Ο Ορχάν Παμούκ δεν διστάζει, και παίρνει πάντα ξεκάθαρη θέση σε θέματα παγκόσμιας επικαιρότητας. Για τη μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε ισλαμικό τέμενος είχε δηλώσει στην ανταποκρίτρια του BBC, Orla Guerin: «Το να μετατρέψουμε την Αγία Σοφία σε τζαμί είναι σαν να λέμε στον υπόλοιπο κόσμο, δυστυχώς, δεν είμαστε πλέον κοσμικό κράτος. Η απόφαση αυτή στερεί την υπερηφάνεια από ορισμένους Τούρκους που θεωρούσαν ότι βρίσκονται σε κοσμικό μουσουλμανικό κράτος».

 

Πολυπρόσωπο και πολυφωνικό, το Χιόνι ενσωματώνει μια πανσπερμία πολιτικών λόγων, που προέρχονται από ένα ευρύ φάσμα κι επιχειρούν να ερμηνεύσουν τις παθογένειες της τουρκικής κοινωνίας. Ο συγγραφέας δίνει ισότιμα τον λόγο σε όλους τους εμπλεκόμενους αναδεικνύοντας σφαιρικά όλες τις όψεις του προβλήματος. Ισλαμιστές, εκσυγχρονιστές, εθνικιστές, μαρξιστές, φονταμενταλιστές αναπτύσσουν αναλυτικά τα επιχειρήματά τους και συγκρούονται ανελέητα μεταξύ τους μετατρέποντας το μυθιστόρημα σ’ ένα εκρηκτικό πεδίο πολιτικού προβληματισμού και κοχλάζουσας διαπάλης ιδεών.

Ο συγγραφέας Παμούκ, γνωστός για τις φιλοδυτικές, εκσυγχρονιστικές του απόψεις, εμφανίζεται στο Χιόνι εντυπωσιακά καλοπροαίρετος απέναντι σε πολιτικές φωνές, που φανερά αντίκεινται στη δική του. Αντιμετωπίζει εξαρχής με συμπάθεια όλους τους εμπλεκόμενους, όποιες κι αν είναι οι πολιτικές καταβολές τους, και κάνει μια συγκινητική προσπάθεια να μην ασκήσει αρνητική κριτική, ακόμα και όταν πρέπει να σκιαγραφήσει εξτρεμιστές με ξεκάθαρη αντικοινωνική δράση. Ο συγγραφέας σημειώνει στο Επίμετρο πως ο σκοπός του δεν είναι να κρίνει ηθικά αλλά κυρίως να κατανοήσει. Πράγματι είναι θαυμαστή η ενσυναίσθηση που χαρακτηρίζει το μυθιστόρημα αυτό, ακόμα και στις απώτατες λεπτομέρειές του. Οι αντιδραστικοί νεαροί σπουδαστές των ιερατικών σχολών, που αντιστέκονται σθεναρά στην πρόοδο παρουσιάζονται στο βιβλίο ως αγνοί, αιθεροβάμονες ιδεαλιστές που, με γνήσια μεταφυσική και υπαρξιακή αγωνία, αναζητούν το νόημα στη θρησκεία, για να μπορέσουν να αντιμετωπίσουν μια σκληρή πραγματικότητα φτώχειας και αυξανόμενης βαναυσότητας. Παρόμοια, οι κοπέλες που αρνούνται πεισματικά να αποχωριστούν τη μαντίλα, διεκδικούν με τη στάση τους αυτή ορατότητα και δικαίωση, μέσα σε μια κοινωνία επιθετικά πατριαρχική.

Στο πολιτικό πανόραμα που επιχειρεί το Χιόνι, η κοινωνία παραπαίει αβοήθητη, η νέα γενιά ασφυκτιά. Ο φανατισμός και η μισαλλοδοξία, μαζί με τη θρησκοληψία και τους κοινωνικούς αποκλεισμούς, υφαίνουν ένα πυκνό δίχτυ κακοδαιμονίας και κατάπτωσης. Η αστυνομοκρατία και ο αυταρχισμός στραγγίζουν την ψυχή των πολιτών οδηγώντας σε αυτολύπηση και παραίτηση. Αισθανόμενος πλέον ανέστιος, ο Κα θα επιστρέψει στον τόπο της εξορίας του. Το χιόνι, ως μεταφορά της σιωπής και του θανάτου, θα σκεπάσει τα πάντα.

Το Χιόνι κυκλοφορεί ξανά, μετά από χρόνια, σε νέα έκδοση με επίμετρο του συγγραφέα. Η μετάφραση της Στέλλας Βρετού, σε ρέοντα λόγο, κυλάει αβίαστα και απρόσκοπτα παράγοντας υψηλή απόλαυση.

* Η ΝΙΚΗ ΚΩΤΣΙΟΥ είναι φιλόλογος.


pamukΧιόνι
ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ
Μτφρ. ΣΤΕΛΛΑ ΒΡΕΤΟΥ
ΕΠΙΜΕΤΡΟ: ΟΡΧΑΝ ΠΑΜΟΥΚ
ΠΑΤΑΚΗΣ 2020
Σελ. 654, τιμή εκδότη €21,90

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ORHAN PAMUK

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Τα μάτια τους κοιτούσαν τον θεό» της Ζόρα Νιλ Χέρστον (κριτική) – Ένα «τραγουδιστό» μυθιστόρημα για την ιστορία της μαύρης κοινότητας

«Τα μάτια τους κοιτούσαν τον θεό» της Ζόρα Νιλ Χέρστον (κριτική) – Ένα «τραγουδιστό» μυθιστόρημα για την ιστορία της μαύρης κοινότητας

Για το μυθιστόρημα της Ζόρα Νιλ Χέρστον [Zora Neale Hurston] «Τα μάτια τους κοιτούσαν τον θεό» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά, εκδ. Αίολος). Κεντρική εικόνα: © Jessica Felicio (Unsplash).

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Εμφα...

«Το τενεκεδένιο ταμπούρλο» του Γκύντερ Γκρας (κριτική) – Ο ναζισμός και ο νάνος

«Το τενεκεδένιο ταμπούρλο» του Γκύντερ Γκρας (κριτική) – Ο ναζισμός και ο νάνος

Για το μυθιστόρημα του Γκύντερ Γκρας [Günter Grass 1927-2015] «Το τενεκεδένιο ταμπούρλο» [μτφρ. Τούλα Σιέτη, εκδ. Πατάκη].

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Οι «κακές» γλώσσες λένε ότι ο Γερμανός συγγραφέας πήρε το Βραβείο Νόμπελ το 1999 μόνο και μ...

«Β.» του Στηβ Σεμ-Σάντμπεργκ (κριτική) – Η προέλευση του κακού

«Β.» του Στηβ Σεμ-Σάντμπεργκ (κριτική) – Η προέλευση του κακού

Για το μυθιστόρημα του Στηβ Σεμ-Σάντμπεργκ (Steve Sem-Sandberg) «Β.» (μτφρ. Γιώργος Μαθόπουλος, εκδ. Αλεξάνδρεια). Στην κεντρική εικόνα, σκηνή από τη βασισμένη στο θεατρικό έργο του Γκέοργκ Μπύχνερ ταινία «Woyzeck» (1979).

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη

...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Το ζοφερό «Σπίτι» του Δημήτρη Καραντζά, στη Στέγη (κριτική)

Το ζοφερό «Σπίτι» του Δημήτρη Καραντζά, στη Στέγη (κριτική)

Την ώρα που το ευρύ τηλεοπτικό κοινό παρακολουθεί με ενδιαφέρον κάποιες εξαιρετικές σειρές του Netflix και της HBO, όμως δεν ενοχλείται καθόλου από τα νέα ελληνικά σήριαλ, που σταθερά θέματά τους έχουν «τη βεντέτα, την τιμή της αδερφής και την κατσίκα του γείτονα» -όπως εύγλωττα είπε σε συνέντευξή του-, ο Δημήτρης Κ...

«Ο Πολωνός» του Τζ.Μ. Κουτσί (προδημοσίευση)

«Ο Πολωνός» του Τζ.Μ. Κουτσί (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Τζ.Μ. Κουτσί [J.M. Coetzee] «Ο Πολωνός» (μτφρ. Χριστίνα Σωτηροπούλου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 4 Οκτωβρίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

Βίος και Πολιτεία #11: Η Σώτη Τριανταφύλλου, ζωντανά από το «υπόγειο» της Πολιτείας

Βίος και Πολιτεία #11: Η Σώτη Τριανταφύλλου, ζωντανά από το «υπόγειο» της Πολιτείας

Στο 11ο επεισόδιο της σειράς συζητήσεων με ανθρώπους από το χώρο του βιβλίου, με τον Κώστα Κατσουλάρη θα συνομιλήσει η συγγραφέας και ιστορικός Σώτη Τριανταφύλλου, σε μια κουβέντα εφ' όλης της ύλης, από τα παιδικά της χρόνια στην Κυψέλη μέχρι τα νεανικά της χρόνια στη Νέα Υόρκη, τη ζωή της στο Παρίσι, τα ταξίδια της...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Ο μάγος» του Κολμ Τόιμπιν (προδημοσίευση)

«Ο μάγος» του Κολμ Τόιμπιν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευσητο από το μυθιστόρημα του Κολμ Τόιμπιν [Colm Tóibín] «Ο μάγος» (μτφρ. Αθηνά Δημητριάδου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 9 Οκτωβρίου από τις εκδόσεις Ίκαρος.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Λίμπεκ, 1892

Η ορχήστρα έπαιζε το Πρ...

«Όσα σκέφτεται ο βιβλιοπώλης σου για σένα» του Σον Μπίθελ (προδημοσίευση)

«Όσα σκέφτεται ο βιβλιοπώλης σου για σένα» του Σον Μπίθελ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Σον Μπίθελ [Shaun Bythell] «Όσα σκέφτεται ο βιβλιοπώλης σου για σένα» (μτφρ. Μαριάννα Καλέμη) το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 18 Οκτωβρίου από τις εκδόσεις Key Books.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Τύπος τρία

ΕΙΔΟΣ: PARENTE...

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αστυνομικό μυθιστόρημα του Βαγγέλη Μαργιωρή «Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα», το οποίο κυκλοφορεί στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Ήρωες, μίξερ, μανταλάκια, σερβιέτες…» Μέσα στο ...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Τέσσερα πρόσφατα αστυνομικά μυθιστορήματα ανανεώνουν τις γνωστές υποκατηγορίες της αστυνομικής λογοτεχνίας. «Η σκοτεινή μούσα» του Άρμιν Έρι, «Ο κώδικας του θησαυρού» της Τζάνις Χάλετ, «Θάνατος ενός ταξιδιώτη» του Ντιντιέ Φασέν και «Η στρατηγική του πεκινουά» του Αλέξις Ραβέλο.

Γράφει η Χίλ...

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιλέξαμε και φέτος όχι την εξαντλητική παρουσίαση των νέων εκδόσεων αλλά την στ...

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

Τι κοινό θα μπορούσε να έχει η Έμιλι Μπροντέ [Emily Brontë] με τον Χουάν Ρούλφο [Juan Rulfo] και τον εικονιζόμενο Άρη Αλεξάνδρου; Και οι τρεις τους, όπως και πολλοί ακόμα σημαντικοί συγγραφείς, έγραψαν και εξέδωσαν ένα μόνο μυθιστόρημα στη διάρκεια της ζωής τους, που ωστόσο αρκούσε για να τους καθιερώσει στο λογοτεχ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

22 Σεπτεμβρίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ. Επιμέλεια: Κώστας Αγορα

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ