alt

Για το μυθιστόρημα του Georgi Gospodinov «Φυσικό μυθιστόρημα» (μτφρ. Αλεξάνδρα Ιωαννίδου, εκδ. Ίκαρος).

Του Νίκου Ξένιου

«Στην έξοδο από κάθε όνειρο υπάρχει ένα αόρατο τελωνείο όπου κατάσχονται τα πάντα»
Γκεόργκι Γκοσποντίνοφ

Οδηγοί και φυλλάδια, μπροσούρες και άρθρα σχετικά με τη μελισσοκομία, την κηπουρική, τη Βιολογία, βιβλία μαγειρικής και φυσικής ιστορίας, ακόμη και η Βίβλος φαίνεται να συνθέτουν το ιδιότυπο σύμπαν αυτής της ρηξικέλευθης σύνθεσης από κείμενα που συναπαρτίζουν το Φυσικό μυθιστόρημα του Γκεόργκι Γκοσποντίνοφ. Ο αφηγητής προσπαθεί να αποδεχθεί την αποτυχία του γάμου του, θεωρώντας ως δεδομένο τον άστατο χαρακτήρα της ανθρώπινης ζωής, και αναχωρεί για το χωριό του. Εκεί διαπιστώνει τον απομαγευμένο χαρακτήρα της ζωής και την επικράτηση του παραλόγου.

Όταν το Φυσικό μυθιστόρημα κυκλοφόρησε στη Βουλγαρία, το 1999, και μετά τη βράβευση που κέρδισε, πέρασε στην πιο καθαγιασμένη ζώνη της σύγχρονης βουλγαρικής πεζογραφίας. Χαρακτηρίστηκε ως «το πρώτο μυθιστόρημα της γενεάς του ‘90» και αυτόματα περιλήφθηκε σε προγράμματα σύγχρονης γραφής και στους τομείς Σλαβικών Σπουδών πολλών πανεπιστημίων. Στη χώρα μας κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ίκαρος στην υποδειγματική μετάφραση της κυρίας Αλεξάνδρας Ιωαννίδου.

Εκεί όπου κάποτε υπήρξε ο Άνθρωπος

Στο κενό που αφήνει η Ομιλία, εμφανίζεται ο Άνθρωπος για να μιλήσει, να ζήσει, να εργασθεί και να μετατραπεί ο ίδιος σε αντικείμενο της γνώσης. Ένα μπορχεσικού τύπου «οικουμενικό αρχείο» των αισθήσεων, των συναισθημάτων και των διαφορετικών αφηγήσεων του ατόμου και του συνόλου, που φέρει το εμμονικό, ψυχοπαθολογικό πρόσχημα της ενσυναίσθησης.

Ο όρος «φυσικό» παραπέμπει στην έννοια που ο Μισέλ Φουκώ χρησιμοποίησε στην ανάλυσή του της Φυσικής Ιστορίας του 17ου αιώνα μ.Χ: ο άνθρωπος αναγνωρίζει την ύπαρξη στη γραμματική της γλώσσας του, στην ανάλυση του γήινου πλούτου που έχει στη διάθεσή του και στη φυσική ιστορία που γνωρίζει. Φιλολογία, Πολιτική Οικονομία, Βιολογία: στο κενό που αφήνει η Ομιλία, εμφανίζεται ο Άνθρωπος για να μιλήσει, να ζήσει, να εργασθεί και να μετατραπεί ο ίδιος σε αντικείμενο της γνώσης. Ένα μπορχεσικού τύπου «οικουμενικό αρχείο» των αισθήσεων, των συναισθημάτων και των διαφορετικών αφηγήσεων του ατόμου και του συνόλου, που φέρει το εμμονικό, ψυχοπαθολογικό πρόσχημα της ενσυναίσθησης (εάν ως «ενσυναίσθηση» αντιλαμβανόμαστε το χάρισμα να μπορεί κανείς να διεισδύσει στα βιώματα τρίτων και να μετατρέψει τον κόσμο σε ένα απέραντο «εγώ»). Με οδηγό την ενσυναίσθηση, θεμελιώδη αρχή της ανάγνωσης και της συγγραφής, ο αναγνώστης μπορεί να ταυτιστεί με τον χαρακτήρα που αφηγείται τις ήττες και τις νίκες του.  

Μεταξύ άλλων, το Φυσικό μυθιστόρημα μιλά για την ίδια τη διαδικασία της γραφής: πιο συγκεκριμένα, για τον τρόπο με τον οποίον αναμετρώνται η πραγματικότητα και η μυθοπλασία, για τα ύστατα κελεύσματα του Ρολάν Μπαρτ και του Ζαν Φρανσουά Λυοτάρ. Κατά τη μεταμοντέρνα συνθήκη του Γκοσποντίνοφ, η γραφή είναι εξίσου κοντά στη ζωή όσο και στον θάνατο, γιατί την απαρτίζουν στοιχεία και των δυο συνθηκών. «Όταν ένας συγγραφέας δημιουργεί, βρίσκεται σε μια περίεργη, ενδιάμεση κατάσταση μεταξύ ζωής και θανάτου» θα πει σε συνέντευξή του ο συγγραφέας. Ο μαγικός ρεαλισμός του συγγενεύει με την προφορική αφήγηση, που στις «κλειστές» κοινωνίες αποτελεί το διαβατήριο για τη σφαίρα του υπερβατολογικού. Όχι ιδιαίτερα παρακινδυνευμένα, θα μπορούσε κανείς να ισχυρισθεί ότι ένα ολόκληρο κεφάλαιο του βιβλίου είναι αντιγραφή ενός κλασικού διηγήματος του Μπόρχες, όπου ο γράφων συναντάται καταπρόσωπο με μιαν άλλη εκδοχή του εαυτού του:

«Παίρνοντας θάρρος από την απάντησή του, τον ρώτησα άλλη μια φορά πώς τον έλεγαν.
"Γκεόργκι Γκοσποντίνοφ".
"Έτσι λένε εμένα!" έβαλα σχεδόν τις φωνές». 

alt

Ο συγγραφέας δίδαξε στο Πρόγραμμα Δημιουργικής
Γραφής του Πανεπιστήμιου Humboldt, στο Βερολίνο.
Επίσης, εργάστηκε ως επισκέπτης συγγραφέας στο Berliner
Künstlerprogramm des DAAD και στο
Wissenschaftskollegzu Berlin. Ήδη, κατά τη διαμονή του
σε ένα residency program της Νέας Υόρκης, άρχισε να
γράφει το τρίτο του μυθιστόρημα όπου, μέσα από το
πρίσμα των παιδικών φόβων, θα παρουσιάζεται η
παγκόσμια ιστορία από τον Β' Παγκόσμιο
Πόλεμο έως σήμερα.

Η φυσικότητα ως απουσία προσποίησης

Επιπλέον, το μυθιστόρημα του Γκοσποντίνοφ είναι «φυσικό» γιατί δεν υποδύεται κανένα απολύτως στιλ, δεν έχει πόζα ούτε επιτήδευση. Βεβαίως, πολλοί κριτικοί άφησαν να εννοηθεί πως ο όρος είναι οξύμωρος, γιατί σαρκάζει την έλλειψη «φυσικότητας» της λογοτεχνίας, καθώς οι φίκοι και τα σπαράγγια παρακολουθούν τον άνθρωπο και τον σχολιάζουν. Υπάρχει, λοιπόν, ένα παράδοξο στον τίτλο του βιβλίου, εφόσον κανένα είδος γραφής δεν είναι αυτοδημιούργητο. Αναμειγνύοντας τις φράσεις εκκίνησης κάποιων κλασικών μυθιστορημάτων, ο Γκοσποντίνοφ επιδιώκει να πετύχει το άφατο, αλχημικό μυστικό της ιδεατής «φυσικότητας» ενός κειμένου που θα αναδυθεί αυτοφυώς, πηγαία, αφ’ εαυτού. 

Θραύσματα της καθημερινότητας και σπαράγματα από προσωπικές εμπειρίες βάζουν τον πρωταγωνιστή στη διαδικασία αναζήτησης νοήματος και κινήτρων χάριν των οποίων θα μπορούσε να συνεχίσει να ζει μετά την ερωτική εξαπάτηση που βιώνει: αυτό το ζήτημα είναι κεντρική υπαρξιακή αναζήτηση στον κόσμο μοναξιάς όπου ζούμε, στον κόσμο όπου τα πράγματα δεν αντιστοιχούν στις ονομασίες τους. Οι φόβοι, όπως και η μελαγχολία και η δυστυχία, είναι σε θέση να περιγράψουν τις εποχές και τις κοινωνίες. Η παιγνιώδης, σαρκαστική διάθεση, καλά κρυμμένη πίσω από τις λέξεις του, ίσως δίνει τη δυνατότητα στο συγγραφέα να μπορέσει να αποδεχτεί τη μελαγχολία που κυριεύει την ύπαρξή του με την αφορμή μιας εγκυμοσύνης της οποίας δεν μπορεί να διεκδικήσει την πατρότητα. Η διέξοδός του είναι να προσδώσει βαρύτητα στο ασήμαντο και στο θνησιγενές. Την ίδια βαρύτητα προσδίδει και στις χαρούμενες στιγμές:

«Η χαρά της ζεστασιάς και της υγρασίας... του καθαρού και στεγνού... η χαρά από τα στήθη της μαμάς... από το κούνημα στην κούνια... από το πέταγμα πάνω από το κεφάλι του μπαμπά...» 

Το ανείπωτο μυστικό της θλίψης 

Τέλος, το μυθιστόρημα είναι «φυσικό» με τη νοηματοδότηση που η αρχαία ελληνική φυσική φιλοσοφία δίνει στο «φυσικό»: ο πρωταγωνιστής αναζητά στο σύμπαν το ίδιο μοτίβο με αυτό από το οποίο διέπεται η προσωπική του ζωή και το οποίο δεσπόζει στις αποτυχίες της: «Είναι συλλέκτης ιστοριών, αλλά δική του ιστορία δεν έχει». Σε μεγάλη εγγύτητα με τον συγγραφέα, αλλά όχι αρκετά κοντά για να συνιστά βίωμά του, η ζωή κυλά κανονικά. Ωστόσο, ο ίδιος λειτουργεί ως «λαθραναγνώστης» της ζωής των άλλων, κρυφακούει τις συζητήσεις τους στα καφενεία, «υποκλέπτει» τα συναισθήματά τους, μέσω των εκφάνσεων της δικής τους λίμπιντο κατανοεί την αποξένωση στον γάμο του. Κρίνει πως μοναχά μια λεπτομερής καταγραφή «αυτού που συμβαίνει» θα επιδράσει στον μηχανισμό του, «θα αποτελέσει τον πυροκροτητή και θα δώσει τη φόρμουλα σύμφωνα με την οποία θα πρέπει να εξελιχθούν κάποια πράγματα». Αντιλαμβάνεται πως η μοναδική καθαρή χρήση του Λόγου βρίσκεται στη Σκέψη. Γι’ αυτό, επιλέγει τη γλώσσα των φυτών, τις σκέψεις μιας κοινής οικιακής μύγας, τις εμπειρίες άλλων ανθρώπων, ώστε, μέσω μιας μη ανθρωποκεντρικής προσέγγισης, να φιλοτεχνήσει ένα διάγραμμα των κυριότερων γεγονότων που διέπονται από αυτόν τον ιδιάζοντα «βουλγαρικό» ή «βαλκανικό» τόνο θλίψης. 

Έχοντας αρχίσει τη συγγραφική του καριέρα ως ποιητής, ο Γκοσποντίνοφ έγραψε το δεύτερο πεζό του, Περί φυσικής της μελαγχολίας (Ίκαρος, 2018) όπου πραγματεύεται την έννοια της tuga, που στα Βουλγαρικά σημαίνει «λύπη» ή «μελαγχολία» (έννοια παρεμφερή με την πορτογαλική sodade, με το spleen του γαλλικού συμβολισμού, με την τουρκική hüzün ή την ελληνική νοσταλγία). Και αυτό είχε θερμή υποδοχή από τη διεθνή κριτική, κέρδισε πολλά λογοτεχνικά βραβεία στην κατηγορία Καλύτερου Μυθιστορήματος, μεταξύ άλλων το Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος στη Βουλγαρία (2013), το ελβετικό διεθνές βραβείο Jan Michalski Preis (2016) και το πολωνικό βραβείο Angelus (2019), ενώ συμπεριλήφθηκε στη long list τεσσάρων διεθνών λογοτεχνικών βραβείων της Ευρώπης: Premio Strega Europeo, Premio Gregor von Rezzori, Brueke Berlin Preisκαι Haus der Kulturen der Welt Preis.

* Ο ΝΙΚΟΣ ΞΕΝΙΟΣ είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας.
Τελευταίο βιβλίο του, το μυθιστόρημα «Τα σπλάχνα» (εκδ. Κριτική).


altΦυσικό μυθιστόρημα
Georgi Gospodinov
Μτφρ. Αλεξάνδρα Ιωαννίδου
Ίκαρος 2020
Σελ. 184, τιμή εκδότη €13,30

alt

 

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ GEORGI GOSPODINOV

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Η νύχτα θα είναι μεγάλη» του Σαντιάγκο Γκαμπόα (κριτική) – Ένα καθαρόαιμο πολιτικό και κοινωνικό θρίλερ με φόντο την Κολομβία

«Η νύχτα θα είναι μεγάλη» του Σαντιάγκο Γκαμπόα (κριτική) – Ένα καθαρόαιμο πολιτικό και κοινωνικό θρίλερ με φόντο την Κολομβία

Για το μυθιστόρημα του Σαντιάγκο Γκαμπόα [Santiago Gamboa] «Η νύχτα θα είναι μεγάλη» (μτφρ. Δήμητρα Σταυρίδου, εκδ. Διόπτρα). Ο γνωστός Κολομβιανός συγγραφέας θα βρίσκεται σε λίγες μέρες στην Αθήνα, στο πλαίσιο του 15ου Φεστιβάλ ΛΕΑ, και στη συνέχεια στα Χανιά, στο 2ο Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων. 

...
«Το δώρο του Χάμπολντ» του Σολ Μπέλοου (κριτική)

«Το δώρο του Χάμπολντ» του Σολ Μπέλοου (κριτική)

Για το μυθιστόρημα που χάρισε στον Σολ Μπέλοου [Saul Bellow, 1915-2005] το Πούλιτζερ το 1976, «Το δώρο του Χάμπολντ» (μτφρ. Μαργαρίτα Ζαχαριάδου, εισαγωγή: Jeffrey Eugenides, εκδ. Gutenberg). 

Γράφει ο Φώτης Καραμπεσίνης

...
«Η πιο μυστική μνήμη των ανθρώπων» του Μοχάμεντ Μπουγκάρ Σαρ (κριτική) – Ένα πολυστρωματικό μυθιστόρημα που υμνεί τη λογοτεχνία

«Η πιο μυστική μνήμη των ανθρώπων» του Μοχάμεντ Μπουγκάρ Σαρ (κριτική) – Ένα πολυστρωματικό μυθιστόρημα που υμνεί τη λογοτεχνία

Για το μυθιστόρημα του Μοχάμεντ Μπουγκάρ Σαρ [Mohamed Mbougar Sarr] «Η πιο μυστική μνήμη των ανθρώπων» (μτφρ. Μήνα Πατεράκη-Γαρέφη, εκδ. Πατάκη), που τιμήθηκε με τη μεγαλύτερη διάκριση των γαλλικών γραμμάτων, το βραβείο Goncourt, για το 2021. Στην κεντρική εικόνα, ο συγγραφέας. 

...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Βίος και Πολιτεία» – μια νέα εκπομπή για τους ανθρώπους του βιβλίου απευθείας από το «υπόγειο» της Πολιτείας

«Βίος και Πολιτεία» – μια νέα εκπομπή για τους ανθρώπους του βιβλίου απευθείας από το «υπόγειο» της Πολιτείας

Το πρώτο επεισόδιο της εκπομπής «Βίος και Πολιτεία» μεταδόθηκε ζωντανά την Παρασκευή και βρίσκεται ήδη στον «αέρα» του διαδικτύου. Μια πρωτοβουλία του μεγαλύτερου και πιο εν...

Φεστιβάλ ΛΕΑ: Ανακοινώθηκε η λίστα με τους φιναλίστ για το 3ο Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης

Φεστιβάλ ΛΕΑ: Ανακοινώθηκε η λίστα με τους φιναλίστ για το 3ο Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης

Δημοσιοποιήθηκε η λίστα με τους φιναλίστ για το 3ο Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης ΛΕΑ.

Επιμέλεια: Book Press

Δημοσιοποιείται η λίστα των φιναλίστ για το 3ο Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης ΛΕΑ, υπό την Αιγίδα της Α.Ε. ...

Το «Εργαζόμενο αγόρι» της Λένας Διβάνη στην ευρωπαϊκή λίστα προτεινόμενων βιβλίων του Readers of Europe 2023

Το «Εργαζόμενο αγόρι» της Λένας Διβάνη στην ευρωπαϊκή λίστα προτεινόμενων βιβλίων του Readers of Europe 2023

Το «Εργαζόμενο αγόρι» της Λένας Διβάνη προτείνεται για την ευρωπαϊκή λίστα βιβλίων της Ευρωπαϊκής Βιβλιοθήκης Readers of Europe για το 2023.

Επιμέλεια: Book Press

Το ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» του Γκούναρ Στόλεσεν (προδημοσίευση)

«Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» του Γκούναρ Στόλεσεν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Γκούναρ Στόλεσεν [Gunnar Staalesen] «Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» (μτφρ. Βαγγέλης Γιαννίσης), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 7 Ιουνίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Υπάρχουν κάποιε...

«Αρκτικό καλοκαίρι» του Ντέιμον Γκάλγκατ (προδημοσίευση)

«Αρκτικό καλοκαίρι» του Ντέιμον Γκάλγκατ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Ντέιμον Γκάλγκατ [Damon Galgut] «Αρκτικό καλοκαίρι» (μτφρ. Κλαίρη Παπαμιχαήλ), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 24 Μαΐου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Οι δύο άντρες κάθονταν στις πο...

«Ο γυάλινος κήπος» της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ (προδημοσίευση)

«Ο γυάλινος κήπος» της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ [Tatiana Ţîbuleac] «Ο γυάλινος κήπος» (μτφρ. Άντζελα Μπράτσου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 15 Μαΐου από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Πατριαρχία, φεμινισμός και κουίρ λογοτεχνία – Μιχαλοπούλου, Αλεξάνδρα Κ* και Καλοβυρνάς δίνουν απαντήσεις

Πατριαρχία, φεμινισμός και κουίρ λογοτεχνία – Μιχαλοπούλου, Αλεξάνδρα Κ* και Καλοβυρνάς δίνουν απαντήσεις

Λογοτεχνία, έμφυλες ταυτότητες, πατριαρχία, φεμινιστικό κίνημα, γυναικεία γραφή. Αμάντα Μιχαλοπούλου, Αλεξάνδρα Κ*, Λύο Καλοβυρνάς φωτίζουν όψεις ενός ζητήματος που μας αφορά περισσότερο απ΄ όσο ίσως πιστεύουμε, ενώ ακολουθεί επιλογή βιβλίων ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας από τις πρόσφατες ...

Τα 25 καλύτερα λογοτεχνικά έργα γραμμένα από γυναίκες συγγραφείς – από τη Μέρι Σέλεϊ στην Έλενα Φερράντε

Τα 25 καλύτερα λογοτεχνικά έργα γραμμένα από γυναίκες συγγραφείς – από τη Μέρι Σέλεϊ στην Έλενα Φερράντε

Σε δημοσίευσή της στον Independent, η αρθρογράφος Clarisse Loughrey ξεχώρισε τα εικοσιπέντε σημαντικότερα λογοτεχνικά έργα που γράφτηκαν από γυναίκες συγγραφείς. Στη φωτογραφία, μία από αυτές, η Octavia E. Butler [1947 - 2006], συγγραφέας μυθιστορημάτων επιστημονικής φαντασίας με έντονο κοινωνικό και πολιτικό υ...

«Φάκελος αρχαιοκαπηλία»: Νικόλας Ζηργάνος, Ανδρέας Αποστολίδης και Γιάννης Μαρής

«Φάκελος αρχαιοκαπηλία»: Νικόλας Ζηργάνος, Ανδρέας Αποστολίδης και Γιάννης Μαρής

Φάκελος αρχαιοκαπηλία με προτάσεις τριών βιβλίων: «Επιχείρηση “Νόστος”: Ένα χρυσό στεφάνι και μια Κόρη για τον Αλέξη Καρρά» (εκδ. Τόπος), του Νικόλα Ζηργάνου, «Αρχαιοκαπηλία και εμπόριο αρχαιοτήτων – Μουσεία, έμποροι τέχνης, οίκοι δημοπρασιών, ιδιωτικές συλλογές» (εκδ. Άγρα), του Ανδρέα Αποστολίδη και  «Ίλ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ