alt

Για τη συλλογή διηγημάτων του Ντένις Τζόνσον «Η γενναιοδωρία της γοργόνας» (μτφρ. Κώστας Σπαθαράκης, εκδ. Αντίποδες).

Της Νίκης Κώτσιου

Άνθρωποι κλονισμένοι και ηττημένοι για διάφορους λόγους, άνθρωποι που παραπαίουν και κλυδωνίζονται ή έχουν βγει οριστικά νοκ-άουτ και βλέπουν τον εαυτό τους να εκτελεί ελεύθερη πτώση, παραιτημένοι εξαιτίας συγκυρίας ή/και λόγω χαρακτήρα, εγκαταλελειμμένοι και καταδικασμένοι στην παντοειδή αποτυχία, τέτοιου είδους άνθρωποι ενοικούν στις σελίδες του σπουδαίου Αμερικανού συγγραφέα Ντένις Τζόνσον (1949-2017) και ο δικός τους εξαρχής χαμένος αγώνας μεγαλύνεται στα πέντε εκτενή διηγήματα που περιέχονται στη συλλογή Η γενναιοδωρία της γοργόνας (από τις εκδόσεις Αντίποδες, σε ωραία, ευθύβολη μετάφραση του Κώστα Σπαθαράκη).

Στην αποτίμηση που επιχειρεί να κάνει, η μέση ηλικία σηματοδοτεί την απαρχή μιας διαρκούς αβεβαιότητας και επισφάλειας γύρω από τη βιολογική ύπαρξη, ενώ οι ανθρώπινοι δεσμοί είναι συνήθως εύθραυστοι και περιστασιακοί καθώς ο χρόνος και οι αποστάσεις σαρώνουν τα πάντα.

Η φθορά, η απώλεια και το φάσμα του θανάτου είναι οι κοινοί άξονες που ορίζουν το πλαίσιο. Το υπαρξιακό φορτίο των πρωταγωνιστών είναι βαρύ, ο ψυχικός τους κάματος τεράστιος, ενώ το μαύρο χιούμορ κατά τόπους δίνει την πιο γκροτέσκα πινελιά. Στο ομώνυμο διήγημα, ένας διαφημιστής αναλογίζεται το εφήμερο της ζωής, καθώς φέρνει στο μυαλό του περιπτώσεις συνομήλικων γνωστών και φίλων που «έφυγαν» πρόωρα και αναπάντεχα, χωρίς ποτέ να έχουν υπάρξει ευτυχισμένοι. Στην αποτίμηση που επιχειρεί να κάνει, η μέση ηλικία σηματοδοτεί την απαρχή μιας διαρκούς αβεβαιότητας και επισφάλειας γύρω από τη βιολογική ύπαρξη, ενώ οι ανθρώπινοι δεσμοί είναι συνήθως εύθραυστοι και περιστασιακοί καθώς ο χρόνος και οι αποστάσεις σαρώνουν τα πάντα. Μέσα σ' ένα κλίμα μεταξύ σοβαρού και αστείου, με τη ζυγαριά να ρέπει πότε δω και πότε κει, μένει τελικά αδιευκρίνιστο αν η ζωή μοιάζει περισσότερο με κωμωδία ή με δράμα.

Στο «Αστροφεγγιά στο Αϊντάχο» και «Μπομπ ο Στραγγαλιστής», τα κεντρικά πρόσωπα παλεύουν με τους δαίμονές τους, κονταροχτυπιούνται με τις εξαρτήσεις τους σε μια αέναη πάλη με προδιαγεγραμμένη την ήττα τους αλλά ο συγγραφέας (με θητεία και ο ίδιος στον αλκοολισμό και την «αλητεία») αρνείται πεισματικά να διεκτραγωδήσει και να θρηνήσει. Τρόφιμοι φυλακών, ψυχιατρείων ή κέντρων απεξάρτησης, οι (αντι-)ήρωες του Ντένις Τζόνσον δίνουν έναν καθημερινό αγώνα επιβίωσης κάτω από τις πιο αντίξοες συνθήκες. Πασχίζουν να σώσουν το σώμα που καταρρέει και την ψυχή που υποφέρει παλεύοντας ενάντια σε δυνάμεις που τους ξεπερνούν και τους συντρίβουν σε όλα τα μέτωπα. Δέσμιοι εθισμών και (αυτο-)καταστροφικών τάσεων, εγκλωβισμένοι σε σχήματα συμπεριφοράς που αναπαράγουν τον ζόφο μιας απερίγραπτης ψυχικής αποδιοργάνωσης, κατ΄εξακολούθηση παραβάτες και υπότροποι, οι πρωταγωνιστές διαθέτουν, ωστόσο, ένα είδος εγρήγορσης και πνευματικότητας, που μοιάζει να τους διασώζει από την απόλυτη απελπισία. Αρθρώνουν μεταφυσικά ερωτήματα, ενίοτε αλληλογραφούν με το θεό και το διάβολο, κάνουν συστηματική ενδοσκόπηση και δεν παύουν να ανιχνεύουν μέσα τους πυρήνες μιας κάποιας ανησυχίας, που τους προστατεύει από την πλήρη διάλυση. Η αποτυχία είναι γραμμένη στο κύτταρό τους και η ήττα αποτελεί τη φυσική τους κατάσταση, το πεπρωμένο τους. Ακόμα όμως κι αν φαντάζουν οριστικά κατεστραμμένοι, υπάρχει παραδόξως κάτι μέσα τους, μία ελάχιστη νησίδα που δεν έχει διαβρωθεί αμετάκλητα και παραμένει αλώβητη.

Σ' αυτή τη σκυταλοδρομία των συγγραφικών γενεών, οι μεσήλικες πρέπει, εκτός των άλλων, να εξασφαλίσουν στους γηραιούς προκατόχους τους μια ήρεμη και αξιοπρεπή έξοδο από τη ζωή. Είναι το ελάχιστο που οφείλουν να κάνουν, ο έσχατος φόρος τιμής που οφείλουν να αποτίσουν.

Στο «Θρίαμβος επί του τάφου», ο αφηγητής-alter ego του συγγραφέα παρακολουθεί εκ του σύνεγγυς τις τελευταίες μέρες άλλοτε κραταιών φίλων, που κλονίστηκαν και λύγισαν υπό το βάρος του γήρατος και της αρρώστιας. Μέσα από αλλεπάλληλες στοιβάδες αναμνήσεων που ενεργοποιούν η μια την άλλη με έναν τρόπο περίπου συνειρμικό, ο αφηγητής ανασύρει περιστατικά και καταχωνιασμένα βιώματα, που τώρα χρωματίζονται αλλιώς και αποκτούν καινούριες, ανύποπτες σημασίες. Δεσπόζει το πρόσωπο του Ντάρσυ Μίλλερ, ενός παραγνωρισμένου, άλλοτε διακεκριμένου συγγραφέα, που έχει πέσει τώρα στην αφάνεια και εκμετρά τον βίο μόνος και αποξενωμένος, σ' ένα απομακρυσμένο ράντσο μιας ημι-ερημικής περιοχής. Καθώς ο αφηγητής διασχίζει την έρημο για να φτάσει στο κτήμα του Ντάρσι, νιώθει να καταβυθίζεται όλο και περισσότερο μέσα σ' ένα δυσοίωνο τοπίο θανάτου, που απορροφά και καταστρέφει ακαριαία κάθε ελπίδα και προσδοκία. Παγιδευμένος σ' έναν αφιλόξενο τόπο απόλυτης εγκατάλειψης, χωρίς ερείσματα και επαφές, ο Nτάρσι οδεύει μόνος προς το τέλος. Ωστόσο, θα βρεθούν ένα-δυο νεότεροι συνάδελφοί του, επίσης συγγραφείς, να ελαφρώσουν το βαρύ του φορτίο και οι δικές τους χειρονομίες αγάπης, χωρίς να είναι κραυγαλέες, θα μπορέσουν να κάνουν τη διαφορά.

alt
Ο Denis Johnson έγραψε εννέα μυθιστορήματα, μια
νουβέλα, δύο συλλογές διηγημάτων, και συγκέντρωσε
τα ποιήματά του σε τρεις συλλογές και τα θεατρικά
του σε δύο.



Σ' αυτό το ίδιο διήγημα, που είναι ίσως και το κορυφαίο της συλλογής, πρωταγωνιστούν σχεδόν αποκλειστικά άντρες συγγραφείς, μεσήλικες και γηραιοί, που αγωνίζονται καθένας τους σε διαφορετικό μέτωπο. Οι γηραιότεροι έχουν ήδη δοκιμαστεί στη γραφή με μεγαλύτερη ή μικρότερη επιτυχία και πλέον προσπαθούν να επιβιώσουν και να κρατηθούν στη ζωή, μόνοι ή σχεδόν μόνοι και ξεχασμένοι. Οι μεσήλικες εμπνέονται από τους απερχόμενους, που έχουν πια αποσυρθεί και σιωπήσει, και προσπαθούν με τη σειρά τους να δημιουργήσουν έργο, χωρίς πάντα να τα καταφέρνουν. Σ' αυτή τη σκυταλοδρομία των συγγραφικών γενεών, οι μεσήλικες πρέπει, εκτός των άλλων, να εξασφαλίσουν στους γηραιούς προκατόχους τους μια ήρεμη και αξιοπρεπή έξοδο από τη ζωή. Είναι το ελάχιστο που οφείλουν να κάνουν, ο έσχατος φόρος τιμής που οφείλουν να αποτίσουν. Γραφή, ζωή και θάνατος ορίζουν τη δύσβατη και γκροτέσκα περιοχή εντός της οποίας βαδίζουν παραπαίοντας τα πρόσωπα του διηγήματος, μεταξύ φθοράς και αφθαρσίας, προς ένα μέλλον άδηλο, σκοτεινό.

Άνθρωποι εύθραυστοι, ανυπεράσπιστοι, ανοχύρωτοι και μόνοι. Αυτοί είναι οι (αντι)ήρωες του Ντένις Τζόνσον. Αποδεικνύονται ακατάλληλοι να διαχειριστούν την ύπαρξή τους κι επιβιώνουν μετα δυσκολίας. Έχουν βαρύ παρελθόν αλλά καθόλου μέλλον.

Η συλλογή κλείνει με το «Doppelganger, Poltergeist», ένα διήγημα που αναπτύσσεται ως θρίλερ και καταλήγει εκκωφαντικά σε μαύρη κωμωδία. Και πάλι πρωταγωνιστούν συγγραφείς, ένας μάλλον ατάλαντος κι ένας ακραιφνώς χαρισματικός που όμως φλερτάρει επικίνδυνα με την παραφροσύνη. Ο ιδιοφυής ποιητής Μαρκ Άχερν, εμμονικός και ιδεοληπτικός σε ανησυχητικό βαθμό, έχει κατασκευάσει μια παρανοϊκή θεωρία συνωμοσίας για την υποτιθέμενη δολοφονία του Έλβις Πρίσλεϊ και τον υποτιθέμενο δίδυμο αδελφό του, που είχε τάχα δηλωθεί νεκρός, χωρίς να είναι. Τραυματισμένος από τον αδόκητο θάνατο του δικού του νεαρού αδελφού και αδυνατώντας να ξεμπλέξει με τους εφιάλτες της παιδικής ηλικίας, ο Άχερν ζει με απόλυτη συνέπεια δυο παράλληλες ζωές, ισορροπώντας πάνω σ' ένα λεπτό όριο. Ο αφηγητής παρακολουθεί με κομμένη την ανάσα αυτή την εντυπωσιακή ακροβασία, που συνεχίζεται αδιατάρακτη, πάντα στην κόψη του ξυραφιού. Η συνύφανση της τέχνης και της ζωής και οι σύνθετοι ψυχολογικοί μηχανισμοί που συγκροτούν μια λογοτεχνική διάνοια, όπως είναι ο μονομανής ήρωας της ιστορίας, αποτελούν προνομιακό υλικό για ένα διήγημα που κρατά τον αναγνώστη αμφίθυμο και αμφίρροπο μέχρι το τέλος. Είναι άραγε η τέχνη δίδυμη αδελφή της τρέλας;

Άνθρωποι εύθραυστοι, ανυπεράσπιστοι, ανοχύρωτοι και μόνοι. Αυτοί είναι οι (αντι)ήρωες του Ντένις Τζόνσον. Αποδεικνύονται ακατάλληλοι να διαχειριστούν την ύπαρξή τους κι επιβιώνουν μετα δυσκολίας. Έχουν βαρύ παρελθόν αλλά καθόλου μέλλον. Ανακυκλώνουν αδιέξοδες συμπεριφορές και παρακολουθούν τη, δίχως αύριο, ζωή τους να διαλύεται. Ο πόνος, το γήρας, η αρρώστια, ο εθισμός τούς τοποθετεί στο περιθώριο και στ' αζήτητα. Πάντα όμως υπάρχουν λίγοι φίλοι ή συμπαθούντες που, με την παρουσία τους και τη χειρονομία τους, ρηγματώνουν το ζόφο κομίζοντας ένα κάποιο φως. Αυτοί ακριβώς οι φίλοι με την, έστω σποραδική, συμβολή τους επαναφέρουν το νόημα και την ελπίδα ανακουφίζοντας και παρηγορώντας.

Χαρτογραφώντας την επικράτεια του εφιάλτη, ο Ντένις Τζόνσον δεξιώνεται στη γενναιοδωρία της γοργόνας (που έμελλε να είναι η τελευταία του συλλογή) τον πόνο και τον θάνατο αλλά και δεν ξεχνά να ορίσει την τέχνη και την κοινότητα των φίλων ως μοναδικά φυλαχτά και αντίδοτα ενάντια στη βάσκανη μοίρα που κατατρέχει τον άνθρωπο.

* Η ΝΙΚΗ ΚΩΤΣΙΟΥ είναι φιλόλογος.

  Στην κεντρική εικόνα: O Μαρκ Άχερν και ο Έλβις Πρίσλεϊ. © Illustration Laura Breiling.


altΗ γενναιοδωρία της γοργόνας
Ντένις Τζόνσον
Μτφρ. Κώστας Σπαθαράκης
Αντίποδες 2019
Σελ. 216, τιμή εκδότη €14,50

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ DENIS JOHNSON

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Τα μάτια τους κοιτούσαν τον θεό» της Ζόρα Νιλ Χέρστον (κριτική) – Ένα «τραγουδιστό» μυθιστόρημα για την ιστορία της μαύρης κοινότητας

«Τα μάτια τους κοιτούσαν τον θεό» της Ζόρα Νιλ Χέρστον (κριτική) – Ένα «τραγουδιστό» μυθιστόρημα για την ιστορία της μαύρης κοινότητας

Για το μυθιστόρημα της Ζόρα Νιλ Χέρστον [Zora Neale Hurston] «Τα μάτια τους κοιτούσαν τον θεό» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά, εκδ. Αίολος). Κεντρική εικόνα: © Jessica Felicio (Unsplash).

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Εμφα...

«Το τενεκεδένιο ταμπούρλο» του Γκύντερ Γκρας (κριτική) – Ο ναζισμός και ο νάνος

«Το τενεκεδένιο ταμπούρλο» του Γκύντερ Γκρας (κριτική) – Ο ναζισμός και ο νάνος

Για το μυθιστόρημα του Γκύντερ Γκρας [Günter Grass 1927-2015] «Το τενεκεδένιο ταμπούρλο» [μτφρ. Τούλα Σιέτη, εκδ. Πατάκη].

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Οι «κακές» γλώσσες λένε ότι ο Γερμανός συγγραφέας πήρε το Βραβείο Νόμπελ το 1999 μόνο και μ...

«Β.» του Στηβ Σεμ-Σάντμπεργκ (κριτική) – Η προέλευση του κακού

«Β.» του Στηβ Σεμ-Σάντμπεργκ (κριτική) – Η προέλευση του κακού

Για το μυθιστόρημα του Στηβ Σεμ-Σάντμπεργκ (Steve Sem-Sandberg) «Β.» (μτφρ. Γιώργος Μαθόπουλος, εκδ. Αλεξάνδρεια). Στην κεντρική εικόνα, σκηνή από τη βασισμένη στο θεατρικό έργο του Γκέοργκ Μπύχνερ ταινία «Woyzeck» (1979).

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη

...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αστυνομικό μυθιστόρημα του Βαγγέλη Μαργιωρή «Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα», το οποίο κυκλοφορεί στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Ήρωες, μίξερ, μανταλάκια, σερβιέτες…» Μέσα στο ...

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Τζορντάνα Λεβίν [Jordanna Levin] «Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» (μτφρ. Νοέλα Ελιασά), που θα κυκλοφορήσει στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας. 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

Αυτή είναι η βραχεία λίστα για το Βραβείο Μπούκερ 2023

Αυτή είναι η βραχεία λίστα για το Βραβείο Μπούκερ 2023

Οι έξι συγγραφείς που επιλεχτήκαν από την κριτική επιτροπή «παρουσιάζουν έργα εντυπωσιακής δομής». Ανάμεσά τους βρίσκονται δύο πρωτοεμφανιζόμενοι πεζογράφοι. Στη φωτογραφία, η υποψήφια Σάρα Μπερνστάιν [Sarah Bernstein].

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αστυνομικό μυθιστόρημα του Βαγγέλη Μαργιωρή «Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα», το οποίο κυκλοφορεί στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Ήρωες, μίξερ, μανταλάκια, σερβιέτες…» Μέσα στο ...

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Τζορντάνα Λεβίν [Jordanna Levin] «Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» (μτφρ. Νοέλα Ελιασά), που θα κυκλοφορήσει στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας. 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση του προλόγου του μεταφραστή Γιώργου Ι. Αλλαμανή, στο βιβλίο του Τζον Τέιλορ [John Taylor] «Σκληρός από τρυφερότητα – Ο Έλληνας ποιητής και λαογράφος του άστεως Ηλίας Πετρόπουλος», το οποίο κυκλοφορεί αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Δίχτυ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιλέξαμε και φέτος όχι την εξαντλητική παρουσίαση των νέων εκδόσεων αλλά την στ...

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

Τι κοινό θα μπορούσε να έχει η Έμιλι Μπροντέ [Emily Brontë] με τον Χουάν Ρούλφο [Juan Rulfo] και τον εικονιζόμενο Άρη Αλεξάνδρου; Και οι τρεις τους, όπως και πολλοί ακόμα σημαντικοί συγγραφείς, έγραψαν και εξέδωσαν ένα μόνο μυθιστόρημα στη διάρκεια της ζωής τους, που ωστόσο αρκούσε για να τους καθιερώσει στο λογοτεχ...

4 σημαντικές εκδόσεις για την Αθήνα – Όψεις μιας πόλης σε διαρκή κίνηση

4 σημαντικές εκδόσεις για την Αθήνα – Όψεις μιας πόλης σε διαρκή κίνηση

Τέσσερις εκδόσεις για τη μελέτη, το σήμερα και το άλλοτε της Αθήνας. Στην κεντρική εικόνα, φωτογραφία της Διονυσίας Αλεξιάδου, από το λεύκωμα των εκδόσεων Καπόν «Η Αθήνα στον καιρό της πανδημίας».

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

03 Σεπτεμβρίου 2023 ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΝΕΑ

23 σημαντικές εκδηλώσεις στο πλαίσιο του 51ου Φεστιβάλ Βιβλίου στο Πεδίον του Άρεως

Πρόγραμα σημαντικών εκδηλώσεων στην Κεντρική Σκηνή «Μελίνα Μερκούρη» στη διάρκεια όλων των ημερών του 51ου Φεστιβάλ Βιβλίου στο Πεδίον του Άρεως. Επιμέλεια: Book Press

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ