Για το μυθιστόρημα της Sara Mesa «Ένας έρωτας» (μτφρ. Μαρία Παλαιολόγου, εκδ. Ίκαρος).
Του Μιχάλη Μοδινού
«Το ότι υπάρχουν πραγματικότητες που δεν μπορούν να μεταφρασθούν δεν σημαίνει πως όλα, πάντα, θα είναι ανερμήνευτα. Η Νατ πιστεύει ακόμη στην ειρωνεία. Στο χιούμορ, στην περίφραση και την προσέγγιση. Μακάρι η κυριολεξία να μην την είχε μπερδέψει ως αυτό το σημείο. Η τόσο ισοπεδωτική κυριολεξία».
Η παράγραφος αυτή, δύο σελίδες πριν από το τέλος αυτού του βιβλίου, συνοψίζει την ολιγόμηνη εσωτερική πορεία της ηρωίδας, που έχει εγκαταλείψει τη ζωή της στην πρωτεύουσα ελπίζοντας να κάνει μια νέα αρχή σε μια απομονωμένη αγροτική περιοχή της Ισπανίας. Θέλει να ασχοληθεί με τη λογοτεχνική μετάφραση σε αντίθεση με την εμπορική αλληλογραφία και τα διοικητικού τύπου έγγραφα που ήταν ως τότε το αντικείμενο ενασχόλησής της σε κάποια εταιρεία. Όπως η ίδια εξομολογείται στον γείτονά της Πίτερ και αργότερα σε έναν παράξενο μοναχικό άνθρωπο –τον αποκαλούμενο «Γερμανό», ο οποίος εξελίσσεται σε εραστή της– αυτό που την έδιωξε από την πρωτεύουσα και την πρότερη ζωή της ήταν ένα σκάνδαλο που η ίδια προκάλεσε: έκλεψε κάτι πολύτιμο που ανήκε στη σύζυγο ενός διευθυντικού στελέχους, χωρίς λόγο και αιτία, από μια περίεργη παρόρμηση. Όταν η κλοπή αποκαλύφθηκε, τελικά κουκουλώθηκε με τη μεσολάβηση προφανώς κάποιου άλλου στελέχους, αλλά η Νατ ένιωσε ότι ήταν πλέον έκθετη – ένα είδος υποχείριο εκτεθειμένο σε καταναγκασμούς και εκβιασμούς. Η ντροπή, η ενοχή, ο πόνος και ο θυμός συνόδευσαν την παραίτησή της.
Δεν μαθαίνουμε τίποτα άλλο σε όλο το βιβλίο για την προγενέστερη ζωή της ηρωίδας. Μπορούμε να εικάσουμε πολλά και τίποτα. Είναι μεταξύ τριάντα και σαράντα, τυπική μορφωμένη μεσοαστή, με λίγα χρήματα, που βρήκε ένα φτηνό σπίτι σε μια ελάχιστα ελκυστική περιοχή στα ορεινά και βρίσκεται αίφνης σε ένα είδος αποικίας, με ποικίλους ομοειδείς της αναχωρητές και άφθονους, μάλλον αγροίκους, ντόπιους. Ο πιο αγροίκος απ’ όλους είναι ο σπιτονοικοκύρης της, που εκμεταλλεύεται την επισφαλή θέση της μοναχικής γυναίκας, εισβάλλει στο σπίτι όποτε το κρίνει απαραίτητο, δεν της κάνει συμβόλαιο αλλά εισπράττει το νοίκι «μαύρο», αρνείται να κάνει τις συμφωνηθείσες μικροεπισκευές και μάλιστα κάποια στιγμή επιχειρεί να τη βιάσει, αν και δεν ολοκληρώνει την πράξη. Η ίδια η Νατ δεν είναι και πολύ εύκολος άνθρωπος. Δεν κάνει ιδιαίτερες προσπάθειες για να ενταχθεί στην τοπική μικροκοινωνία, έχει δυσκολίες με το βιβλίο που μεταφράζει, παλεύει επί μέρες με τις πολλαπλές εκδοχές μίας και μόνο λέξης, ενώ το ίδιο συμβαίνει με τη νέα πραγματικότητα που αντιμετωπίζει. Απλούστατα δεν μπορεί να «μεταφράσει» στο δικό της εκπολιτισμένο γλωσσικό ιδίωμα έναν κοινωνικό περίγυρο μάλλον μπρούτο, που περιλαμβάνει από την πλήττουσα κόρη του τοπικού μπακάλη ως την οικογένεια των φιλόδοξων αστών που έρχονται κάθε τρεις και λίγο από την πόλη και παραθέτουν γεύματα και πάρτι προς όφελος της κοινότητας και από μια ομάδα τσιγγάνων μέχρι ένα ζευγάρι υπέργηρο και συμπαθητικό.
Ο σιωπηλός αυτός άντρας εμφανίζεται διστακτικά μια μέρα στην αυλή της προτείνοντάς της απερίφραστα μια αρχαϊκού τύπου συναλλαγή: να της επισκευάσει τη στέγη του σπιτιού που έχει διαρροές με αντίτιμο «να τον αφήσει να μπει λίγο μέσα της». Είναι μοναχικός άντρας, της λέει, έχει κι αυτός τις ανάγκες του.
Αυτός ο Πίτερ –καλλιτέχνης υαλουργός– αναλαμβάνει εξαρχής τον ρόλο του μέντορα και καθοδηγητή της στις τοπικές ατραπούς. Τη συμβουλεύει, την προφυλάσσει οικειοθελώς από τον σπιτονοικοκύρη, τον παράξενο Γερμανό και άλλες πιθανές κακοτοπιές. Μοιάζει μάλιστα να τη φλερτάρει, αλλά παρά το ατμοσφαιρικό δείπνο «αποπλάνησης» που της παραθέτει, τελικά τα πράγματα δεν θα προχωρήσουν. Και οι δυο τους έχουν μια διστακτική προσέγγιση στα πράγματα, αν και η Νατ απορεί που ο Πίτερ δεν το τολμά περισσότερο μαζί της, κάτι από το οποίο συνάγουμε ότι έχει κάποιες ερωτικές εμπειρίες αφημένες πίσω της. Ωστόσο θα προχωρήσει ερωτικά με τον «Γερμανό» και μάλιστα με περίεργο τρόπο. Ο σιωπηλός αυτός άντρας εμφανίζεται διστακτικά μια μέρα στην αυλή της προτείνοντάς της απερίφραστα μια αρχαϊκού τύπου συναλλαγή: να της επισκευάσει τη στέγη του σπιτιού που έχει διαρροές με αντίτιμο «να τον αφήσει να μπει λίγο μέσα της». Είναι μοναχικός άντρας, της λέει, έχει κι αυτός τις ανάγκες του. Η Νατ τα έχει χαμένα από την ωμότητα της πρότασης αλλά η ιδέα δουλεύει μέσα της. Διακρίνει αμεσότητα και ειλικρίνεια, μια προσέγγιση στα πράγματα με έναν άλλο, ανεπεξέργαστο κώδικα, μια εκδοχή των ερωτικών λειτουργιών που ίσως έχει κάποια πλεονεκτήματα. Το αποφασίζει εντέλει και τον επισκέπτεται. Ωμά, πραγματιστικά και διόλου βίαια, μπαίνει μέσα της και την επομένη εμφανίζεται με τα εργαλεία του και ξεκινά τις –μάλλον πολύπλοκες– επισκευές.
 |
|
|
Η Sara Mesa (Σάρα Μέσα) γεννήθηκε στη Μαδρίτη το 1976 και σε μικρή ηλικία μετακόμισε με την οικογένειά της στη Σεβίλλη, όπου και κατοικεί μέχρι σήμερα. Έχει σπουδάσει δημοσιογραφία και ισπανική φιλολογία.
|
|
Όμως θα υπάρξει συνέχεια, οικειοθελής τώρα. Η Νατ αγκυρώνεται ερωτικά στον πάντα αμίλητο άντρα. Περνούν ατέλειωτες ώρες κάνοντας έρωτα, χωρίς άλλη επικοινωνία. Όταν η Νατ βγάζει τις αστικές της ανασφάλειες, ο άλλος σιωπά εύγλωττα. Όταν καταφεύγει σε ψυχολογισμούς και ενοχικές αναδιφήσεις του παρελθόντος, της επιτίθεται. Τίποτα κακό δεν της έχει συμβεί, της λέει, σε σχέση ας πούμε με τη μάνα του, πρόσφυγα από το Κουρδιστάν που εκδιώχθηκε από τον πόλεμο και πέρασε τα πάνδεινα μέχρι να καταφέρει να φτάσει στη Γερμανία. Και όμως δεν παραπονέθηκε ποτέ για τίποτα, ενώ η κακομαθημένη αστή Νατ…
Κάποια στιγμή αποδεικνύεται ότι ο Γερμανός δεν είναι ένας απλός αγρότης. Είναι πτυχιούχος τοπογράφος, και μάλιστα θα συνεργαστεί σύντομα με τεχνικό γραφείο. Επιπλέον, έχει πίσω του έναν τουλάχιστον γάμο με μια πολύ νεότερη γυναίκα. Η Νατ αρχίζει να αναρωτιέται τι άλλο της κρύβει. Τον παρακολουθεί επί ώρες, τον φαντάζεται να την απατά στην πόλη ή με ντόπιες αγρότισσες, και παρά τις ερεθιστικές φαντασιώσεις της η σχέση φθίνει. Μέχρι που εκείνος της καταλογίζει απόλυτη αδυναμία να κατανοήσει τις τοπικές πραγματικότητες και της δείχνει κυριολεκτικά την πόρτα.
Στα επεισόδια ακατανοησίας (ή μη μεταφρασιμότητας) θα προστεθεί άλλο ένα, με την επίθεση που κάνει ο κακότροπος σκύλος της σε ένα κοριτσάκι. Είναι ένοχη στα μάτια της κοινότητας – την είχαν προειδοποιήσει. Ωστόσο η μεγαλοψυχία που δείχνουν εντέλει οι γονείς, αλλά και η «αγροτική» δεκτικότητα θα την κάνουν να επανενταχθεί στα τοπικά πράγματα. Μετά τη σκηνή του παρ’ ολίγον βιασμού της, θα βρει το θάρρος να μετοικήσει και να θέσει την ερωτική παραφροσύνη που την οδήγησε στην εξάρτηση από τον Γερμανό στις παρακαταθήκες της μνήμης. Η πραγματικότητα θα ξαναγίνει μεταφράσιμη, ο αγροτικός χώρος θα φανεί στα μάτια της όμορφος, ενώ ο μικρός και ο μεγάλος κόσμος θα ξαναβρεθούν σε μια κάποια ισορροπία. Με τις σιωπές και τις αποσιωπήσεις για τη ζωή των ηρώων της η Μέσα κατασκευάζει δυνητικούς κόσμους και μας οδηγεί στο να τους αποκωδικοποιήσουμε. Τα δίπολα γίνονται κύκλος και μέσα από τη λιτή αφήγηση συγκροτείται ένας κόσμος παράξενα οικείος με τα πιο ευτελή μέσα. Όλα εντέλει μας μοιάζουν γνώριμα. Αυτό και μόνο καθιστά τη συγγραφέα ιδιαιτέρως ενδιαφέρουσα, παρά το ότι συχνά νιώθουμε προδομένοι από την παραξενιά των καταστάσεων και την απουσία εξήγησης. Γιατί το καλομεταφρασμένο από τη Μαρία Παλαιολόγου αυτό βιβλίο δεν αφορά απλώς «έναν έρωτα», όπως ο μάλλον μπανάλ τίτλος υποδηλώνει, αλλά πολύ ευρύτερα ζητήματα: την ένταξη, τις πολιτισμικές αποκλίσεις, τις εντάσεις πόλης υπαίθρου, την ανασφάλεια και την παθολογική ζήλια, την αναζήτηση της γαλήνης. Δεν είναι και λίγα όλα τούτα για μια εκτεταμένη νουβέλα.
* Ο ΜΙΧΑΛΗΣ ΜΟΔΙΝΟΣ είναι συγγραφέας. Τελευταίο του βιβλίο, το μυθιστόρημα «Παραγουάη» (εκδ. Καστανιώτη).
→ Στην κεντρική εικόνα: Ο Max von Sydow και η Bibi Andersson από την ταινία Το πάθος της Άννας (1969) σε σκηνοθεσία του Ingmar Bergman.
Ένας έρωτας
Sara Mesa
Μτφρ. Μαρία Παλαιολόγου
Ίκαρος 2020
Σελ. 192, τιμή εκδότη €14,40
