«Χρυσοβαλάντη και Ονούφρης» της Λίλας Τρουλινού (κριτική) – Μια νουβέλα που γδέρνει την επιφάνεια των πραγμάτων

Για τη νουβέλα της Λίλας Τρουλινού «Χρυσοβαλάντη και Ονούφρης – Μεταμορφώσεις» (εκδ. Περισπωμένη). 

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Η νουβέλα είναι το δυσκολότερο, αλλά παράλληλα και το αρτιότερο λογοτεχνικό είδος: στη νουβέλα μπορείς να εξαντλήσεις το θέμα μιας ολόκληρης ζωής, προεκτείνοντας ένα στιγμιότυπο στο άπειρο. Οι διαφορετικές χρονικές στιγμές συρρικνώνονται σε μια κατ’ επιλογήν ροή του χρόνου, σε αμιγή λογοτεχνική επινόηση, που στη νουβέλα της Λίλας Τρουλινού «Χρυσοβαλάντη και Ονούφρης – Μεταμορφώσεις» (εκδ. Περισπωμένη) είναι πρωτότυπη, διαφορετική, προκλητική.

Η Χρυσοβαλάντη θυμίζει τον Ιωάννη τον Ευαγγελιστή του Ελ Γκρέκο και μπορεί κάλλιστα να υποδυθεί τον Διόνυσο σε μια βακχική εξεικόνιση.

Δυο νεαρές καθηγήτριες σε Επαγγελματικό Λύκειο αγροτικής επαρχίας της Κρήτης, η Ιωάννα, φιλόλογος, και η Σμαραγδή, αισθητικός, γιορτάζουν τα πέντε χρόνια της γνωριμίας τους ανακαλώντας τη γνωριμία δύο δίδυμων μαθητών, ενός αγοριού κι ενός κοριτσιού, η ομοιότητα και η αιμομεικτική συνύπαρξη των οποίων κλιμακώνεται με ονειρικό τρόπο. Η Χρυσοβαλάντη θυμίζει τον Ιωάννη τον Ευαγγελιστή του Ελ Γκρέκο και μπορεί κάλλιστα να υποδυθεί τον Διόνυσο σε μια βακχική εξεικόνιση. Ο δίδυμος αδελφός της, ο Ονούφρης, διαφέρει ελάχιστα ως προς το δέμας, εφόσον το σφρίγος της νεότητας αφανίζει τις διαχωριστικές γραμμές ανάμεσα στη γωνιώδη αρρενωπότητα και τη θηλυκή καμπυλότητα: η ανάπτυξη αυτού του δυναμικού ανύσματος περνά από ένα τριχωτό πέλος εσωτερικής καμπυλότητας που εγγίζει τη ζωώδη υπογάστρια περιοχή του εφήβου και εξακοντίζεται, ως ρευστή ταυτότητα φύλου, στο έκθαμβο βλέμμα της καθηγήτριας για να συναντήσει τις Μεταμορφώσεις του Οβίδιου.

Οι μαγικές διαστάσεις του χρόνου

Για την ευαίσθητη συγγραφέα, που μέσα από το ιστορικό πρίσμα διηθεί την εμπειρία της κρητικής υπαίθρου και την τοποθετεί στο σήμερα με αναπάντεχες συνδέσεις, ο χρόνος προσλαμβάνει μαγικές διαστάσεις. Είναι διαφορετικός ο ροϊκός, ηρακλείτειος χρόνος στη σκηνή της κολύμβησης στη θάλασσα του Ομπρόγιαλου, και διαφορετικός ο στατικός, ακινητοποιημένος χρόνος στη σκηνή της καταβύθισης στο πηγάδι: ιδιαίτερα θα ήθελα να σταθώ στη σχεδόν ζωγραφική απόδοση του οράματος μέσα στο φρέαρ, όταν η Ιωάννα βιώνει την κίνηση των λιθόστρωτων τοιχωμάτων, τον θόλο της παράδοξης πηγής φωτός, τα «ρετάλια από φυλλώματα», τα θραυσματικά στοιχεία πανίδας και χλωρίδας, τελικά το θυσιαστικό μοτίβο που εγκυμονείται στο όραμα αυτό. Το ζεύγος των αδελφών είναι σύστοιχο ενός μεσαιωνικού θρύλου για τα Λυγένια Πηγάδια: του θρύλου της Βαλεντίνης και του Ονόφριου, που με την αγάπη τους κατάργησαν τα στερεότυπα περί ομορφιάς και τους ρόλους των φύλων. Τα Λυγένια Πηγάδια της Λίλας Τρουλινού είναι ένα λογοτεχνικό κομψοτέχνημα, που συγκροτεί σε ψηφίδες κάθε επιμέρους έκφανση του χρόνου και την εναποθέτει στον καμβά της πραγματικότητας με το αλφάδι του γυναικείου ψυχισμού. Καθώς δε η ρευστότητα του φύλου στα μάτια της αφηγήτριας γίνεται έκκεντρη, επαναστατική, στο παλίμψηστο εντάσσονται υπερρεαλιστικές μνήμες και συντίθενται σπειροειδείς τοιχογραφίες που κινούνται με επιταχυνόμενο ρυθμό έως την κορύφωση του τέλους.

Είναι τα εικονογραφημένα σφενδόνια ενός υστεροβυζαντινού ναού σε θέση ν’ απεικονίσουν υποσυνείδητους φόβους, ενοχές και ιδιαιτερότητες που καθιστούν την Ιωάννα επιρρεπή στην απόκλιση;

Ποια είναι η ιδιοσυγκρασιακή δομή της Ιωάννας, της φιλολόγου, η διδακτορική μελέτη της οποίας αφορά τις κολαζόμενες γυναίκες στις απεικονίσεις εκκλησίας της Αναγέννησης; Είναι τα εικονογραφημένα σφενδόνια ενός υστεροβυζαντινού ναού σε θέση ν’ απεικονίσουν υποσυνείδητους φόβους, ενοχές και ιδιαιτερότητες που καθιστούν την Ιωάννα επιρρεπή στην απόκλιση; Ένα πολύπτυχο εικονοστάσιο δαντικής Κολάσεως περιλαμβάνει τόσο τις ρίζες όσο και το τραύμα, τόσο ίχνη παγανισμού (στην υπερεκχείλιση των ποταμών, λόγου χάριν), όσο και στοιχεία τελετουργικής κάθαρσης (κατά την εμβάπτιση στο νερό). Την αφηγήτρια την απασχολούν το au dessous, το σκιώδες, η βουή του ονείρου: μαύροι δαίμονες σε κόκκινο φόντο, ο ακοίμητος σκώληξ που επιτελεί τη θεοστυγή του διακονία, ο τριγμός των οστών και ο βρυγμός των οδόντων των γυναικών που τιμωρούνται για αλαζονεία, συκοφαντία, φθόνο, θυμό, λαιμαργία, μέθη, πορνεία. Και για άρνηση της μητρότητας ή του θηλασμού. Φίδια βυζαίνουν από τα στήθη της Αποστρέφουσας τα Νήπια και δηλητηριάζονται.

Η «οικογένεια των νταήδων»

Πώς όμως διαρθρώνονται οι σχέσεις στα πλαίσια αυτής της μυστηριώδους, παλαιού τύπου κοινωνίας; Ποια είναι η «οικογένεια των νταήδων» απ’ όπου προέρχονται τα δίδυμα αδέλφια; Σκόπιμα η φιγούρα του πρώην βαρυποινίτη (αλλά κι αμετανόητου ροκά) πατέρα των διδύμων έρχεται σε αντίθεση προς το θηλυκρατές πνεύμα που επικρατεί στην ιδιότυπη οικογένεια. Τα ζεύγη των αντιθέσεων γίνονται τριάδες, τρίπτυχα με το αρσενικό και το θηλυκό εκ δεξιών κι εξ ευωνύμων, αντίστοιχα, της μητρικής φιγούρας της δασκάλας. Η εμπειρία ζωής που καθιστά το βλέμμα της Ιωάννας τόσο διεισδυτικό αφορά μιαν ειδική μορφή ευαισθησίας, καθώς και έντονα κοινωνικά ζητήματα αντιπαλότητας (βεντέτας) που στην κανονική ζωή σπάνια έχουν αίσιο τέλος. Η διδασκαλία της λογοτεχνίας στην τάξη γίνεται προϋπόθεση σύναψης μιας ιδιότυπης σχέσης, όπου το νεαρό της ηλικίας της επιτρέπει στην καθηγήτρια να έρθει έντονα σε επαφή με τους δίδυμους πρωταγωνιστικούς χαρακτήρες και με το κοινωνικό πλαίσιο απ’ όπου εκπορεύεται η ύπαρξή τους: τη θρησκόληπτη μητέρα τους και τον ονειροπόλο, βίαιο πατέρα τους. Ωστόσο, υπάρχει κάποιο όριο επιτρεπτού που παραβιάζεται, κάποιο ταμπού που καταρρίπτεται, ένα ζήτημα ηθικής που εγείρεται. Και, τελικά, παρά τη διακειμενική αναφορά στην Ιωάννα Καρυστιάνη, όλο αυτό το πλέγμα ανακινεί τις αναχρονιστικές αντιλήψεις περί βεντέτας που στοιχειώνουν την ορεινή Κρήτη.

Η αφήγηση είναι ρηξικέλευθη και απολαυστική, γιατί τολμά να είναι απόλυτα σαρκική.

Στις κύριες αρετές του βιβλίου θα κατέτασσα την αμεσότητα της γλώσσας, που δεν αναζητά το εξεζητημένο χάριν της εκζήτησης, αλλά ελίσσεται μεταξύ των εποχών και αρδεύει τον πλούτο της από τη γόνιμη παράδοσή μας. Δεύτερον, τη γλαφυρή απόδοση της ατμόσφαιρας και των ρυθμών που χαρακτηρίζουν την ελληνική επαρχία, με όλες τις παραμέτρους μυστικισμού και με όλες τις κοινωνικές κατηγοριοποιήσεις και τις πρακτικές αυτοδικίας που τη στιγματίζουν. Τρίτον, την τρυφερή αναφορά της συγγραφέως στην ιδιοσυστασία της εφηβικής ψυχής, που, παγιδευμένη σ' έναν περίκλειστο κοινωνικό ιστό, αναπόφευκτα γίνεται μέτοχος της αγριότητας και της λαγνείας του: η νουβέλα είναι δελεαστική για όποιον ζει μαζί με τη σπουδάζουσα νεολαία (ως εκπαιδευτικός, ή ως γονέας, ή υπό άλλη ιδιότητα) και γνωρίζει το ιδιόλεκτό της και το φλερτ της με τους Νόμους της Λεπίδας και του Θανάτου.

Χρυσοβαλάντη και Ονούφρης – ΜεταμορφώσειςΗ αφήγηση είναι ρηξικέλευθη και απολαυστική, γιατί τολμά να είναι απόλυτα σαρκική. Καταργεί τα ψευδεπίγραφα κριτήρια του κάλλους και γδέρνει την επιφάνεια των πραγμάτων για ν’ αποκαλύψει πρωτόγνωρες αισθήσεις και σοκαριστικά αποκαλυπτικό ερωτισμό, που συνομιλεί με τη σειρά των σχεδίων της Παγώνας Ξενάκη. Είναι, δε, απόλυτα ροκ η γραφή της Λίλας Τρουλινού, γιατί θραύει την προσδοκώμενη αφηγηματική «ευπρέπεια» τόσο σε ό,τι αφορά την άρση των προκαταλήψεων και την περιφρόνηση της κοινωνικής κριτικής, όσο και σε ζητήματα ενατένισης και παραξενισμού όπου στοχεύει με ευθύβολο γυναικείο ένστικτο. Επιτυγχάνει, πάνω απ' όλα, τη λεπταίσθητη πραγμάτευση της γυναικείας ψυχοσύνθεσης, καθώς η πρωταγωνιστική μορφή υπερβαίνει τα στερεότυπα του φύλου και διαπιστώνει εμπράγματα τη δισυπόστατη φύση του ανθρώπινου όντος.

Η διαφορετικότητα είναι, αναμφίβολα, το λογοτεχνικό ερέθισμά της, όμως η διαφορετικότητα αναστρέφεται σε ενδοσκόπηση και γλυκαίνει με το ψιμύθιο της συμμετρικής γυναικείας persona που επινοεί: η Σμαραγδή, η αισθητικός, συνοδεύοντας κάθε επιμέρους εικονοπλασία με την ατέλειωτη ακολουθία των συνέργων του μακιγιάζ της, είναι ο απαραίτητος δεύτερος όρος για να εξισορροπήσει αυτό το εκρηκτικό μείγμα γυναικείας φιλίας και να δικαιώσει τη φράση «το μέλλον είναι γυναίκα».


 * Ο ΝΙΚΟΣ ΞΕΝΙΟΣ είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας. Τελευταίο βιβλίο του, το μυθιστόρημα «Τα σπλάχνα» (εκδ. Κριτική).

politeia link more

 

 

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Το τυφλό γουρούνι στη δεύτερη οδό» της Σώτης Τριανταφύλλου (κριτική) – Έλληνες στου Μέμφις τα στενά

«Το τυφλό γουρούνι στη δεύτερη οδό» της Σώτης Τριανταφύλλου (κριτική) – Έλληνες στου Μέμφις τα στενά

Για το μυθιστόρημα της Σώτης Τριανταφύλλου «Το τυφλό γουρούνι στη δεύτερη οδό - Χρονικό σε πόλεις με ποτάμι» (εκδ. Πατάκη). Η κεντρική φωτογραφία, που κοσμεί το εξώφυλλο, είναι του Στάνλεϊ Κιούμπρικ.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...
«… άμμος» του Μιχάλη Μακρόπουλου (κριτική) – Memento mori

«… άμμος» του Μιχάλη Μακρόπουλου (κριτική) – Memento mori

Για τη νουβέλα του Μιχάλη Μακρόπουλου «...Άμμος» (εκδ. Κίχλη). 

Γράφει η Διώνη Δημητριάδου

Ένας θολός ουρανός, η θάλασσα σαν μια θαμπή μεμβράνη, όλο το σκηνικό εκτεθειμένο σε έναν εμμονικό νοτιά, που όλα τα μεταπλάθει ...

«Τώρα είναι μετά» του Γιάννη Γαβαλά (κριτική) – Η αναζήτηση του καλού μέσα στο παράδοξο

«Τώρα είναι μετά» του Γιάννη Γαβαλά (κριτική) – Η αναζήτηση του καλού μέσα στο παράδοξο

Για το μυθιστόρημα του Γιάννη Γαβαλά «Τώρα είναι μετά» (εκδ. Ροδακιό). 

Γράφει η Ζέτα Κουντούρη 

Αυτοτοσαρκασμός και λεπτή ειρωνεία διατρέχουν το μυθιστόρημα του Γιάννη Γαβαλά με τον παράξενο τίτλο ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Βικτόρ ή τα παιδιά στην εξουσία» του Ροζέ Βιτράκ, σε σκηνοθεσία Κώστα Παπακωνσταντίνου (κριτική)

«Βικτόρ ή τα παιδιά στην εξουσία» του Ροζέ Βιτράκ, σε σκηνοθεσία Κώστα Παπακωνσταντίνου (κριτική)

«Βικτόρ ή τα παιδιά στην εξουσία» του Ροζέ Βιτράκ, σε σκηνοθεσία Κώστα Παπακωνσταντίνου με τον Μάνο Καρατζογιάννη στον πρωταγωνιστικό ρόλο, στο θέατρο «Σταθμός».

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Είδα, στο θέατρο «Σταθμός», τη σκηνοθεσία του Κώστ...

Η Ρέιτσελ Κασκ στην Αθήνα: Θα μιλήσει με την Αμάντα Μιχαλοπούλου για το βιβλίο της «Περί γάμου και χωρισμού»

Η Ρέιτσελ Κασκ στην Αθήνα: Θα μιλήσει με την Αμάντα Μιχαλοπούλου για το βιβλίο της «Περί γάμου και χωρισμού»

Στην Αθήνα έρχεται η συγγραφέας Ρέιτσελ Κασκ, όπου θα μιλήσει με την Αμάντα Μιχαλοπούλου για το βιβλίο της «Περί γάμου και χωρισμού» (μτφρ. Ντόρα Δαρβίρη, εκδ. Gutenberg). Την Τρίτη, 27  Μαΐου, στις 7μμ, στη Δημοτική Αγορά Κυψέλης.

Επιμέλεια: Book Press

...
«Σύνδεση – Η γυναικεία αναζήτηση της αγάπης» της μπελ χουκς (προδημοσίευση)

«Σύνδεση – Η γυναικεία αναζήτηση της αγάπης» της μπελ χουκς (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της μπελ χουκς [bell hooks] «Σύνδεση – Η γυναικεία αναζήτηση της αγάπης» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 27 Μαΐου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Σύνδεση – Η γυναικεία αναζήτηση της αγάπης» της μπελ χουκς (προδημοσίευση)

«Σύνδεση – Η γυναικεία αναζήτηση της αγάπης» της μπελ χουκς (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της μπελ χουκς [bell hooks] «Σύνδεση – Η γυναικεία αναζήτηση της αγάπης» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 27 Μαΐου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...
«Τα καταστρέψατε όλα» της Λάρα Καλέγια (προδημοσίευση)

«Τα καταστρέψατε όλα» της Λάρα Καλέγια (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη βραβευμένη με το «Βραβείο Λογοτεχνίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης (EUPL) 2021» συλλογή διηγημάτων της Μαλτέζας συγγραφέως Λάρα Καλέγια (Lara Calleja) «Τα καταστρέψατε όλα» (μτφρ. Βίκυ Πορφυρίδου), η οποία θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: ...

«Επιζώντες τρίτοι – H λογοτεχνική μαρτυρία των διωκομένων 
στα στρατόπεδα-φυλακές της Κομμουνιστικής Αλβανίας, 1944 - 1991» του Αχιλλέα Σύρμου (προδημοσίευση)

«Επιζώντες τρίτοι – H λογοτεχνική μαρτυρία των διωκομένων 
στα στρατόπεδα-φυλακές της Κομμουνιστικής Αλβανίας, 1944 - 1991» του Αχιλλέα Σύρμου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από την εισαγωγή της μελέτης του Αχιλλέα Σύρμου «Επιζώντες τρίτοι – H λογοτεχνική μαρτυρία των διωκομένων 
στα στρατόπεδα–φυλακές της Κομμουνιστικής Αλβανίας, 1944 – 1991», η οποία θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός ...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τι διαβάζουμε τώρα; Τέσσερις πρόσφατες ποιητικές συλλογές που ξεχωρίζουν

Τι διαβάζουμε τώρα; Τέσσερις πρόσφατες ποιητικές συλλογές που ξεχωρίζουν

Τέσσερις ενδιαφέρουσες ποιητικές συλλογές από την περισσότερο ή λιγότερο πρόσφατη εκδοτική σοδειά. Τρία έργα από δόκιμους δημιουργούς και ένα αξιοπρόσεκτο ντεμπούτο.

Γράφει ο Γιώργος Δρίτσας 

...

Τι διαβάζουμε τώρα; Δέκα κλασικά και σύγχρονα μυθιστορήματα μεταφρασμένης λογοτεχνίας

Τι διαβάζουμε τώρα; Δέκα κλασικά και σύγχρονα μυθιστορήματα μεταφρασμένης λογοτεχνίας

Σταντάλ, Φώκνερ, Έσσε, αλλά και σύγχρονες φωνές συγκροτούν μια δεκάδα βιβλίων που κυκλοφόρησαν πρόσφατα και που αξίζει να διαβάσουμε. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...

Μικρός οδηγός στο ελληνικό διήγημα 1974-2024: 50 αντιπροσωπευτικά διηγήματα όλων των κατηγοριών

Μικρός οδηγός στο ελληνικό διήγημα 1974-2024: 50 αντιπροσωπευτικά διηγήματα όλων των κατηγοριών

Μια ανασκόπηση της ελληνικής διηγηματογραφίας των τελευταίων πενήντα ετών σε 50 αντιπροσωπευτικά κείμενα. Σε πόσες κατηγορίες μπορούν να ταξινομηθούν τα διηγήματα (της μνήμης, πολιτικά, ερωτικά, αστυνομικά κ.ά.) και ποιοι οι σημαντικοί εκπρόσωποι της κάθε μιας; Στην κεντρική εικόνα, ο Ηλίας Χ. Παπαδημητρακόπουλος (1...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ