alt

Για το βιβλίο με τις νουβέλες του Ονορέ ντε Μπαλζάκ «Ένα επεισόδιο από την εποχή της τρομοκρατίας & Το κόκκινο πανδοχείο» (μτφρ. Νίκος Σκοπλάκης, εκδ. Κοβάλτιο).

Της Διώνης Δημητριάδου

Η ιστορική μυθοπλασία του Μπαλζάκ

Μια ενδιαφέρουσα παράμετρος της αποδοχής που δυνητικά έχουν τα ιστορικά γεγονότα στη συνείδηση των πολιτών, αφορά στη λογοτεχνική επεξεργασία αυτών των ίδιων των γεγονότων διανθισμένων από την απαραίτητη μυθοπλασία αλλά με τη διατήρηση της ζώσας ιστορίας στον πυρήνα τους. Πολύ περισσότερο ισχύει αυτό, αν ο συγγραφέας/μυθοπλάστης είναι σύγχρονος των γεγονότων που αναλαμβάνει να θέσει ως ιστορικό φόντο της δικής του ιστορίας. Με δεδομένη φυσικά την ιδεολογική φόρτιση που αναπόφευκτα έχει και άρα τη συγκεκριμένη ως προς αυτήν οπτική γωνία μέσα από την οποία βλέπει και καταγράφει, το αποτέλεσμα δεν μπορεί να είναι αντικειμενικό. Απολύτως αντικειμενική ιστορία, όπως γνωρίζουμε, δεν υφίσταται, καθόσον η θέση των υποκειμένων απέναντι στα γεγονότα δεν μπορεί να αγνοήσει τον διαμορφωμένο ιδεολογικό κόσμο μέσα από τις οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες που τοποθετούν τον κάθε φορά εκτιμητή των γεγονότων στη μία ή την άλλη πλευρά. Όταν λοιπόν ο Ένγκελς δηλώνει (μέσω επιστολής στην κόρη του Μαρξ Λώρα Λαφάργκ) το 1883 ότι στο έργο του Μπαλζάκ «υπάρχει η ιστορία της Γαλλίας από το 1815 ως το 1848» και μάλιστα επισημαίνοντας την τόλμη και την «επαναστατική διαλεκτική στην ποιητική του δικαιοσύνη», δεν μπορούμε να αμφισβητήσουμε την «ιστορική» οπτική του συγγραφέα της Ανθρώπινης Κωμωδίας – δικαιούται και αυτός να αποδίδει μέσα στις επινοημένες ιστορίες του όχι μόνον το κλίμα της εποχής αλλά και τη δική του εκδοχή για πρόσωπα και πράγματα.

Όταν λοιπόν ο Ένγκελς δηλώνει (μέσω επιστολής στην κόρη του Μαρξ Λώρα Λαφάργκ) το 1883 ότι στο έργο του Μπαλζάκ «υπάρχει η ιστορία της Γαλλίας από το 1815 ως το 1848» [...] δεν μπορούμε να αμφισβητήσουμε την «ιστορική» οπτική του συγγραφέα της «Ανθρώπινης Κωμωδίας»

«Η ιστορία στην Ανθρώπινη Κωμωδία είναι πρώτα απ’ όλα η ιστορία της διαφοράς και της αντίθεσης: ταξικής και έμφυλης, ηθών και συμφερόντων, περιουσιών και βίων. Και, σε αυτή την ιστορία, όλες οι διαφορές και οι αντιθέσεις αρθρώνονται μέσα από ανταγωνισμούς και κερδοσκοπίες, κληρονομιές και ραδιουργίες  και "αόρατες" συνωμοσίες, οικογενειακές περιπέτειες και οικονομικούς μετασχηματισμούς», όπως γράφει στο πολύ κατατοπιστικό και περιεκτικό Επίμετρο ο μεταφραστής του βιβλίου Νίκος Σκοπλάκης.

Για να δείξει αυτές ακριβώς τις αντιθετικές συνθήκες που δομούν τη γαλλική κοινωνία από το 1816 ως το 1848 (αλλά και τα προηγούμενα χρόνια που με επίκεντρο τη Γαλλική Επανάσταση δρομολόγησαν τις μετέπειτα εξελίξεις), ο Μπαλζάκ προτιμά στη δική του προσέγγιση του ιστορικού πλαισίου να επικεντρώσει σε λεπτομέρειες και επεισόδια (για τα οποία η επίσημη ιστορία αδιαφορεί) προκειμένου να διεισδύσει περισσότερο στην ψυχοσύνθεση των προσώπων παρά στις πράξεις τους. Πρόκειται για μια ρεαλιστική αντιμετώπιση της ιστορίας (δεξιοτέχνης του ρεαλισμού, πάλι κατά τον Ένγκελς, ο Μπαλζάκ), κάτω από το πρίσμα των υποκειμένων που δρουν –συχνά στην αφάνεια– επηρεάζοντας το γενικότερο κλίμα, καθώς το ήθος των δρώντων προσώπων αντικατοπτρίζεται κατ' επέκταση στην εποχή.

Η πρώτη ιστορία, «Ένα επεισόδιο από την εποχή της τρομοκρατίας», τοποθετείται στα 1793, μια μέρα μετά την εκτέλεση του Λουδοβίκου ΙΣΤ', και μας μεταφέρει το κλίμα της μετάλλαξης της κοινωνίας από φεουδαρχική σε αστική.

Οι δύο ιστορίες που αποκόπτονται από την Ανθρώπινη Κωμωδία για να συμπορευτούν στην παρούσα έκδοση, βρίσκουν τον κοινό τους τόπο αρχικά στην εποχή της Γαλλικής Επανάστασης· αυτό όμως δεν θα ήταν ίσως αρκετό για την επιλογή της συνύπαρξης. Και οι δύο ιστορίες εστιάζουν στο χρήμα και στο αίμα και αφήνουν στο βάθος να φανεί εκείνη η ελάχιστη, ωστόσο υπαρκτή, ελπίδα που γεννά το ήθος των ανθρώπων, όταν νιώθουν πως διασώζονται μέσα στη δίνη των καταιγιστικών γεγονότων μόνον όταν προβάλλουν τη δική τους ιδιαίτερη ηθική ένσταση.

Η πρώτη ιστορία, «Ένα επεισόδιο από την εποχή της τρομοκρατίας», τοποθετείται στα 1793, μια μέρα μετά την εκτέλεση του Λουδοβίκου ΙΣΤ', και μας μεταφέρει το κλίμα της μετάλλαξης της κοινωνίας από φεουδαρχική σε αστική, που έφερε αναπόφευκτα και τον διωγμό των θρησκευτικών τελετών, οι οποίες ωστόσο τελούνταν κρυφά. Μια τέτοια κρυφή τελετή θα ζητήσει ο δήμιος Σανσόν από τις δύο μοναχές της ιστορίας και τον αβά ντε Μαρόλ ως επιμνημόσυνη δέηση για τον εκτελεσμένο μονάρχη – μια υπόμνηση αχνή για το προσωπικό ήθος που δικαιούται να έχει ακόμη κι ένας δήμιος, πιστός στις διαταγές που λαμβάνει για να εκτελέσει τους καταδικασμένους σε θάνατο. Μια ιδέα (αχνή επίσης) για τα αισθήματα που μπορεί να διατηρούν οι ανθρώπινες συνειδήσεις ακόμη και μέσα στο πλήθος που εξεγείρεται και ανατρέπει, επαναστατεί και εκτελεί τους φορείς της προηγούμενης άρχουσας τάξης.

alt
Ο πίνακας του Charles Benazech «Ένα επεισόδιο από την εποχή της τρομοκρατίας» (1793).

Θεωρούσε τον εαυτό του συγχρόνως αθώο και ένοχο […] ένιωθε πως δεν είχε καθαρή καρδιά, αφού είχε διαπράξει στη σκέψη του το έγκλημα.

Η δεύτερη ιστορία, «Το κόκκινο πανδοχείο», αφορά ένα έγκλημα που διαπράχθηκε το 1799. Ο στρατιωτικός χειρουργός Προσπέρ Μανιάν σχεδιάζει να δολοφονήσει τον περιστασιακό συνδαιτυμόνα και συγκάτοικο για μια νύχτα μεγαλέμπορο Βιλέμ, ο οποίος έχει εκμυστηρευτεί σ’ αυτόν και στον φίλο του με μεγάλη αφέλεια: «Μέσα στη βαλίτσα μου έχω εκατό χιλιάδες φράγκα σε χρυσό και σε διαμάντια».  Πόσο απέχει, όμως, η σκέψη από την πράξη; Όταν ο Βιλέμ πράγματι δολοφονείται (όχι όμως από τον Προσπέρ) τα γεγονότα ενοχοποιούν αυτόν που μόνον με τη σκέψη του έχει εγκληματήσει, ωστόσο νιώθει ένοχος και γι’ αυτό δεν δικαιολογεί τον εαυτό του – «Θεωρούσε τον εαυτό του συγχρόνως αθώο και ένοχο […] ένιωθε πως δεν είχε καθαρή καρδιά, αφού είχε διαπράξει στη σκέψη του το έγκλημα». Λίγο πριν από την εκτέλεσή του θα αφηγηθεί την ιστορία του στον Χέρμαν, ο οποίος με τη σειρά του την αφηγείται στους ομοτράπεζους ενός φιλικού γεύματος, κατά τη διάρκεια του οποίου θα φανεί ποιος ήταν ο αληθινός δολοφόνος. Στα παρεπόμενα της δεύτερης αυτής αφήγησης θα δούμε το ηθικό δίλημμα του Χέρμαν για το αν μπορεί να παντρευτεί την κόρη ενός δολοφόνου και να καρπωθεί μια περιουσία που αποκτήθηκε άνομα με τίμημα το αίμα ενός ανθρώπου.

Ο Μπαλζάκ αναδεικνύεται όχι μόνο σε μεγάλο μυθοπλάστη αλλά και σε ανατόμο της ψυχοσύνθεσης των υποκειμένων που συναποτελούν το απαραίτητο ανθρώπινο πλαίσιο για να γραφτεί η Ιστορία.

Ο δρόμος του αίματος και της ισχύος και στις δύο ιστορίες αφήνει τα ίχνη του· ωστόσο το προσωπικό ήθος των ανθρώπων δηλώνει την παρουσία του απέναντι σε όποιον συνυπολογισμό, σε όποια συναρίθμηση θέλει να ομαδοποιήσει τις συνειδήσεις και τις πράξεις. Πάντα θα διαχωρίζεται η διαφορετική συνείδηση, που ακόμη κι αν δεν πράττει τελικά όπως η ηθική αναστολή επιτάσσει, έστω θα προβληματίζεται για την ορθότητα των πράξεων. Σε κάθε περίπτωση ο Μπαλζάκ αναδεικνύεται όχι μόνο σε μεγάλο μυθοπλάστη αλλά και σε ανατόμο της ψυχοσύνθεσης των υποκειμένων που συναποτελούν το απαραίτητο ανθρώπινο πλαίσιο για να γραφτεί η Ιστορία. Αν οι επιστήμονες ιστορικοί καταγράφουν τα γεγονότα της ταραγμένης αυτής εποχής στη Γαλλία (με την αναπόφευκτη οπωσδήποτε ιδεολογική ταυτότητα σε ό,τι επέλεξαν να απομονώσουν και να ερμηνεύσουν), ο Μπαλζάκ με την Ανθρώπινη Κωμωδία του ρίχνει φως στα μεμονωμένα πρόσωπα που αποτέλεσαν τον μοχλό της Ιστορίας.

 

* Η ΔΙΩΝΗ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΟΥ είναι συγγραφέας.
Τελευταίο της βιβλίο, η ποιητική συλλογή «Ο ευτυχισμένος Σίσυφος» (εκδ. ΑΩ).

 Στην κεντρική εικόνα, φωτογραφία από την ταινία L'auberge rouge (1951) σε σκηνοθεσία Claude Autant Lara.


alt

Ένα επεισόδιο από την εποχή της τρομοκρατίας
&
Το κόκκινο πανδοχείο
Ονορέ ντε Μπαλζάκ
Μτφρ. - επίμετρο - σημειώσεις Νίκος Σκοπλάκης
Κοβάλτιο 2018
Σελ. 154, τιμή εκδότη €13,25

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ HONORE DE BALZAC

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Ανήκουστος βλάβη» του Ντέιβιντ Λοτζ (κριτική) – Μια καυστική παρωδία των campus novels

«Ανήκουστος βλάβη» του Ντέιβιντ Λοτζ (κριτική) – Μια καυστική παρωδία των campus novels

Για το μυθιστόρημα του Ντέιβιντ Λοτζ (David Lodge) «Ανήκουστος Βλάβη», που κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Κυψέλη σε μετάφραση Έφης Τσιρώνη.

Γράφει ο Αντώνης Γουλιανός

Στο μυθιστόρημά του Deaf Sentence (με...

«Μικρές κόκκινες γυναίκες» της Μάρτα Σανθ (κριτική) – Μια γυναίκα παλεύει για τη δικαίωση των θυμάτων του Ισπανικού Εμφυλίου

«Μικρές κόκκινες γυναίκες» της Μάρτα Σανθ (κριτική) – Μια γυναίκα παλεύει για τη δικαίωση των θυμάτων του Ισπανικού Εμφυλίου

Για το μυθιστόρημα της Μάρτα Σανθ (Marta Sanz) «Μικρές κόκκινες γυναίκες», που κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Carnivora, σε μετάφραση Κωνσταντίνου Παλαιολόγου. Στη φωτογραφία, στιγμιότυπο από την ταινία «Land and Freedom» του Κεν Λόουτς (Ken Loach), με θέμα τον Ισπανικό Εμφύλιο.

...
«Σιντάρτα» & «Γερτρούδη» του Έρμαν Έσσε – Ξαναδιαβάζοντας τον Γερμανό της εσωτερικής αναζήτησης και του ρομαντικού έρωτα

«Σιντάρτα» & «Γερτρούδη» του Έρμαν Έσσε – Ξαναδιαβάζοντας τον Γερμανό της εσωτερικής αναζήτησης και του ρομαντικού έρωτα

Για τα βιβλία του Έρμαν Έσσε [Hermann Hesse] «Σιντάρτα» (μτφρ. Μαρία Αγγελίδου, Άγγελος Αγγελίδης) και «Γερτρούδη» (μτφρ. Ρένα Γεούργα) από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Η μοίρα των συγγραφέων (ακόμη και τ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Festen» του Τόμας Βίντερμπεργκ, σε σκηνοθεσία Οδυσσέα Παπασπηλιόπουλου

«Festen» του Τόμας Βίντερμπεργκ, σε σκηνοθεσία Οδυσσέα Παπασπηλιόπουλου

Για το «Festen» του Τόμας Βίντερμπεργκ, σε σκηνοθεσία Οδυσσέα Παπασπηλιόπουλου, στο θέατρο ΑΛΜΑ. 

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Στο θέατρο «Άλμα» ο Οδυσσέας Παπασπηλιόπουλος επέλεξε να σκηνοθετήσει τη δύσκολη θεατρική διασκευή της κινηματογραφικής ταινίας «FESTEN» («Οικογενειακή γιορ...

Πέθανε ο συγγραφέας Πάνος Θεοδωρίδης: Η Εταιρεία Συγγραφέων αποχαιρετά τον «Πετεφρή»

Πέθανε ο συγγραφέας Πάνος Θεοδωρίδης: Η Εταιρεία Συγγραφέων αποχαιρετά τον «Πετεφρή»

Ανακοίνωση της Εταιρείας Συγγραφέων για τον θάνατο του μέλους της Πάνου Θεοδωρίδη. 

Επιμέλεια: Book Press

Με λύπη μας πληροφορηθήκαμε τον θάνατο του αρχιτέκτονα και συγγραφέα Πάνου Θεοδωρίδη, σε ηλικία 77 ετών. Γνωστός και με το ψευδώνυμο «Πετεφρή...

Πόσα είναι τα φύλα, τελικά; Βιβλία και μελέτες που δίνουν τις απαντήσεις

Πόσα είναι τα φύλα, τελικά; Βιβλία και μελέτες που δίνουν τις απαντήσεις

Πόσα φύλα υπάρχουν; Ποια είναι η διαφορά μεταξύ βιολογικού και κοινωνικού φύλου; Υπάρχει φάσμα όσον αφορά το βιολογικό φύλο; Μια προσεκτική εξέταση των παραπάνω ερωτημάτων που αναδύονται στην επικαιρότητα τα τελευταία χρόνια.

Γράφει ο Αντώνης Γουλιανός

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Ηθική και Ανήθικοι» του Κωνσταντίνου Γιατρά (προδημοσίευση)

«Ηθική και Ανήθικοι» του Κωνσταντίνου Γιατρά (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Κωνσταντίνου Γιατρά «Ηθική και Ανήθικοι», το οποιο κυκλοφορεί τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Stamora Moravita

...
«Στη σκόνη» της Μοργκάνα Κρέτζμαν (προδημοσίευση)

«Στη σκόνη» της Μοργκάνα Κρέτζμαν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Βραζιλιάνας Μοργκάνα Κρέτζμαν [Morgana Kretzmann] «Στη σκόνη» (μτφρ. Ζωή Καραμπέκιου), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κωστας Αγοραστός

Ρόδια και Τσιγάρα

...
«Απάρνηση» του Άρη Μαραγκόπουλου (προδημοσίευση)

«Απάρνηση» του Άρη Μαραγκόπουλου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπασμάτων από το μυθιστόρημα του Άρη Μαραγκόπουλου «Απάρνηση», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 24 Φεβρουαρίου από τις εκδόσεις Τόπος.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιφάνεια Ι
(Ο Νικόλας δεν είναι πια εδώ)

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Πόσα είναι τα φύλα, τελικά; Βιβλία και μελέτες που δίνουν τις απαντήσεις

Πόσα είναι τα φύλα, τελικά; Βιβλία και μελέτες που δίνουν τις απαντήσεις

Πόσα φύλα υπάρχουν; Ποια είναι η διαφορά μεταξύ βιολογικού και κοινωνικού φύλου; Υπάρχει φάσμα όσον αφορά το βιολογικό φύλο; Μια προσεκτική εξέταση των παραπάνω ερωτημάτων που αναδύονται στην επικαιρότητα τα τελευταία χρόνια.

Γράφει ο Αντώνης Γουλιανός

...
«Τι να διαβάσω;» – 15 επανεκδόσεις ελληνικής πεζογραφίας που έρχονται στα βιβλιοπωλεία το επόμενο διάστημα

«Τι να διαβάσω;» – 15 επανεκδόσεις ελληνικής πεζογραφίας που έρχονται στα βιβλιοπωλεία το επόμενο διάστημα

Δεκαπέντε βιβλία πεζογραφίας, εξαντλημένα (τα περισσότερα), επανεκδίδονται και διεκδικούν νέους αναγνώστες.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Νίκος Καζαντζάκης, Ταξιδεύοντας: Αγγλία (εκδ. Διόπτρα)

...
«Τι να διαβάσω;» – 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που κυκλοφορούν το επόμενο διάστημα

«Τι να διαβάσω;» – 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που κυκλοφορούν το επόμενο διάστημα

Δεκαπέντε βιβλία ελληνικής πεζογραφίας (μυθιστορήματα, νουβέλες και διηγήματα) που αναμένουμε τις επόμενες μέρες ή εβδομάδες. Στην κεντρική εικόνα, ο Αλέξης Πανσέληνος, η Μάρω Βαμβουνάκη και ο Μιχάλης Μοδινός.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Μυθιστ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ