alt

Για το μυθιστόρημα του Τζόναθαν Κόου «Μέση Αγγλία» (μτφρ. Άλκηστις Τριμπέρη, εκδ. Πόλις).

Του Νίκου Ξένιου

Kαθώς εσωτερικός διχασμός σπαράσσει την Αγγλία του Brexit, ο Τζόναθαν Κόου (Worcestershire, 1961) στη Μέση Αγγλία –σε εκπληκτική μετάφραση της Άλκηστης Τριμπέρη– παρακολουθεί την ιδιωτική πορεία διάφορων τύπων Βρετανών, κάνοντας ένα σύνθετο κοινωνικό και πολιτικό σχόλιο. Η μέση ηλικία, δοσμένη με χιούμορ και ματιά συμπάθειας, η μέση αντίληψη, η «μεσότητα», όχι πλέον ως «βρετανική αίσθηση του μέτρου», αλλά ως «μετριότητα», διέπει τον καμβά των –κατά βάσιν μελαγχολικών– συζητήσεων του βιβλίου. 

Η εποχή και η αίσθηση του χρόνου που κυλά

Σε προσωπικό επίπεδο οι γάμοι δεν οδήγησαν πουθενά, οι ζωές των ανθρώπων κύλησαν χωρίς να γίνουν αντιληπτές οι απώλειες, γενικότερα ο χρόνος που κυλά είναι θεμελιώδες ζήτημα που διατρέχει το μυθιστόρημα.

Κεντρικό ζήτημα του μυθιστορήματος είναι η απώλεια των εικόνων του παλιού Μπέρμιγχαμ, μαζί με μια βαθύτατη νοσταλγία που αναφέρεται σ’ αυτήν. Πολλά χρόνια πήγαν χαμένα σε έριδες, σε ανώφελες συγκρούσεις, σε οδομαχίες χαρακτηριστικής σκληρότητας. Σε προσωπικό επίπεδο οι γάμοι δεν οδήγησαν πουθενά, οι ζωές των ανθρώπων κύλησαν χωρίς να γίνουν αντιληπτές οι απώλειες, γενικότερα ο χρόνος που κυλά είναι θεμελιώδες ζήτημα που διατρέχει το μυθιστόρημα. Ήδη στο πρώτο κεφάλαιο περιγράφεται μια διαδρομή οδήγησης του ήρωα «μέσα από τις πόλεις Μπρίντγκνορθ, Άλβλι, Κουάτ, Ματς Βένλοκ και Κρέσατζ», κοντά στη λεωφόρο M54, και αντίστροφα, σε ένα σκηνικό ελαφρώς άψυχο, στερημένο από την ανθρώπινη παρουσία, με την αύρα μιας παλιάς, ξεχασμένης pub στην άκρη του δρόμου. 

Γίνεται συχνή αναφορά στο όριο ταχύτητας με δεξιοτεχνικό τρόπο: η υπέρβαση ενός τέτοιου ορίου γίνεται αφόρμηση για το ψυχογράφημα δύο κεντρικών ηρώων και αφορμή για τη γνωριμία και τον γάμο τους: τον γάμο του πραγματιστή καθηγητή οδικής συμπεριφοράς Ίαν και της εικοσιεπτάχρονης Σόφι, που είναι ιστορικός της τέχνης. «Χρονομετρώντας», τρόπον τινά, την οδήγηση με τις επιταχύνσεις και επιβραδύνσεις της, ο συγγραφέας μετατρέπει το κείμενό του σε κινηματογραφικό «travelling» μέσα από τα νοσταλγικά τοπία που επιλέγει ως «Μέση Αγγλία».  Ως μαιτρ των αφηγηματικών μεταβάσεων που είναι, ανακόπτει την εξέλιξη της δράσης από παράγραφο σε παράγραφο και παρεμβάλλει άλλες, απρόσμενες αφηγήσεις, όπως εκείνη με τη συναρπαστική δεκαήμερη κρουαζιέρα του ζευγαριού στη Βόρεια Θάλασσα και την επίσκεψη στην Αγία Πετρούπολη, που λειτουργεί ως συγκριτικό κάδρο πολιτισμού.

Το πολιτικοκοινωνικό σκηνικό

Η Ευρωπαϊκή Ένωση θίγει τον «βρετανικό» τρόπο ζωής (ως και το κυνήγι της αλεπούς), με αποτέλεσμα η βρετανικότητα να θυσιάζεται στον βωμό ενός «απάτριδος» προτύπου ζωής νεοφιλελεύθερου, ρηχού, και παγκοσμιοποιημένου.

Ενταγμένα στο χρονικό εύρος της αφήγησης, που φτάνει έως το 2018, θίγονται και σχολιάζονται: οι εκλογές του 2010 και ο Κάμερον, οι ταραχές του 2011, η έπαρση για τη «γαμάτη Αγγλία» των Ολυμπιακών του 2012, ο Ντόναλντ Τραμπ και οι αμερικανικές εκλογές, η Συρία, η Κορέα, ο Βλαντιμίρ Πούτιν, ο Εμανουέλ Μακρόν και οι ευρωσκεπτικιστές τύπου Πέντε Αστέρων που στις Ευρωεκλογές συγκέντρωσαν το 17,07%, το ζήτημα της μετανάστευσης, το Brexit, τη σταδιακή μετάλλαξη του Λονδίνου σε τοπίο μπρουταλιστικής αρχιτεκτονικής και σε ιδιοκτησία των αράβων εμίρηδων – σχολιάζεται ακόμη και το facebook. Οι «παλιοί» Άγγλοι νιώθουν αδικημένοι από τους μετανάστες που, κατά την άποψη των πιο ρατσιστών ανάμεσά τους, «τους κλέβουν τις δουλειές». Η παραδοσιακή Δεξιά θα χάσει τον μπούσουλα, οι politically correct της ευρύτερης Αριστεράς θα αναλάβουν να διαδραματίσουν τον ρόλο του διαμαρτυρόμενου, θεωρώντας πως τάχατες εκπροσωπούν το εκλογικό σώμα, ο Νάιτζελ Φάρατζ  είναι ένας λαϊκιστής που επιδεικνύει την υποτιθέμενη «ηθική του ανωτερότητα».

Η Ευρωπαϊκή Ένωση θίγει τον «βρετανικό» τρόπο ζωής (ως και το κυνήγι της αλεπούς), με αποτέλεσμα η βρετανικότητα να θυσιάζεται στον βωμό ενός «απάτριδος» προτύπου ζωής νεοφιλελεύθερου, ρηχού, και παγκοσμιοποιημένου. Λίγο πριν πεθάνει, ο πατέρας του ήρωα ψηφίζει εξ αποστάσεως υπέρ του Brexit, δηλώνοντας για τον παλιό τρόπο ζωής: «Life then was better, simpler, easier!» Η νεότερη γενιά εγκαταλείπει τη γηραιά Αλβιόνα. Με πλήρη απώλεια της αίσθησης του μέτρου, η «παλιά» Αγγλία πεισμώνει και θα αναδιπλούται, συγχέοντας τα κοινά με τον ιδιωτικό βίο. Ο Μπέντζαμιν ακούει το τραγούδι «Adieu to old England» στον παλιό μύλο που έχει μετατρέψει σε κατοικία, διερχόμενος φλεγματικά τη δική του, προσωπική κρίση πολιτιστικής ταυτότητας. Δίπλα, ένα ποτάμι κυλά συνεχώς στον ίδιο ρυθμό.

alt
Λεπτομέρεια πίνακα της Lisa Graa Jensen

Οι πρωταγωνιστές και η «ξωτικοχώρα» που ονειρεύονται

Ο Τζόναθαν Κόου φαίνεται να αποδίδει τη σύγχιση περιγραμμάτων που ταλανίζει τους ήρωες στην απώλεια ελέγχου του «παλαιού κόσμου», τη συνθήκη που υπάρχει πίσω από τις ιδεολογικές ή άλλες προσδοκίες τους, πίσω από τις ενοποιητικές ή τις διαχωριστικές (discriminating) στάσεις ζωής τους.

Η πινακοθήκη του βιβλίου περιλαμβάνει ικανό αριθμό πορτρέτων: αυτό του πενηντάχρονου Μπέντζαμιν Τρότερ (ήρωα, σε νεαρή ηλικία, της Λέσχης των Τιποτένιων και, σε ενήλικη φάση, του Κλειστού Κύκλου), που πασχίζει να γράψει το Gesamtkunstwerk του –το chef d’oeuvre του, το αριστούργημά του– για τον έρωτα της ζωής του χωρίς να είναι σε θέση να διαχειριστεί την έκταση του κειμένου του. Με ξεκαρδιστικό χιούμορ ο συγγραφέας συνθέτει «επιτροπή επιμέλειας» από φίλους και τον παλιό καθηγητή του Μπέντζαμιν, ώστε από το ιδιαίτερα εκτενές του χειρόγραφο απομένουν διακόσιες σελίδες αξιόλογης πρόζας. Ο Τζόναθαν Κόου αυτοσαρκάζεται και, παράλληλα, σκιαγραφεί τη ματαιότητα των εκμυστηρεύσεων που κάνουν κάποιοι συγγραφείς με το πρόσχημα της λογοτεχνίας.

Ψηφίδα ψηφίδα στήνεται και το πορτρέτο της αδελφής του, της Λόις, που τραυματίστηκε και έχασε τον σύντροφό της σε ένα βομβαρδισμό του Μπέρμιγχαμ. Αντίστοιχα ενδιαφέρουσες είναι οι προσωπογραφίες του πρόσφατα χηρεύσαντα πατέρα του, που διαφοροποιείται ιδεολογικά απ’ αυτόν, του παλιού του φίλου Νταγκ, αριστερόστροφου δημοσιογράφου που διατηρεί στήλη σε μιαν εφημερίδα και της ηλικιωμένης Ελένα, χαρακτηριστικής ρατσίστριας με επίφαση μητρικής γλυκύτητας, που απηχεί τις απόψεις του Ήνοκ Πάουελ. Ο Τζόναθαν Κόου φαίνεται να αποδίδει τη σύγχιση περιγραμμάτων που ταλανίζει τους ήρωες στην απώλεια ελέγχου του «παλαιού κόσμου», τη συνθήκη που υπάρχει πίσω από τις ιδεολογικές ή άλλες προσδοκίες τους, πίσω από τις ενοποιητικές ή τις διαχωριστικές (discriminating) στάσεις ζωής τους.

alt

Ο Jonathan Coe γεννήθηκε στο Μπέρμιγχαμ το 1961.
Σπούδασε φιλολογία στο Trinity College του
Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ και είναι διδάκτωρ του
Πανεπιστημίου του Γουόρικ.
Εργάστηκε παράλληλα ως μουσικός, συνθέτοντας τζαζ,
και ως δημοσιογράφος, διατελώντας τακτικός
συνεργάτης της εφημερίδας 
The Guardian και ως κριτικός
κινηματογράφου του 
New Statesman.
Για το βιβίο του Μέση Αγγλία 
τιμήθηκε με το
Prix du Livre Europeen (2019).







Νοσταλγία για «χαμένες πατρίδες» και «post-Brexit counseling»

Η περιπλάνηση του αναγνώστη στο ξεκάθαρο σκηνικό της Μέσης Αγγλίας και η επιμονή στην απόδοση της λεπτομέρειας δεν αίρουν την κυρίαρχη αίσθηση μιας Βρετανίας κάπως εγκαταλελειμμένης. Αυτό, νομίζω, αποτελεί πρόθεση του συγγραφέα. Έπειτα από το δημοψήφισμα, η Σόφι, θεωρητικός της ιστορίας της τέχνης, παρότι από έλλειψη πολιτικής ορθότητας χάνει τη θέση της στο πανεπιστήμιο, βιώνει απώλεια ταυτότητας λόγω του Brexit.  Μετά το δημοψήφισμα απομακρύνεται από τον σύντροφό της Ίαν, επειδή κατά την άποψή της είναι ανταγωνιστικός. Αντίστοιχα, ο Ίαν υποστηρίζει ότι οι λευκοί άγγλοι ετεροφυλόφιλοι έχουν χάσει τη θέση που τους αρμόζει στη Βρετανία του σήμερα, χαρακτηρίζοντας «φούσκες» τις απόψεις της Σόφι. Θύματα και οι δύο της εργασιακής ανασφάλειας, θα συμφιλιωθούν μετά από σεμινάριο συμβουλευτικής, όπου θα τους τεθεί το ερώτημα γιατί η πολιτική ενδοέβαλε στη συζυγική τους ζωή. Με βάση τις απαντήσεις τους, γίνεται η διάγνωση πως «κάτι πολύ βαθύτερο συμβαίνει, κάτι που είναι πολύ δύσκολο να επιλυθεί».

«Αν κανείς διαβάσει τη Μέση Αγγλία του Τζόναθαν Κόου δεν θα αναρωτηθεί γιατί άργησαν τόσο οι Βρετανοί να αποφασίσουν την έξοδό τους από την Ευρωπαϊκή Ένωση αλλά γιατί άργησε τόσο η Ευρωπαϊκή Ένωση να τους πετάξει έξω με τις κλωτσιές!»

Όταν λήγει ο πολιτικός διάλογος κι εξαντλούνται τα παλιά πολιτικά επιχειρήματα, το μυθιστόρημα γίνεται πιο γλαφυρό: η Σόφι είναι μια από τους remainers, μια φιλοευρωπαΐστρια που δεν ανέχεται τη συντηρητική Αγγλία, τη γεμάτη «χόμπιτς» που νοσταλγούν το Σάιρ, απολιθώματα που θέλουν τη Μέση Αγγλία να παραπέμπει στη Μέση Γη του Τόλκιν. Αντίθετα, ο Ίαν, η Ελένα και κάποιοι άλλοι μικροαστοί εγγλέζοι της υπαίθρου είναι οι κύριοι υποστηρικτές του Brexit, διακείμενοι εχθρικά προς κάθε μη Βρετανό. Δεν ήταν άστοχη η τοποθέτηση εκείνου του κριτικού που έκανε για το βιβλίο του Κόου την παρακάτω χιουμοριστική διαπίστωση: «Αν κανείς διαβάσει τη Μέση Αγγλία του Τζόναθαν Κόου δεν θα αναρωτηθεί γιατί άργησαν τόσο οι Βρετανοί να αποφασίσουν την έξοδό τους από την Ευρωπαϊκή Ένωση: θα αναρωτηθεί γιατί άργησε τόσο η Ευρωπαϊκή Ένωση να τους πετάξει έξω με τις κλωτσιές!».

* Ο ΝΙΚΟΣ ΞΕΝΙΟΣ είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας.
Τελευταίο βιβλίο του, το μυθιστόρημα «Τα σπλάχνα» (εκδ. Κριτική).


altΜέση Αγγλία
Τζόναθαν Κόου
Μτφρ. Άλκηστις Τριμπέρη
Πόλις 2019
Σελ. 608, τιμή εκδότη €20,00

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ JONATHAN COE

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Το φοβερό βιβλίο» του Τζέισον Μοτ (κριτική) – Μιλώντας για το πρόβλημα με ένα άλλον τρόπο

«Το φοβερό βιβλίο» του Τζέισον Μοτ (κριτική) – Μιλώντας για το πρόβλημα με ένα άλλον τρόπο

Για το μυθιστόρημα του Τζέισον Μοτ «Το φοβερό βιβλίο» (μτφρ. Δέσποινα Κανελλοπούλου, εκδ. Διόπτρα), που «θέλει να διαμορφώσει μια νέα αφήγηση που να μην είναι ούτε μανιχαϊστική, ούτε έντονα διεκδικητική». Βραβεύτηκε με το National Book Award 2021.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνο...

«Μητρικό γάλα» της Νόρα Ίκστενα (κριτική) – Μητέρα και κόρη σε καθεστώς ανελευθερίας

«Μητρικό γάλα» της Νόρα Ίκστενα (κριτική) – Μητέρα και κόρη σε καθεστώς ανελευθερίας

Για το μυθιστόρημα της Νόρα Ίκστενα [Nora Ikstena] «Μητρικό γάλα» (μτφρ. Μαριάννα Αβούρη, εκδ. Βακχικόν). Στην κεντρική εικόνα, στιγμιότυπο από την ταινία «Soviet Milk» (2023). 

Γράφει η Διώνη Δημητριάδου

Ζωή μ...

«Ξανθές ρίζες» της Μπέρναρντιν Εβαρίστο (κριτική) – Μια συναρπαστική αντιστροφή της αποικιοκρατικής Ιστορίας

«Ξανθές ρίζες» της Μπέρναρντιν Εβαρίστο (κριτική) – Μια συναρπαστική αντιστροφή της αποικιοκρατικής Ιστορίας

Για το βιβλίο της Μπέρναρντιν Εβαρίστο [Bernardine Evaristo] «Ξανθές ρίζες» (μτφρ. Αλέξης Καλοφωλιάς, εκδ. Gutenberg). Κεντρική εικόνα: η συγγραφέας Μπέρναρντιν Εβαρίστο.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Οι Ξανθές ρίζες της β...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Πάθος» της Ανί Ενρό (προδημοσίευση)

«Πάθος» της Ανί Ενρό (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Ανί Ενρό [Annie Ernaux] «Πάθος» (μτφρ. Ρίτα Κολαΐτη), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 6 Απριλίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Από πέρυσι τον Σεπτέμβρη, δεν έκανα τίποτε άλλο απ’...

«Τα σινεμά μας, η πόλη μας» – Κάλεσμα στήριξης των Άστορ, Ιντεάλ και Ίριδα με δωρεάν προβολές

«Τα σινεμά μας, η πόλη μας» – Κάλεσμα στήριξης των Άστορ, Ιντεάλ και Ίριδα με δωρεάν προβολές

Τα ιστορικά σινεμά του κέντρου της Αθήνας απευθύνουν κάλεσμα στήριξης σε όλους τους σινεφίλ και τους κατοίκους της πόλης για τη συνέχιση της λειτουργίας τους, διοργανώνοντας δωρεάν προβολές και live στις 2 Απριλίου. Στην κεντρική εικόνα, το κινηματοθέατρο «Ίρις».

Επιμέλεια: ...

«Τοξική θετικότητα» της Γουίτνεϊ Γκούντμαν – Η ζωή δεν είναι ευχετήρια κάρτα (ευτυχώς)

«Τοξική θετικότητα» της Γουίτνεϊ Γκούντμαν – Η ζωή δεν είναι ευχετήρια κάρτα (ευτυχώς)

Το βιβλίο «Τοξική θετικότητα» της Γουίτνεϊ Γκούντμαν [Whitney Goodman] (μτφρ. Μαρία Κουκιάδη, εκδ. Key Books) είναι ένας «οδηγός συναισθηματικής επιβίωσης σε έναν κόσμο που έχει εμμονή με την ευτυχία».

Γράφει η Ευλαλία Πάνου

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Πάθος» της Ανί Ενρό (προδημοσίευση)

«Πάθος» της Ανί Ενρό (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Ανί Ενρό [Annie Ernaux] «Πάθος» (μτφρ. Ρίτα Κολαΐτη), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 6 Απριλίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Από πέρυσι τον Σεπτέμβρη, δεν έκανα τίποτε άλλο απ’...

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα [Abdulrazak Gurnah] «Παράδεισος» (μτφρ. Κατερίνα Σχινά), το οποίο θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Πρώτα το αγόρι. Το λέγανε Γ...

«Σε πρώτο ενικό» του Χαρούκι Μουρακάμι (προδημοσίευση)

«Σε πρώτο ενικό» του Χαρούκι Μουρακάμι (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση μέρους διηγήματος από τη συλλογή διηγημάτων του Χαρούκι Μουρακάμι [Haruki Murakami] «Σε πρώτο ενικό» (μτφρ. Βασίλης Κιμούλης), η οποία θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

With the ...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Σε ανάρτησή του στο Goodreads, με αφορμή τα δέκα χρόνια λειτουργίας της ιστοσελίδας, ο Στίβεν Κινγκ ξεχώρισε δέκα αγαπημένα του βιβλία. Τα έργα του συγγραφέα κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Κλειδάριθμος.

Επιμέλεια: Book Press

...
Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Σήμερα, 24 Φεβρουαρίου 2023, συμπληρώνεται ένας χρόνος από την έναρξη του πολέμου που διεξάγει η Ρωσία στην Ουκρανία. Η ελληνική βιβλιογραφία αναπόφευκτα εμπλουτίστηκε από μελέτες και συλλογικούς τόμους, βιβλία στα οποία οι συγγραφείς των κειμένων επιχειρούν να δώσουν απαντήσεις και ερμηνείες σε γεγονότα και εξελίξε...

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Η Αμερικανίδα πεζογράφος Κάρσον ΜακΚάλερς [Carson McCullers] είναι μία από τις σημαντικότερες εκπροσώπους του λογοτεχνικού «southern gothic». Τα μυθιστορήματά της εκτυλίσσονται στον αμερικανικό Νότο και παρουσιάζουν μοναχικούς, εκκεντρικούς χαρακτήρες που πασχίζουν να συνυπάρξουν με τους υπόλοιπους ανθρώπους.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ