alt

Για τη συλλογή διηγημάτων του Ντένις Τζόνσον «Η γενναιοδωρία της γοργόνας» (μτφρ. Κώστας Σπαθαράκης, εκδ. Αντίποδες).

Της Νίκης Κώτσιου

Άνθρωποι κλονισμένοι και ηττημένοι για διάφορους λόγους, άνθρωποι που παραπαίουν και κλυδωνίζονται ή έχουν βγει οριστικά νοκ-άουτ και βλέπουν τον εαυτό τους να εκτελεί ελεύθερη πτώση, παραιτημένοι εξαιτίας συγκυρίας ή/και λόγω χαρακτήρα, εγκαταλελειμμένοι και καταδικασμένοι στην παντοειδή αποτυχία, τέτοιου είδους άνθρωποι ενοικούν στις σελίδες του σπουδαίου Αμερικανού συγγραφέα Ντένις Τζόνσον (1949-2017) και ο δικός τους εξαρχής χαμένος αγώνας μεγαλύνεται στα πέντε εκτενή διηγήματα που περιέχονται στη συλλογή Η γενναιοδωρία της γοργόνας (από τις εκδόσεις Αντίποδες, σε ωραία, ευθύβολη μετάφραση του Κώστα Σπαθαράκη).

Στην αποτίμηση που επιχειρεί να κάνει, η μέση ηλικία σηματοδοτεί την απαρχή μιας διαρκούς αβεβαιότητας και επισφάλειας γύρω από τη βιολογική ύπαρξη, ενώ οι ανθρώπινοι δεσμοί είναι συνήθως εύθραυστοι και περιστασιακοί καθώς ο χρόνος και οι αποστάσεις σαρώνουν τα πάντα.

Η φθορά, η απώλεια και το φάσμα του θανάτου είναι οι κοινοί άξονες που ορίζουν το πλαίσιο. Το υπαρξιακό φορτίο των πρωταγωνιστών είναι βαρύ, ο ψυχικός τους κάματος τεράστιος, ενώ το μαύρο χιούμορ κατά τόπους δίνει την πιο γκροτέσκα πινελιά. Στο ομώνυμο διήγημα, ένας διαφημιστής αναλογίζεται το εφήμερο της ζωής, καθώς φέρνει στο μυαλό του περιπτώσεις συνομήλικων γνωστών και φίλων που «έφυγαν» πρόωρα και αναπάντεχα, χωρίς ποτέ να έχουν υπάρξει ευτυχισμένοι. Στην αποτίμηση που επιχειρεί να κάνει, η μέση ηλικία σηματοδοτεί την απαρχή μιας διαρκούς αβεβαιότητας και επισφάλειας γύρω από τη βιολογική ύπαρξη, ενώ οι ανθρώπινοι δεσμοί είναι συνήθως εύθραυστοι και περιστασιακοί καθώς ο χρόνος και οι αποστάσεις σαρώνουν τα πάντα. Μέσα σ' ένα κλίμα μεταξύ σοβαρού και αστείου, με τη ζυγαριά να ρέπει πότε δω και πότε κει, μένει τελικά αδιευκρίνιστο αν η ζωή μοιάζει περισσότερο με κωμωδία ή με δράμα.

Στο «Αστροφεγγιά στο Αϊντάχο» και «Μπομπ ο Στραγγαλιστής», τα κεντρικά πρόσωπα παλεύουν με τους δαίμονές τους, κονταροχτυπιούνται με τις εξαρτήσεις τους σε μια αέναη πάλη με προδιαγεγραμμένη την ήττα τους αλλά ο συγγραφέας (με θητεία και ο ίδιος στον αλκοολισμό και την «αλητεία») αρνείται πεισματικά να διεκτραγωδήσει και να θρηνήσει. Τρόφιμοι φυλακών, ψυχιατρείων ή κέντρων απεξάρτησης, οι (αντι-)ήρωες του Ντένις Τζόνσον δίνουν έναν καθημερινό αγώνα επιβίωσης κάτω από τις πιο αντίξοες συνθήκες. Πασχίζουν να σώσουν το σώμα που καταρρέει και την ψυχή που υποφέρει παλεύοντας ενάντια σε δυνάμεις που τους ξεπερνούν και τους συντρίβουν σε όλα τα μέτωπα. Δέσμιοι εθισμών και (αυτο-)καταστροφικών τάσεων, εγκλωβισμένοι σε σχήματα συμπεριφοράς που αναπαράγουν τον ζόφο μιας απερίγραπτης ψυχικής αποδιοργάνωσης, κατ΄εξακολούθηση παραβάτες και υπότροποι, οι πρωταγωνιστές διαθέτουν, ωστόσο, ένα είδος εγρήγορσης και πνευματικότητας, που μοιάζει να τους διασώζει από την απόλυτη απελπισία. Αρθρώνουν μεταφυσικά ερωτήματα, ενίοτε αλληλογραφούν με το θεό και το διάβολο, κάνουν συστηματική ενδοσκόπηση και δεν παύουν να ανιχνεύουν μέσα τους πυρήνες μιας κάποιας ανησυχίας, που τους προστατεύει από την πλήρη διάλυση. Η αποτυχία είναι γραμμένη στο κύτταρό τους και η ήττα αποτελεί τη φυσική τους κατάσταση, το πεπρωμένο τους. Ακόμα όμως κι αν φαντάζουν οριστικά κατεστραμμένοι, υπάρχει παραδόξως κάτι μέσα τους, μία ελάχιστη νησίδα που δεν έχει διαβρωθεί αμετάκλητα και παραμένει αλώβητη.

Σ' αυτή τη σκυταλοδρομία των συγγραφικών γενεών, οι μεσήλικες πρέπει, εκτός των άλλων, να εξασφαλίσουν στους γηραιούς προκατόχους τους μια ήρεμη και αξιοπρεπή έξοδο από τη ζωή. Είναι το ελάχιστο που οφείλουν να κάνουν, ο έσχατος φόρος τιμής που οφείλουν να αποτίσουν.

Στο «Θρίαμβος επί του τάφου», ο αφηγητής-alter ego του συγγραφέα παρακολουθεί εκ του σύνεγγυς τις τελευταίες μέρες άλλοτε κραταιών φίλων, που κλονίστηκαν και λύγισαν υπό το βάρος του γήρατος και της αρρώστιας. Μέσα από αλλεπάλληλες στοιβάδες αναμνήσεων που ενεργοποιούν η μια την άλλη με έναν τρόπο περίπου συνειρμικό, ο αφηγητής ανασύρει περιστατικά και καταχωνιασμένα βιώματα, που τώρα χρωματίζονται αλλιώς και αποκτούν καινούριες, ανύποπτες σημασίες. Δεσπόζει το πρόσωπο του Ντάρσυ Μίλλερ, ενός παραγνωρισμένου, άλλοτε διακεκριμένου συγγραφέα, που έχει πέσει τώρα στην αφάνεια και εκμετρά τον βίο μόνος και αποξενωμένος, σ' ένα απομακρυσμένο ράντσο μιας ημι-ερημικής περιοχής. Καθώς ο αφηγητής διασχίζει την έρημο για να φτάσει στο κτήμα του Ντάρσι, νιώθει να καταβυθίζεται όλο και περισσότερο μέσα σ' ένα δυσοίωνο τοπίο θανάτου, που απορροφά και καταστρέφει ακαριαία κάθε ελπίδα και προσδοκία. Παγιδευμένος σ' έναν αφιλόξενο τόπο απόλυτης εγκατάλειψης, χωρίς ερείσματα και επαφές, ο Nτάρσι οδεύει μόνος προς το τέλος. Ωστόσο, θα βρεθούν ένα-δυο νεότεροι συνάδελφοί του, επίσης συγγραφείς, να ελαφρώσουν το βαρύ του φορτίο και οι δικές τους χειρονομίες αγάπης, χωρίς να είναι κραυγαλέες, θα μπορέσουν να κάνουν τη διαφορά.

alt
Ο Denis Johnson έγραψε εννέα μυθιστορήματα, μια
νουβέλα, δύο συλλογές διηγημάτων, και συγκέντρωσε
τα ποιήματά του σε τρεις συλλογές και τα θεατρικά
του σε δύο.



Σ' αυτό το ίδιο διήγημα, που είναι ίσως και το κορυφαίο της συλλογής, πρωταγωνιστούν σχεδόν αποκλειστικά άντρες συγγραφείς, μεσήλικες και γηραιοί, που αγωνίζονται καθένας τους σε διαφορετικό μέτωπο. Οι γηραιότεροι έχουν ήδη δοκιμαστεί στη γραφή με μεγαλύτερη ή μικρότερη επιτυχία και πλέον προσπαθούν να επιβιώσουν και να κρατηθούν στη ζωή, μόνοι ή σχεδόν μόνοι και ξεχασμένοι. Οι μεσήλικες εμπνέονται από τους απερχόμενους, που έχουν πια αποσυρθεί και σιωπήσει, και προσπαθούν με τη σειρά τους να δημιουργήσουν έργο, χωρίς πάντα να τα καταφέρνουν. Σ' αυτή τη σκυταλοδρομία των συγγραφικών γενεών, οι μεσήλικες πρέπει, εκτός των άλλων, να εξασφαλίσουν στους γηραιούς προκατόχους τους μια ήρεμη και αξιοπρεπή έξοδο από τη ζωή. Είναι το ελάχιστο που οφείλουν να κάνουν, ο έσχατος φόρος τιμής που οφείλουν να αποτίσουν. Γραφή, ζωή και θάνατος ορίζουν τη δύσβατη και γκροτέσκα περιοχή εντός της οποίας βαδίζουν παραπαίοντας τα πρόσωπα του διηγήματος, μεταξύ φθοράς και αφθαρσίας, προς ένα μέλλον άδηλο, σκοτεινό.

Άνθρωποι εύθραυστοι, ανυπεράσπιστοι, ανοχύρωτοι και μόνοι. Αυτοί είναι οι (αντι)ήρωες του Ντένις Τζόνσον. Αποδεικνύονται ακατάλληλοι να διαχειριστούν την ύπαρξή τους κι επιβιώνουν μετα δυσκολίας. Έχουν βαρύ παρελθόν αλλά καθόλου μέλλον.

Η συλλογή κλείνει με το «Doppelganger, Poltergeist», ένα διήγημα που αναπτύσσεται ως θρίλερ και καταλήγει εκκωφαντικά σε μαύρη κωμωδία. Και πάλι πρωταγωνιστούν συγγραφείς, ένας μάλλον ατάλαντος κι ένας ακραιφνώς χαρισματικός που όμως φλερτάρει επικίνδυνα με την παραφροσύνη. Ο ιδιοφυής ποιητής Μαρκ Άχερν, εμμονικός και ιδεοληπτικός σε ανησυχητικό βαθμό, έχει κατασκευάσει μια παρανοϊκή θεωρία συνωμοσίας για την υποτιθέμενη δολοφονία του Έλβις Πρίσλεϊ και τον υποτιθέμενο δίδυμο αδελφό του, που είχε τάχα δηλωθεί νεκρός, χωρίς να είναι. Τραυματισμένος από τον αδόκητο θάνατο του δικού του νεαρού αδελφού και αδυνατώντας να ξεμπλέξει με τους εφιάλτες της παιδικής ηλικίας, ο Άχερν ζει με απόλυτη συνέπεια δυο παράλληλες ζωές, ισορροπώντας πάνω σ' ένα λεπτό όριο. Ο αφηγητής παρακολουθεί με κομμένη την ανάσα αυτή την εντυπωσιακή ακροβασία, που συνεχίζεται αδιατάρακτη, πάντα στην κόψη του ξυραφιού. Η συνύφανση της τέχνης και της ζωής και οι σύνθετοι ψυχολογικοί μηχανισμοί που συγκροτούν μια λογοτεχνική διάνοια, όπως είναι ο μονομανής ήρωας της ιστορίας, αποτελούν προνομιακό υλικό για ένα διήγημα που κρατά τον αναγνώστη αμφίθυμο και αμφίρροπο μέχρι το τέλος. Είναι άραγε η τέχνη δίδυμη αδελφή της τρέλας;

Άνθρωποι εύθραυστοι, ανυπεράσπιστοι, ανοχύρωτοι και μόνοι. Αυτοί είναι οι (αντι)ήρωες του Ντένις Τζόνσον. Αποδεικνύονται ακατάλληλοι να διαχειριστούν την ύπαρξή τους κι επιβιώνουν μετα δυσκολίας. Έχουν βαρύ παρελθόν αλλά καθόλου μέλλον. Ανακυκλώνουν αδιέξοδες συμπεριφορές και παρακολουθούν τη, δίχως αύριο, ζωή τους να διαλύεται. Ο πόνος, το γήρας, η αρρώστια, ο εθισμός τούς τοποθετεί στο περιθώριο και στ' αζήτητα. Πάντα όμως υπάρχουν λίγοι φίλοι ή συμπαθούντες που, με την παρουσία τους και τη χειρονομία τους, ρηγματώνουν το ζόφο κομίζοντας ένα κάποιο φως. Αυτοί ακριβώς οι φίλοι με την, έστω σποραδική, συμβολή τους επαναφέρουν το νόημα και την ελπίδα ανακουφίζοντας και παρηγορώντας.

Χαρτογραφώντας την επικράτεια του εφιάλτη, ο Ντένις Τζόνσον δεξιώνεται στη γενναιοδωρία της γοργόνας (που έμελλε να είναι η τελευταία του συλλογή) τον πόνο και τον θάνατο αλλά και δεν ξεχνά να ορίσει την τέχνη και την κοινότητα των φίλων ως μοναδικά φυλαχτά και αντίδοτα ενάντια στη βάσκανη μοίρα που κατατρέχει τον άνθρωπο.

* Η ΝΙΚΗ ΚΩΤΣΙΟΥ είναι φιλόλογος.

  Στην κεντρική εικόνα: O Μαρκ Άχερν και ο Έλβις Πρίσλεϊ. © Illustration Laura Breiling.


altΗ γενναιοδωρία της γοργόνας
Ντένις Τζόνσον
Μτφρ. Κώστας Σπαθαράκης
Αντίποδες 2019
Σελ. 216, τιμή εκδότη €14,50

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ DENIS JOHNSON

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Μητρικό γάλα» της Νόρα Ίκστενα (κριτική) – Μητέρα και κόρη σε καθεστώς ανελευθερίας

«Μητρικό γάλα» της Νόρα Ίκστενα (κριτική) – Μητέρα και κόρη σε καθεστώς ανελευθερίας

Για το μυθιστόρημα της Νόρα Ίκστενα [Nora Ikstena] «Μητρικό γάλα» (μτφρ. Μαριάννα Αβούρη, εκδ. Βακχικόν). Στην κεντρική εικόνα, στιγμιότυπο από την ταινία «Soviet Milk» (2023). 

Γράφει η Διώνη Δημητριάδου

Ζωή μ...

«Ξανθές ρίζες» της Μπέρναρντιν Εβαρίστο (κριτική) – Μια συναρπαστική αντιστροφή της αποικιοκρατικής Ιστορίας

«Ξανθές ρίζες» της Μπέρναρντιν Εβαρίστο (κριτική) – Μια συναρπαστική αντιστροφή της αποικιοκρατικής Ιστορίας

Για το βιβλίο της Μπέρναρντιν Εβαρίστο [Bernardine Evaristo] «Ξανθές ρίζες» (μτφρ. Αλέξης Καλοφωλιάς, εκδ. Gutenberg). Κεντρική εικόνα: η συγγραφέας Μπέρναρντιν Εβαρίστο.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Οι Ξανθές ρίζες της β...

«Πάγος» της Άννα Καβάν (κριτική) – Ανώνυμοι ήρωες σε ανώνυμους τόπους

«Πάγος» της Άννα Καβάν (κριτική) – Ανώνυμοι ήρωες σε ανώνυμους τόπους

Για το μυθιστόρημα της Άννα Καβάν [Anna Kavan] «Πάγος» (μτφρ. Λευτέρης Καλοσπύρος, εκδ. Gutenberg). Κεντρική εικόνα: Η Anna Kavan από τον Walker Evans © Metropolitan Museum of Art.

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη

...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Ήλια Μπούρα: «Ό,τι ειπώνεται έχει ήδη ειπωθεί και θα ξαναειπωθεί με τις ίδιες ή διαφορετικές λέξεις»

Ήλια Μπούρα: «Ό,τι ειπώνεται έχει ήδη ειπωθεί και θα ξαναειπωθεί με τις ίδιες ή διαφορετικές λέξεις»

Η Ήλια Μπούρα μας συστήθηκε πρόσφατα με την ποιητική της συλλογή «Εύκρατη ζώνη», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη. «Ένας νέος ποιητής δεν φέρνει τίποτα καινούργιο εκτός από τη βιωματική χρήση των λέξεων που υπάρχουν στη γλώσσα μας τόσες χιλιάδες χρόνια», σημειώνει, μεταξύ άλλων.

...
«Mαρία Skłodowska Κιουρί» του Θέμη Μουμουλίδη, στο Σύγχρονο Θέατρο (κριτική)

«Mαρία Skłodowska Κιουρί» του Θέμη Μουμουλίδη, στο Σύγχρονο Θέατρο (κριτική)

Η παράσταση «Mαρία Skłodowska Κιουρί» παρουσιάζεται στο Σύγχρονο Θέατρο σε σκηνοθεσία Θέμη Μουμουλίδη. Φωτογραφίες: Ελίνα Γιουνανλή.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

H παράσταση «Mαρία Skłodowska Κιουρί» που ανεβάζει στο Σύγχρονο Θέατ...

Ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες ξεπέρασε τον Θερβάντες

Ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες ξεπέρασε τον Θερβάντες

Σύμφωνα με έρευνα, ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες [Gabriel García Márquez} είναι ο πιο μεταφρασμένος συγγραφέας ισπανόφωνης λογοτεχνίας των τελευταίων είκοσι ετών, εκθρονίζοντας από την πρώτη θέση τον Θερβάντες [Miguel de Cervantes], δημιουργό του «Δον Κιχώτη».

Επιμέλεια: Boo...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα [Abdulrazak Gurnah] «Παράδεισος» (μτφρ. Κατερίνα Σχινά), το οποίο θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Πρώτα το αγόρι. Το λέγανε Γ...

«Σε πρώτο ενικό» του Χαρούκι Μουρακάμι (προδημοσίευση)

«Σε πρώτο ενικό» του Χαρούκι Μουρακάμι (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση μέρους διηγήματος από τη συλλογή διηγημάτων του Χαρούκι Μουρακάμι [Haruki Murakami] «Σε πρώτο ενικό» (μτφρ. Βασίλης Κιμούλης), η οποία θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

With the ...

«Η νοσταλγία κι εγώ» της Μάρως Βαμβουνάκη (προδημοσίευση)

«Η νοσταλγία κι εγώ» της Μάρως Βαμβουνάκη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Μάρως Βαμβουνάκη «Η νοσταλγία κι εγώ», που θα κυκλοφορήσει στις 24 Μαρτίου από τις εκδόσεις Αρμός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

— Αναρωτιέμαι τι νοσταλγείς;
— …
— Νοσταλγείς κάτι που συνέβη ή κάτι πο...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Σε ανάρτησή του στο Goodreads, με αφορμή τα δέκα χρόνια λειτουργίας της ιστοσελίδας, ο Στίβεν Κινγκ ξεχώρισε δέκα αγαπημένα του βιβλία. Τα έργα του συγγραφέα κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Κλειδάριθμος.

Επιμέλεια: Book Press

...
Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Σήμερα, 24 Φεβρουαρίου 2023, συμπληρώνεται ένας χρόνος από την έναρξη του πολέμου που διεξάγει η Ρωσία στην Ουκρανία. Η ελληνική βιβλιογραφία αναπόφευκτα εμπλουτίστηκε από μελέτες και συλλογικούς τόμους, βιβλία στα οποία οι συγγραφείς των κειμένων επιχειρούν να δώσουν απαντήσεις και ερμηνείες σε γεγονότα και εξελίξε...

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Η Αμερικανίδα πεζογράφος Κάρσον ΜακΚάλερς [Carson McCullers] είναι μία από τις σημαντικότερες εκπροσώπους του λογοτεχνικού «southern gothic». Τα μυθιστορήματά της εκτυλίσσονται στον αμερικανικό Νότο και παρουσιάζουν μοναχικούς, εκκεντρικούς χαρακτήρες που πασχίζουν να συνυπάρξουν με τους υπόλοιπους ανθρώπους.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ