alt

Για το μυθιστόρημα του Αλέχο Καρπεντιέρ «Η άρπα και η σκιά» (μτφρ. Ισμήνη Κανσή, εκδ. Εξάντας).

Της Νίκης Κώτσιου

Πολυσχιδής συγγραφέας και μουσικολόγος ο Κουβανός Αλέχο Καρπεντιέρ (1904-1980) προσπάθησε να διερευνήσει την ιστορία της Λατινικής Αμερικής, με τους όρους που έθετε η βιωμένη εμπειρία των ίδιων των λαών της, χωρίς να προσφύγει σ' ένα ευρωκεντρικό αφήγημα, χωρίς να χρησιμοποιήσει τη γλώσσα και την ερμηνεία των «κατακτητών». Στυλοβάτης της κουβανικής επανάστασης και βαθύς γνώστης της μαρξιστικής θεωρίας, επηρεασμένος από έργα όπως Η παρακμή της Δύσης του Σπένγκλερ, ο Καρπεντιέρ επιχειρεί να δώσει μια άλλη εικόνα του Νέου Κόσμου, βασισμένη στην ευρύτερη κοσμοθεωρία του και τις αταλάντευτες ιδεολογικές θέσεις, που υπηρέτησε πιστά σε όλη τη διάρκεια της ζωής του. Στην Άρπα και τη Σκιά (σε ωραία μετάφραση της Ισμήνης Κανσή, από τις εκδόσεις Εξάντας), ένα από τα γνωστότερα μυθιστορήματά του, καταπιάνεται με την απομυθοποίηση μιας εμβληματικής, όσο και αινιγματικής φιγούρας της ευρωπαϊκής ιστορίας, επινοώντας έναν Χριστόφορο Κολόμβο εντελώς αποεξιδανικευμένο και αποκαθηλωμένο, που δεν διαθέτει τίποτε αξιοθαύμαστο ή αξιέπαινο ικανό να του προσπορίσει τιμή και δόξα.

Ο επινοημένος Κολόμβος του Καρπεντιέρ δεν είναι ήρωας, ουτε οραματιστής. Στερείται αίγλης και μεγαλείου, και τα χαρακτηριστικά του προσιδιάζουν ενίοτε σε απατεώνα.

Ο επινοημένος Κολόμβος του Καρπεντιέρ δεν είναι ήρωας, ούτε οραματιστής. Στερείται αίγλης και μεγαλείου, και τα χαρακτηριστικά του προσιδιάζουν ενίοτε σε απατεώνα. Εμφορείται από υπέρμετρη φιλοδοξία, νοιάζεται μόνο για το κέρδος, υποπίπτει σε σοβαρά ολισθήματα και είναι ένας κατ' εξακολούθηση αμαρτωλός. Στερείται πνευματικότητας και το φρόνημά του είναι αθεράπευτα προσανατολισμένο στην ύλη και στο υλικό όφελος. Ακόμα και οι γνώσεις του γύρω από τη ναυσιπλοΐα αποδεικνύονται συχνά ανεπαρκείς. Με ισχυρές δόσεις ειρωνείας και σαρκασμού και με μια διάθεση παρωδίας, ο συγγραφέας παρουσιάζει τον Κολόμβο ως έναν καιροσκόπο και τυχοδιώκτη, που ξέρει να αδράχνει την ευκαιρία προκειμένου να πιάσει την καλή. Υιοθετώντας τα κριτήρια και τη (μαρξιστική) οπτική του 20ού αιώνα,το πορτραίτο που φιλοτεχνεί ο Καρπεντιέρ βρίσκεται στους αντίποδες της αγιογραφίας. Τηρουμένων των αναλογιών, ο Κολόμβος παρουσιάζεται ως τέκνο του ιμπεριαλισμού και της αποικιοκρατίας, που συνεργάζεται με το «κεφάλαιο» και τους φορείς της εκμετάλλευσης για να υποδουλώσει το Νέο Κόσμο και να εξανδραποδίσει τους ιθαγενείς μετερχόμενος ύπουλους και δόλιους τρόπους. Η ανακάλυψη της Αμερικής δεν είναι το κοσμοιστορικό γεγονός που άλλαξε τη μορφή του τότε κόσμου αλλά μια ακόμη τεράστια ευκαιρία για το «κεφάλαιο» της τότε εποχής και τους συνεργάτες του. Υπό αυτή την οπτική, ο Κολόμβος του Καρπεντιέρ είναι ένας καταστροφέας που δρα κατ' εντολή της μοναρχίας και προκαλεί τον όλεθρο στους αυτόχθονες εισάγοντας πρακτικές βαθιάς αλλοτρίωσης και ολικού αφανισμού.

Σύμφωνα με το σκεπτικό του μυθοπλαστικού αυτού Κολόμβου, οι ιθαγενείς είναι άγριοι και βάρβαροι, στερούνται πολιτισμού και οφείλουν να εξανδραποδισθούν για το καλό τους. Με βάναυσες και απάνθρωπες πρακτικές, ο γηγενής πληθυσμός καλείται να μυηθεί στην ηγεμονική ευρωπαϊκή κουλτούρα, μολονότι η μύηση αυτή παραβιάζει κάθε έννοια ανθρωπισμού και χριστιανικής ηθικής. Οι ινδιάνοι, που δεν μετέχουν των ευρωπαϊκών αξιών, αντιμετωπίζονται ως πρωτόγονοι, κατώτεροι, επικίνδυνοι, μολονότι κακοποιούνται ασύστολα και ανενδοίαστα από τους κατακτητές–«αποικιοκράτες». Από τη μια πλευρά, φαντάζουν συναρπαστικά εξωτικοί και είναι φορείς μιας παραδείσιας αθωότητας, καθώς ζουν σ' έναν κόσμο ανέγγιχτο από θρησκεία, νόμο και πρόοδο. Από την άλλη, όμως, είναι αναγκασμένοι να υπαχθούν άμεσα σε μια σκληρή διαδικασία εκπολιτισμού, που θα τους στερήσει κάθε ίχνος της παραδείσιας μακαριότητας που βιώνουν.

alt
O Αλέχο Καρπεντιέρ (1904-1980) γεννήθηκε στη
Λωζάνη και μεγάλωσε στην Αβάνα, όπου και σπούδασε.
Στράφηκε νωρίς στη δημοσιογραφία, αλλά το 1928,
μετά την υπογραφή ενος μανιφέστου κατά της
δικτατορίας του Ματσάδο, αυτοεξορίστηκε στο Παρίσι.
Επέστρεψε στην Κούβα το 1939 και κατόπιν έζησε
στην Αϊτή και στη Βενεζουέλα, μέχρι την πτώση της
δικτατορίας του Μπατίστα και την επικράτηση της
επανάστασης του Κάστρο. Από το 1968 έως τον 
θάνατό του έζησε πάλι στο Παρίσι, αυτή τη φορά
ως Σύμβουλος της Πρεσβείας της Κούβας.



Ο Καρπεντιέρ ασκεί κριτική σε όλες εκείνες τις θεωρήσεις που παρακολουθούν κι αξιολογούν την ιστορία της Λατινικής Αμερικής υπό το πρίσμα ενός παραμορφωτικού ευρωκεντρισμού. Στην Άρπα και τη Σκιά, μεγάλο μέρος της αφήγησης καταλαμβάνει η απόπειρα του Βατικανού να αγιοποιήσει τον Κολόμβο στα μέσα του 19ου αιώνα, σε μια προσπάθεια να διατηρήσει την πρόσδεση των λατινοαμερικάνικων χωρών στο άρμα της Ευρώπης. Η εμπέδωση των ιδεών του Διαφωτισμού και της Γαλλικής Επανάστασης και η ανάδυση φιλελεύθερων κινημάτων κινητοποίησε τη ρωμαιοκαθολική εκκλησία σε ανάληψη δράσης και πρωτοβουλιών ώστε να μη χάσει το αμερικάνικο ποίμνιο αλλά να ενδυναμώσει τους υφιστάμενους δεσμούς μέσα από μια αγιοποίηση υψηλού συμβολισμού, ικανή να βάλει φρένο σε αποσχιστικές και διασπαστικές τάσεις. Ο συγγραφέας, μέσ' από τα λεγόμενα του εισηγητή της αγιοποίησης, πάπα Πίου Η', (που κάνει μια πολύ σημαίνουσα εμφάνιση στην πλοκή), αναδεικνύει την πολιτική σκοπιμότητα πίσω από το σχέδιο του Βατικανού και ξεσκεπάζει τα αληθινά κίνητρα μιας μεθόδευσης, που τελικά έπεσε στο κενό. Για τον πάπα, ο Νέος Κόσμος δεν είναι παρά μια προέκταση του ευρωπαϊκού και αυτή ακριβώς η σχέση εξάρτησης οφείλει να διατηρηθεί και να διαιωνιστεί εξασφαλίζοντας στην Ευρώπη κέρδη και οφέλη διόλου ευκαταφρόνητα, μαζί με την επ' άπειρον ιδεολογική ηγεμονία.

Η ανακάλυψη της Αμερικής, που άνοιξε τις πύλες ενός καινούριου κόσμου ξεκλειδώνοντας νέες δυνατότητες, αμαυρώνεται αμετάκλητα στο βιβλίο από τη βαναυσότητα των κατακτητών απέναντι στους γηγενείς.

Στην Άρπα και τη Σκιά, που εγγράφεται στο ιστορικό μυθιστόρημα αν και χρησιμοποιεί εκτεταμένα το μυθοπλαστικό εύρημα αναπλάθοντας ελεύθερα πρόσωπα και καταστάσεις, ο Κολόμβος δεν έχει τίποτα το ηρωικό και παρουσιάζεται σε πιο ανθρώπινες διαστάσεις, ενώ δεν λείπουν οι φορές που αποκτά τα δυσάρεστα και σκανδαλώδη χαρακτηριστικά ενός καθαρόαιμου αντιήρωα. Τα επιτεύγματά του, ιδωμένα μέσ' από μια σύγχρονη (ανατρεπτική) οπτική, σχετικοποιούνται και ερμηνεύονται με όρους ενίοτε απαξιωτικούς, ενώ η προσωπικότητά του πολύ απέχει απ΄το να γίνεται συμπαθής. Η ανακάλυψη της Αμερικής, που άνοιξε τις πύλες ενός καινούριου κόσμου ξεκλειδώνοντας νέες δυνατότητες, αμαυρώνεται αμετάκλητα στο βιβλίο από τη βαναυσότητα των κατακτητών απέναντι στους γηγενείς, ενώ συνολικά το όλο εγχείρημα παρουσιάζεται να θέτει τις βάσεις για ένα καθεστώς μακραίωνης και πολλαπλής εξάρτησης, πολιτικής οικονομικης και πολιτισμικής, που ευνοήθηκε σημαντικά και από τον καθολικισμό.

* Η ΝΙΚΗ ΚΩΤΣΙΟΥ είναι φιλόλογος.


altΗ άρπα και η σκιά
Alejo Carpentier
Μτφρ. Ισμήνη Κανσή
Εξάντας 2019
Σελ. 258, τιμή εκδότη €14,50

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ALEJO CARPENTIER

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Οι χαμένες μας καρδιές» της Σελέστ Ινγκ – Μια δυστοπία που θυμίζει σε πολλά την εποχή μας

«Οι χαμένες μας καρδιές» της Σελέστ Ινγκ – Μια δυστοπία που θυμίζει σε πολλά την εποχή μας

Για το μυθιστόρημα της Σελέστ Ινγκ [Celeste Ng] «Οι χαμένες μας καρδιές» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο). Kεντρική εικόνα, από διαμαρτυρία ασιατών για διακρίσεις απέναντί τους, ειδικά στην περίοδο του κορωνοϊού. Η ενίσχυση του μίσους ενάντια στους Ασιάτες είναι ένα από τα θέματα του μυθιστορήματος της Σ...

«Το βιβλίο της μορφής και του κενού» της Ρουθ Οζέκι (κριτική) – Αναζητώντας διέξοδο από το χάος

«Το βιβλίο της μορφής και του κενού» της Ρουθ Οζέκι (κριτική) – Αναζητώντας διέξοδο από το χάος

Για το μυθιστόρημα της Ρουθ Οζέκι [Ruth Ozeki] «Το βιβλίο της μορφής και του κενού» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά, εκδ. Κλειδάριθμος). Κεντρική εικόνα: Στιγμιότυπο από την ταινία «Τhe Book of Henry». 

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη

...
«Νεφελοκοκκυγία» του Άντονυ Ντορ (κριτική) – Μια εντυπωσιακή περιπλάνηση σε χώρο και χρόνο

«Νεφελοκοκκυγία» του Άντονυ Ντορ (κριτική) – Μια εντυπωσιακή περιπλάνηση σε χώρο και χρόνο

Για το βιβλίο του Άντονυ Ντορ [Anthony Doerr] «Νεφελοκοκκυγία» (μτφρ. Μυρτώ Καλοφωλιά, εκδ. Πατάκη). Κεντρική εικόνα: Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος «Όρνιθες» του Αριστοφάνη, σε σκηνοθεσία Γιάννη Ρήγα (2021).

Γράφει η Άλκηστις Σουλογιάννη

...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Άπαντα τα ποιήματα» του Πέτερ Χάντκε (προδημοσίευση)

«Άπαντα τα ποιήματα» του Πέτερ Χάντκε (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση ενός ποιήματος του Πέτερ Χάντκε [Peter Handke] από τον τόμο «Άπαντα τα ποιήματα» (μτφρ. Ιωάννα Διαμαντοπούλου-Νότντουρφτ), ο οποίος θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΙ ΔΕΝ ΕΙΜΑΙ, ΤΙ ...

«Οι χαμένες μας καρδιές» της Σελέστ Ινγκ – Μια δυστοπία που θυμίζει σε πολλά την εποχή μας

«Οι χαμένες μας καρδιές» της Σελέστ Ινγκ – Μια δυστοπία που θυμίζει σε πολλά την εποχή μας

Για το μυθιστόρημα της Σελέστ Ινγκ [Celeste Ng] «Οι χαμένες μας καρδιές» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο). Kεντρική εικόνα, από διαμαρτυρία ασιατών για διακρίσεις απέναντί τους, ειδικά στην περίοδο του κορωνοϊού. Η ενίσχυση του μίσους ενάντια στους Ασιάτες είναι ένα από τα θέματα του μυθιστορήματος της Σ...

The Athens Prize for Literature 2022: Οι λίστες με τους υποψήφιους, σε ελληνικό και ξένο μυθιστόρημα

The Athens Prize for Literature 2022: Οι λίστες με τους υποψήφιους, σε ελληνικό και ξένο μυθιστόρημα

Στην Αίθουσα Τελετών του Δημαρχιακού Μεγάρου στην Πλατεία Εθνικής Αντιστάσεως (πρώην Πλατεία Κοτζιά), θα απονεμηθούν εφέτος, για δέκατη έβδομη χρονιά, τα βραβεία μυθιστορήματος «The Athens Prize for Literature» του περιοδικού (δε)κατα για το 2022. Η ανακοίνωση των νικητών και ταυτόχρονα η απονομή θα γίνουν την Πέμπτ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Τρότζαν» του Θανάση Χειμωνά (προδημοσίευση)

«Τρότζαν» του Θανάση Χειμωνά (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Θανάση Χειμωνά «Τρότζαν, που κυκλοφορεί στις 8 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Πατάκη.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Άνοιξα τα μάτια μου. Το μυαλό μου, αδειανό. Γύρω μου, φως. Έντονο. Εκτυφλωτικό. Συνειδητοπο...

«Αχ, Ευρώπη! Κείμενα για το μέλλον της Ευρώπης και την δημόσια σφαίρα» του Γιούργκεν Χάμπερμας (προδημοσίευση)

«Αχ, Ευρώπη! Κείμενα για το μέλλον της Ευρώπης και την δημόσια σφαίρα» του Γιούργκεν Χάμπερμας (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από βιβλίο του Γιούργκεν Χάμπερμας [Jürgen Habermas] «Αχ Ευρώπη! – Κείμενα για το Μέλλον της Ευρώπης και την δημόσια σφαίρα» (μτφρ. – προλεγόμενα – σχόλια: Δημήτρης Υφαντής), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 15 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Printa / Ροές.

Επιμέλεια: Κώστας Αγορα...

«Πολύ αργά πια» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

«Πολύ αργά πια» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Κλερ Κίγκαν [Claire Keegan] «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 7 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Την Παρασκευή, 29 Ιουλίου, το...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Η συντακτική ομάδα των New York Times ξεχώρισε τα καλύτερα βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2023, επιλέγοντας πέντε έργα μυθοπλασίας και πέντε δοκίμια. Στην κεντρική εικόνα, η Ζέιντι Σμιθ [Zadie Smith], συγγραφέας του «The fraud», το οποίο αναφέρεται στη λίστα ως ένα από τα πέντε σημαντικότερα μυθιστορήματα του έτους που ...

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

Τι κοινό μπορεί να έχει η Μαρινέλλα με τον Έλον Μάσκ; Η Μαρία Κάλλας με τον Ανδρέα Παπανδρέου και ο Πρίγκιπας Χάρι με τον Διονύση Σιμόπουλο; Οι βιογραφίες όλων αυτών, και μερικές ακόμη, κυκλοφόρησαν τους προηγούμενους μήνες και σας τις παρουσιάζουμε.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστό...

Όταν η ελληνική ιστορία γίνεται μυθιστόρημα: 4 συγγραφείς ξανακοιτάζουν μυθοπλαστικά το παρελθόν

Όταν η ελληνική ιστορία γίνεται μυθιστόρημα: 4 συγγραφείς ξανακοιτάζουν μυθοπλαστικά το παρελθόν

Από τη Θεσσαλονίκη των τελών του 19ου αιώνα στην Αθήνα του Όθωνα και στη Σέριφο του 1916. Επιλέγουμε τέσσερα ιστορικά μυθιστορήματα Ελλήνων συγγραφέων που παίρνουν έμπνευση από πραγματικά ιστορικά γεγονότα για να «χτίσουν» τις ιστορίες τους. Κεντρική εικόνα: Μια όψη της Θεσσαλονίκης των αρχών του 20ου αιώνα (© Ευθύμ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ