Για το μυθιστόρημα του Τάχα Χουσεΐν «Η προσευχή του αηδονιού» (μτφρ. Πέρσα Κουμούτση, εκδ. Gutenberg). Στην κεντρική εικόνα: Φωτογραφία από την κινηματογραφική μεταφορά του βιβλίου το 1959 σε σκηνοθεσία Henry Barakat. Στον ρόλο της Άμνα η Faten Hamama.
Της Χριστίνας Μουκούλη
Μια κοινωνία εντελώς έξω από τη δική μας πραγματικότητα, με τους άνδρες να έχουν τον πρώτο λόγο σε όλα και τις γυναίκες να είναι πειθήνια όργανά τους. Μια κοινωνία αυστηρή και αυταρχική, η οποία στερείται της αίσθησης του δικαίου, της ισότητας και της ελευθερίας. Μια κοινωνία οπισθοδρομική, γεμάτη προκαταλήψεις και δεισιδαιμονίες, φόβο, βία και θάνατο. Σε μια τέτοια κοινωνία θα μας μεταφέρει το βιβλίο του Τάχα Χουσεΐν Η προσευχή του αηδονιού (μτφρ. Πέρσα Κουμούτση).
Μια νέα κοπέλα, η Άμνα, μαζί με την αδελφή της και τη μητέρα τους, εγκαταλείπουν το χωριό όπου κατοικούσαν μέχρι τον θάνατο του πατέρα/συζύγου, διωγμένοι από τους συγγενείς τους. Περιπλανιούνται από το ένα χωριό στο άλλο, ψάχνοντας ένα κατάλυμα για να ξεκουραστούν και μια δουλειά για να μπορέσουν να ζήσουν.
Βρισκόμαστε σε μια επαρχιακή περιοχή της Αιγύπτου, στη δεκαετία του 1930. Μια νέα κοπέλα, η Άμνα, μαζί με την αδελφή της και τη μητέρα τους, εγκαταλείπουν το χωριό όπου κατοικούσαν μέχρι τον θάνατο του πατέρα/συζύγου, διωγμένοι από τους συγγενείς τους. Περιπλανιούνται από το ένα χωριό στο άλλο, ψάχνοντας ένα κατάλυμα για να ξεκουραστούν και μια δουλειά για να μπορέσουν να ζήσουν. Ένα τραγικό γεγονός έρχεται να σημαδέψει και να κάνει δυσκολότερη την ήδη δυσβάσταχτη ζωή τους. Ένας επιπόλαιος νέος διαφθείρει την αδελφή της Άμνα, με αποτέλεσμα η νέα κοπέλα να βρει τον θάνατο από χέρι συγγενικού προσώπου, που δεν ανέχεται να παρεκτρέπονται τα κορίτσια της οικογένειας.
Η Άμνα καταρρέει. Όταν μετά από καιρό συνέρχεται, αποφασίζει να φύγει και μόνη της να πάρει εκδίκηση για τον θάνατο της αδελφής της. Μετά από πολλές δυσκολίες, καταφέρνει να βρει δουλειά και να προσεγγίσει το άτομο το οποίο είχε διαφθείρει την αδελφή της. Καταστρώνει το σχέδιό της κι αρχίζει προσεκτικά την υλοποίησή του. Όμως σπανίως τα πράγματα γίνονται έτσι όπως τα περιμένει ή όπως τα σχεδιάζει κανείς. Έρχεται, λοιπόν, ο έρωτας να ανατρέψει τα σχέδιά της και να της θέσει διλήμματα. Θα παλέψει με τον εαυτό της, με τα φαντάσματα του παρελθόντος, με την αγάπη για έναν άνδρα κοινωνικά ανώτερό της, με την αγάπη για την αδελφή της, την υπόσχεση που της έδωσε και την επιθυμία για συγχώρεση, με έντονα και αντικρουόμενα συναισθήματα. Μοναδική παρηγοριά της, το τραγούδι του αηδονιού, που της κρατάει συντροφιά και της δίνει ελπίδα, την ώρα της μοναξιάς, του πόνου και της απελπισίας.
Από τις πρώτες σελίδες του βιβλίου έχουμε μια προοικονομία για μια, ως ένα βαθμό, θετική τελική έκβαση των γεγονότων, χωρίς αυτό να μειώνει στο ελάχιστο την τραγικότητα αυτών των γεγονότων, τις πρωτόγονες συνθήκες και τις οριακές μεταξύ ζωής και θανάτου καταστάσεις, τις οποίες βιώνει η ηρωίδα και η οικογένειά της.
Θεματικός άξονας του βιβλίου είναι η θέση των γυναικών στην Αίγυπτο του 1930, οι αυστηροί ηθικοί και κοινωνικοί κανόνες που διέπουν τη ζωή τους και η προσπάθειά τους να ανταπεξέλθουν με σθένος, επιμονή και επινοητικότητα στις δυσκολίες και στα ανυπέρβλητα πολλές φορές εμπόδια που προκύπτουν στο διάβα τους.
Παρατηρούμε ότι η αφήγηση γίνεται άλλοτε σε πρώτο πρόσωπο, μέσω της κεντρικής ηρωίδας του βιβλίου, κι άλλοτε σε τρίτο πρόσωπο, από τον παντόπτη αφηγητή. Αυτή η τεχνική, πέραν του ότι προσδίδει μια ιδιαίτερη γοητεία στο κείμενο, φανερώνει τη διάθεση του συγγραφέα να παρουσιάσει τα γεγονότα αμερόληπτα, με σαφήνεια και αντικειμενικότητα, χωρίς να τους στερήσει την έντονη συγκινησιακή φόρτιση και την αμεσότητα. Παράλληλα υποδηλώνει και μια τάση να βοηθήσει την ηρωίδα να αποστασιοποιηθεί από τα βιώματά της, θέλοντας να μειώσει τον αφόρητο πόνο που της προκαλούν. Η γλώσσα απλή, καθημερινή, με έντονο λυρισμό, κυρίως στα σημεία όπου περιγράφεται η επικοινωνία της ηρωίδας με το αηδόνι που την ακολουθεί παντού με το τραγούδι του.
Θεματικός άξονας του βιβλίου είναι η θέση των γυναικών στην Αίγυπτο του 1930, οι αυστηροί ηθικοί και κοινωνικοί κανόνες που διέπουν τη ζωή τους και η προσπάθειά τους να ανταπεξέλθουν με σθένος, επιμονή και επινοητικότητα στις δυσκολίες και στα ανυπέρβλητα πολλές φορές εμπόδια που προκύπτουν στο διάβα τους. Η γυναίκα της εποχής εκείνης, από την ώρα που γεννιέται, είναι κτήμα του άνδρα της οικογένειας, είτε αυτός λέγεται πατέρας, αδελφός, θείος, είτε αργότερα σύζυγος. Είναι ένα αντικείμενο, το οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί ανάλογα με τις διαθέσεις του ιδιοκτήτη του. Έχει να παλέψει αρχικά και κατά κύριο λόγο για την επιβίωσή της και στη συνέχεια για όλα εκείνα τα οποία στις μέρες μας θεωρούνται δεδομένα: δικαιοσύνη, ισότητα, ελευθερία, δικαίωμα στη μόρφωση. Ζει με το όνειρο μιας ήρεμης και άνετης ζωής, κάτι το οποίο πραγματοποιείται σπάνια. Η πάλη όμως κάθε ανθρώπινου πλάσματος για την επιβίωση, η έμφυτη ανάγκη του να τα καταφέρει, ατσαλώνει τη θέλησή του και το κάνει ανθεκτικό, ευρηματικό και παράτολμο.
Ο Τάχα Χουσεΐν έχει γράψει πάνω απο 60 βιβλία και 1300 άρθρα. Επίσης, έχει μεταφράσει, Πλάτωνα, Σοφοκλή, Ρακίνα και André Gide. |
Ο συγγραφέας
Ο Τάχα Χουσεΐν (1889-1973), ήταν Αιγύπτιος λογοτέχνης και, όπως αναφέρει και η Πέρσα Κουμούτση στο προλογικό σημείωμα του βιβλίου, «υπήρξε μια πολυσύνθετη προσωπικότητα που ενέπνευσε πολλούς συγγραφείς και θεωρείται θεμελιωτής του σύγχρονου αιγυπτιακού μυθιστορήματος και πατέρας του μοντερνισμού». Είναι, δηλαδή, ο πνευματικός πατέρας των σύγχρονων αραβόφωνων λογοτεχνών.
Ο Τάχα Χουσεΐν γεννήθηκε σε ένα χωριό της Αιγύπτου και έμεινε τυφλός από την ηλικία των δύο ετών. Όμως ούτε η απώλεια της όρασης, ούτε η οικονομική κατάσταση της οικογένειάς του μπόρεσαν να εμποδίσουν την έντονη επιθυμία του να σπουδάσει. Φοίτησε στη Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου του Αλ Άζχαρ του Καΐρου, το οποίο είναι το αρχαιότερο πανεπιστήμιο του κόσμου και συνέχισε με ένα διδακτορικό από το Πανεπιστήμιο της Σορβόννης στη Γαλλία. Το 1919 κατέλαβε την έδρα της Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Καΐρου. Μελέτησε τα έργα της κλασικής αρχαιότητας, της αραβικής φιλολογίας και της νεότερης ευρωπαϊκής λογοτεχνίας. Διετέλεσε Υπουργός Παιδείας της κυβέρνησης Νάσερ και μέσα από αυτή του την ιδιότητα, έκανε ριζοσπαστικές αλλαγές στο εκπαιδευτικό σύστημα της Αιγύπτου, καθώς εισήγαγε τη δωρεάν και υποχρεωτική στοιχειώδη εκπαίδευση και για τα κορίτσια. Προσπάθησε με κάθε τρόπο να καταπολεμήσει τον αναλφαβητισμό και κάθε μορφής ανισότητα. Προτάθηκε δεκατέσσερις φορές για Νόμπελ λογοτεχνίας.
Ήταν υπέρμαχος της Αναγέννησης (Νahda), σε επίπεδο γραμμάτων και τεχνών και παρότρυνε τους Άραβες ανθρώπους του πνεύματος να έρθουν σε επαφή με τα ευρωπαϊκά λογοτεχνικά ρεύματα, έτσι ώστε η χώρα του να εκσυγχρονιστεί και να συμβαδίσει με τις τάσεις της εποχής.
Λάτρης της ελληνικής παιδείας, ίδρυσε την πρώτη σχολή ελληνικών σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Καΐρου, μετέφρασε έργα του Πλάτωνα στα αραβικά και κατέβαλλε κάθε δυνατή προσπάθεια για την ανάπτυξη πνευματικών σχέσεων μεταξύ της Αιγύπτου και της Ελλάδας. Ήταν υπέρμαχος της Αναγέννησης (Νahda), σε επίπεδο γραμμάτων και τεχνών και παρότρυνε τους Άραβες ανθρώπους του πνεύματος να έρθουν σε επαφή με τα ευρωπαϊκά λογοτεχνικά ρεύματα, έτσι ώστε η χώρα του να εκσυγχρονιστεί και να συμβαδίσει με τις τάσεις της εποχής. Υπήρξε πολυγραφότατος. Εκπόνησε πολλές μελέτες για την προϊσλαμική ποίηση, αρκετά μυθιστορήματα, Ο γραμματισμένος, Το δέντρο της αθλιότητας, Στο περιθώριο στη Σίρα κ.ά. καθώς και ένα αυτοβιογραφικό έργο τριών τόμων με τίτλο Ημέρες, το οποίο θεωρείται ως ένα από τα ωραιότερα μυθιστορήματα της αιγυπτιακής λογοτεχνίας.
Η Προσευχή του αηδονιού γράφτηκε το 1934 και είναι ένα πολύ δημοφιλές έργο. Η μεταφράστρια του βιβλίου, στο προλογικό σημείωμα που το συνοδεύει, αναφέρει ανάμεσα σε άλλα πολύ ενδιαφέροντα σχόλια: «Είναι μια ιστορία για την κοινωνική διαστρωμάτωση της Αιγύπτου, που στα χρόνια του Χουσεΐν ήταν ακόμα πολύ έντονη, αλλά και μια εξαιρετικά γοητευτική ιστορία για την αγάπη και τη συγχώρεση, με προεκτάσεις που αγγίζουν πολλά ηθικά ζητήματα: την αφοσίωση, το αίσθημα της επιβίωσης, το κεφαλαιώδες ζήτημα της δικαιοσύνης, καθώς και εκείνο της αυτεξουσιότητας των γυναικών, της χειραφέτησής τους και της ελευθερίας τους».
* Η ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΜΟΥΚΟΥΛΗ είναι είναι εκπαιδευτικός.
Η προσευχή του αηδονιού
Τάχα Χουσεΐν
Μτφρ. Πέρσα Κουμούτση
Gutenberg 2019
Σελ. 208, τιμή εκδότη €13,00