alt

Για το μυθιστόρημα του Τζόναθαν Κόου «Μέση Αγγλία» (μτφρ. Άλκηστις Τριμπέρη, εκδ. Πόλις).

Του Νίκου Ξένιου

Kαθώς εσωτερικός διχασμός σπαράσσει την Αγγλία του Brexit, ο Τζόναθαν Κόου (Worcestershire, 1961) στη Μέση Αγγλία –σε εκπληκτική μετάφραση της Άλκηστης Τριμπέρη– παρακολουθεί την ιδιωτική πορεία διάφορων τύπων Βρετανών, κάνοντας ένα σύνθετο κοινωνικό και πολιτικό σχόλιο. Η μέση ηλικία, δοσμένη με χιούμορ και ματιά συμπάθειας, η μέση αντίληψη, η «μεσότητα», όχι πλέον ως «βρετανική αίσθηση του μέτρου», αλλά ως «μετριότητα», διέπει τον καμβά των –κατά βάσιν μελαγχολικών– συζητήσεων του βιβλίου. 

Η εποχή και η αίσθηση του χρόνου που κυλά

Σε προσωπικό επίπεδο οι γάμοι δεν οδήγησαν πουθενά, οι ζωές των ανθρώπων κύλησαν χωρίς να γίνουν αντιληπτές οι απώλειες, γενικότερα ο χρόνος που κυλά είναι θεμελιώδες ζήτημα που διατρέχει το μυθιστόρημα.

Κεντρικό ζήτημα του μυθιστορήματος είναι η απώλεια των εικόνων του παλιού Μπέρμιγχαμ, μαζί με μια βαθύτατη νοσταλγία που αναφέρεται σ’ αυτήν. Πολλά χρόνια πήγαν χαμένα σε έριδες, σε ανώφελες συγκρούσεις, σε οδομαχίες χαρακτηριστικής σκληρότητας. Σε προσωπικό επίπεδο οι γάμοι δεν οδήγησαν πουθενά, οι ζωές των ανθρώπων κύλησαν χωρίς να γίνουν αντιληπτές οι απώλειες, γενικότερα ο χρόνος που κυλά είναι θεμελιώδες ζήτημα που διατρέχει το μυθιστόρημα. Ήδη στο πρώτο κεφάλαιο περιγράφεται μια διαδρομή οδήγησης του ήρωα «μέσα από τις πόλεις Μπρίντγκνορθ, Άλβλι, Κουάτ, Ματς Βένλοκ και Κρέσατζ», κοντά στη λεωφόρο M54, και αντίστροφα, σε ένα σκηνικό ελαφρώς άψυχο, στερημένο από την ανθρώπινη παρουσία, με την αύρα μιας παλιάς, ξεχασμένης pub στην άκρη του δρόμου. 

Γίνεται συχνή αναφορά στο όριο ταχύτητας με δεξιοτεχνικό τρόπο: η υπέρβαση ενός τέτοιου ορίου γίνεται αφόρμηση για το ψυχογράφημα δύο κεντρικών ηρώων και αφορμή για τη γνωριμία και τον γάμο τους: τον γάμο του πραγματιστή καθηγητή οδικής συμπεριφοράς Ίαν και της εικοσιεπτάχρονης Σόφι, που είναι ιστορικός της τέχνης. «Χρονομετρώντας», τρόπον τινά, την οδήγηση με τις επιταχύνσεις και επιβραδύνσεις της, ο συγγραφέας μετατρέπει το κείμενό του σε κινηματογραφικό «travelling» μέσα από τα νοσταλγικά τοπία που επιλέγει ως «Μέση Αγγλία».  Ως μαιτρ των αφηγηματικών μεταβάσεων που είναι, ανακόπτει την εξέλιξη της δράσης από παράγραφο σε παράγραφο και παρεμβάλλει άλλες, απρόσμενες αφηγήσεις, όπως εκείνη με τη συναρπαστική δεκαήμερη κρουαζιέρα του ζευγαριού στη Βόρεια Θάλασσα και την επίσκεψη στην Αγία Πετρούπολη, που λειτουργεί ως συγκριτικό κάδρο πολιτισμού.

Το πολιτικοκοινωνικό σκηνικό

Η Ευρωπαϊκή Ένωση θίγει τον «βρετανικό» τρόπο ζωής (ως και το κυνήγι της αλεπούς), με αποτέλεσμα η βρετανικότητα να θυσιάζεται στον βωμό ενός «απάτριδος» προτύπου ζωής νεοφιλελεύθερου, ρηχού, και παγκοσμιοποιημένου.

Ενταγμένα στο χρονικό εύρος της αφήγησης, που φτάνει έως το 2018, θίγονται και σχολιάζονται: οι εκλογές του 2010 και ο Κάμερον, οι ταραχές του 2011, η έπαρση για τη «γαμάτη Αγγλία» των Ολυμπιακών του 2012, ο Ντόναλντ Τραμπ και οι αμερικανικές εκλογές, η Συρία, η Κορέα, ο Βλαντιμίρ Πούτιν, ο Εμανουέλ Μακρόν και οι ευρωσκεπτικιστές τύπου Πέντε Αστέρων που στις Ευρωεκλογές συγκέντρωσαν το 17,07%, το ζήτημα της μετανάστευσης, το Brexit, τη σταδιακή μετάλλαξη του Λονδίνου σε τοπίο μπρουταλιστικής αρχιτεκτονικής και σε ιδιοκτησία των αράβων εμίρηδων – σχολιάζεται ακόμη και το facebook. Οι «παλιοί» Άγγλοι νιώθουν αδικημένοι από τους μετανάστες που, κατά την άποψη των πιο ρατσιστών ανάμεσά τους, «τους κλέβουν τις δουλειές». Η παραδοσιακή Δεξιά θα χάσει τον μπούσουλα, οι politically correct της ευρύτερης Αριστεράς θα αναλάβουν να διαδραματίσουν τον ρόλο του διαμαρτυρόμενου, θεωρώντας πως τάχατες εκπροσωπούν το εκλογικό σώμα, ο Νάιτζελ Φάρατζ  είναι ένας λαϊκιστής που επιδεικνύει την υποτιθέμενη «ηθική του ανωτερότητα».

Η Ευρωπαϊκή Ένωση θίγει τον «βρετανικό» τρόπο ζωής (ως και το κυνήγι της αλεπούς), με αποτέλεσμα η βρετανικότητα να θυσιάζεται στον βωμό ενός «απάτριδος» προτύπου ζωής νεοφιλελεύθερου, ρηχού, και παγκοσμιοποιημένου. Λίγο πριν πεθάνει, ο πατέρας του ήρωα ψηφίζει εξ αποστάσεως υπέρ του Brexit, δηλώνοντας για τον παλιό τρόπο ζωής: «Life then was better, simpler, easier!» Η νεότερη γενιά εγκαταλείπει τη γηραιά Αλβιόνα. Με πλήρη απώλεια της αίσθησης του μέτρου, η «παλιά» Αγγλία πεισμώνει και θα αναδιπλούται, συγχέοντας τα κοινά με τον ιδιωτικό βίο. Ο Μπέντζαμιν ακούει το τραγούδι «Adieu to old England» στον παλιό μύλο που έχει μετατρέψει σε κατοικία, διερχόμενος φλεγματικά τη δική του, προσωπική κρίση πολιτιστικής ταυτότητας. Δίπλα, ένα ποτάμι κυλά συνεχώς στον ίδιο ρυθμό.

alt
Λεπτομέρεια πίνακα της Lisa Graa Jensen

Οι πρωταγωνιστές και η «ξωτικοχώρα» που ονειρεύονται

Ο Τζόναθαν Κόου φαίνεται να αποδίδει τη σύγχιση περιγραμμάτων που ταλανίζει τους ήρωες στην απώλεια ελέγχου του «παλαιού κόσμου», τη συνθήκη που υπάρχει πίσω από τις ιδεολογικές ή άλλες προσδοκίες τους, πίσω από τις ενοποιητικές ή τις διαχωριστικές (discriminating) στάσεις ζωής τους.

Η πινακοθήκη του βιβλίου περιλαμβάνει ικανό αριθμό πορτρέτων: αυτό του πενηντάχρονου Μπέντζαμιν Τρότερ (ήρωα, σε νεαρή ηλικία, της Λέσχης των Τιποτένιων και, σε ενήλικη φάση, του Κλειστού Κύκλου), που πασχίζει να γράψει το Gesamtkunstwerk του –το chef d’oeuvre του, το αριστούργημά του– για τον έρωτα της ζωής του χωρίς να είναι σε θέση να διαχειριστεί την έκταση του κειμένου του. Με ξεκαρδιστικό χιούμορ ο συγγραφέας συνθέτει «επιτροπή επιμέλειας» από φίλους και τον παλιό καθηγητή του Μπέντζαμιν, ώστε από το ιδιαίτερα εκτενές του χειρόγραφο απομένουν διακόσιες σελίδες αξιόλογης πρόζας. Ο Τζόναθαν Κόου αυτοσαρκάζεται και, παράλληλα, σκιαγραφεί τη ματαιότητα των εκμυστηρεύσεων που κάνουν κάποιοι συγγραφείς με το πρόσχημα της λογοτεχνίας.

Ψηφίδα ψηφίδα στήνεται και το πορτρέτο της αδελφής του, της Λόις, που τραυματίστηκε και έχασε τον σύντροφό της σε ένα βομβαρδισμό του Μπέρμιγχαμ. Αντίστοιχα ενδιαφέρουσες είναι οι προσωπογραφίες του πρόσφατα χηρεύσαντα πατέρα του, που διαφοροποιείται ιδεολογικά απ’ αυτόν, του παλιού του φίλου Νταγκ, αριστερόστροφου δημοσιογράφου που διατηρεί στήλη σε μιαν εφημερίδα και της ηλικιωμένης Ελένα, χαρακτηριστικής ρατσίστριας με επίφαση μητρικής γλυκύτητας, που απηχεί τις απόψεις του Ήνοκ Πάουελ. Ο Τζόναθαν Κόου φαίνεται να αποδίδει τη σύγχιση περιγραμμάτων που ταλανίζει τους ήρωες στην απώλεια ελέγχου του «παλαιού κόσμου», τη συνθήκη που υπάρχει πίσω από τις ιδεολογικές ή άλλες προσδοκίες τους, πίσω από τις ενοποιητικές ή τις διαχωριστικές (discriminating) στάσεις ζωής τους.

alt

Ο Jonathan Coe γεννήθηκε στο Μπέρμιγχαμ το 1961.
Σπούδασε φιλολογία στο Trinity College του
Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ και είναι διδάκτωρ του
Πανεπιστημίου του Γουόρικ.
Εργάστηκε παράλληλα ως μουσικός, συνθέτοντας τζαζ,
και ως δημοσιογράφος, διατελώντας τακτικός
συνεργάτης της εφημερίδας 
The Guardian και ως κριτικός
κινηματογράφου του 
New Statesman.
Για το βιβίο του Μέση Αγγλία 
τιμήθηκε με το
Prix du Livre Europeen (2019).







Νοσταλγία για «χαμένες πατρίδες» και «post-Brexit counseling»

Η περιπλάνηση του αναγνώστη στο ξεκάθαρο σκηνικό της Μέσης Αγγλίας και η επιμονή στην απόδοση της λεπτομέρειας δεν αίρουν την κυρίαρχη αίσθηση μιας Βρετανίας κάπως εγκαταλελειμμένης. Αυτό, νομίζω, αποτελεί πρόθεση του συγγραφέα. Έπειτα από το δημοψήφισμα, η Σόφι, θεωρητικός της ιστορίας της τέχνης, παρότι από έλλειψη πολιτικής ορθότητας χάνει τη θέση της στο πανεπιστήμιο, βιώνει απώλεια ταυτότητας λόγω του Brexit.  Μετά το δημοψήφισμα απομακρύνεται από τον σύντροφό της Ίαν, επειδή κατά την άποψή της είναι ανταγωνιστικός. Αντίστοιχα, ο Ίαν υποστηρίζει ότι οι λευκοί άγγλοι ετεροφυλόφιλοι έχουν χάσει τη θέση που τους αρμόζει στη Βρετανία του σήμερα, χαρακτηρίζοντας «φούσκες» τις απόψεις της Σόφι. Θύματα και οι δύο της εργασιακής ανασφάλειας, θα συμφιλιωθούν μετά από σεμινάριο συμβουλευτικής, όπου θα τους τεθεί το ερώτημα γιατί η πολιτική ενδοέβαλε στη συζυγική τους ζωή. Με βάση τις απαντήσεις τους, γίνεται η διάγνωση πως «κάτι πολύ βαθύτερο συμβαίνει, κάτι που είναι πολύ δύσκολο να επιλυθεί».

«Αν κανείς διαβάσει τη Μέση Αγγλία του Τζόναθαν Κόου δεν θα αναρωτηθεί γιατί άργησαν τόσο οι Βρετανοί να αποφασίσουν την έξοδό τους από την Ευρωπαϊκή Ένωση αλλά γιατί άργησε τόσο η Ευρωπαϊκή Ένωση να τους πετάξει έξω με τις κλωτσιές!»

Όταν λήγει ο πολιτικός διάλογος κι εξαντλούνται τα παλιά πολιτικά επιχειρήματα, το μυθιστόρημα γίνεται πιο γλαφυρό: η Σόφι είναι μια από τους remainers, μια φιλοευρωπαΐστρια που δεν ανέχεται τη συντηρητική Αγγλία, τη γεμάτη «χόμπιτς» που νοσταλγούν το Σάιρ, απολιθώματα που θέλουν τη Μέση Αγγλία να παραπέμπει στη Μέση Γη του Τόλκιν. Αντίθετα, ο Ίαν, η Ελένα και κάποιοι άλλοι μικροαστοί εγγλέζοι της υπαίθρου είναι οι κύριοι υποστηρικτές του Brexit, διακείμενοι εχθρικά προς κάθε μη Βρετανό. Δεν ήταν άστοχη η τοποθέτηση εκείνου του κριτικού που έκανε για το βιβλίο του Κόου την παρακάτω χιουμοριστική διαπίστωση: «Αν κανείς διαβάσει τη Μέση Αγγλία του Τζόναθαν Κόου δεν θα αναρωτηθεί γιατί άργησαν τόσο οι Βρετανοί να αποφασίσουν την έξοδό τους από την Ευρωπαϊκή Ένωση: θα αναρωτηθεί γιατί άργησε τόσο η Ευρωπαϊκή Ένωση να τους πετάξει έξω με τις κλωτσιές!».

* Ο ΝΙΚΟΣ ΞΕΝΙΟΣ είναι εκπαιδευτικός και συγγραφέας.
Τελευταίο βιβλίο του, το μυθιστόρημα «Τα σπλάχνα» (εκδ. Κριτική).


altΜέση Αγγλία
Τζόναθαν Κόου
Μτφρ. Άλκηστις Τριμπέρη
Πόλις 2019
Σελ. 608, τιμή εκδότη €20,00

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ JONATHAN COE

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Τα μάτια τους κοιτούσαν τον θεό» της Ζόρα Νιλ Χέρστον (κριτική) – Ένα «τραγουδιστό» μυθιστόρημα για την ιστορία της μαύρης κοινότητας

«Τα μάτια τους κοιτούσαν τον θεό» της Ζόρα Νιλ Χέρστον (κριτική) – Ένα «τραγουδιστό» μυθιστόρημα για την ιστορία της μαύρης κοινότητας

Για το μυθιστόρημα της Ζόρα Νιλ Χέρστον [Zora Neale Hurston] «Τα μάτια τους κοιτούσαν τον θεό» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά, εκδ. Αίολος). Κεντρική εικόνα: © Jessica Felicio (Unsplash).

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Εμφα...

«Το τενεκεδένιο ταμπούρλο» του Γκύντερ Γκρας (κριτική) – Ο ναζισμός και ο νάνος

«Το τενεκεδένιο ταμπούρλο» του Γκύντερ Γκρας (κριτική) – Ο ναζισμός και ο νάνος

Για το μυθιστόρημα του Γκύντερ Γκρας [Günter Grass 1927-2015] «Το τενεκεδένιο ταμπούρλο» [μτφρ. Τούλα Σιέτη, εκδ. Πατάκη].

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Οι «κακές» γλώσσες λένε ότι ο Γερμανός συγγραφέας πήρε το Βραβείο Νόμπελ το 1999 μόνο και μ...

«Β.» του Στηβ Σεμ-Σάντμπεργκ (κριτική) – Η προέλευση του κακού

«Β.» του Στηβ Σεμ-Σάντμπεργκ (κριτική) – Η προέλευση του κακού

Για το μυθιστόρημα του Στηβ Σεμ-Σάντμπεργκ (Steve Sem-Sandberg) «Β.» (μτφρ. Γιώργος Μαθόπουλος, εκδ. Αλεξάνδρεια). Στην κεντρική εικόνα, σκηνή από τη βασισμένη στο θεατρικό έργο του Γκέοργκ Μπύχνερ ταινία «Woyzeck» (1979).

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη

...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Τζορντάνα Λεβίν [Jordanna Levin] «Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» (μτφρ. Νοέλα Ελιασά), που θα κυκλοφορήσει στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας. 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

Αυτή είναι η βραχεία λίστα για το Βραβείο Μπούκερ 2023

Αυτή είναι η βραχεία λίστα για το Βραβείο Μπούκερ 2023

Οι έξι συγγραφείς που επιλεχτήκαν από την κριτική επιτροπή «παρουσιάζουν έργα εντυπωσιακής δομής». Ανάμεσά τους βρίσκονται δύο πρωτοεμφανιζόμενοι πεζογράφοι. Στη φωτογραφία, η υποψήφια Σάρα Μπερνστάιν [Sarah Bernstein].

Επιμέλεια: Book Press

...
Με «Το σπίτι» του Δημήτρη Καραντζά ξεκινάει το πρόγραμμα της Στέγης για το φθινόπωρο

Με «Το σπίτι» του Δημήτρη Καραντζά ξεκινάει το πρόγραμμα της Στέγης για το φθινόπωρο

Ο Δημήτρης Καραντζάς επιστρέφει στη Στέγη με μια περφόρμανς–παραβολή για τη βία, τον εθισμό στην εικόνα και την κατάργηση των ψευδαισθήσεων ή, αλλιώς, για την πραγματικότητα που, ό,τι κι αν κάνεις για να την αποφύγεις, αργά ή γρήγορα θα έρθει να σε βρει.

Επιμέλεια: Book Press

Από τις 30 Σεπτεμβρί...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Τζορντάνα Λεβίν [Jordanna Levin] «Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» (μτφρ. Νοέλα Ελιασά), που θα κυκλοφορήσει στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας. 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση του προλόγου του μεταφραστή Γιώργου Ι. Αλλαμανή, στο βιβλίο του Τζον Τέιλορ [John Taylor] «Σκληρός από τρυφερότητα – Ο Έλληνας ποιητής και λαογράφος του άστεως Ηλίας Πετρόπουλος», το οποίο κυκλοφορεί αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Δίχτυ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...
«Ο Πολωνός» του Τζ.Μ. Κουτσί (προδημοσίευση)

«Ο Πολωνός» του Τζ.Μ. Κουτσί (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Τζ.Μ. Κουτσί [J.M. Coetzee] «Ο Πολωνός» (μτφρ. Χριστίνα Σωτηροπούλου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 4 Οκτωβρίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιλέξαμε και φέτος όχι την εξαντλητική παρουσίαση των νέων εκδόσεων αλλά την στ...

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

Τι κοινό θα μπορούσε να έχει η Έμιλι Μπροντέ [Emily Brontë] με τον Χουάν Ρούλφο [Juan Rulfo] και τον εικονιζόμενο Άρη Αλεξάνδρου; Και οι τρεις τους, όπως και πολλοί ακόμα σημαντικοί συγγραφείς, έγραψαν και εξέδωσαν ένα μόνο μυθιστόρημα στη διάρκεια της ζωής τους, που ωστόσο αρκούσε για να τους καθιερώσει στο λογοτεχ...

4 σημαντικές εκδόσεις για την Αθήνα – Όψεις μιας πόλης σε διαρκή κίνηση

4 σημαντικές εκδόσεις για την Αθήνα – Όψεις μιας πόλης σε διαρκή κίνηση

Τέσσερις εκδόσεις για τη μελέτη, το σήμερα και το άλλοτε της Αθήνας. Στην κεντρική εικόνα, φωτογραφία της Διονυσίας Αλεξιάδου, από το λεύκωμα των εκδόσεων Καπόν «Η Αθήνα στον καιρό της πανδημίας».

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ